Onderzoek FM en AM etherradio Eindrapportage

Onderzoek FM en AM etherradio Eindrapportage Door Stratix Consulting BV Hilversum, september 2008

Management samenvatting Dit is de eindrapportage van het onderzoek Marktsituatie en bedrijfsmodellen commerciële FM/AM-radio. EZ stelde voor deze studie vier hoofdvragen: 1. Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit? 2. Wat is er bekend over de op deze markt gebruikte bedrijfsmodellen en hoe zien de waardeketens eruit? 3. Wat zijn de belangrijkste marktontwikkelingen aan resp. de vraagzijde en de aanbodzijde? 4. Welke invloed heeft radio via concurrerende distributiekanalen / infrastructuren (zowel ether als niet-ether) op de business cases van commerciële FM/AM-etherradio? Het antwoord op deze vier vragen is via een desk research studie bereikt. Het startpunt daarbij was het jaar 2003, het jaar waarin de Zero Base verdeling werd gehouden. De inhoudelijke vragen naar bedrijfsmodellen, de belangrijkste marktontwikkelingen en invloed van radio via concurrerende distributiekanalen / infrastructuren zijn via "issue-analyses" uitgewerkt door het Stratix team. Na presentatie van het concept rapport zijn er door het Ministerie nog een aantal nadere vragen gesteld, in het bijzonder gericht op het marktaandeel van (commerciële) radio in de totale advertentiemix en de kostenkant van de business cases, zowel de operationele kosten als de betaling van staf (diskjockeys) en auteursrechten. De belangrijkste bevindingen van dit rapport zijn: 1. Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit? De markt voor commerciële FM en AM-etherradio groeit de laatste paar jaar in financiële zin in zeer beperkte mate. Het meest kenmerkende is dat de marktaandelen tussen commerciële omroepen, landelijke en regionale publieke omroepen sinds 2003 nagenoeg stabiel zijn. Wijzigingen in de verhoudingen qua marktaandeel spelen zich vooral af tussen commerciële omroepen onderling. De omzet die de commerciële omroepen uit de markt halen hebben wij bepaald op ca. 185 miljoen in 2007. Het grootste deel daarvan, 140 miljoen, is terechtgekomen bij de drie marktleidende commerciële concerns: RTL Nederland (na de overname van Radio 538) Sienna Holding BV (voorheen Sky Radio, 85% dochter van de Telegraaf Media Group) De Persgroep (Q-Music) Onderdeel van deze vraag naar de markt was het uitwerken van 11 profielen van kenmerkende marktpartijen op de markt voor commerciële FM- en AM-etherradio. De partijen zijn in overleg met EZ uitgekozen en de profielen zijn in een uitgebreide Annex I bij dit rapport opgenomen. Hiervoor zijn onder meer KvK gegevens geraadpleegd en dwarsverbanden tussen partijen uitgezocht en in figuren weergegeven. Stratix 2008 AM en FM Etherradio 2

