Jaarverslag 2012 Koorenhuis

Jaarverslag 2012 Koorenhuis 1

2 Koorenhuis Jaarverslag 2012

Inhoudsopgave Activiteiten 1.1 Activiteiten voor de jeugd 5 1.1.1 Kunst op en om school 5 1.1.2 Kunst in de vrije tijd 7 1.2 Activiteiten voor jongeren 8 1.2.1 Kunst op school 8 1.2.2 Kunst in de vrije tijd 9 1.3 Activiteiten voor volwassenen 10 1.3.1 Kunst in de vrije tijd 10 Bestuursverslag 12 Jaarrekening Jaarverslag 2012 Koorenhuis 3

4 Koorenhuis Jaarverslag 2012

1.1 Activiteiten voor de jeugd (4-12 jaar) 1.1.1 Kunst op en om school 2012: aantal deelnemers in de leeftijd van 4-12 In 2012 hebben 111 basisscholen gebruik gemaakt van één of meer onderdelen uit het Koorenhuisprogramma. 41.824 kinderen konden door tussenkomst van het Koorenhuis op school actief zelf met kunst bezig zijn en/of met hun klas een voorstelling bezoeken. Het aantal scholen dat producten afnam bij het Koorenhuis daalde ten opzichte van 2011 met 10%. In hoofdzaak betrof het scholen die voorheen alleen voorstellingen afnamen en daar nu van afzagen. Als belangrijkste reden hiervoor noemen ze het feit dat ze geen geld hebben om zelf de kosten van het busvervoer te dragen. Bij de scholen die we mochten bedienen, waren met name de producten in de VSD (een toename van 16%) en de muziekleerlijnen populair (een toename van 17%). De Kunstmagneetformule blijkt zeer stabiel. In 2012 werden opnieuw iets meer kinderen bereikt via de Kunstmagneetscholen (1,5%) en het project met vier speciaal onderwijsscholen maakte een succesvolle start. Van de 5 klankbordscholen waar het Koorenhuis in 2011 nog docenten verzorgde, besloten er in 2012 drie om de kunsteducatielessen in vervolg door hun eigen leerkrachten te laten verzorgen. Eenzelfde ontwikkeling zien we bij de Leerkansenprofielscholen, waar het acht jaar geleden gestarte model in de eindfase is beland. De scholen weten inmiddels hun weg te vinden en organiseren de actieve kunstbeoefening voor een steeds groter deel zelf. Het aantal cursussen actieve kunstbeoefening dat het Koorenhuis nog coördineert voor de Leerkansenprofielscholen bedraagt nog slechts 34% van het niveau van 2011. Kunst op school Aantal deelnemers Voorstellingen 31.078 Kunst in de klas: maatwerk en 2.425 klankbord Verlengde schooldag / Kunst na 1.596 school Kunstmagneet 3.230 Muziek: Ontdek het Orkest + 2.505 Levende Muziek Leerkansenprofielscholen 990 Totaal 41.824 Voorstellingen en concerten Koorenhuis coördineerde in seizoen 2011/2012 in totaal 334 voorstellingen 111 scholen namen voorstellingen af in totaal werden hiermee 31.078 leerlingen in het basisonderwijs bereikt Evenals in 2011 is de selectie van de voorstellingen in nauw overleg met de theaters tot stand gekomen. In het kader van de herpositionering van het Koorenhuis ten opzichte van de podia en gezelschappen is afgesproken dat het Koorenhuis nog de coördinatie van de voorstellingen in seizoen 13/ 14 initieert en de uitvoer vervolgens overdraagt aan het nieuwe Expertisecentrum. Ten behoeve hiervan is door de gemeente Den Haag een overgangsbudget ter beschikking gesteld. Naar verwachting zal dit medio 2013 deze taak overnemen. Verlengde schooldag / Kunst na school Na schooltijd, maar op school, kunnen de leerlingen vanaf groep 1, cursussen volgen in een vertrouwde omgeving. Ter verdieping van wat ze onder schooltijd hebben geleerd, of als eerste kennismaking met een nieuw kunstvak. Aangeboden cursussen betroffen beeldende kunst, dans, digitale vormgeving, fotografie, literatuur, muziek en theater. De cursussen zijn laagdrempelig en ontwikkeld vanuit een aantal basisprincipes: de belevingswereld van de leerlingen staat centraal, de leerlingen kunnen veelal hun eigen wensen inbrengen en er wordt samengewerkt. Om het beste uit de leerlingen naar boven te halen wordt er in kleine groepen gewerkt. De laatste les van elke cursus bestaat uit een tentoonstelling, presentatie of open les. Ouders, medeleerlingen en leerkrachten kunnen zien waar de deelnemers aan hebben Jaarverslag 2012 Koorenhuis 5

gewerkt en wat ze hebben geleerd. Aan het eind van de cursus ontvangen de leerlingen een certificaat. De cursussen worden gegeven door een vakdocent die via het Koorenhuis bemiddeld wordt. De VSD- en Kunst na school-cursussen waren in 2012 populair bij de scholen. Er werden 19 cursussen meer ingekocht en in totaal groeide het aantal leerlingen dat op deze manier via het Koorenhuis op school actief kunst beoefenden met 16%. Ook mochten we 2 nieuwe GOA-scholen tot onze klanten rekenen. In 2012 werden binnen de Verlengde schooldag / Kunst na school 133 cursussen afgenomen Hiermee bereikten wij 42 GOA scholen (gemeentelijk onderwijs achterstandenbeleid) In totaal bereikten we hierdoor 1596 leerlingen met actieve kunstbeoefening Kunstmagneet Kunstmagneetscholen zijn kunstprofielscholen waar leerlingen structureel, zowel onder schooltijd als facultatief na school, hun creatieve en emotionele vaardigheden ontdekken en ontwikkelen. In 2012 waren er 16 actieve Kunstmagneetscholen die dit kunstprofiel (dat door een pilot samen met het Koorenhuis op maat ontwikkeld is voor de school) in hun schoolcurriculum hebben opgenomen. De Kunstmagneetformule kent een stabiel aantal deelnemers. In 2012 was er een lichte toename van 1,5%. Vier scholen voor speciaal onderwijs zijn in 2011 gestart als Kunstmagneetschool. In september 2012 is een evaluatie gemaakt van het eerste jaar. Hieruit komt naar voren dat de scholen zeer actief zijn, dat de structuren voor de leerlijnen inmiddels gereed zijn en dat deze worden belegd in een nieuwe digitale leeromgeving waarin ook de verbinding met de thuissituatie van de leerlingen worden gerealiseerd. Aan Stinavo en het VSB-fonds, die financieel veel bijdragen aan het kunstmagneetproject voor het speciaal onderwijs, hebben we vol vertrouwen kunnen rapporteren dat het project succesvol van start is gegaan. * Er hebben 16 scholen maatwerk aangevraagd bij het Koorenhuis. * In totaal hebben we 2.284 leerlingen bereikt. Maatwerk Het maatwerk dat het Koorenhuis de scholen biedt, mocht ook in 2012 op grote belangstelling van de scholen rekenen. De scholen in het primair onderwijs maakten aan de coördinatoren van het Koorenhuis hun wensen ten aanzien van kunstbeoefening of cultuureducatie kenbaar. Zij ontwikkelden vervolgens gezamenlijk een product op maat lopend van één workshop in één kunstdiscipline per groep, tot een lessenreeks met verschillende disciplines voor één groep of de hele school. De meeste scholen vulden een projectperiode in met kunst vakken. Daarnaast werden door het Koorenhuis ad-hoc kunstvakdocenten bemiddeld. * In 2012 zijn 2 scholen Klankbordschool. * In totaal hebben we 300 leerlingen bereikt. Klankbordscholen Klankbordscholen zijn scholen waar een vakdocent in één bepaalde discipline de ene week les geeft en de leerkracht de volgende week in deze discipline zelf de les geeft. De leerkracht krijgt hierbij ondersteuning van de vakdocent. De rol van het Koorenhuis hierbij bestaat uit het adviseren en begeleiden van de school en het bemiddelen en begeleiden van de kunstvakdocent. Het klankbordmodel heeft er in 2012 toe geleid dat 3 scholen hun leerkrachten volledig zelf de kunstlessen hebben laten verzorgen. In het kader van de herpositionering van het Koorenhuis en de oprichting van het nieuwe Expertisecentrum wordt bekeken of het klankbordmodel nog adequaat is en of er in 2013 taken kunnen worden overgedragen aan het Expertisecentrum. In 2012 zijn 2 scholen Klankbordschool In totaal hebben we 300 leerlingen bereikt Leerkansenprofielscholen Acht jaar geleden startte het Koorenhuis met doorlopende leerlijnen voor vier Leerkansenprofielscholen. Het doel was om kunstvakdocenten zoveel mogelijk te binden aan een school en zijn leerlingen. In de praktijk bleek dat waar het scholen lukt om de lessen door de dag heen te verweven, de resultaten van de samenwerking het meest bevredigend waren. Gaandeweg zijn meer Leerkansenprofielscholen de doorlopende leerlijn gaan integreren. Inmiddels heeft de formule zijn vruchten afgeworpen en zien we dat steeds meer scholen zelf hun weg weten te vinden en direct zelfstandige docenten inhuren voor het geven van kunstlessen. In 2012 hadden de scholen het Koorenhuis al een stuk minder nodig dan in het voorgaande jaar: het Koorenhuis coördineerde nog slechts een derde van 6 Koorenhuis Jaarverslag 2012

