Diabetes Mellitus Type 1 Informatie over diabetes voor kinderen van de basisschool 1
Hallo! Dit boekje is geschreven voor kinderen op de basisschool die diabetes hebben en voor hun ouders. Hierin vind je informatie over Diabetes Mellitus, type I. Vanaf nu is dit jouw eigen boekje. Als je hieronder je naam en adres invult, kan iemand het aan jou teruggeven als je het per ongeluk kwijt bent geraakt. Dit boekje is van: Mijn adres is: Mijn diëtist heet: Mijn diabetesverpleegkundige heet: Mijn kinderarts heet: 2
Koolhydraten? Wanneer je eet krijg je voedingsstoffen binnen. Eén van die voedingsstoffen zijn koolhydraten. Koolhydraten zitten in de boterham, in een appel, in patat maar bijvoorbeeld ook in snoepjes, vla en ranja. Deze koolhydraten geven je energie om te kunnen spelen, te rennen en na te denken. Als je bijvoorbeeld een boterham eet, komen de koolhydraten in je buik terecht. Hier worden ze in kleine stukjes geknipt. Deze kleine stukjes koolhydraten heten glucose. Daarna gaat deze glucose naar je bloed, het heet dan bloedglucose. Je bloed brengt glucose naar alle cellen in je lichaam. Bloedglucose geeft energie aan je cellen, zodat je kunt spelen, fietsen of rekenen op school. Maar je cellen zitten op slot. Om de cellen open te maken voor de energie, wordt er een sleutel gemaakt in ons lichaam. Deze sleutel heet insuline. Nu weet je hoe het gaat bij iemand die geen diabetes heeft. Maar hoe gaat het bij jou? 3
Diabetes Als je diabetes hebt, is er iets mis met de sleutel; insuline kan jouw cellen niet openmaken. Hierdoor blijft de glucose in jouw bloed zitten en voel je je niet lekker. Je voelt je dan moe en slaperig. Misschien moest je ook veel plassen waardoor je erg dorst kreeg. Hypoglycemie Soms kan het gebeuren dat je te weinig glucose in je bloed hebt. Dit heet dan een hypo en het kan ontstaan door: te weinig koolhydraten eten te veel insuline te veel of te lang lichamelijke inspanning Als je een hypo hebt, merk je dat aan de volgende dingen: Als je dan je bloedglucose zelf controleert met je meter, zul je zien dat de waarde beneden 4 mmol/l ligt. 4
En als je insuline spuit moet je natuurlijk ook eten! Iedereen weet dat je geen zin hebt in eten als je ziek bent, maar toch is het heel belangrijk. Als het niet lukt dan kun je vla, pap of appelmoes proberen. Drink liever geen water omdat daar geen koolhydraten in zitten. Weet je zelf in welk drinken wel koolhydraten zitten? Het zit bijvoorbeeld in melk, vruchtensap en roosvicee. Uitslapen Als laatste willen we het ook nog over uitslapen hebben. Als je naar school moet, kun je natuurlijk niet uitslapen maar in het weekend en in de vakantie wel. Je weet inmiddels dat het voor jou belangrijk is om regelmatig te eten, maar gelukkig kun je toch wel gewoon een keer lekker uitslapen! Als je maar een uurtje langer slaapt dan normaal is er niets aan de hand. Je staat dan een uur later op, je gaat dan spuiten en eten. Wil je langer uitslapen, overleg dan een keer met de diabetesverpleegkundige wat voor jou de beste oplossing is. Als je nog vragen hebt of je hebt iets niet goed begrepen dan kun je altijd terecht bij de kinderarts, bij de diabetesverpleegkundige of bij de diëtist. 5
Je hebt nu een heleboel informatie gekregen, maar het is erg belangrijk dat je deze informatie kunt gebruiken om net zo te kunnen leven als vóór je diabetes kreeg. Daarom krijg je nu nog wat tips over alledaagse dingen. Sporten Als je gaat sporten, op school tijdens de gym of bij een vereniging, merk je vaak dat je trek krijgt. Dat betekent dat je tijdens het sporten meer energie nodig hebt. Weet je nog hoe je aan die energie komt? Die krijg je door een boterham te eten of een appel. Hierin zitten koolhydraten die in jouw lichaam in stukjes glucose geknipt worden. Zou je gaan sporten zonder iets extra s te eten, dan krijg je een hypo. Zorg daarom dat je altijd iets bij je hebt. Ziek zijn Zoals je weet heb je altijd energie nodig, dus ook als je ziek bent. De cellen in je lichaam krijgen deze energie alleen als er insuline is om je cellen open te maken. Dat betekent dat je altijd insuline moet spuiten, ook als je je niet lekker voelt. Als je dat niet doet kunnen de stukjes glucose niet de cel binnen gaan en blijven ze in bloed. Hierdoor voel je je nog minder lekker. Wat moet je doen bij een hypo? De oplossing is het eten van koolhydraten. Zorg daarom dat je altijd iets bij je hebt, zoals dextro s. Hier zitten koolhydraten in die al in kleine stukjes geknipt zijn, ze komen daardoor snel in je bloed terecht. Daarom noemen we ze snelle koolhydraten. Het is goed als je daarna nog een boterham, een Evergreen of fruit eet. De koolhydraten die hierin zitten, moeten nog in kleine stukjes geknipt worden, het duurt daarom langer voor ze in je bloed komen. We noemen dit ook wel langzame koolhydraten. 6