De belangrijkste ontwikkelingen sinds 2003 zijn het zich terugtrekken van News Corp uit Sky Radio en de verkoop van Radio 538 aan RTL Nederland. De twee marktleiders van de laatste jaren zijn dus verhandeld. Enkele marktpartijen zijn via overnames van frequentiekavels, soms na rechtszaken, in het bezit gekomen van de landelijke vergunningen. Een aantal regionale partijen hebben hun netten bij elkaar gevoegd, maar op die regionale markt was er bij de recente veiling van de restfrequenties ook sprake van nieuwe dan wel hernieuwde toetreding. Bij de AM-frequenties was er na de verdeling in 2003 een periode van leegstand en terugname van kavels vanwege het niet voldoen aan de ingebruiknameverplichting. Sindsdien zijn frequenties verworven door marktpartijen met een religieus profiel: GrootNieuwsRadio en Radio Maria Nederland. Zij financieren zich via donaties uit de achterban. Dit valt op, want men zou dergelijke partijen eerder als toetreders binnen het publieke bestel verwachten. De luistertijd naar radio stijgt in Nederland. De oorzaak hiervan is vooral de snelle groei van het aantal mensen dat over Internet naar de Radio luistert. Het luisteren via de meer klassieke distributieplatformen (ether, kabel) is gestabiliseerd. De bruto advertentieomzet loopt de laatste jaren sterk op bij de commerciële radiostations, de netto omzet groeit echter maar zeer beperkt met in totaal 8% over de periode 2003-2007. Er wordt steeds meer korting gegeven in een vechtmarkt. 2. Wat is er bekend over de op deze markt gebruikte bedrijfsmodellen en hoe zien de waardeketens eruit? De hoofdinkomsten van de commerciële omroepen komen nog steeds vooral voort uit de spoten non-spot advertentieopbrengst. De praktische stabilisering van de netto reclame-inkomsten dwingt de commerciële omroepen echter om ook om te zien naar andere markten en bedrijfsmodellen. De interessantste poging tot uitbreiding van het bedrijfsmodel is de inspanning van meerdere omroepen om zich een plaats te verwerven in een tweede waardeketen: die van de detailhandel in muziek met het inrichten van downloadshops die concurreert met de fysieke platenzaak. Daarmee gaat een commerciële omroep deels concurreren met fysieke platenwinkels c.q. Bol.com en downloadshops als itunes. Een andere interessante verschuiving is het ontstaan van luisteren op abonnementsbasis via mobiele telefonie, waarmee tunin.fm experimenteert. Hiermee wordt de geldstroom in de waardeketen verlegd en vervallen de distributiekosten voor een commerciële omroep. De huidige business cases van commerciële omroepen zijn redelijk robuust ten opzichte van het geval dat een gedeelte van de luisteraars overstapt naar andere vormen van (ether)radio. De Stratix 2008 AM en FM Etherradio 3

snelle groei van Internet is eenvoudig op te vangen, omdat extra internet streams variabele kosten zijn en consumenten hun eigen breedbandaansluiting al betalen. De belangrijkste behoefte aan een etherfrequentie komt voort uit het vergroten van het bereik onder luisteraars in de auto en op de werkplek. Daar wordt vooral via de ether geluisterd en bereikt een adverteerder meer mensen uit het business-to-business segment en mannen van 20-49 jaar. De effecten van de clausulering zijn divers gebleken. De overheid heeft minder geïncasseerd. Sommige partijen lijken toch te hoog te hebben geboden, en draaien zelfs op een geclausuleerd kavel marginaal. Anderen zijn rendabel met het kavel dat zij voor een relatief lage prijs hebben verworven. 3. Wat zijn de belangrijkste marktontwikkelingen aan resp. de vraagzijde en de aanbodzijde? De algemene economische cyclus bepaalt de advertentiemarkt sterk en een neergang lijkt zich voor de komende jaren nu aan te kondigen. Wij zien de commerciële FM- en AM-radiostations niet snel hun afhankelijkheid van deze cyclus verminderen. Het luisteren naar radio via Internet neemt snel toe en is de bron van groeiende luistertijd aan de vraagzijde. Dat gebeurt vooral thuis, achter de PC of met de PDA/Laptop. Luisteren via een mobiel staat nog in de kinderschoenen Men luistert op Internet in hoofdzaak naar dezelfde radiostations als via andere infrastructuren. Een nieuwe distributietechniek als podcasting is nog niet enorm aangeslagen, terwijl zaken als audioboeken en hoorspelen een verrassende comeback maken. Aan de aanbodzijde is de belangrijkste nieuwe trend de poging van commerciële muziekstations om zich met downloadshops ook een positie te verwerven als nieuw detailhandelskanaal voor de muziekindustrie. Een tweede belangrijke ontwikkeling is de poging om radiodistributie via de mobiele telefoon in een abonnementmodel te realiseren door Tunin.fm / Mobilaria. Daarmee veranderen de geldstromen en komt er een vorm van directe afrekening met de luisteraar in zicht. Er ontstaat zo een normalere markt voor commerciële audiocontent. Content-Syndicatie beperkt zich in Nederland in hoofdzaak tot de nieuwsvoorziening bij radio, maar narrowcasting biedt nieuwe mogelijkheden. 4. Welke invloed heeft radio via concurrerende distributiekanalen/infrastructuren (zowel ether als niet-ether) op de business cases van commerciële FM/AM-etherradio? Er is al een aanzienlijk aantal landelijke niet-ether stations actief, met daarbij grote stations met substantiële marktaandelen als Radio 10 Gold en Classic FM. Hun gezamenlijk marktaandeel 1 is 1 Tenzij anders vermeld wordt in dit rapport met marktaandeel steeds het aandeel in de luistercijfers bedoeld. Stratix 2008 AM en FM Etherradio 4

