Voortgangsrapportage Duurzaamheid Gemeente Heusden 2011
Inleiding... 3 Stand van zaken... 3 Organisatorische borging... 3 Gemeentelijke gebouwen... 3 Woningen... 4 Utiliteitsgebouwen... 4 Duurzame energie... 4 Duurzaam inkopen... 5 Bedrijventerreinen... 5 Openbare verlichting... 6 Gemeentelijk wagenpark, dienstreizen en woon-werkverkeer... 6 Milieucommunicatie... 6 Biodiversiteit... 6 Duurzame driehoek... 7 Mondiale solidariteit... 7 Overzicht van alle projecten... 7 Duurzaamheid in 2012... 9 2
Inleiding Om een start te maken met een duurzamer Heusden is op 16 december 2008 de duurzaamheidsagenda door de raad vastgesteld. Daarop volgend is de praktische uitvoering van duurzaamheid in Heusden op 15 december 2009 vastgesteld in het uitvoeringsprogramma duurzaamheid. Met het vastleggen van de ambities en een organisatiebrede ondersteuning van duurzaamheid is de weg naar een duurzamer Heusden ingezet. Bij de vaststelling van de duurzame ambities is het accent gelegd op de ecologische aspecten, waarbij energiebesparing een cruciale rol vervult. Dit vindt zijn neerslag in een duurzame gebiedsontwikkeling en de inzet op energiebesparende maatregelen en gedrag, voor inwoners, het bedrijfsleven en de gemeente zelf. Hierna wordt een overzicht gegeven van uitgevoerde en nog in uitvoering zijnde activiteiten. Naast de projecten uit het uitvoeringsprogramma worden activiteiten genoemd die anderszins zijn ontstaan. Vervolgens wordt per deelthema de voortgang in 2011 aangegeven. Tenslotte wordt een doorkijk gemaakt naar de uitvoering van het duurzaamheidsbeleid in 2012. Stand van zaken Het uitvoeringsprogramma duurzaamheid is onderverdeeld in thema s. Hieronder wordt per thema de voortgang in 2011 aangegeven 1. Organisatorische borging In 2010 is onderzocht wat succesvol invoeren van een duurzaamheidsparagraaf inhoudt. Een duurzaamheidsparagraaf in beleidstukken kan duurzaamheid borgen in beleidsprocessen. Voor de inzet van dit instrument zijn bepaalde randvoorwaarden noodzakelijk. De highlights van het onderzoek naar de invoering van een duurzaamheidsparagraaf zijn in juli 2011 door het college vastgesteld en ter kennisname aangeboden aan de gemeenteraad. In 2012 zetten wij de integrale benadering van duurzaamheid in de organisatie voort. Gemeentelijke gebouwen In 2010 zijn, bij de voorbereidingen voor de revitalisatie van de Voorste Venne, energiebesparende maatregelen geïnventariseerd. De maatregelen bestaan uit het beter isoleren van de buitenschil, vervanging van installaties voor betere rendementen en een hogere bezettingsgraad van het gebouw. In december 2011 is door de raad ingestemd met het totaalplan van de revitalisering. Voor zwembad Die Heygrave zijn in 2011 de mogelijkheden voor energiebesparing geïnventariseerd. Isolatie van de gebouwschil, betere verlichting en efficiëntere waterbehandeling resulteren in een vermindering van de exploitatiekosten. In 2012 worden de energiebesparende maatregelen in het aanbestedingsbestek opgenomen en uitgevoerd. 1 Het uitvoeringsprogramma geeft ook de projecten weer gerelateerd aan de kwaliteit van bodem, water en lucht. Deze worden hier niet belicht, aangezien deze onderwerpen al zijn opgenomen in het milieujaarverslag. 3