het aantal cursussen van 2011. De verwachting is dat dit niveau snel verder zal dalen. in 2012 namen in totaal 2.014 kinderen deel aan het vrijetijdsaanbod voor kinderen in 2012 gaven kunstvakdocenten 66 cursussen in actieve kunstbeoefening op 7 Leerkansenprofielscholen hiermee werden 990 leerlingen bereikt 1.1.2 Kunst in de vrije tijd Lessen en cursussen In het verslagjaar verzorgde het Koorenhuis cursussen en workshops op het gebied van muziek, beeldende kunst, dans, theater, schrijven en beeld & media (fotografie, video, nieuwe media) voor kinderen in de leeftijd van 2 tot en met 12 jaar. De meeste kinderen volgden ook in 2012 muziekles bij het Koorenhuis (65% van het totaal aantal kinderen). 24% van de kinderen schreef zich in voor lessen podiumkunsten, 11% voor beeldende lessen. Het aantal muziekleerlingen tot en met 12 jaar steeg ten opzichte van vorig jaar met 7,5%. Vooral de speciale peuterlessen waren opnieuw zeer in trek. Naast de lespodia op festivals als The Hague Jazz, Festival Classique en verschillende popfestivals, hadden de leerlingen de gelegenheid het geleerde te tonen tijdens de Koorenhuis Nu Wij en Ik -festivals. In samenwerking met het Residentie Orkest is dit seizoen begonnen met het leerorkest. Op twee basisscholen, het Palet en de Gelderlandschool, zijn naschools meer dan honderd leerlingen begonnen met dit project. Zij krijgen van docenten van het Koorenhuis en het Residentie Orkest groepslessen op instrumenten uit het symfonieorkest. Daarna hebben zij elke week een gezamenlijke orkestles. De jarenlange samenwerking tussen Residentie Orkest en Koorenhuis (met onder andere het succesvolle project Ontdek het Orkest) heeft hiermee een uitbreiding gekregen. In seizoen 2012-13 is het project op deze scholen voortgezet. In samenwerking en onder financiering van de Stichting Haags Leerorkest is het project dit jaar ook gestart op OBS de Springbok. Hier vindt het binnenschools plaats. Kunst op maat Het Koorenhuis organiseert op aanvraag workshops en programma s op maat. 755 kinderen zijn bereikt met eenmalige kunstzinnige activiteiten, via speciale verzoeken van basisscholen en wijkorganisaties, workshops voor particulieren en een intensieve samenwerking met Stichting de Vakantiepas. De samenwerking met het Festival Classique die vorig jaar werd geïnitieerd, is in 2012 voortgezet en resulteerde in een speciaal kinderpodium en workshops waarbij kinderen muziekinstrumenten konden uitproberen en kennis konden maken met beeldende creativiteit. Bijzonder is ook het Carrousel-programma, dat met financiering van meerdere fondsen door het Koorenhuis is ontwikkeld voor De Mussen, de wijkorganisatie van de Schilderswijk. In seizoen 2011/2012 deden 160 kinderen mee aan dit programma waarbinnen zij in blokken van steeds vier weken kennis maakten met een kunstdiscipline en na afloop de resultaten presenteerden aan hun ouders en familie. in 2012 namen in totaal 755 kinderen deel aan Kunst op maat 2012: aantal deelnemers in de leeftijd van 2-12 Afdeling / Discipline Deelnemers Beeldende kunst 228 Dans 319 Theater 202 Muziek 1396 Beeld & Media 13 Schrijven 16 Kunst op maat 755 Totaal 2.929 De cursussen theater en dans voor kinderen kenden een afname van 11%. Deze afname is voornamelijk toe te schrijven aan het segment Dans. De hiphoplessen waren succesvol, maar de moderne dans liep sterk terug. Ook binnen de podiumkunsten deden de peuter- en kleuterlessen het opnieuw goed. De inschrijvingen voor de kunstvormen beeldend, beeld en media en literatuur bleven stabiel ten opzicht van 2011. Jaarverslag 2012 Koorenhuis 7