bijna 7% en wordt vooral behaald met luisteraars via de kabel en Internet. Ook zijn er nog diverse regionale commerciële omroepen die via de kabel gedistribueerd worden. Sluipenderwijs is digitale radio via TV-decoders in gebruik gekomen. Al 11% van de ruim 3 miljoen bezitters van zo'n digitale TV-decoders geeft aan naar radio via dat apparaat te luisteren. Ook via die digitale platformen worden een aantal niet-etherkanalen verspreid. Het is mogelijk om via de concurrerende distributiekanalen/infrastructuren een radiostation in de markt te exploiteren. De luisterplaatsen "auto/onderweg" en "werk/school" zijn dan echter moeilijk bereikbaar. Een vergelijking van marktaandeelcijfers van het Continue Luisteronderzoek naar luisterplaats maakt duidelijk dat de publieke zenders bovenproportioneel "thuis" worden beluisterd, terwijl de commerciële radiostations het sterkst zijn op de luisterplaatsen "auto" en "werk". Het is voor het bereiken van luisteraars op die plaatsen waar het bezit van een FM/AM vergunning zijn meerwaarde levert. Zolang de toestellen op die locaties nog analoog blijven, zal er een grote druk blijven bestaan op het verwerven van in het bijzonder FM frequenties. Hilversum, Augustus 2008 Stratix 2008 AM en FM Etherradio 5

Inhoudsopgave 1 Inleiding... 8 1.1 Scope van het onderzoek... 8 1.2 Vragen... 8 1.3 Aanpak... 9 2 Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit?... 10 2.1 Wat is de totale omzet in deze markt?... 10 2.2 Actieve marktpartijen en opbouw marktaandelen... 12 2.3 Alleen in radio actief of gediversifieerd?... 15 2.4 Belangrijkste veranderingen en ontwikkelingen sinds verdeling 2003... 16 2.5 De groei- en ontwikkelverwachtingen van deze markt... 17 2.6 Advertentie-inkomsten en trends... 19 3 Gebruikte bedrijfsmodellen en waardeketens... 21 3.1 Gebruikte en mogelijke bedrijfsmodellen en slaagvoorwaarden... 21 3.2 Randvoorwaarden om de bedrijfsmodellen te kunnen laten slagen... 24 3.3 Robuustheid van de huidige business cases en waardeketens... 27 3.4 Effect vergunningvoorwaarden en clausulering op bedrijfsmodellen... 30 3.5 Wat kan digitalisering betekenen voor de bedrijfsmodellen?... 34 4 Wat zijn de belangrijkste marktontwikkelingen... 38 4.1 Ontwikkelingen aan de vraagzijde... 38 4.2 Ontwikkelingen aan de aanbodzijde... 40 5 Invloed radiostations via concurrerende distributiekanalen... 42 5.1 Via welke infrastructuren kan de consument radio-omroep afnemen?... 42 5.2 Hoe verhouden deze distributiekanalen zich onderling en wat is het belang van commerciële FM/AM-etherradio hierin?... 45 6 Nadere vragen over kostenstructuur en business cases... 50 6.1 Marktaandelen over diverse media... 50 6.2 Kostenstructuur van een FM-radiostation vs Internetstation... 50 7 Conclusies... 54 Stratix 2008 AM en FM Etherradio 6

7.1 Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit?... 54 7.2 Wat is er bekend over de op deze markt gebruikte bedrijfsmodellen en hoe zien de waardeketens eruit?... 54 7.3 Wat zijn de belangrijkste marktontwikkelingen aan resp. de vraagzijde en de aanbodzijde?... 56 7.4 Welke invloed heeft radio via concurrerende distributiekanalen/ infrastructuren (zowel ether als niet-ether) op de business cases van commerciële FM/AM-etherradio?... 57 Annex A Begrippenlijst... 58 Annex B Literatuurlijst...59 Annex C De informatiepiramide... 61 Annex D Business model commerciële radio à la Osterwalder... 65 Annex E Overzicht FM marktpartijen... 67 Annex F Overzicht AM marktpartijen... 69 Annex G Marktaandelen per provincie juni 2008... 70 Annex H Marktaandelen per provincie juni 2005... 71 Annex I Profielen... 72 Stratix 2008 AM en FM Etherradio 7