De afvalstromen van alle gemeentelijke gebouwen worden vanaf september 2011 zoveel mogelijk gescheiden ingezameld. Onderzocht is wat de energiebesparingsmogelijkheden zijn op de verlichting in het gemeentehuis in Vlijmen. Gebleken is dat de installatie van bewegingsdetectie onvoldoende rendement oplevert. Dit is dan ook niet toegepast. Woningen Verschillende geplande nieuwbouwprojecten hebben een verscherpte opgave voor het energieverbruik, waaronder Geerpark, De Grassen en Centrumplan Vlijmen. Vanuit de regeling Excellente gebieden is aan Geerpark een subsidie toegekend om een verscherpte norm voor energieverbruik op gebouwniveau (epc) te realiseren. Door middel van een AMvB is de epc-waarde wettelijk vastgelegd voor Geerpark. Dit vereenvoudigt het behalen van de hoge ambities in Geerpark, omdat bouwers nu verplicht zijn om deze epc-waarde te halen en de gemeente een publiekrechtelijke basis heeft om te toetsen en te handhaven. Voor de ontwikkeling van het deelproject Groensteeg (in Geerpark) in 2011 is met de betreffende ontwikkelaars niet tot een overeenkomst gekomen. Er wordt bekeken hoe de ontwikkeling kan worden voortgezet. De ambitie voor energiezuinig bouwen op het thema energie is in de duurzaamheidsagenda vastgelegd. In 2010 is op ambtelijk niveau een verkenning gestart van de mogelijkheden om duurzaam bouwen in beleid vast te leggen, teneinde een standaard voor duurzaam bouwen te maken. Bouwplantoetsers en handhavers woningbouw worden in 2012 specifiek bijgeschoold over energieverbruik op gebouwniveau via een opleidingstraject. Utiliteitsgebouwen Het project Frisse scholen is in 2010 opgestart ter stimulering van maatregelen voor het verbeteren van het binnenklimaat en energiebesparende maatregelen bij bestaande scholen. Voor 8 scholen zijn energie- en binnenmilieu-adviezen uitgevoerd. Daarvan hebben 6 scholen in 2011 zo optimaal mogelijke aanpassingen gemaakt, zoals vervanging van HRketels, dakisolatie, balansventilatie en plaatsing van HR-glas. In onderling overleg zijn 2 scholen niet meegenomen vanwege budgettaire redenen. Bij 3 van de 6 scholen zou mechanische ventilatie geplaatst worden. Het beschikbare budget hiervoor bleek echter onvoldoende om deze specifieke maatregel uit te kunnen voeren. Duurzame energie De gemeente Heusden is aangesloten bij het Vlagheidefonds, beheerd door de gemeente Sint-Michielsgestel. Het fonds verstrekt subsidies voor particulieren en non-profitinstellingen voor de aanschaf en installatie van duurzame energievoorzieningen. Het budget van de gemeente Heusden in Vlagheidefonds was medio 2010 uitgeput. Er is in 2011 geen budget gereserveerd om het fonds aan te vullen. De provincie Noord-Brabant beheert Brabant Bespaart, een subsidieregeling van 500,- voor particulieren die minstens twee energiebesparende maatregelen doorvoeren. Dit fonds liep tot eind 2011. Er is 44 maal subsidie verleend aan inwoners in de gemeente Heusden in 2011, in 2010 90 maal en 70 maal in 2009. Het stroom -en gasverbruik van de gemeente zijn tot en met 2012 verduurzaamd met vergroeningscertificaten. Vergroening van energie betekent dat certificaten van overheidswege garanderen dat de energie op een duurzame wijze is opgewekt. De gemeente Heusden heeft samen met 13 andere gemeenten en de provincie Noord-Brabant energie aanbesteed. Vanaf 2009 tot en met 2012 is elektriciteit verduurzaamd. Vanaf 2011 tot en met 2012 is gas verduurzaamd. In 2013 worden de energiecontracten opnieuw aanbesteed. 4
