IMPRESSIE Atelier Duurzame Transportcorridor Betuwe Duurzame Transportcorridor Betuwe Op weg naar een ruimtelijk en wenkend perspectief 2030 Gezamenlijke ambitieverklaring en Actieprogramma resultaten van de werk2daagse 17 en 18 april 2014, Golden Tulip Hotel, Doorwerth ARNHEM AMSTERDAM- RIJNKANAAL BETUWEROUTE A15 TIEL PANNERDENSCH KANAAL WAAL EMMERICH ROTTERDAM MAAS-WAAL KANAAL NIJMEGEN RUHRGEBIED
GEZAMENLIJKE AMBITIE & DOEL Een ruimtelijk en wenkend perspectief als kompas voor de routekaart 2030. Het werk- en ontwerpatelier heeft als doel het uitwerken en vormgeven van een wenkend ruimtelijk perspectief, een kompas voor de routekaart DTB in 2030 als uitwerking van de ambitie om samen te werken aan een duurzame, florerende en herkenbare corridor in het Gelderse rivierenland, waarin icoonprojecten een vanzelfsprekende plek hebben en die uitnodigt om komende jaren nieuwe initiatieven in te vlechten. Deze `knipselkrant geeft een eerste indruk van het atelier en zal voor de zomer verder uitgewerkt worden in een document met kaartbeeld als bouwsteen voor een routekaart. Jeroen Gelinck, programmaleider DTB, provincie Gelderland Jeroen Gelinck kijkt met een tevreden gevoel terug: Het begon wat onwennig maar langzamerhand leerden we elkaar beter kennen. Er ontstond inzicht in de opgave en de drive om samen integraal met de vraagstukken van energie, ruimte en logistiek aan de slag te gaan. Het gevoel van verbondenheid zag ik groeien gedurende het atelier, er ontstond ruimte voor creativiteit en onderlinge aanscherping, relativering en soms een grapje. Ik ging met een positief gevoel naar huis. Een gevoel van er samen voor gaan en dat wil ik graag wil vasthouden! 2
INSPIRATIE / DELEN VAN KENNIS Samenwerking, Energie, Logistiek en Identiteit in de corridor Samenwerking Annette Augustijn, voormalig programma-directeur Duurzaamheid RWS Annette Augustijn stelt dat: Wees concreet en inspireer elkaar. Naast inhoud is ook de gezamenlijke gevoelde urgentie en commitment een resultaat. Maak het kompas vooral goed zichtbaar met voorbeelden. Maak gebruik van de kracht van initiatiefnemers. Dwing ze niet om persé alles samen te moeten doen. Maak gebruik van het voorwerk wat er al ligt. EU erkent het belang van de transportcorridor, doe daar je voordeel mee. Sluit aan op de dynamiek in de Betuwe en de vele initiatieven die er zijn. Benut de sociale cohesie en sluit aan bij het collectief dat de Betuwe bijzonder maakt. Experimenteer en innoveer. Energie is een belangrijk onderdeel van de opgave. Probeer alles uit, er is nog geen duidelijkheid welke energie-oplossing dé oplossing is. Ruimtelijke identiteit Michaël van Buuren, ruimtelijk ontwerper, Dienst Landelijk Gebied Michaël van Buuren geeft een ruimtelijke kwalificatie van de Betuwe: Een rivierenlandschap ontstaan door een vlechtend rivierensysteem. Landschap van dijken, uiterwaarden, bebouwde oeverwallen en rivierkommen. Bundeling van infrastructuur; de A15, Betuweroute (spoorlijn) en rivier de Waal. Landgebruik en ontwikkelingen zijn nog steeds direct gekoppeld aan de ondergrond. Een hoog gewaardeerd landschap; de Nieuwe Hollandse Waterlinie, defensielinie met fortificaties, belangrijk voor cultuur en toerisme en erfgoed baksteenindustrie (tussen 1860 en 1950). De rivier de Waal is de belangrijkste scheepvaartroute van Noord West Europa. De Betuweroute een autonome en beeldbepalende spoorlijn zonder interactie met de omgeving. Natuurontwikkeling uiterwaarden, ruimte voor de rivier zijn nieuwe ontwikkelingen langs de Waal. 3
