Toleranties op ter plaatse gestort beton : evolutie van de specificaties

NORMALISERING REGLEMENTERING CERTIFICERING. Tijdens elke fase van de oprichting van een gebouw moet men bepaalde uitvoeringstoleranties respecteren om zo de stabiliteit, de prestaties, de verbinding tussen de elementen (positie) en het uitzicht van het bouwwerk (of bepaalde delen ervan) te waarborgen. De laatste decennia is het aantal voorschriften, uitgegeven door diverse instanties, sterk gestegen en dit zowel voor geprefabriceerde betonelementen als voor ter plaatse gestort beton. Dit artikel wil een stand van zaken opstellen voor ter plaatse gestort beton en vormt een aanvulling op een artikel dat gepubliceerd werd in WTCB-Tijdschrift nr. 1 van 1999 [29]. 1 INDELING Doorgaans worden de verschillende toleranties die van toepassing zijn op constructies als volgt ingedeeld (zie ook kader Terminologie, p. 3) : toleranties op het uitzetten toleranties op het stellen toleranties op de fabricatie toleranties op de plaatsing toleranties op de uitvoering van sparingen en openingen. Dit artikel beperkt zich tot de toleranties op bouwwerken van ter plaatse gestort beton. Bepaalde vermelde naslagwerken kunnen echter ook van toepassing zijn op geprefabriceerde betonelementen. 2 HISTORISCH OVERZICHT De documenten die de toleranties definiëren die van toepassing zijn op ter plaatste gestort beton worden in chronologische volgorde opgesomd in tabel 1 (p. 2). Sinds 2000 bestaat er echter een Belgische norm de NBN ENV 13670-1 [10] die op een Europese voornorm gebaseerd is. Deze experimentele Europese norm, die slechts voorlopig van toepassing is, maakt een onderscheid tussen normatieve toleranties (type N) en informatieve toleranties (type I). De normatieve toleranties zijn structurele toleranties die als essentieel beschouwd worden voor de mechanische sterkte en de stabiliteit van constructies. Ze hebben betrekking op : de toelaatbare afwijkingen op de loodrechte stand van kolommen en wanden (uit het lood staan van een kolom op eender welk niveau, afwijking tussen de centrale assen van de ko- Toleranties op ter plaatse gestort beton : evolutie van de specificaties lommen en wanden, kromming van een kolom tussen twee aan elkaar grenzende niveaus, positie van een kolom of een wand op eender welke verdieping ten opzichte van het basisniveau in een constructie met meerdere verdiepingen) de toelaatbare afwijkingen voor balken en platen : de positie van een verbinding tussen een kolom en een balk, gemeten ten opzichte van de kolom, de positie van de as van het steunpunt de toelaatbare afwijkingen op de afmetingen van de doorsneden de toelaatbare afwijkingen op de positie van de betonwapening en van de voorspanwapening en op de (longitudinale) betondekking van de wapening. De informatieve toleranties hebben doorgaans een minder belangrijke structurele invloed, afhankelijk van de functie van het element. We willen erop wijzen dat de projectspecificaties zouden moeten vermelden of deze toleranties van toepassing zijn of niet. De informatieve toleranties hebben betrekking op : de toelaatbare afwijkingen op de ligging van de funderingen : horizontale afstanden tot de referentielijnen, verticale afstand tot het referentieniveau de toelaatbare afwijkingen op het stellen van de kolommen en wanden aan de hand van horizontale sneden : positie van een kolom of een wand ten opzichte van de secundaire lijn(en), afstand tussen twee aan elkaar grenzende kolommen of wanden de toelaatbare afwijkingen op balken en platen : kromming van de balken, afstand tussen aan elkaar grenzende balken, buiten peil liggen van een balk of een plaat, niveau van twee naast elkaar liggende balken, afstand tussen twee platen op twee opeenvolgende niveaus (ter hoogte van de steunpunten), niveau van de bovenste vloer gemeten ten opzichte van het secundaire systeem de toelaatbare afwijkingen op de orthogonaliteit van een doorsnede de toelaatbare afwijkingen op de oppervlakten en de randen : vlakheid, rechtheid van de randen, scheefheid van de doorsneden de toleranties op de uitvoering van sparingen en openingen. Er zijn twee tolerantieklassen voorzien : de zogenaamde normale tolerantieklasse 1 (normale tolerantie) maakt de toepassing van de hypothesen voor de dimensionering uit Eurocode 2 mogelijk tolerantieklasse 2 moet aangewend worden voor speciale bouwwerken (wolkenkrabbers, speciale bruggen, constructies voor kernreactoren,...) en vereist een zogenaamde type 3 - inspectie (diepgaander), zoals bepaald in de norm. Het voornoemde artikel [29] dat in 1999 werd gepubliceerd, vermeldde de waarden voor tolerantieklasse 2 die gedefinieerd werden in de toenmalige ontwerpnorm. De norm NBN ENV 13670-1 [10] bevat geen specifieke waarden voor tolerantieklasse 2. Deze waarden kunnen op nationaal niveau vastgelegd worden, wat