Bij het ontwerp van een plangebied worden de mogelijkheden van energievoorziening verkend. Voor het ontwerp van het centrumplan Vlijmen is in 2010 een energievisie opgesteld. Deze wordt meegenomen in het definitieve ontwerp van het plan. Voor de ontwikkeling van het plangebied de Grassen wordt de verkenning naar duurzame energieconcepten in 2012 voortgezet. Warmte- koude opslag (WKO) is een vorm van collectieve energievoorziening die ruimtelijke relevantie heeft. De gevolgen van het aanleggen van een dergelijk systeem verschillen per plangebied, maar door het opstellen van WKO-kansenkaart kunnen de kansen en belemmeringen voor WKO binnen de gemeentegrenzen in kaart gebracht worden. In 2011 is in samenwerking met de gemeente Waalwijk een WKO-kansenkaart opgesteld. Begin 2012 wordt de kaart vastgesteld. Vervolgens wordt het instrument geborgd en kennis gedeeld middels een interne workshop. Duurzaam inkopen In juli 2011 zijn minimumeisen voor duurzaamheid vastgesteld, gebaseerd op de productcategorieën van AgentschapNL. Dit houdt in dat bij aanbestedingen boven 15.000,- de minimumeisen voor duurzaamheid, indien aanwezig, moeten worden opgenomen in de offerteaanvraag. Het gestelde doel voor het aandeel duurzaam inkopen 2 is 75% in 2010 en 100% in 2015. In 2011 kwamen 22 opdrachten in aanmerking voor duurzaam inkopen. Van deze 22 opdrachten zijn daadwerkelijk 19 opdrachten duurzaam aanbesteed. Dit resulteert in een aandeel duurzaam inkopen van 86%. Het betreft hier onder meer opdrachten in de productcategorieën leerlingenvervoer, groenvoorzieningen, drankautomaten, papier, gemalen, wegen, gladheidbestrijding en openbare verlichting. Bedrijventerreinen In 2010 heeft de gemeente deelgenomen aan het Pego project (Platform Energietransitie Gebouwde Omgeving). Dit project heeft als doel kennis te delen tussen deelnemende gemeenten en bedrijven om tot een pragmatische aanpak te komen voor het realiseren van energiezuinige bestaande bedrijventerreinen. In het kader hiervan wordt in 2012 een financiële regeling voor energiescans door de gemeente gefaciliteerd. Alle geïnteresseerde leden van Parkmanagement op Groenewoud worden benaderd. Niet-leden kunnen de scan laten uitvoeren, maar kunnen geen aanspraak maken op de regeling. De uitvoering is uitbesteed aan Stichting Parkmanagement Heusden. Deelname wordt gestimuleerd door een informatiefolder, via internet en op natuurlijke contactmomenten van parkmanagement met bedrijven. Afhankelijk van het besparingspotentieel worden de kosten van een energiescan (gedeeltelijk) vergoed. Een energiescan is de basis voor een individueel energiebesparingplan. De doorlooptijd van het project zal circa 2 jaar zijn. Op Groenewoud I wordt aan het bedrijvencluster Metal Valley verder invulling gegeven. Samenwerking, innovatie en kennisontwikkeling in de metaal (non-ferro) sector worden gestimuleerd. Proces en producttoepassingen van het cradle-2-cradle-principe worden ontwikkeld. Duurzame ontwikkeling is één van de uitgangspunten voor Metal Valley. De 3 grootste bedrijven van Metal Valley nemen het initiatief om de gezamenlijke energiehuishouding op Metal Valley verder te verduurzamen. 2 Het aandeel duurzaam inkopen heeft betrekking op het jaarinkoopvolume in euro s. Dit is de optelsom van alle contracten die in één jaar worden afgesloten voor de 45 productgroepen waarvoor duurzaamheidscriteria gelden, zoals opgesteld door AgentschapNL, én waarbij alle minimumeisen daadwerkelijk zijn opgenomen. 5
In 2011 is voor de revitalisering van Metal Valley een brede integrale visie vastgesteld in een stedenbouwkundig plan met beeldregiekader. De ruimtelijke visie voor Metal Valley is vertaald naar een concreet plan voor het bedrijvenpark. Zowel in de ontwikkeling van het stedenbouwkundig plan, als in de uitwerking van de architectuur en de openbare ruimte, vormen de verschillende duurzaamheidaspecten belangrijke uitgangspunten voor waterbeheer, in groengebieden, mobiliteit rondom het terrein, afvalverwerking en energiegebruik. Openbare verlichting In Oudheusden is in samenwerking met Woonveste in 2011 het plan Castellum ontwikkeld. In