1 Inleiding Dit is de rapportage van het onderzoek 'Marktsituatie en bedrijfsmodellen commerciële FM/AM-radio'. Op dit moment is vrijwel het gehele aanbod op FM en AM nog analoog, al wordt er op beperkte schaal met digitale uitzendingen geëxperimenteerd. Er is bij de digitalisering sprake van een nog grote technologische onzekerheid. Hoewel digitalisering een veelvoud van radiodistributie-mogelijkheden opent, is etherradio via de huidige analoge FM- en AMband voor de consument nog steeds een zeer belangrijke vorm van radio. DGET heeft bij de voorbereiding van de voor 2009 geplande vergunningverlening behoefte aan modelmatig inzicht in de markt voor commerciële FM/AM-etherradio en de diverse bedrijfsmodellen die aspirant vergunninghouders kunnen hanteren. Het jaar 2009 is gekozen om de nieuwe vergunningverlening ruim voor het aflopen van de huidige te kunnen laten plaatsvinden om zo huidige en toekomstige vergunninghouders voldoende tijd te geven om te anticiperen op de nieuwe situatie na de (her)verdeling. De resultaten van het onderzoek zullen door DGET worden gebruikt bij de verdere vormgeving van de vergunningverlening (o.a. vergunningduur, eventuele ingebruiknameverplichting). 1.1 Scope van het onderzoek De scope van het onderzoek betreft de markt voor commerciële FM/AM etherradio. Daarbij is de markt wel onderzocht in de context van de overige etherradio en waar relevant ook radio via vaste infrastructuren. Het onderzoek diende alle relevante spelers van de relevante markt te omvatten, zowel de huidige vergunninghouders als potentiële nieuwkomers op landelijk, regionaal en lokaal niveau. Het bestudeerde tijdvak omvat de periode van de Zero Base verdeling (2003) tot heden. 1.2 Vragen DGET heeft de volgende vier hoofdvragen geformuleerd: 1. Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit? 2. Wat is er bekend over de op deze markt gebruikte bedrijfsmodellen en hoe zien de waardeketens eruit? 3. Wat zijn de belangrijkste marktontwikkelingen aan resp. de vraagzijde en de aanbodzijde? 4. Welke invloed heeft radio via concurrerende distributiekanalen/infrastructuren (zowel ether als niet-ether) op de business cases van commerciële FM/AM-etherradio? Bij een aantal van deze hoofdvragen zijn additionele subvragen geformuleerd. In deze rapportage wordt aan iedere vraag een eigen hoofdstuk gewijd, daarna worden enkele vervolgvragen op het concept beantwoord, waarna er een hoofdstuk met conclusies volgt. Stratix 2008 AM en FM Etherradio 8

1.3 Aanpak Gezien het stadium van de voorbereiding is dit onderzoek via desk research uitgevoerd. Er is wel contact geweest met gegevensverzamelende bureaus, maar daarbij is niet aangegeven welk soort studie er werd verricht. Het was niet de bedoeling dat voor deze studie marktpartijen direct werden benaderd. Een aanzienlijk deel van de vragen en subvragen is daarom beantwoord op basis van de voor de bureaustudie beschikbare marktgegevens. Waar het meer kwalitatieve inzichten in o.a. bedrijfsmodellen betrof is gebruik gemaakt van issue-analyse. Ook is teruggegrepen op eerder onderzoek onzerzijds met betrekking tot bedrijfsmodellen voor nieuwe distributie-infrastructuren, en reeds aanwezige kennis over alternatieve infrastructuren, verrijkt met nadere gegevens en recent uitgekomen studies o.a. naar de opkomst van het luisteren naar Radio via Internet en het belang van luisteren naar Radio via de kabel. Na een inventarisatie is in overleg met DGET een elftal marktpartijen uitgekozen, waarvan detailprofielen zijn gemaakt. Deze marktpartijen zijn uitgekozen om een goede spreiding te realiseren over de verschillende posities in de markt: landelijk vs regionaal/lokaal, inkomsten uit advertentie-omzet vs charitas, deel van een groot mediaconcern of zelfstandige onderneming in hoofdzaak gericht op radio-exploitatie. Deze detailprofielen zijn als een Annex aan dit onderzoek toegevoegd. Voor deze partijen zijn naast de desk research bronnen de gedeponeerde balansen bij de Kamer van Koophandel geraadpleegd en indien aanwezig hun jaarverslagen. Stratix 2008 AM en FM Etherradio 9