1.2 Activiteiten voor jongeren (12-18 jaar) 1.2.1 Kunst op school Het Koorenhuis was actief op 31 scholen en bereikte daarmee 15.341 leerlingen uit het voortgezet onderwijs, wat een daling ten opzichte van 2011 betekent van 34%. Deels is dit het gevolg van gewijzigd beleid, waardoor activiteiten die het Koorenhuis in samenwerking met andere instellingen ontwikkelt, voortaan als activiteiten van de partnerinstellingen worden gepresenteerd. Het betreft hier met name de over heveling van het laatste deel van de kunstroutes. Voor een groter deel is de daling het gevolg van concreet minder inkoop door de scholen van voorstellingen en workshops (respectievelijk 45% en 27% van het gedaalde totale bereik). 2012: aantal deelnemers in de leeftijd van 12-18 Kunst op school Aantal deelnemers Reguliere activiteiten Voorstellingen 10.344 Kunst in school + Kunstroutes 1.405 Workshops CKV vmbo 2.032 Workshops CKV havo/vwo 1.350 KunstPlan, Theaterplan en 210 Muziekplan Totaal 15.341 Voorstellingen Het totaal aantal leerlingen dat via het Koorenhuis een voorstelling bezocht daalde in 2012 met 3.884 leerlingen. Negen scholen besloten om dit jaar met hun leerlingen geen theaterbezoeken te doen, omdat ze naar eigen zeggen de kosten niet konden dragen. De overige scholen kozen opnieuw uit een ruime kwaliteitsselectie van de Haagse podia en boekten in totaal 109 schoolvoorstellingen. in 2012 coördineerde het Koorenhuis in totaal 109 voorstellingen voor jongeren hiermee werden in totaal 10.344 leerlingen bereikt Kunst in school en kunstroutes Kunst in school en de kunstroutes zijn producten die het Koorenhuis uitfaseert ten gunste van producten op maat. In 2012 zijn in het kader van Kunst in school (korte projecten van 2 à 3 workshops, waar de nadruk ligt op een techniek die de school niet ter beschikking heeft) alleen nog producten van vaste docenten van het Koorenhuis aangeboden in de disciplines fotografie en toneel. De kunstroutes die het Koorenhuis voorheen zelf ontwikkelde en aanbood, worden overgenomen door de culturele instellingen in de stad. Vanaf haar start (gepland voor de zomer 2013) zal het nieuwe Expertisecentrum kennis en expertise ter beschikking kunnen stellen aan de scholen voor de doorontwikkeling van de kunstroutes of vergelijkbare producten. in 2012 namen 772 jongeren deel aan Kunst in school - projecten en volgden 633 jongeren kunstroutes Workshops CKV De toegevoegde waarde van het Koorenhuis voor het voortgezet onderwijs ligt in de workshops voor actieve kunstbeoefening in het kader van het CKV. Deze activiteiten vinden plaats op school, in het Koorenhuis (Centrum of Escamp) of op een andere locatie. Het karakter van de activiteiten varieert van kennismaking met een kunstvak tot verwerking van een thema of invulling van kunstvakken. Veel scholen nemen onze kunstexplosies, zoals de workshopdagen genoemd worden, vast op in het jaarprogramma, omdat leerlingen bij het Koorenhuis kunnen kiezen uit verschillende kunstdisciplines. Naast de vaste kunstexplosies neemt de vraag aan workshops op maat steeds meer toe. Hoewel de scholen tevreden zijn met de workshops CKV die het Koorenhuis hen biedt, besloot een deel van de scholen om financiële redenen toch om minder workshops in te kopen, wat resulteerde in een daling van 27% ten opzichte van 2011. Een ongunstige ontwikkeling is dat vooral de VMBO-scholen minder workshops CKV inkochten. in totaal werden 3.382 leerlingen betrokken: 2.032 leerlingen in het vmbo en 1.350 leerlingen in havo/vwo Kunstplan, Theaterplan en Muziekplan Het Beeldend KunstPlan wordt samen met de kunstacademie (KABK) uitgevoerd. De leerlingen volgen in dit kader bij het Koorenhuis keramiek en ruimtelijke vormgeving. Het Koorenhuis voert ook het Theaterplan en de modules slagwerk van het Muziekplan uit voor het Segbroek College. Met het Segbroek Dansplan bestaat een samenwerkingsrelatie. in 2012 namen 45 leerlingen deel aan het KunstPlan, 105 leerlingen aan het Theaterplan, 60 aan de slagwerkmodule van het Muziekplan 8 Koorenhuis Jaarverslag 2012

Cultuurkaart Net als gedurende het vorig verslagjaar blijkt uit rapportage van CJP dat het Koorenhuis in seizoen 2011-2012 een van de grootste ontvangers van cultuurkaartgelden is in Nederland. Haagse scholen besteedden in het seizoen 2011/2012 cultuurkaarten ter waarde van 150.437 bij het Koorenhuis. 1.2.2 Kunst in de vrije tijd Lessen en cursussen jongerenaanbod Het reguliere jongerenaanbod van het Koorenhuis omvatte ook in 2012 een breed scala aan cursussen in beeldende kunst, theater, dans en muziek. 2012: aantal deelnemers in de leeftijd van 12-18 Afdeling / Discipline Aantal deelnemers Beeldende kunst 24 Dans 136 Theater 132 Muziek 330 Kunst op maat 1.400 Totaal 2.022 Het totaal aantal jongeren dat deelnam aan een van onze lessen of cursussen steeg met 3%. De terugloop in de traditionele lessen Muziek en Theater die we vorig jaar noteerden, is tot stand gebracht. De inschrijvingen op de lessen Theater stegen in 2012 zelfs met 32%. De danscursussen van het Koorenhuis bleven onverminderd populair. Binnen het segment beeldend deed de jongerenacademie het goed. Evenals voor volwassenen richt de beeldende afdeling van het Koorenhuis zich in toenemende mate op langere opleidingen voor amateurkunstenaars, omdat hier in de markt veel vraag naar is. Dit heeft tot gevolg dat er minder deelnemers zijn dan voorheen, omdat het korte aanbod sterk is verkleind. De cursisten die deelnemen krijgen daarentegen meer en intensiever les in een structureel meerjarig lesprogramma. in 2012 nemen 2.146 jongeren deel aan cursussen in de vrije tijd Kunst op maat Het Koorenhuis organiseert op aanvraag workshops en programma s op maat, zowel specifieke jongerenactiviteiten of festivals, als verzoeken van middelbare scholen. Met deze activiteiten bereikte het Koorenhuis 1.400 jongeren voornamelijk via speciale verzoeken van scholen voor voortgezet- en middelbaar beroepsonderwijs (MBO) en op verzoek van maatschappelijke en culturele organisaties. In 2012 is in samenwerking met De Mussen, de wijkorganisatie voor de schilderswijk, en met behulp van financiering van diverse fondsen de basis gelegd voor een nieuw jongerenprogramma, getiteld Shoot. In navolging van de Carrousel voor de jongere kinderen, zal in 2013 voor jongeren van 12 tot 18 een multi-disciplinair kunsteducatieprogramma van start gaan bij De Mussen. Jaarverslag 2012 Koorenhuis 9

1.3 Activiteiten voor volwassenen 1.3.1 Kunst in de vrije tijd Lessen en cursussen In 2012 had het Koorenhuis een aanbod van lessen, cursussen, masterclasses en workshops voor volwassenen in de disciplines muziek, beeldende kunst, beeld & media, theater, schrijven en dans. Onder volwassenen constateren we in seizoen 2011/2012 een terugloop van het aantal cursisten van 10%. Het Koorenhuisbeleid om geleidelijk al minder subsidie toe te leiden naar cursussen voor volwassenen en de daaruit voortkomende hogere cursustarieven zijn hiervoor de belangrijkste oorzaak. Evenals vorig jaar zien we met name een daling van het aantal individuele muziekleerlingen, hoewel over de hele linie het aantal volwassen cursisten afneemt. Overigens is niet alleen de hoogte van de tarieven hieraan debet. De economische crisis en met name het lage consumentenvertrouwen maken ook dat ouders bezuinigen op hun eigen cursussen om die van hun kinderen nog door te kunnen laten gaan. In 2012 namen 3.297 volwassenen deel aan kunsteducatieprojecten op maat. 2012: aantal deelnemers in de leeftijd van 18 jaar en ouder Afdeling / Discipline Aantal deelnemers Beeldende kunst 695 Dans 445 Theater 349 Muziek 1.222 Beeld & Media 325 Schrijven 183 Kunst op maat 3.197 Mensen met een beperking 118 Totaal 6.534 Hoewel hiervoor minder financiële middelen beschikbaar waren, organiseerden de afdelingen in 2012 veel projecten en festivals ten behoeve van de volwassen cursist. Zo stonden traditioneel het Strijkersfestival, de Zangweek en het Koorenhuis Jazzfestival op de agenda, vonden er Theaterdiners en Dansdagen plaats en organiseerde de afdeling Beeldend meerdere cursistenexposities. In 2012 namen 3.219 volwassenen deel aan lessen en cursussen in de vrije tijd. Lessen en cursussen voor mensen met een beperking Het Koorenhuis bood in 2012 13 verschillende cursussen aan op het gebied van beeldende kunst, muziek, beeld & media en dans aan deze doelgroep. Daarnaast konden er lessen gevolgd worden op 17 verschillende instrumenten. De lessen worden gegeven door gespecialiseerde docenten. Een deel van de activiteiten vindt plaats op locatie in de Koorenhuisvestiging aan de Zuidlarenstraat. Er deden in totaal 118 mensen in verschillende leeftijden mee. Kunst op maat Onze kunsteducatieve maatwerkprojecten trekken in 2012 voor het eerst meer volwassen deelnemers dan ons traditionele aanbod in de vrije tijd. Evenals in 2011 organiseerde het Koorenhuis, op aanvraag, workshops en programma s op maat voor scholen, bedrijven, overheid en particulieren. Dit resulteerde onder meer in muziekcursussen voor volwassenen met een beperking en educatieve projecten voor het Hagaziekenhuis, zorginstelling Florence, de Kesslerstichting en wijkorganisatie De Mussen. Meerdere grote fondsen hebben zich verbonden aan deze projecten die als doel hebben die groepen te bereiken die moeilijk of geen toegang hebben tot reguliere kunsteducatie. Daarnaast werkt het Koorenhuis aan de opleiding van de werknemers in de samenwerkende instellingen, zodat zij een deel van het kunsteducatiewerk in hun dagelijkse werk kunnen integreren en de duurzaamheid van de projecten wordt geborgd. Maatwerkprojecten voor zorginstellingen Evenals op het gebied van kunsteducatie voor mensen met een beperking is het Koorenhuis landelijk gezien nummer 1 op het gebied van kunsteducatie op maat in zorginstellingen. Onze samenwerkingsprojecten met het Haga-ziekenhuis en Florence worden door de fondsen als uniek bestempeld. De resultaten van de projecten zijn in onze optiek ook reden voor enthousiasme. In 2013 gaan in het Hagaziekenhuis na een succesvolle pilot zes kunstkarren rijden waarmee kunstvak docenten patiënten aan bed les kunnen geven in tekenen, schilderen, schrijven en digitale media. In 2012 waren met name de muzikale schatkamer voor oudere bewoners van een van de verpleegtehuizen van Florence en het unieke theaterproject met Huntingtonpatiënten heel bijzonder. 10 Koorenhuis Jaarverslag 2012