de openbare ruimte zijn als proef 35 LED-lichtmasten neergezet, gekoppeld aan zonnepanelen op het dak van 1 van de woonblokken. Overdag leveren de zonnepanelen energie aan het netwerk, die s avonds en s nachts weer wordt afgenomen door de lichtmasten. Het vermogen van de zonnepanelen is afgestemd op het verbruik van de lichtmasten. De resultaten van de proef worden gebruikt bij de ontwikkeling van de duurzame wijk Geerpark. Daarnaast worden in 2012 ook 5 zelfvoorzienende lichtmasten op zonneenergie geplaatst. In 2011 is gestart met de reconstructie van fietspad De Moerputtenweg. Dit is een utilitair fietspad dat, in tegenstelling tot recreatieve fietspaden, wel wordt aangelicht. Het fietspad loopt door een ecologisch hoogwaardig gebied. Om de fauna (zoals vleermuizen) in dit gebied niet overmatig te belasten zijn de lichtmasten verder uit elkaar geplaatst en is LEDverlichting toegepast. Door bewegingsdetectie brandt de verlichting alleen als er fietsers langskomen en dooft de verlichting na enkele minuten weer. Op jaarbasis zal het aantal branduren verminderen van 4200 branduren naar 800 branduren. Gemeentelijk wagenpark, dienstreizen en woon-werkverkeer Duurzame mobiliteit wordt onderdeel van de actualisering van het Gemeentelijk Verkeers-en Vervoersplan 2011-2016. In 2012 wordt naar verwachting het geactualiseerde GVVP vastgesteld. Het fietsgebruik van de ambtenaren is gestimuleerd door de aanschaf van 4 dienstfietsen, 2 voor elk gemeentehuis. De fietsen kunnen voor werkbezoeken gebruikt worden of ander autovervoer vervangen. De medewerkers van de Buitendienst hebben in 2011 een cursus Het Nieuwe Rijden gevolgd. 43 medewerkers hebben deelgenomen aan een theoretisch gedeelte en een praktijkoefening op de weg. Tijdens deze rit werd met verschillende typen voertuigen gemiddeld 10 tot 15% brandstof bespaard. Door Het Nieuwe Rijden kunnen enkele procenten brandstof worden bespaard op een totaal verbruik van ca. 100.000 liter per jaar. Tevens kan met de opgedane kennis privé bespaard worden. Om te anticiperen op de ontwikkelingen van elektrisch autorijden is in 2011 een verkenning gemaakt van de positie van de gemeente ten aanzien van de plaatsing van laadinfrastructuur in de openbare ruimte. In 2012 wordt aan het college het initiatief tot plaatsen van laadinfrastructuur voorgesteld. Milieucommunicatie In 2012 is de gemeentelijke website nieuwe stijl gelanceerd, waarin duurzaamheid onderdeel is van de voorlichting. Dit is onderdeel van een overkoepelend communicatieplan ter verbetering van de huidige communicatie. Biodiversiteit Bij de werkzaamheden aan de Heidijk is bij de herbeplanting rekening gehouden met de wijze van beplanten en de te gebruiken planten om de biodiversiteit te bevorderen. Ook is er 6
op diverse plaatsen een vlindermengsel ingezaaid dat in de toekomst verder kan worden ontwikkeld. Duurzame driehoek De Duurzame driehoek is een samenwerkingsverband tussen gemeente uit de regio waarin gezamenlijk projecten worden uitgevoerd ter bevordering van de duurzaamheid en biodiversiteit. Door de bestuurlijke wisseling in 2011 naar de streekraad zijn in dit jaar geen activiteiten uitgevoerd in dit verband. Mondiale solidariteit In december 2011 is de Millenniumkrant huis-aan-huis bezorgd. De Millenniumkrant vertelt de inwoners van Heusden wat er in en door onze gemeente wordt gedaan aan de 8 millenniumdoelen. Deze doelen richten zich op het terugdringen van de armoede en op het verduurzamen van onze leefomgeving. De krant richt zich op de activiteiten rondom Otjiwarongo, geeft aandacht aan duurzaamheid en energiebesparing en aan de