2 Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit? In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de vraag 'Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit?' Deze vraag was uitgesplitst in een zestal subvragen: a. Wat is de totale omzet in deze markt? b. Welke partijen (ook gerelateerd aan moederconcerns) zijn er actief en hoe zijn de marktaandelen opgebouwd? c. Zijn de partijen die in het onderzoek participeren alleen actief in de radiobranche of hebben ze een diverse portfolio aan diensten? d. Wat zijn de belangrijkste veranderingen en ontwikkelingen hierin geweest sinds de vorige verdeling van 2003? e. Wat zijn de groei- en ontwikkelverwachtingen van deze markt? Zowel gezien vanuit de vraagkant als de aanbodkant. f. Wat zijn de huidige advertentie-inkomsten, wat zijn de ontwikkelingen en trends sinds de verdeling van 2003 en wat is de verwachting voor de toekomst? Aan ieder van deze subvragen wordt hieronder een aparte paragraaf gewijd. 2.1 Wat is de totale omzet in deze markt? De markt voor commerciële radio had in 2007 een omvang van ca. 185 miljoen. Het overgrote deel van de omzet van commerciële omroepen in deze markt is afkomstig van spot en non-spot adverteerders. Spot advertenties zijn de reclames in de programma's. Non-spot is een categorie die onder meer inkomsten omvat uit de samenwerking van een radiostation met marktpartijen in redactionele uitingen, sponsoring van programma's en evenementen, adverteren op de websites etc. Het marktaandeel in omzet van de commerciële zenders bedraagt ongeveer 62% van de netto advertentie-inkomsten voor radiostations. De rest van de netto advertentie omzet kwam terecht bij de landelijke en regionale publieke omroepen. Van de commerciële omzet nemen de drie grootste drie partijen het leeuwendeel voor hun rekening, zoals zichtbaar wordt uit ons onderzoek van de jaarverslagen: Tabel 1 Netto omzet en bruto advertentie-inkomsten grote marktpartijen met openbare cijfers Marktpartij Netto Omzet 2007 Bruto advertentieomzet korting% (zie profielen Annex) 2007 (Nielsen Media) en fee's Luisterdicht heid 2007 RTL Nederland (Radio 538) 65,- mln 157,1 mln 59% 10,8% Sienna Holding BV (Sky Radio Group) 53,071 mln 130,291 mln 59% 17,9% De Persgroep (Q-Music) 22,398 mln 50,927 mln 56% 7,3% Grote drie marktpartijen 140,469 mln 338,3 mln 58% 36,0% BNR Nieuwsradio (2006 omzet) 10,- mln n.a. n.a. 0,6% Stratix 2008 AM en FM Etherradio 10