Jaarverslag 2012 Koorenhuis 11

Bestuursverslag Als laatste jaar van de lopende beleidsperiode markeert 2012 het einde van 20 jaren Koorenhuis als stedelijk centrum voor de kunsten. In 2012 is door de gemeente voor de komende beleidsperiode een grote stelselwijziging van de cultuureducatie en participatie aangekondigd. In de praktijk betekent dit stopzetting van de huidige gemeentelijke subsidie per 1 juli 2013 en een ingrijpende reorganisatie van het Koorenhuis per diezelfde datum. Er is door velen in 2012 hard gewerkt aan de voorbereidingen voor de reorganisatie en het sociaal plan dat daarmee samenhangt. De aangekondigde veranderingen kwamen hard aan bij de medewerkers van het Koorenhuis. Ondanks dat hebben zij zich volledig ingezet om het seizoen 2011/2012 goed af te ronden en ook het seizoen 2012/2013 zo goed mogelijk in te richten. Eind 2012 nam algemeen directeur/bestuurder Caroline Wiedenhof afscheid van de organisatie. Zij gaf sinds haar aantreden in 2008 op voortreffelijke wijze leiding aan het Koorenhuis. Na haar aantreden heeft zij de organisatie na een moeilijke periode tot een goed werkend geheel weten te vormen, zij realiseerde met succes een ingrijpende reorganisatie en zorgde voor een verbreding van de taken en verbetering van de relaties met de verschillende stakeholders. Bestuur en Raad van Toezicht zijn haar bijzonder erkentelijk voor haar grote inzet en alles wat zij voor het Koorenhuis tot stand heeft gebracht. Caroline Wiedenhof werd opgevolgd door Maurits Haenen die als interim algemeen directeur/bestuurder sinds 8 november 2012 verantwoordelijk is voor de transitie en het creëren van een nieuw perspectief voor de klanten en medewerkers van het Koorenhuis nieuwe stijl. De besluitvorming van de gemeente heeft tot gevolg dat het takenpakket van het Koorenhuis wordt verkleind. In de per 1 januari 2013 gestarte kunstenplanperiode, die loopt tot 31 december 2016, krijgt de stichting als opdracht (1) het ontwikkelen en verzorgen van aanbod in het primair en voortgezet onderwijs en voor bijzondere kunsteducatieprojecten en (2) het realiseren en faciliteren van een netwerkorganisatie voor zelfstandige docenten. Kunstonderwijs in de vrije tijd wordt niet meer gesubsidieerd, met uitzondering van bijzonder aanbod voor kinderen en de Ooievaarspasregeling. Gevolg is dat alle docenten en een groot deel van het overig personeel zullen moeten worden ontslagen. In het gereorganiseerde Koorenhuis zullen naar verwachting nog ca. 10 fte werkzaam zijn. De docenten wordt via de netwerkorganisatie de mogelijkheid geboden hun lessen voort te zetten als zelfstandig ondernemer. Door de gemeente worden twee nieuwe stichtingen opgericht, een vastgoedorganisatie met als taak het beheer en verhuur van het pand Prinsegracht 27 en een bemiddelingsorganisatie die adviseert en bemiddelt tussen vraag en aanbod op het gebied van kunsteducatie voor scholen, de amateurkunst stimuleert en de gemeentelijke subsidieregeling amateurkunst uitvoert. Een aanzienlijk aantal medewerkers van het Koorenhuis krijgt een functie in een van beide nieuwe stichtingen. In totaal wordt van de ca 100 fte die nu een dienstverband heeft bij het Koorenhuis ca 50 fte ontslagen. Stichting Koorenhuis heeft zich met verve verzet tegen de reorganisatieplannen van de gemeente. Met de vaststelling van de plannen in de raadsvergadering van 8 november 2012 zijn deze plannen niettemin definitief geworden. Inmiddels kan worden vastgesteld dat Koorenhuis en gemeente constructief samenwerken aan de realisering van de reorganisatie, die omvangrijk en gecompliceerd is. Een constructief overleg was mogelijk nadat de gemeente meer tijd had geboden, door het verstrekken van een extra half jaar subsidie, tot 1 juli 2013, die het Koorenhuis de kans biedt het seizoen af te maken. Het extra half jaar geeft naar verwachting ook voldoende tijd om het gecompliceerde transitieproces goed af te ronden. Eind 2012 is een plan opgesteld voor de reorganisatie dat op de datum van opstellen van dit jaarverslag nog ter advisering ligt bij de Ondernemingsraad. Een advies wordt eind maart verwacht. De sociale gevolgen van de reorganisatie worden opgevangen in een Sociaal Plan. De gemeente heeft aangegeven dat zij bijdraagt in de kosten van een sociaal plan dat past binnen het Sociaal Beleidskader van de gemeente Den Haag. Daarmee verwachten wij dat de financiële gevolgen van de reorganisatie afdoende kunnen worden gedekt en de medewerkers die moeten worden ontslagen een goed vangnet kan worden geboden. Voor het Koorenhuis in de nieuwe vorm is door de gemeenteraad een budget gereserveerd van maximaal 800.000 per jaar voor de kunstenplanperiode 2013-2016. Deze subsidie wordt verstrekt nadat een beleidsplan bij de gemeente is ingediend, dit gebeurt in april a.s. Een eerste concept is afgestemd met de gemeente, wij hebben de verwachting voor de zomer een positieve subsidiebeschikking te ontvangen. Voor de periode tot 1 juli 2013 is zoals hierboven opgemerkt een eenmalige subsidie verstrekt, gebaseerd op het niveau van de subsidie van 2012. In 2012 bereikte het Koorenhuis bijna 70.000 kinderen, jongeren en volwassenen met kunst- en cultuureducatie. Via 111 Haagse basisscholen werden met voorstellingen, workshops en lessen 41.824 kinderen bereikt en via 31 scholen voor voortgezet onderwijs 15.312 jongeren. In de particuliere markt volgden 2.929 kinderen, 2.146 jongeren en 6.534 volwassenen 12 Koorenhuis Jaarverslag 2012