Energie Pieter van der Ploeg, Alliander Strategie Pieter van der Ploeg geeft een beeld van de energieopgave: Nieuwe energievormen ga je zien! Fossiele brandstoffen komen veelal diep uit de aarde en zijn bovengronds nauwelijks zichtbaar. We zijn gewend dat energieaanbod de vraag volgt. Ook voor nieuwe energievormen geldt de vraag aanpassen op het aanbod. Elektriciteit biedt momenteel vooral goede mogelijkheden voor gebruik in huishoudens en personenauto s. Belangrijke uitdaging bij nieuwe energievormen is, het vinden van slimme oplossingen voor voorraad en opslag. Energieproductie was vooral zaak van grote organisaties geregeld van boven-af. Nieuwe energievormen zijn veelal initiatieven van onder-af (zoals Boer zoekt wind). Lef is nodig om de omschakeling tot stand te brengen. Voorkom onnodig transport van energie. Biedt energieproducenten economisch perspectief, denk in ketens van vraag en aanbod. Logistiek Marcel Michon, neemt ons mee in de achtergronden van de logistiek: Wegvervoer neemt nog steeds toe. 90% van de transportbedrijven betreft MKB. Vanuit de sector zijn al diverse activiteiten voor duurzaamheid. Veel terminals en bedrijven slaan goederen over. Logistiek in de Betuwe is een slapende reus : veel potentie maar onderontwikkeld. Expliciet kiezen voor een hotspot-strategie. Agro en logistiek zijn de kracht van de Regio. Combineer deze met nieuwe (energie)technologieën tot een nog beter vestigingsklimaat. Marcel Michon, Buck Consultants International 4
) 4 TEAMS, 4 OPGAVEN en 4 SCHAALNIVEAUS systemen, transportassen, knopen en lokaal initiatief duurzaam florerend herkenbaar.... EU context huidig landschap transportassen (systeem) knopen initiatieven energiek landschap Verkenning van verschillende schaalniveaus en invalshoeken 5
TEAM 1. De (inter)nationale schaal: DTB als onderscheidende boulevard tussen Rotterdam en Duisburg / Europees achterland De uitdaging is het vormgeven aan een aantrekkelijk systeemgerichte energietransitie gericht op transport en logistiek in relatie met het ommeland. Op welke wijze kunnen duurzame energiebronnen geïntegreerd worden met duurzame vormen van mobiliteit en goederenvervoer en leiden tot duurzame systemen en een aantrekkelijk landschap? Hoe kan de energietransitie er ruimtelijk en functioneel uit zien en welke interventies en innovaties er nodig zijn om de transportcorridor uit te laten groeien tot een duurzaam en energieke boulevard is de uitdaging? TEAM INTERNATIONAAL - SYSTEMEN - Joost Roeterdink (Provincie Gelderland), Geoffrey Thun (RTVR, Canada), Leo Gommans (TU Delft/BOOM), Siebe Boersma (TU Delft), Dirk Oudes (Wing), Paolo Picchi (WUR), Sven Stremke (WUR), Stef Weijers (HAN), Marcel Michon (BCI) TEAM 2. De schaal van de transportassen: een energieleverend infrastructuurlandschap geconcentreerd in de fysieke ruimte op en langs de transportassen. De bestaande inrichting van de transportassen vragen energie. Het energieleverend potentieel wordt nauwelijks of niet gebruikt. Wat zijn de belemmeringen? Welke rol kunnen de bestaande transportassen spelen in de energietransitie en verduurzaming van transport en goederenvervoer. Welke mogelijkheden zijn er om duurzaam energie op te wekken en tevens nieuwe kwaliteiten aan de corridor toe te voegen? TEAM NATIONAAL - TRANSPORTASSEN - Jeroen Gelinck, Jan de Haan (provincie Gelderland), Jasper Hugtenburg (H+N+S), Bram Veenhuizen (HAN), Jillis Raadschelders (DNV Kema), Patrick Witte (UU), Jur Erbrink (Liandon), Nils Leemans, Pieter Boukema (RWS), Teddy Buningh, Mark Obbink (DLG) 6
TEAM 3. De schaal van de knopen: verduurzaming en nieuwe economische functies in relatie tot bestaande en nieuwe knooppunten als mede relevante werklocaties (op- en overslag, distributie enzovoorts) in of nabij de corridor Verschillende bedrijfsterreinen zijn gelegen langs de transportassen. Niet alle bedrijventerreinen hebben de potentie om uit te groeien tot een logistieke hotspot waar verschillende verkeersmodaliteiten samenkomen en/of waar duurzame energieopwekking op grote schaal mogelijk. Welke rol kunnen bestaande en nieuwe logistieke hotspots spelen als belangrijke