Die hierboven gepresenteerde omzetten zijn afkomstig uit openbare jaarverslag, dan wel gedeponeerde bij de KvK. Van de kleinere omroepen qua marktaandeel zijn veelal alleen balansen gedeponeerd of ze maken een ontraceerbaar onderdeel uit van een groter concern. De verwachte omzet van Slam!FM voor 2007 ( 3,5 mln) is bekend geworden vanwege een rechtszaak 2 en bij 100%NL is door Dun & Bradstreet een omzet van 1,9 mln genoteerd. Wij schatten de omzetten van de alleen via de kabel en Internet actieve Talpa Radio stations (Radio 10 Gold, Juize.FM en Radio Digitaal), de zenders van Arrow 3 en het regionale cluster rond advertentiewerver E Power in op ca. 10 miljoen voor elk van hen gezien hun marktaandelen. Tenslotte zijn er op commerciële basis buiten de hiervoor genoemde ondernemingen en clusters nog een aantal regionale en lokale stations actief, evenals AM-, kabel- & internetstations. De bodem van de markt wordt gevormd door een mengsel van religieus geïnspireerde en religieuze uitzendingen (uitgegroeide kerktelefoon), evenementenradio en etherpiraterij. Etherpiraterij spruit tegenwoordig vooral voort uit hobbyisme en het is sinds het openen van de markt voor commerciële radio niet meer de lucratieve onderneming, die het decennialang was. Deze bodem van de markt is samen met publieke lokale radio in totaal nog steeds goed voor een marktaandeel in luisterdichtheid van ca. 6 procent. Nielsen Media Research berekent de bruto advertentieomzet aan de hand van de spots en andere uitingen en de daarvoor gehanteerde officiële tariefkaarten die alle radiostations publiceren. Bruto betekent dat men de tarieven gebruikt zonder de door zenders gegeven kortingen en commissies (fee's) voor mediabureaus. Nielsen Media Research informeert zich bij marktpartijen wel over hun netto omzet aan spot en non-spot advertenties, maar publiceert alleen een geaggregeerd netto getal voor de gehele bedrijfstak (commerciële, publieke en regionale omroepen). Die netto advertentie omzet bedroeg in 2007 274 miljoen. De opvallendste uitkomst van ons onderzoek naar omzetcijfers is dat Sienna Holding (Sky Radio, Radio Veronica en Classic FM) het grootste marktaandeel heeft met 17,9% eind 2007, maar toch haalt Radio 538 met 11,2% marktaandeel een hogere bruto advertentieomzet en hogere netto omzet uit de markt. Ook de omzet van 10 miljoen in 2006 van BNR Nieuwsradio is opmerkelijk, omdat het in 2006 een zeer beperkt marktaandeel had dat zweefde tussen 0,4 en 0,5%. Dat is sindsdien licht gegroeid, maar de hoge omzet van dit station hangt vermoedelijk samen met het type luisteraar en daarmee het soort advertenties en adverteerders dat men aantrekt (veel business-to-business). De percentages voor kortingen en afdrachten aan mediabureaus in Tabel 1 zijn berekend alsof de totale inkomsten van commerciële omroepen alleen uit spot en non-spot advertenties bestaan. Dat is op dit moment nog een redelijke startaanname. Onder deze inkomsten worden ook de opbrengsten van advertentiesop websites geteld en advertenties via het Radio Data System signaal dat de zender uitzendt. 2 3 http://dutchmedia.nl/blog/?p=1173 Hierbij nemen wij niet de banden mee die Arrow heeft met de spin-off, het Arrow Rock festival. Dat trok in de editie 2008 al 27 duizend betalende bezoekers, die bereid waren daarvoor tenminste 69 voor de entree en een onbepaald bedrag aan bier en maaltijden ter plaatse te spenderen. http://www.arrowrockfestival.nl/ Stratix 2008 AM en FM Etherradio 11

Er zijn echter ook nog enkele niet aan adverteerders (op de radio of de website) gekoppelde inkomsten, zoals inkomsten uit (commissies op) SMS-messaging diensten, betaalnummers voor verkeersinformatie en flitsers en andere 0900 en 0909-nummers, baten uit het organiseren van manifestaties, drive-in shows tot complete rockfestivals waaraan een radiostation zijn naam en faam leent. BNR Nieuwsradio / FD Mediagroep verhuurt ook het eigen auditorium met aanpalend grand café aan bedrijven voor zakelijke conferenties, waarbij presentatoren van het station de discussies leiden. Een recent opkomende handelsactiviteit van steeds meer commerciële muziekradiostations is het exploiteren van een downloadshop. In hoeverre die andere inkomstenbronnen materieel zijn en bij het radiostation zelf terechtkomen, eventueel via het geven van de merknaamlicenties, of dat het "schnabbels" zijn die bij de direct betrokken medewerkers/presentatoren terechtkomen is lastig na te gaan. De aangetroffen jaarverslagen bevatten daarvoor onvoldoende detail. Een telefoongesprek met Nielsen Media Research maakte duidelijk dat zij wel inzicht hebben in de netto omzetten per groep van aanbieders (NPO, regionale omroepen (ORN) en commercieel), maar die gegevens worden niet naar buiten gebracht. De STER heeft in 2000 één keer in het openbaar een uitsplitsing voor radio en TV afzonderlijk gegeven van hun netto omzet, waaruit kan worden afgeleid dat de publieke omroep indertijd gemiddeld zo'n 30% korting verleende 4. 2.2 Actieve marktpartijen en opbouw marktaandelen De volgende grotere commerciële marktpartijen zijn actief op de FM: Aandeel Aandeel 1Q2008 1Q2008 RTL Nederland 2Hmedia Radio 538 11,2% Slam!FM 2,0% Sienna Holding BV Radiocorp BV Sky Radio, Radio Veronica, Classic FM 17,5% 100%NL 1,5% De Persgroep FD Mediagroep Q-Music 7,4% BNR Nieuwsradio 0,7% Talpa Vereniging Veronica Radio 10 Gold, Juize FM, Radio Digitaal 3,1% Kink FM 0,3% Arrow Media Group (Mediad BV) E Power Radio Arrow Classic Rock, Arrow Jazz FM, Caz! 4,0% Regionale FM stations 3,3% Vrijwel al deze partijen opereren met landelijke stations. E Power Radio is een andersoortige partij, omdat dit géén vergunninghouder of radio-exploitant op de kabel is, maar de verkooporganisatie voor advertenties voor een grote groep Regionale FM stations. 4 Radiobestedingen STER Naar Record, http://www.mediamagazine.nl/medianieuws/archief/2000/2000_02_2.html Stratix 2008 AM en FM Etherradio 12