lessen of cursussen bij ons. Hoewel deze cijfers een aanzienlijk bereik vertegenwoordigen, kon niet worden voorkomen dat de deelnemersaantallen in zowel het onderwijs als in het traditionele lessegment voor volwassenen daalden. Niet alleen de onduidelijkheid over de toekomst van het Koorenhuis speelde hierbij een rol. Een deel van de scholen gaf te kennen minder geld te kunnen besteden aan cultuureducatie: basisscholen bezuinigden met name op voorstellingsbezoeken, scholen voor voortgezet onderwijs op de workshops actieve kunstbeoefening. Het lage consumentenvertrouwen leidde ertoe dat volwassenen meer bezuinigden op hun eigen cursussen, maar niet op die van hun kinderen. Het aantal kinderen en jongeren dat in de vrije tijd les volgde, steeg in 2012. Daarnaast nam tegen de dalende trend in het onderwijs in de vraag naar cursussen in de verlengde schooldag (VSD) in het primair onderwijs toe en realiseerden we een forse toename van activiteiten in de muziekleerlijnen. Het Koorenhuis sloot 2012 af met een negatief exploitatieresultaat van 238.000. Dit was in hoofdzaak het gevolg van toegenomen personeels- en huisvestingskosten. De personele lasten stegen als gevolg van de inzet van externe expertise ten behoeve van de voorbereidingen voor de reorganisatie en het sociaal plan. Daarnaast werden meer freelance docenten ingezet voor VSD-lessen en voor bijzondere kunsteducatieprojecten in ziekenhuizen, zorginstellingen en wijkcentra. Ook de huisvestinglasten vielen fors hoger uit dan in 2011 door hogere huur- en met name servicelasten in de Zuidlarenstraat dan waarmee rekening gehouden was. Voor deze huis vestingslasten is 231.000 aan de speciaal daarvoor gevormde bestemmingsreserve onttrokken, ten gunste van het resultaat. Daardoor nam het eigen vermogen met 7.000 af naar 480.000. Het jaar 2013 wordt een jaar van grote veranderingen voor de Stichting Koorenhuis. Veranderingen die de stichting heeft gezocht noch gewenst maar thans als realiteit moet accepteren. De verwachting voor de continuïteit van de stichting is positief, wel zal de stichting aan het eind van de transitie sterk verkleind en veranderd zijn. Het bestuur zet zich ten volle in voor het succes van de nieuwe organisatie, vanuit de primaire doelstelling van de stichting: het realiseren van kunsteducatie van hoge kwaliteit. Den Haag, 26 maart 2013 Stichting Koorenhuis De eigen inkomsten konden we op het niveau van 2011 houden door een verschuiving van inkomsten uit de vrije tijd naar inkomsten uit het onderwijs. Binnen het onderwijs realiseerden we ondanks de daling van het totaal aantal leerlingen een omzetgroei van 114.000 euro door te focussen op producten met een hogere prijs per leerling (zoals de VSD) en door het busvervoer voor de voorstellingen apart in rekening te brengen bij de basisscholen. Daarnaast wierven we ruim 220.000 euro aan fondsengelden ten behoeve van innovatieve kunst educatieprojecten in 2012 en 2013. Deze additionele omzet compenseerde het omzetverlies van 211.000 euro in de particuliere markt. De gemeentelijke exploitatiesubsidie steeg bovendien met 170.000 euro door een trendcorrectie en de berekeningssystematiek van de gemeente. Het ambitieniveau van de begroting werd niet gehaald. Dit heeft te maken met de aangekondigde veranderingen: op het moment dat de begroting 2012 werd opgesteld, was er nog geen zicht op de omvang en de gevolgen van de op handen zijnde stelselwijziging. Drs. M.N.R. Haenen Algemeen directeur/ bestuurder Jaarverslag 2012 Koorenhuis 13

Inhoudsopgave 1 Balans 2 2 Staat van baten en lasten 3 3 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling 4 4 Toelichting op de balans 6 4.1 Activa 4.1.1 Materiële vaste activa 4.1.2 Vlottende activa 4.1.3 Liquide middelen 4.2 Passiva 4.2.1 Eigen vermogen 4.2.2 Voorziening onderhoud gebouw 4.2.3 Voorziening wachtgelden en FPU+ regeling 4.2.4 Kortlopende schulden 5 Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen 16 6 Toelichting op de staat van baten en lasten 18 6.1 Baten 6.1.1 Eigen inkomsten 6.1.2 Gemeentelijke projectsubsidies 6.1.3 Overige inkomsten 6.1.4 Gemeentelijke exploitatiesubsidie 6.2 Lasten 6.2.1 Personeelskosten 6.2.2 Huisvestingskosten 6.2.3 ICT kosten 6.2.4 Organisatiekosten 6.2.5 Activiteitenkosten 6.3 Toelichting op baten en lasten Bijlage 1 28 Leden Raad van Toezicht, Directie en Ondernemingsraad Bijlage 2 29 Controleverklaring Jaarverslag 2012 Koorenhuis 1

1 Balans (in duizenden euro s) 31-12-2012 31-12-2011 Activa Materiële vaste activa 465 410 Vlottende activa 1.466 931 Liquide middelen 463 1.986 Totaal Activa 2.394 3.327 Passiva Algemene reserve 480 487 Bestemmingsreserve 43 274 Voorziening onderhoud gebouw 59 290 Voorziening wachtgeld en FPU+ 325 579 regeling Kortlopende schulden 1.487 1.697 Totaal Passiva 2.394 3.327 2 Koorenhuis Jaarverslag 2012

2 Staat van baten en lasten (in duizenden euro s) Realisatie 2012 Begroting 2012 Realisatie 2011 Baten Eigen inkomsten 3.092 3.385 3.091 Gemeentelijke projectsubsidies 356 149 406 Overige baten 38 39 47 Totaal 3.486 3.573 3.544 Lasten Personeelskosten 7.867 7.681 7.539 Huisvestingskosten 917 942 749 ICT-kosten 202 183 233 Organisatiekosten 555 410 463 Activiteiten 675 743 769 Totaal 10.216 9.959 9.753 Resultaat uit gewone bedrijfsvoering -6.730-6.386-6.209 Gemeentelijke exploitatiesubsidie 6.492 6.323 6.323 Resultaat na toekenning Gemeentelijke exploitatiesubsidie -238-63 114 t.l.v./ t.g.v. bestemmingsreserve -231-83 -198 t.g.v./ t.l.v. eigen vermogen -7 20 312 Jaarverslag 2012 Koorenhuis 3