knooppunten in het transport en logistieke systeem bij de verduurzaming van de corridor. TEAM REGIONAAL - DE KNOPEN / HOTSPOTS Annemieke Spit, Bas de Jong (Regio Rivierenland), René Idema (RHDHV), Bianca de Vlieger (DLG), Erik Lubberding (Stadsregio Arnhem Nijmegen), Renny Giling (Vicoma), Stefan Tempelman (gemeente Overbetuwe), Peter Smaal (Logistic Hotspots), Matthijs Zwart (Matthijs Zwart bv), Leo Brummelkamp (Liandon), Annemarie Spierings (Arcadis) Welke vorm en schaal van energietransitie past hierbij, wat zijn de principes en welke ruimtelijke en functionele meerwaarde hebben deze hotspots voor de corridor en de directe omgeving? TEAM 4. De schaal van het LOKALE INITIATIEF: verbinden van verduurzaming en energiewinning met agrarische productie, agrologistiek, met leisure, met landschapsbeheer & landschapsherstel en vooral met (kleinschalig) particulier initiatief dat past en bijdraagt. In het gebied zijn verschillende energie-initiatieven aan het ontstaan, individueel en collectief. Op welke wijze kunnen de initiatieven in de corridor op het gebied van duurzame energie lokaal verbonden worden met de agrarische productie, agrologistiek, leisure en landschapsbeheer & landschapsherstel? Welke ketens, netten zijn lokaal te sluiten en hebben de potentie om opgeschaald te worden en onderscheidend te zijn voor de corridor? TEAM LOKAAL INITIATIEF - LOKAAL WEEFSEL - Dennis Kerkhoven, Wim Wink, Peter Luttervelt, Bert Wolters, Thea van Kemenade (DIRK III), Gerlach Velthoven (11 duurzaam), Maurice Wenker (DLG), Renée Zijlstra (RHDHV), Yvonne Boerakker (DNV Kema), Rolf van Os (gemeente Geldermalsen) Hoe kunnen deze lokale initiatieven een bijdrage leveren aan de gewenste kwaliteit en herkenbaarheid van het gebied. Welke principes willen we hiervoor meegeven? 7
VERKENNEN, VERBEELDEN EN VERWEZENLIJKEN Team 1. Internationaal, systemen Benut eigen identiteit van de transportassen. Knooppunt Arnhem-Nijmegen is potentieel van internationale allure Betuwe heeft beperkt energieproductiepotentieel, dus vooral richten op besparen. Zet de regionale identiteit in als extra kwaliteit. Laat de infrastructuur zien! Corridor is nu vooral doorvoer. Haak aan in de vorm van logistieke knooppunten (hotspots). Verbindt de regionale knooppunten vooral aan logistiek en agro. Breng differentiatie in de knooppunten (Energie, Agro, Healthvalley etc.) Je kunt een knooppunt zo groot (meervoudig) of klein (enkelvoudig) maken als je wilt. Voorbeeld uit VS; logistiek knooppunt van personen- en goederenvervoer en internetbestelling. Integratie met duurzame energie oplossingen interessante aanvulling. De problematiek is niet nieuw en niet uniek. Zorg voor de juiste kennisuitwisseling, ook Europees. Feedback: Zorg dat energietransitie een plek van betekenis krijgt in de internationale schaal van de corridor. Maak specifiek wat onderscheidend is aan de Betuwe en de Stadsregio Arnhem - Nijmegen. Doe dit vanuit de internationale context. Concentreer je op 1 knooppunt. Beter 1 dan te veel!! 8
9
Team 2. Nationaal, transportassen 3 typen assen (spoor,water,weg); ieder met eigen identiteit en kansen. Betuweroute biedt beperkte verbindingsmogelijkheden voor de regio. A15 biedt veel aanknopingspunten voor de regio. Waal biedt kansen voor biomassateelt in de uiterwaarden. Betuwelijn als drager van PV-panelen, meer goederentransport ten gunste van de A15. A15 benut kansen voor electrisch rijden. Benut de koppeling met lokale functies. Zet in op beleving en zichtbaarheid vanaf de snelweg, etaleer duurzame energiebronnen. Duurzaam transport (waaronder ook personenvervoer) op de Waal mogelijk maken. Minder emissies door toepassing bio LNG. Benut uiterwaarden voor productie biomassa. Zorg voor worteling in de streek. Het gebied kenmerkt zich door (agrarische) productie benut dit. Organiseer en valideer regionale biomassaketens van groene grond- en reststoffen uit land-en tuin bouw en landschapsbeheer (bijvoorbeeld ten behoeven van bio lng). Feedback: Identiteit is nog onderbelicht; neem per identiteit één voorbeeld dat aanhaakt op de assen. Wissel uit met de knooppuntengroep 10