De belangrijkste constatering over de opbouw van marktaandelen is de observatie dat in de periode 1 e kwartaal 2002-1 e kwartaal 2008 in de verdeling van marktaandelen tussen de hoofdcategorieën landelijke publieke omroep, regionale publieke omroep en commerciële omroep nauwelijks verandering is opgetreden (zie Figuur 1). Marktaandelen per categorie 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% mrt-02 jun-02 sep-02 dec-02 mrt-03 jun-03 sep-03 dec-03 mrt-04 jun-04 sep-04 dec-04 mrt-05 jun-05 sep-05 dec-05 mrt-06 jun-06 sep-06 dec-06 mrt-07 jun-07 sep-07 dec-07 mrt-08 Commerciele zenders Publieke zenders landelijk Publieke zenders regionaal (ORN) Overig Figuur 1 Zero Base in 2003 heeft geen invloed gehad op marktaandeel commerciële radio Winst en verlies van marktaandeel vindt in hoofdzaak plaats binnen de eigen "categorie". De Zero Base verdeling is dus uitgelopen op een onderlinge herverdeling van het marktaandeel tussen de commerciële marktpartijen sinds 2003. Het met Zero Base mogelijk gemaakte grotere bereik in de FM-band heeft echter niet geleid tot bijvoorbeeld een structurele toename van het gezamenlijke marktaandeel van die commerciële zenders. Sterker nog, nadat het publieke Radio 5 in de zomer van 2006 terugkeerde op de FM steeg het marktaandeel van 1% naar 2,7%. Het is dus deze ongekende stabiliteit in marktaandelen, in iedere hoofdcategorie, die het belangrijkste kenmerk is van de hedendaagse radiomarkt. Ook is het opvallend dat een paar stations zoals Radio 10 Gold en Classic FM, die geen etherfrequentie verworven hebben in 2003, zich uiteindelijk goed wisten te handhaven met alleen distributie via de kabel, satelliet en internet. De grotere commerciële zenders hebben uiteindelijk vooral van elkaar luistertijd weten te winnen. Er zijn ca. 20 commerciële stations op landelijke schaal met enig marktaandeel actief (met tenminste een paar tienden procent marktaandeel). Daarbij moet worden opgemerkt dat het bedrijf E Power Radio de advertentiewerving bundelt voor een aantal substantiële commerciële regionale spelers, en de luisterdichtheid / marktaandeel voor die groep als geheel wordt gemeten in het Continue Luisteronderzoek (CLO). De andere regionale stations bevinden zich samen met lokale publieke en commerciële stations en de AM-zenders in de categorie "overig". De Stratix 2008 AM en FM Etherradio 13