3 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling 3.1 Continuïteitsveronderstelling en activiteiten naar de nieuw op te richten entiteiten (Expertisecentrum en Vastgoedbeheer) doen geen afbreuk aan de continuïteitsveronderstelling van het Koorenhuis nieuwe stijl. De Stichting Koorenhuis stelt zich in overeenstemming met in elk geval het beleid van de gemeente Den Haag ten doel bij een groot en pluriform publiek, door middel van kunsteducatie, de actieve en receptieve deelname aan kunst systematisch te bevorderen. Zoals elke vier jaar sinds de verzelfstandiging van het Koorenhuis in 1992 het geval is geweest, is het Koorenhuis in de gegeven kostenstructuur voor de continuïteit van de organisatie in hoge mate afhankelijk van gemeentelijke subsidies en bijdragen. Tijdens het jaar 2012 is duidelijk geworden dat de gemeente het bestel van gesubsidieerde instellingen voor cultuureducatie en -participatie op een geheel andere wijze wil invullen vanaf de start van de cultuurplanperiode 2013-2016. De huidige Stichting Koorenhuis zal na 1 juli 2013 verder gaan in een afgeslankte vorm. Op het moment van het samenstellen van de jaarrekening heeft de huidige stichting Koorenhuis een zogeheten overbruggingssubsidie ontvangen voor de eerste helft van het kalenderjaar die voldoende is om de activiteiten op het huidige niveau voort te zetten. Voorts heeft de stichting tot 1 juli 2013 de gelegenheid om zich gereed te maken voor de nieuwe subsidiesituatie. Ook dient voor 1 juli een meerjarenbeleidsplan (inclusief subsidieaanvraag) te worden ingediend voor het restant van de huidige subsidieperiode. Verwijzend naar niet uit de balans blijkende verplichtingen (hoofdstuk 5) bestaan er wel onzekerheden ten aanzien van de omvang van een toekomstige re-organisatievoorziening en de omvang van de bijdrage die de gemeente Den Haag zal leveren. Op basis van de huidige feiten en omstandigheden is er meer sprake van onzekerheid ten aanzien van de continuïteit, dan sprake van gerede twijfel dat de continuïteit niet is gewaarborgd. Er wordt verondersteld dat de gemeente Den Haag haar belofte zal nakomen om een aanzienlijk deel van de kosten voortvloeiend uit de re-organisatie te vergoeden. Echter, de zekerheid van nakoming is op het moment van het samenstellen van de jaarrekening niet aanwezig. Bij de waardering van activa en passiva over het boekjaar 2012 is de veronderstelling dat, gegeven desbetreffende onzekerheid, het geheel der werkzaamheden van Stichting Koorenhuis, wordt gecontinueerd. De overheveling van taken Per 1-07-2012 zullen de halfjaarlijkse cijfers van Stichting Koorenhuis wederom onderworpen worden aan een accountantscontrole ten behoeve van een controleverklaring. Er zal dan wederom een afweging gemaakt worden van de continuïteitsuitgangspunten op basis van de dan beschikbare informatie. De jaarrrekening is samengesteld in overeenstemming met de richtlijnen voor de jaarverslaggeving in het bijzonder RJ 640 (Organisaties zonder winststreven). 3.2 Balans De waardering- en resultaatbepaling geschieden conform de regels die zijn gesteld in de Haagse Kaderverordening subsidie verstrekking (HKS) en de 'Richtlijnen jaarrekening 2011 HKS gesubsidieerde instellingen'. Voor zover niet anders vermeld, zijn de activa en passiva gewaardeerd tegen nominale waarde. 3.2.1 Materiële vaste activa Investeringen in gehuurde panden Investeringen in gehuurde panden zijn gewaardeerd tegen de aanschafkosten, verminderd met afschrijvingen. Deze investeringen worden maximaal binnen de looptijd van het huurcontract afgeschreven. Transportmiddelen Transportmiddelen worden gewaardeerd tegen de aanschafprijs en, met inachtneming van een restwaarde, afgeschreven over een periode van maximaal 5 jaar. Overige vaste bedrijfsmiddelen De andere vaste bedrijfsmiddelen zijn gewaardeerd tegen aanschafkosten, verminderd met afschrijvingen. De volgende termijnen worden hierbij gehanteerd: Automatiseringsmiddelen 2 tot 5 jaar Meubilair 5 tot 10 jaar Educatieve middelen 2 tot 20 jaar 4 Koorenhuis Jaarverslag 2012

3.2.2 Vlottende activa Voorraden De voorraden hebben betrekking op het Koorenhuiscafé en zijn gewaardeerd tegen inkoopprijs. Debiteuren De vorderingen zijn gewaardeerd tegen de nominale waarde, onder aftrek van een voorziening voor dubieuze vorderingen. 3.2.3 Voorziening onderhoud gebouw Het Fonds is bestemd voor het huurderonderhoud aan de gehuurde pand aan de Prinsegracht. 3.2.4 Voorziening wachtgeld en FPU+ regeling De voorziening heeft betrekking op: Verplichtingen als gevolg van vertrek van personeel. Lopende en te verwachten wachtgeldverplichtingen als gevolg van het feit dat het Koorenhuis zelf de risico s draagt van WW en bovenwettelijke WW. Financiële consequenties van de FPU+ regeling van de gemeente Den Haag. 3.3 Staat van baten en lasten Algemeen De baten en lasten worden verantwoord in het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. Verliezen en risico s die voor het afsluiten van het boekjaar bekend zijn, worden in het resultaat verwerkt. De subsidie van de gemeente Den Haag is in de baten verantwoord in het verslagjaar waarop de toekenning betrekking heeft. Jaarverslag 2012 Koorenhuis 5

4 Toelichting op de balans 4.1 Activa 4.1.1 Materiële vaste activa (in duizenden euro s) 31-12-2012 31-12-2011 Boekwaarde per 1 januari 410 469 Investeringen 181 85 Desinvesteringen - -35 Afschrijvingen -126-109 Boekwaarde per 31 december 465 410 Aanschafwaarde 1.460 1.279 Gecumuleerde afschrijvingen -995-869 Boekwaarde per 31 december 465 410 Aanschaf Waarde Boekwaarde 31-12-2011 Investering 2012 Desinvestering 2012 Afschrijving 2012 Afschrijving Cumulatief Boekwaarde 31-12-2012 Transportmiddelen 34 - - - - 34 - Overige bedrijfsmiddelen 340 137 28-19 222 146 Automatiseringsmiddelen 380 50 140-31 361 160 Meubilair 63 13 13-24 74 1 Educatieve middelen 462 210 - - 52 304 158 Totaal 1.279 410 181-126 995 465 De materiële vaste activa hebben betrekking op verschillende componenten. De grootste investering die in 2012 gepleegd is heeft betrekking op de informatiesysteem KIS. Deze is in september 2011 geaccordeerd door de Raad van Toezicht en de gemeente. Het systeem is operationeel geworden en in gebruik genomen in 2012. Conform de bestendigheidsprincipe is gestart met het afschrijven direct na ingebruikname van het informatiesysteem. De hierbij gehanteerde systematiek is conform hetgeen in paragraaf 3.1.1 is opgenomen over de afschrijving van automatiseringsmiddelen. Onder de educatieve middelen vallen o.a. de muziekinstrumenten. Fysiek zijn er binnen Koorenhuis meer instrumenten beschikbaar dan op de balans staan. Dit heeft te maken met het feit dat reeds afgeschreven instrumenten nog steeds in gebruik zijn en als oefeninstrument nut hebben. 6 Koorenhuis Jaarverslag 2012

4.1.2 Vlottende activa (in duizenden euro s) 31-12-2012 31-12-2011 Voorraden Koorenhuiscafé 5 5 Debiteuren 412 694 Subsidies 10 4 Omzetbelasting 51 26 Overlopende activa 988 202 Stand per 31 december 1.466 931 Debiteuren (in duizenden euro s) 31-12-2012 31-12-2011 Debiteuren 488 717 Af: voorziening dubieuze debiteuren -76-23 Stand per 31 december 412 694 De debiteuren hebben voor het grootste gedeelte betrekking op clienten uit de particuliere markt. Als gevolg van vertraging bij het implementeren van het facturering is later gefactureerd dan gebruikelijk. De daling van de post debiteuren heeft te maken met het feit dat er pas in januari 2013 gestart is met het factureren van de periode september 2012 tot en met december 2012. De voorziening dubieuze debiteuren is op basis van de nieuwe omstandigheden waarin het Koorenhuis zich bevindt 53.000,- hoger ingeschat dan voorgaand jaar. Jaarverslag 2012 Koorenhuis 7