11
Team 3. Regionaal, knooppunten in de regio Knopen als hotspots Vooral vanuit de match van vraag en aanboud interessant voor logistiek en werkgelegenheid. Differentiatie van de 3 belangrijkste knooppunten in de regio; Health, Agro en Logistiek. Meerwaarde door de 3 knooppunten in samenhang anders te behandelen. Regio laten profiteren van de doorvoer door er waarde aan toe te voegen. Energie(opwekking), alternatieve brandstoffen verknopen met Agro-knooppunt. Kansen liggen bij een railterminal en bij elektrisch rijden in Elst. Bedreiging ligt bij Natura 2000. Principes: Werk vanuit wat je hebt. Richt je op waar iets gebeurd. Haak daar duurzaamheid op aan. Differentieer tussen de hotspots. Integreer per hotspot Bouw voor de groei. Neem toekomstontwikkeling mee in je ontwerp. Rivierenland (agro) Liemers (logistiek) Nijmegen (health) 12
13
Team 4. Lokaal, locale collectieven Organiseer initiatieven en schaal op tot een krachtig collectief. Gebruik lokale energieopwekking als back-up, het gebied als batterij voor het snelle net. Respecteer de kleine schaal en houdt de menselijke maat in de gaten. Leer opnieuw te gronden (raak bewust van eigen identiteit en lokale kracht). Sla een brug en verbindt de systemen klein-traag en groot-snel. Pak bestaande initiatieven op en combineer. Principes: Koester diversiteit en eigenheid. Innoveer met lokaal allure, ga opnieuw gronden Benut energie met handigere infrastructuur Creëer banen in een circulaire economie Werk samen (delen is vermenigvuldigen) 14
15
Eindpresentatie Een mooie oogst, rijk aan verschillende ideeen en (project)initiatieven. Veel zaken uit de verschillende teams vertonen overeenkomsten. Daarom een eerste aanzet tot een gezamenlijk totaalbeeld als opmaat naar een routekaart met verschillende highlights voor nadere uitwerking. Aanzet gezamenlijk beeld Een Agroknooppunt in het westen (omgeving Geldermalsen). Knooppunt Arnhem Nijmegen (met o.a. Health), logistiek zwaartepunt in de Liemers. Biomassa langs de Waal. Onderscheidend voor het gebied over hoe we met ontwikkeling om willen gaan Er zit veel ondernemerschap, dat moeten we faciliteren. Boulevard principes; your sustainable link to Europe 1. Bouw vanuit wat je hebt 2. @duurzaam 3. business & banen 4. Innoveer met allure 5. Onderscheidend & verbindend 6. Versterk de ruimtelijke kwaliteit 7. Ondernemende mensen maken de boulevard 16
Projecten om nu op te pakken Initiatieven als pilot gebruiken. Hubs. Versterk de Noord-Zuid verbindingen op de corridor. Liquid biogas (LBG) in het agrocluster. Regionale organisatie. Akties Vol inzetten op robuuste opgaven en projecten met grote bijdragen aan ambities. Verbinden van kleinere projecten die opgeteld flinke impact gaan hebben. Stapsgewijs reduceren van onzekerheden rondom kansrijke ontwikkelingen. DTB partners uitdagen om daar samen richting aan te geven. 17
Reflectie panel Marjolijn van de Zandschulp, sectorhoofd regionale ontwikkeling Stadsregio Arnhem Nijmegen Het spreekt haar aan dat de opgave in de volle breedte is bekeken. Het is een samenhangend verhaal en sluit goed aan op de agenda van de stadsregio. Goed dat naar alle niveaus is gekeken. Het is namelijk belangrijk dat het ook past bij de bewoners. Graag convergeren naar acties! Waar gaan we heen? Bijvoorbeeld LNG. Pieter Tordoir, hoogleraar economische geografie, Universiteit van Amsterdam Hoe kunnen internationale assen bijdragen aan regionale ontwikkeling? Dat is een klassieke en vaker gestelde vraag. Een moeilijke vraag die ook in de gehele blue banana gesteld is. Leer