regionale commerciële stations hebben een relatief klein marktaandeel in vergelijking met hun publiek regionale tegenhangers (ORN). Al sinds de eeuwwisseling voeren de regionale omroepen de lijst met marktaandelen aan, vóór de grootste commerciële omroep (nu Radio538, vroeger SkyRadio) en Radio 2 van de landelijke publieke omroep (zie Annex G en Annex H). Marktaandeel (grootste) publieke, regionale zender 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% apr-08 dec-07 jun-07 dec-06 jun-06 dec-05 jun-05 5,0% 0,0% Friesland Groningen Drenthe Overijssel Gelderland Utrecht Flevoland Noord Holland West Rijnmond Zeeland Noord Brabant Limburg Figuur 2 Vooral buiten de randstad heeft de publieke regionale omroep een groot marktaandeel Figuur 2 laat goed zien dat vooral in het Noorden en Zeeland de regionale publieke zenders populair zijn. Alleen in de Randstad en Flevoland zijn de regionale publieke zenders geen marktleider. Q-Music en Veronica blijken de meest succesvolle commerciële toetreders sinds 2003 (zie Figuur 3). Arrow Classic Rock heeft het marktaandeel ook nog flink verbeterd nadat de frequentie van Caz! werd overgenomen) en de zender niet alleen via AM, kabel, satelliet en Internet te horen was. Bij een aantal commerciële radiostations zijn dwarsverbanden ontstaan. Soms zijn die banden duidelijk herkenbaar, zoals bij de zenders Arrow Jazz, Arrow Classic Rock en de nieuw te lanceren AM-zender Arrow Talks. Echter in een aantal gevallen is een dwarsverband maar deels zichtbaar. De vereniging Veronica heeft een participatie in Sienna Holding BV, het door Telegraaf Media Group geleidde cluster van Sky Radio, Radio Veronica, Classic FM en TMF Radio, maar is daarnaast ook zelfstandig nog actief met het eigen kabelstation Kink FM en verschillende internetstations met daarin de naam Kink. E Power, het bedrijf dat de advertentieverkoop uitvoert voor een aantal regionale commerciële partijen, voert die taak ook uit voor de diverse Kink stations van Veronica. Bovendien is de directeur van E Power, Jan Lagrouw, tevens directeur van City FM Noord-Oost. Stratix 2008 AM en FM Etherradio 14

Marktaandelen commerciële en overige radiozenders 70,0% Overige zenders Arrow Jazz FM 60,0% 50,0% 100% NL Slam!FM (ID&T) Caz! BNR Nieuwsradio Arrow Classic Rock 40,0% RTL Radio Classic FM 30,0% 20,0% E Power Radio (CRN) Yorin Radio Veronica Radio 10 Gold Noordzee 100.7 10,0% Q-Music Sky Radio 101 FM 0,0% Radio 538 03-02 06-02 09-02 12-02 03-03 06-03 09-03 12-03 03-04 06-04 09-04 12-04 03-05 06-05 09-05 12-05 03-06 06-06 09-06 12-06 03-07 06-07 09-07 12-07 03-08 Figuur 3 Aandelen in luisterdichtheid tonen vooral interne dynamiek in de commerciële sector Het tweede cluster dwarsverbanden bevindt zich rond Radio 538, RTL Nederland en Talpa. Per 1 oktober 2007 is Radio538 onderdeel van RTL Nederland, terwijl Talpa bij de verkoop aan RTL een minderheidsaandeel in RTL Nederland verwierf. De andere radiostations van Talpa Media - Radio 10 Gold, Juize.FM en Radio Digitaal - bleven echter in Talpa's handen. In Annex E staat een overzicht van de commerciële FM marktpartijen, en in Annex F van de commerciële AM-partijen gegroepeerd per moederconcern. Voor gedetailleerde relaties en dwarsverbanden binnen moederconcerns zie de profielen in Annex I. 2.3 Alleen in radio actief of gediversifieerd? Het Ministerie is geïnteresseerd of de partijen die in het onderzoek participeren alleen actief zijn in de radiobranche of een diverse portfolio aan diensten hebben. Het merendeel van de radiozenders en dan met name de grotere landelijke spelers als Radio538, Q-Music en Sky Radio en BNR Nieuwsradio, zijn onderdeel van een holdingmaatschappij, die ook activiteiten ontplooien in andere media branches zoals televisie, (dagblad)uitgeverijen, en/of internet. Dit wordt in detail uitgewerkt in de bedrijfsprofielen in Annex I. Ook bij enkele regionale zenders zijn een aantal breder opererende concerns betrokken. Op de meest recente AM/FM-veiling (restfrequenties) bijvoorbeeld was de grote uitgever Noordelijke Dagblad Stratix 2008 AM en FM Etherradio 15