Overlopende activa (in duizenden euro s) 31-12-2012 31-12-2011 Nog te ontvangen bijdragen 957 124 Vooruitbetaalde kosten 17 70 Voorschotten personeel 12 6 Waarborgsommen 2 2 Stand per 31 december 988 202 Zoals eerder benoemd is de facturering van de particuliere markt voor het seizoen 2012/2013 pas in januari 2013 opgestart. De stand van de post nog te ontvangen bedragen is hierdoor ultimo 2012 veel hoger uitgekomen dan normaal. Het nog te factureren bedrag bedraagt circa 681.000. De rest ( 277.000) van nog te ontvangen bedragen wordt gevormd door gelden tegoed van fondsen (Fonds Culturele Participatie Haga, Fonds 1818, VSB Fonds). 8 Koorenhuis Jaarverslag 2012

4.1.3 Liquide middelen Het Koorenhuis heeft bij de ABN AMRO Bank een kredietlimiet van 150.000. Er is door de ABN-AMRO bank een bankgarantie afgegeven van 6.800 ten behoeve van de huur van kantoorruimte aan de Varkenmarkt. De overige liquide middelen staan vrij ter beschikking. De ABN AMRO bank flexibele depositorekening, dagelijks opvraagbaar, staat in relatie tot de ABN AMRO Bank rekening courant. (in duizenden euro's) 31-12-2012 31-12-2011 Kas 2 3 ING bank 3 2 ABN AMRO bank rekening courant 80 54 ABN AMRO bank Flexibele deposito-/ 378 1.927 beheerderrekening Stand per 31 december 463 1.986 De stand van de liquide middelen is eind 2012 aanmerkelijk lager dan eind 2011. Indien er geen vertraging in de facturering was opgetreden was het aannemelijk dat de stand hoger (nog te factureren bedrag circa 680.000) zou zijn geweest. Daarnaast waren er minder verplichtingen in 2012 ( 750.000) ten opzichte van 2011 waardoor de kaspositie is gedaald (zie ook 4.2.2 tot en met 4.2.4 voorzieningen en kortlopende schulden). Jaarverslag 2012 Koorenhuis 9

4.2 Passiva 4.2.1 Eigen vermogen Algemene reserve (in duizenden euro s) 31-12-2012 31-12-2011 Stand per 1 januari 487 175 Resultaat boekjaar -238 114 Mutatie vanuit de bestemmingsreserve 231 198 Stand per 31 december 480 487 Het verlies van het Koorenhuis ( 193.000) en de mutatie vanuit de bestemmingsreserve ( 231.000) worden direct in de algemene reserve verwerkt. Bestemmingsreserve (in duizenden euro s) 31-12-2012 31-12-2011 Stand per 1 januari 274 472 Mutatie naar het eigen vermogen -231-198 Stand per 31 december 43 274 Verhuizing Huurlasten Totaal Saldo per 1 januari 7 267 274 Mutatie naar het eigen vermogen -7-224 -231 Stand per 31 december - 43 43 De gemeente Den Haag heeft een subsidie voor het vormen van een bestemmingsreserve toegekend ten behoeve van hogere huurlasten van het pand aan de Zuidlarenstraat (hogere huurprijs). De bestemmingsreserve heeft als doel deze huurlasten te compenseren conform de verstrekte subsidiebeschikking 2010 (Gemeente Den Haag). Na toekenning van de subsidie bleek dat de huisvestingslasten fors hoger uit zouden vallen door hogere huur- en met name servicelasten. De gemeente Den Haag is op de hoogte dat de bestemmingsreserve niet toereikend is om de huurprijscompensatie op te vangen tot en met 2016. De nog resterende bestemmingsreserve van 43.000,- zal in het eerste helft van 2013 volledig aangewend zijn om de huurprijs te compenseren. De huur van he pand aan de Zuidlarenstraat is opgezegd per 1 augustus 2013. Een aanvullende aanvraag tot compensatie van de huurprijs is gegeven de huidige situatie niet aan de orde. 10 Koorenhuis Jaarverslag 2012

4.2.2 Voorziening onderhoud gebouw Deze voorziening is door de gemeente Den Haag specifiek beschikbaar gesteld voor het gebruikersonderhoud. De voorziening heeft deels een langlopend karakter. Het verloop van de voorziening is als volgt: (in duizenden euro's) 31-12-2012 31-12-2011 Stand per 1 januari 290 366 Dotatie door de gemeente Den Haag 78 37 Af: Onttrekkingen wegens onderhoud -309-113 Stand per 31 december 59 290 De dotatie naar de voorziening vindt plaats op basis van de jaarlijkse exploitatiesubsidietoekenning van de gemeente Den Haag. De omvang van de dotatie hangt samen met het Meerjaren Onderhouds Plan (MOP) opgesteld in samenwerking met de gemeente Den Haag. Er heeft gedurende 2012 groot onderhoud plaatsgevonden conform de MOP. Het gebouw is in zijn geheel van binnen geschilderd en de vloerbedekking is vernieuwd. Ten behoeve van de lichtinval en transparantie zijn de deuren en ramen van alle leslokalen van glas voorzien. Jaarverslag 2012 Koorenhuis 11

4.2.3 Voorziening wachtgeld en FPU+ regeling Deze voorziening is gebaseerd op het feit dat het Koorenhuis eigen risico draagt voor de WW en bovenwettelijke WW ingevolge de werkloosheidswet. De voorziening heeft deels een langlopend en deels een kortlopend karakter. Het verloop van de voorzieningen is als volgt: Voorziening FPU+ regeling (in duizenden euro's) 31-12-2012 31-12-2011 Stand per 1 januari 177 269 Dotatie ten laste van het resultaat - 1 Af: Onttrekkingen wegens betaalde -90-93 gelden Stand per 31 december 87 177 Deze pensioenvoorziening is te splitsen in een kortlopend deel (1 jaar) 62.000 en een langlopend deel 25.000. Wachtgeldvoorziening (in duizenden euro's) 31-12-2012 31-12-2011 Stand per 1 januari 402 549 Dotatie ten laste van het resultaat -47 13 Af: Onttrekkingen wegens betaalde -117-160 gelden Stand per 31 december 238 402 De lopende trajecten zijn herberekend op basis van de maximale looptijd. De wachtgeldvoorziening is te splitsen in een kortlopend deel (1 jaar) van 58.000 en een langlopend deel van 180.000. Zowel de voorziening FPU+ regeling als de wachtgeldvoorziening betreffen oudere verplichtingen van ex-werknemers. Deze hebben geen relatie met eventuele toekomstige voorzieningen die naar waarschijnlijkheid getroffen zullen worden in het kader van de re-organisatie. 12 Koorenhuis Jaarverslag 2012