maatregelen die de gemeente inmiddels op dit gebied heeft genomen. De Otjiwarongo website als onderdeel van de gemeentelijke website beoogt vraag en aanbod voor maatschappelijk verantwoord ondernemen samen te brengen in 2012. De behoefte aan bepaalde expertise en projecten vanuit Otjiwarongo wordt samengebracht met het aanbod van ondernemingen en instellingen in de gemeente Heusden. Overzicht van alle projecten In de periode 2009 tot en met 2011 zijn de volgende projecten 3 uitgevoerd. De resultaten zijn opgenomen in de voortgangsrapportage over 2010 óf in deze rapportage. Projecten die deels of op ander wijze dan de originele insteek zijn uitgevoerd bevatten een extra toelichting. 1. Taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden zijn helder In 2011 is een start gemaakt met de borging van duurzaamheid in de organisatie. Dit zal in 2012 worden voortgezet. 2. Duurzaamheidsparagraaf 3. Monitoring klimaatbeleid (SLoK) 4. Duurzaamheidslabel voor gemeentehuis Vlijmen 5. Realiseren met een 50% verscherpte EPC bij gemeentelijke nieuwbouw 6. EPA onderzoeken bij Voorste Venne en het Run 7. Uitvoeringsprogramma adviezen EPA onderzoeken 15.Verbetering binnenklimaat en energiebesparing scholen 16. Beleid voor windenergie opstellen 17. Randvoorwaarden opstellen wind en zonne-energie Metal Valley terrein 18. Verkenning mogelijkheden KWO 19. Opstellen energievisie bij nieuwbouwwijk 20. Onderzoek naar energie levering door de bedrijven van Metal Valley voor de ontwikkeling van de nieuwbouwlocatie Dillenburg 21. Onderzoek en uitvoering energiemanagement Er zijn middelen ingezet voor specifieke energiebesparingonderzoeken voor Die Heygrave, de Voorste Venne en het gemeentehuis Vlijmen. Er is ingezet op kansrijke maatregelen in plaats van de aanschaf van een overkoepelend (kostbaar) systeem om kansen in kaart te brengen voor alle gemeentelijke gebouwen. 23. Energiebesparing pompgemaal en rioolzuiveringsinstallatie 25. Duurzaam en energiebewust inkopen 26. Creëeren ruimtelijke voorwaarden voor duurzaamheid op bedrijventerreinen 3 Nummering volgens uitvoeringsprogramma duurzaamheid. Voor een volledige beschrijving wordt naar het desbetreffende project verwezen. 7
27. Revitaliseren bestaande bedrijventerreinen 29. Opzetten/ verbeteren parkmanagement voor bevordering duurzaamheid 31. Onderzoek naar de mogelijke toepassingen uit het verlichtingsuitvoeringsplan 32. Opstellen vervoersplan gemeentelijke wagenpark, dienstreizen en woon-werkverkeer 33. Cursus Het Nieuwe Rijden voor medewerkers gemeente 34. Opstellen verkeers en vervoersplan 35. Uitvoering quick wins interne milieuzorg 36. Gedragscampagne medewerkers gemeentelijke gebouwen Er is geen specifieke campagne opgestart, maar waar nodig zijn maatregelen binnen de organisatie (zoals fietsen naar het werk en gescheiden afvalinzameling) ondersteund door gerichte communicatie. 38. Structurele communicatie over de aanpak en resultaten van het klimaatbeleid 39. Week van de vooruitgang 41. Energiehuis 43. Millenniumgemeente Heusden Enkele projecten zijn niet uitgevoerd: 13. Energiebesparing bij monumentale gebouwen Uit praktijkervaringen van andere gemeenten blijken de mogelijkheden voor energiezuinige renovatie van monumentale gebouwen (nog) zeer beperkt. Het project is daarom niet opgestart. 22. Uitvoering kleine windmolens Uit landelijke onderzoeken blijkt dat het rendement van kleine windmolens zeer beperkt is. Er is daarom geen uitvoering gegeven aan dit project. 24. Duurzame verwerking gemeentelijke biomassastromen In de verlenging van het contract met afvalverwerker Attero voor GFT-afval in 2011 is de verwerking van biomassa een onderdeel. Er is geen apart project opgestart voor de verwerking van biomassa. 