Hyperglycemie Het tegenovergestelde kan ook gebeuren: dat je te veel glucose in je bloed hebt. Een hyper kan ontstaan door: te veel eten te weinig of geen insuline ziekte Een hyper kan je aan het volgende herkennen: Wat moet je doen bij een hyper? Je kunt minder koolhydraten eten bij de volgende maaltijd óf je kunt een beetje meer kortwerkende insuline spuiten. Wat voor jou het beste is kun je overleggen met de kinderarts of diabetesverpleegkundige. Probeer je te herinneren wat er verkeerd is gegaan, zodat je het de volgende keer kunt voorkomen. Zorg er ook voor dat andere mensen weten wat ze moeten doen, bijvoorbeeld je leraar of de moeder van je beste vriendje of vriendinnetje. 7
We zullen alles nog even op een rijtje zetten: 0 4 mmol/l hypo 4 8 mmol/l goed! 8 15 mmol/l hoog 15 mmol/l en hoger hyper Nu je weet dat je diabetes hebt, zijn er mensen in het ziekenhuis die je hierbij helpen. Je kunt naar de kinderarts en naar de diabetesverpleegkundige. Ook ga je twee keer per jaar naar de diëtist. Zij kan je alles vertellen over voeding, zij weet bijvoorbeeld hoeveel iemand ongeveer moet eten op een dag om genoeg energie te hebben. Je kunt haar vragen stellen over je eigen voeding nu je diabetes hebt. Waar moet je op letten en waarom? 8
Waarom moet je letten op de hoeveelheid koolhydraten? Het is belangrijk om te weten hoeveel koolhydraten er in je eten zitten omdat je dan de koolhydraten over de dag kunt verdelen. Het is het beste als elke maaltijd ongeveer evenveel koolhydraten bevat; dus dat het ontbijt van de ene dag ongeveer evenveel koolhydraten bevat als het ontbijt van de volgende dag. Het lijkt misschien vervelend om steeds uit te moeten rekenen hoeveel koolhydraten er in het eten zitten, maar dat went gauw! Variëren Moet je nou elke dag hetzelfde eten omdat de koolhydraten gelijk moeten zijn? Gelukkig niet want dan zou het erg saai zijn! Van de diëtist krijg je een koolhydraatvariatielijst mee. Hierin staan van heel veel voedingsmiddelen hoeveel grammen koolhydraten erin zitten. Zo kun je zelf uitrekenen hoeveel koolhydraten jouw maaltijd bevat. Het is het beste als elke maaltijd ongeveer evenveel koolhydraten bevat; dus dat het ontbijt van de ene dag ongeveer dezelfde hoeveelheid koolhydraten bevat als het ontbijt van de volgende dag. Dan kun je bijvoorbeeld de ene dag yoghurt met muesli eten en een andere dag brood. 9
Voeding Kinderen hebben ongeveer het volgende nodig op een dag. Deze hoeveelheden zijn zowel voor kinderen zonder diabetes als voor kinderen mét diabetes. Misschien denk je nu: als ik dit allemaal op mag eten dan krijg ik toch veel te veel glucose in mijn bloed? Dat klopt. De oplossing om te zorgen dat jij geen hyper krijgt, is het spuiten van insuline. 4 7 jaar 7 12 jaar brood 3-5 sneden 4-6 sneden aardappelen 1-3 kleine 2-4 kleine groente 2 groentelepels 3 groentelepels fruit 1-2 stuks 1-2 stuks melk 2-3 glazen 2-3 glazen (300 450 ml) (300 450 ml) kaas ½ - 1 plakje ½ - 1 plakje vlees, vis, kip, ei 100 gram 100 gram (dieet)halvarine, 30-40 gram 35-45 gram (dieet)margarine, bak- en braadvet, olie 10
Insuline Als je insuline spuit zit dit de hele dag in je bloed. Dit zijn de sleutels om je cellen open te maken, weet je het nog? Jouw cellen staan open en kunnen glucose naar binnen laten, zodat je energie krijgt. Koolhydraten Jouw cellen staan open en wachten dus op glucose. Daarom is het belangrijk dat je er voor zorgt dat ze dat krijgen. Hoe kun je dat doen, denk je misschien. Dat is eigenlijk heel gemakkelijk: je moet op vaste tijden gaan eten. Dat gebeurt vast al: s morgens voor je naar school gaat, s middags in de pauze en s avonds. Verder zijn er nog de tussendoortjes waarvan je er drie mag hebben. Aan de diëtist kun je vertellen wat je lekker vindt en zij kan je vertellen wat goed voor je is, bijvoorbeeld een appel of een Evergreen. De diëtist vertelt je hoeveel koolhydraten je mag hebben op een dag. Dat is voor iedereen verschillend. 11
Boermarkeweg 60 7824 AA Emmen Postbus 30002 7800 RA Emmen Tel. 0591 69 19 11 MA 885 11157-1.00 H 12