4.2.4 Kortlopende schulden (in duizenden euro's) 31-12-2012 31-12-2011 Vooruit ontvangen gelden 55 589 Crediteuren 330 280 Belasting en premies sociale verzekeringen 289 278 Pensioenen 85 80 Overloop gemeentelijke projectsubsidies 90 73 Overloop overige projecten 177 - Materialenfonds 107 61 Overige overlopende passiva 354 336 Stand per 31 december 1.487 1.697 De kortlopende schulden bestaan uit diverse componenten. De posten crediteuren, belasting/premies en pensioenen hoeven geen betoog. Vooruitontvangen gelden De post vooruitontvangen gelden heeft voornamelijk betrekking op cursussen die voor een heel cursusjaar zijn betaald. Er is een aanzienlijke daling van deze post ten opzichte van 2011 omdat er in de tweede helft van 2012 niet gefactureerd is. Overloop gemeentelijke projectsubsidies De post overloop van gemeentelijke projectsubsidies heeft betrekking op diverse subsidies vanuit de afdeling OCW (Gemeente Den Haag) en zijn gericht op het oprichten van het toekomstige expertisecentrum. Er zijn subsidies beschikbaar gesteld om haalbaarheidsstudies uit te voeren. Op de volgende pagina wordt het verloop van de gemeentelijke projectsubsidies weergegeven in een verloopstaat. Jaarverslag 2012 Koorenhuis 13

Specificatie gemeentelijke projectsubsidies: (in duizenden euro s) Lasten Subsidie Balans 01-01 Balans 31-12 Expertisecentrum OCW/2012.5255 75 100 25 OCW/2012.6270 18 18 - OCW/2011.12508 53 99 46 Nieuwe Kunstmagneet OCW/2009.9526 73 73 - Onderwijsbeleid ABBA/2005599/VOS-87 76 76 - ABBA/2029836/VOS-71 31 50 19 Diversen OCW/2012.10542 30 30 Totaal 73 90 Overige projecten De post overloop van overige projecten heeft betrekking op gelden uit fondswerving (Stinafo, Fonds 1818) die vooruit zijn ontvangen. Hiervoor dienen nog prestaties geleverd te worden conform de toekenningsvoorwaarden. Materialenfonds De post materialenfonds heeft betrekking op gelden die (vooraf) beschikbaar worden gesteld door scholen ten behoeve van de aanschaf van (les)materialen. Bij de aanschaf van materialen worden gelden onttrokken uit dit fonds 14 Koorenhuis Jaarverslag 2012

Overige overlopende passiva De overige overlopende passiva bestaan uit reservering van vakantiegelden, reservering van verlof tegoed en nog te betalen facturen per ultimo 2012. Deze zijn als volgt uitgebouwd: (in duizenden euro's) 31-12-2012 31-12-2011 Reservering vakantiegeld 221 190 Reservering verlof tegoed 88 55 Te betalen facturen 45 87 Overige - 4 Stand per 31 december 354 336 Jaarverslag 2012 Koorenhuis 15

5 Niet uit de balans blijkende verplichtingen 5.1. Inleiding Voor de cultuurplanperiode 2013-2016 heeft de gemeente besloten haar subsidiebeleid ten aanzien van cultuureducatie en participatie drastisch te wijzigen alsmede een stelselwijziging door te voeren in de organisaties die zich met deze onderwerpen bezighouden binnen de gemeentegrenzen. De belangrijkste aspecten hiervan zijn ten eerste dat Kunstlessen voor particulieren worden niet langer gesubsidieerd worden en door zelfstandige docenten of collectieven dienen te worden uitgevoerd. Ten tweede staat de gemeente een strikte scheiding tussen aanbod aan de ene kant en bemiddeling/advies aan de andere kant voor. Dit werd duidelijk op 25 april 2012 toen de adviescommissie Hirsch Ballin haar rapport uitbracht aan de wethouder. In het raadsbesluit (RV88 - BOW/2012.542) van 8 november 2012 is het besluit van de gemeente over de manier waarop dit voornemen vormgegeven moet gaan worden vastgelegd. Hiermee is de besluitvorming finaal geworden. Concreet betekent dit voor het Koorenhuis dat een groot deel van de activiteiten overgebracht dienen te worden naar een tweetal nieuw te vormen organisaties (Bemiddelingsorganisatie en Vastgoedorganisatie Prinsegracht 27 (werknamen) en dat de het huidige cursusaanbod voor de particuliere markt moet worden overgedragen aan zelfstandige docenten en te vormen zelfstandige collectieven. Omdat dit een zeer ingrijpende reorganisatie betreft die niet voor de start van de nieuwe cultuurplanperiode (1 januari 2013) gerealiseerd kan worden heeft de gemeente voor de eerste helft van 2013 een overbruggingssubsidie ter beschikking gesteld die voldoende is om het lopende seizoen tot 1 juli 2013 af te maken. Per 1 juli 2013 moet het nieuwe stelsel gerealiseerd zijn en gaat het nieuwe subsidieregime in. Eind december 2012 is een transitieplan opgesteld en is gestart met het omvormingssproces. Het plan is door het Koorenhuis voorgelegd aan de ondernemingsraad. Ten tijde van het samenstellen van de jaarrekening zijn de besprekingen hierover nog gaande. Stichting Koorenhuis is eigen risico-drager voor werknemerspremies inzake sociale zekerheid (B3-status). De grote aanpassingen die de plannen van de gemeente betekenen, zullen zeker met gedwongen ontslagen gepaard gaan. Om de hieruit voortvloeiende kosten te kunnen dragen heeft de gemeente Den Haag toegezegd Stichting Koorenhuis een bijdrage te leveren in de uitgaven van de frictiekosten (Sociaal Plan) en de transitiekosten (doorstart nieuw Koorenhuis en overgang naar nieuwe stichtingen), voor zover het eigen vermogen niet toereikend zal zijn. Het College heeft daartoe de volgende passage in het voornoemde raadsbesluit opgenomen: Ter ondersteuning van de omvormingen heeft het college besloten de vier B3-instellingen naar behoefte externe ondersteuning (kennis en ervaring) aan te bieden om een sociaal plan te maken en een sociaal akkoord te sluiten met de werknemers(organisaties). Het college heeft een bedrag gereserveerd om de sociale akkoorden mede te bekostigen. Deze toezegging geeft geen garantie omtrent de aard en omvang van de te leveren bijdrage. Bij planvorming en eventuele vervolg aanpassing dient uiteraard rekening gehouden te worden met deze belangrijke stakeholder. Immers de vordering op de gemeente Den Haag zal met name afhankelijk zijn van de verplichtingen. Gegeven het feit dat de besprekingen en onderhandelingen nog gaande zijn en er nog geen onderhandelingsresultaat voorgelegd kan worden aan de gemeente, kan nu nog niet op een betrouwbare wijze ingeschat worden wat de kwantitatieve uitkomsten hiervan zullen zijn op korte termijn. Uiterlijk 1 april 2013 dient deze jaarrekening conform de subsidievoorwaarden (Gemeente Den Haag) voorzien van een controleverklaring ingeleverd te worden ten behoeve van de vaststelling van de subsidie. De verwachting is dat het besluitvormingsproces over benoemde indieningsdatum heen gaat. Conform de richtlijnen voor de jaarverslaggeving (RJ 252) worden voornoemde feitelijkheden en omstandigheden, ten tijde van het samenstellen van de jaarrekening, opgenomen als niet uit de balans blijkende rechten en verplichtingen. 5.2 Niet uit de balans blijkende verplichtingen Frictiekosten Het betrouwbaar schatten van de totale uitgaven gemoeid met de reorganisatie ten tijde van het samenstellen van de jaarrekening is niet mogelijk. Daarom worden deze beschouwd als niet uit de balans blijkende verplichtingen bestaand uit de volgende componenten: a) uitgaven werkloosheidsuitkeringen De arbeidsrechtelijke positie van ontslagen medewerkers brengt uitgaven met zich mee in de vorm van WW uitkeringen, bovenwettelijke en nawettelijke uitkeringen en re-integratiekosten. Thans worden besprekingen gevoerd omtrent de duur, vorm en inhoud van de re-integratieperiode. De toekomstige besluitvorming hierover zal inzicht geven in de omvang van 16 Koorenhuis Jaarverslag 2012