28. Opzetten van nieuwe duurzame bedrijventerreinen Er is in de periode 2009-2011 geen nieuw bedrijventerrein ontwikkeld. 30. Project duurzame verhuisscan Het instrument is niet afgestemd op de behoeften van Heusdense ondernemers. 37. Cursus energie voor Wm-vergunningsverleners en handhavers Voor de teams die zich bezig houden met vergunningverlening en handhaving heeft energie tot nu toe geen prioriteit gekregen. Dit zal onderdeel zijn van de cursus GPR die in 2012 wordt opgezet. 40. Klimaatstraatfeest, energiecampagne Om versnippering van de communicatie tegen te gaan en vanwege beperkte beschikbare capaciteit voor communicatie over duurzaamheid heeft de gemeente niet actief deelgenomen aan het Klimaatstraatfeest en is geen aparte energiecampagne opgezet. Wel is door de gemeente waar mogelijk gefaciliteerd als dat gevraagd werd door deelnemende straten. 42. Startpagina energie Er is geen aparte website voor energie opgezet, maar duurzaamheid en energiebesparing zijn wel onderdeel van de nieuwe gemeentelijke website. De uitvoering van de volgende projecten wordt nog in 2012 opgepakt: 8. Implementatietraject GPR en DPL voor nieuwbouw 9. Opleiding en training EPC handhaving 10. Toetsing en handhaving EPC berekeningen woningbouw 11. Opstellen van een standaard voor duurzaam bouwen en vastleggen in werkprocessen 12. GPR/DPL bestaande bouw (naar een duurzame voorraad) 14. Stimuleren groene daken/gevels 8
Duurzaamheid in 2012 Voor de periode 2009 tot en met 2011 is het gemeentelijke duurzaamheidsbeleid gebaseerd op de duurzaamheidsagenda en de samenhang tussen de verschillende projecten. Vanuit de relevante beleidsterreinen is gezamenlijk aan de projecten uit het uitvoeringsprogramma gewerkt. Door deze organisatiebrede inspanning zijn veel projecten gerealiseerd. Er gebeurt dan ook veel op het gebied van duurzaamheid, zowel concreet als beleidsmatig. In 2011 is de focus van duurzaamheid op energie gelegd. Dit betekent het volgende: In de uitvoering van de projecten in het algemeen wordt de nadruk op duurzaam energiegebruik gelegd. Bij gebiedsontwikkeling worden bij de uitwerking van het thema energie duurzame energieconcepten onderzocht en waar mogelijk ingevoerd; In de voorbeeldfunctie van de gemeente wordt duurzaam energiegebruik gepromoot: door goede monitoring (hoe gaat de eigen organisatie met energie om; speerpunten identificeren om actie te ondernemen) en door een eenduidige communicatie (hoe inspireren we anderen met ons eigen handelen; draagvlak vergroten). Het thema duurzame energie omvat: Energiezuinig bouwen faciliteren Energiezuinig beheer van het gemeentelijk vastgoed realiseren Beleidskaders voor duurzame energie vaststellen en energieverbruik binnen de gemeentegrenzen reduceren Stimuleren van het duurzame (ook energiezuinige) marktsegment door duurzame inkoop Efficiënt energieverbruik bevorderen en mogelijk maken op bedrijventerreinen Efficiënt energieverbruik bevorderen en mogelijk maken voor de sportsector Duurzaam en energiezuinig gedrag stimuleren en bewustzijn vergroten door communicatie en monitoring Brandstofverbruik terugdringen en gebruik alternatieve brandstoffen stimuleren. Vanaf 2012 wordt het thema energie binnen duurzaamheid vormgegeven vanuit een strategische visie. De operationele uitvoering wordt opgepakt in de verschillende teams en niet meer vanuit de coördinerende functie van één medewerker. Een belangrijke rol voor borging en controle op duurzaamheid is daarnaast bij de teammanagers belegd. 9