van Schiphol als voorbeeld van deze koppeling. Energie en logistiek trekken zich weinig aan van een gebied en hebben een mondiaal schaalniveau. Hoe krijg je ze dan toch gekoppeld aan een gebied? Immers energie en logistiek zijn gebaat bij snel en efficiënt en willen dus liever niet stoppen. We willen een duurzaam (energie)netwerk. Omdat het een internationaal netwerk betreft, moet verduurzaming internationaal opgepakt worden. Hiervoor is een revolutie in de transportsector nodig. Kansen zijn er op plekken waar meerdere zaken gekoppeld kunnen worden. De hotspots lenen zich voor koppelingen en synergie. Is een hub, hotspot in de regio kansrijk? Rotterdam zoekt naar mogelijkheden om haar activiteiten meer naar het binnenland te verschuiven vanwege ruimtegebrek. Dat is dus al een kans. Alle initiatieven moeten aanhaken op de regisseurs van de netwerken. En die zitten vaak elders en moet je betrekken. Agro- en energietechnologie komt bij elkaar en wordt belangrijker (zoals de opslag van energie en peakshifting). 18
Ad de bont (stedenbouwkundige bij Urhahn Urban Design, Amsterdam Denk in systemen en verbind de schalen. Zorg voor waardetoevoeging op de vlakken van duurzaamheid, energie en ruimtelijke kwaliteit. Ontwerpend onderzoek komt er nu nog bekaaid vanaf, investeer hierin. Bedenk dat de Betuwe van oorsprong een productief landschap is. Nu staan we dus voor de 2.0 versie van dit productieve landschap. Ga daarmee aan de slag. Identiteit ontleen je ook aan een nieuw landschap. Dus toevoegen graag. Maar ga ook uit van wat er is. Vindt het verhaal nog moeilijk te grijpen. Agro gaat nog wel, maar van de andere hubs is lastig een goed beeld te krijgen. Denk ook aan retourvrachten! Vervoer is niet alleen van Rotterdam naar het achterland/duitsland, maar ook terug. Alex Mellema (Rijksdienst voor ondernemend Nederland) De cartoons zijn treffend zoals Verrijk de sjeik als verbeelding om het regionale energieaanbod te vergroten. De bakfiets naast de sneltrein als verbeelding van langzaam en lokaal naast snel en internationaal. Besef dat juist de ondernemende mensen de boulevard kunne maken. Betrek ze erbij. Wat betreft de Agro. Kijk wat je lokaal al kan doen. Laat je inspireren door het boek aan van professor Marko Hekkert (directeur en hoofdinnovaties bij het Copernicus Instituut). Maak o.a. gebruik van innovatie kracht door ondernemers (veelal zit dit bij het MKB), wissel kennis uit. LBG is heel goed om mee te starten, maar of we het ermee redden is nog maar de vraag. Zoek samenwerking met andere hotspots, ook in Duitsland. Ab van Marlen, werkzaam voor het ministerie van I&M Complimenten voor de mooie oogst. Timing is goed, gezien de internationale afspraken. O.a. over de infrastructuur voor alternatieve brandstof (duurzame brandstoffenmix). Haak aan op deze afspraken. Er is momenteel een studie lopende naar de complete corridor. Gebruik de studie naar Waterstof. Zoek een internationale coalitie, dan sta je sterker en zeer gunstig voor het vinden van fondsen. Haak aan bij de cleanpower-directive. Zoek momentum, organiseer de bedrijven op regionale schaal. Waarbij het opvalt dat op vele vlakken het moment nu is, ook bestuurlijk. Maak er gebruik van. 19
Duurzame Transportcorridor Betuwe COLOFON Het werkatelier is tot stand gekomen in samenwerking met de de Provincie Gelderland, RHDHV, Dienst Landelijk Gebied (DLG) Gezamenlijke Mark Obbink, DLG en Renée ambitieverklaring Zijlstra, RHDHV en Actieprogramma Organisatie: Faciliteiten: Dagvoorzitter: Ateliermeester: Beeldverslag: Ilustraties: Arnhem, mei 2014 Petra Eltingh, provincie Gelderland Pieter van Ree, RHDHV Michaël van Buuren, DLG Toine Tünnissen, Mark Obbink, DLG Geert Gratama A15 AMSTERDAM- RIJNKANAAL TIEL BETUWEROUTE ARNHEM PANNERDENSCH KANAAL WAAL EMMERICH ROTTERDAM MAAS-WAAL KANAAL NIJMEGEN RUHRGEBIED