totnogtoe in België niet gebeurde. De norm NBN ENV 13670-1 [10] betreffende het vervaardigen van betonconstructies is in principe zowel van toepassing op ter plaatse gestort beton als op geprefabriceerde betonelementen (met uitzondering van de geprefabriceerde elementen waarvoor er een specifieke norm bestaat). Deze norm bevat een gedetailleerde lijst met toelaatbare afwijkingen. De voorschriften uit de norm NBN ENV 13670-1 [10] worden vergeleken met deze uit Aflevering 5 van het Algemeen Bestek voor de uitvoering van privé-bouwwerken [33], die de toelaatbare afwijkingen vastlegt voor de fabricatie en uitvoering van elementen uit ter plaatste gestort beton. Voor de toelaatbare afwijkingen op de uitvoering van sparingen en openingen geeft TV 127 [37] ook een aantal waarden op. Voor de visuele beoordeling van betonelementen verwijzen we naar de aanbevelingen van CIB-Rapport nr. 24 [28]. Op Europees niveau verscheen in 1992 de voornorm ENV 1992-1-1 [32] over het ontwerp van betonconstructies. Deze werd in 1995 opgenomen in de Belgische norm NBN B 15-002 [7], waarvan een nieuwe uitgave werd gepubliceerd in 1999. Deze laatste bepaalt een aantal toleranties op de lineaire afmetingen van de betondoorsnede en op de plaatsing van de wapening. V. Pollet, ir., adjunct-afdelingshoofd, afdeling Technologie en Milieu, WTCB WTCB-Dossiers Katern nr. 4 4 e trimester 2004 pagina 1

NORMALISERING REGLEMENTERING CERTIFICERING. Tabel 1 Documenten die de toleranties definiëren die van toepassing zijn op ter plaatse gestort beton. Datum Document Toelichting 1973 1979 1992 1994 1995 1997 1999 2000 2001 Te verschijnen in 2005 CIB-Rapport nr. 24 [28] Afleveringen 5 en 6 van het Algemeen Bestek voor de uitvoering van privébouwwerken (FAB, NCB en WTCB) [33,34] TV 127 (WTCB) [37] ENV 1992-1-1 (BIN) [32] Ontwerp NBN B 06-009 (BIN) [5] Ontwerp NBN B 06-010 (BIN) [6] NBN B 15-002 (BIN) [7] PTV 200 (+ addendum 2002-2003) (BIN) [17] PTV 201 (BIN) [18] PTV 202 (BIN) [19] Nieuwe uitgave van NBN B 15-002 (BIN) NBN ENV 13670-1 (BIN) [10] NBN EN 13369 (BIN) [8] PTV 212 + addendum (2003) (BIN) [20] PTV 21-601 (BIN) [21] EN 1992-1-1 (CEN) [31] (momenteel nog pren 1992-1-1) Visuele beoordeling van betondelen Toelaatbare afwijkingen op de fabricatie en plaatsing van elementen uit ter plaatse gestort beton (van kracht totdat de Europese norm EN 13670-1 gehomologeerd wordt) Toelaatbare afwijkingen op de uitvoering van sparingen en openingen Europese voornorm overgenomen in de Belgische norm NBN B 15-002 [7] Grootste toelaatbare maatafwijkingen voor het stellen van draagsystemen van gebouwen Grootste toelaatbare maatafwijkingen voor betondelen, bij gebrek aan een specifieke Belgische norm Toleranties op de lineaire afmetingen van de betondoorsnede en op de plaatsing van de wapening Geprefabriceerde betonnen structuurelementen Geprefabriceerde betonnen holle vloerelementen Geprefabriceerde betonnen breedplaten (gewapend en ongewapend) Experimentele norm die de structurele en niet-structurele toleranties vastlegt voor ter plaatse gestort beton en geprefabriceerde elementen Algemene bepalingen voor geprefabriceerde betonproducten : toleranties op de afmetingen van de dwarsdoorsneden en op de positie van de wapening Geprefabriceerde betonnen wandelementen Geprefabriceerde architectonische en industriële elementen uit sierbeton Europese norm betreffende de berekening van betonconstructies die in ons land van kracht zal worden zodra de Belgische Nationale Bijlage gepubliceerd is (binnen twee jaar) De Europese norm EN 1992-1-1 [31] werd dit jaar goedgekeurd door het CEN en moet binnen de twee jaar aangevuld worden met een Belgische Nationale Bijlage (ANB). Beide documenten zullen samen de Belgische norm NBN B 15-002 [7] vervangen. Uit het eindontwerp van 2003 waarover wij beschikken (d.w.z. de pren 1992-1-1), kan men afleiden dat de norm EN 1992-1-1 [31] hoogstwaarschijnlijk nog strengere toleranties zal opleggen voor de tolerantieklassen (met uitzondering van klasse 1) waarvoor een kwaliteitscontrole is voorzien. In 1994 werden twee Belgische ontwerpnormen met betrekking tot de toelaatbare maatafwijkingen gepubliceerd. Het gaat hier om : de ontwerpnorm NBN B 06-009 [5] die de grootste toelaatbare maatafwijkingen bepaalt voor het stellen van draagsystemen de ontwerpnorm NBN B 06-010 [6] die de grootste toelaatbare maatafwijkingen bepaalt voor de betondelen die niet behandeld worden door een specifieke Belgische norm. De aanbevolen waarden uit deze ontwerpnorm zijn identiek aan deze uit de Nederlandse norm NEN 2889 [35]. In principe zouden beide documenten zowel van toepassing zijn op elementen uit ter plaatse gestort beton als op geprefabriceerde elementen. Hoewel de normen NBN B 06-009 [5] en NBN B 06-010 [6] al geruime tijd in het ontwerpstadium verkeren, werden ze nog niet definitief goedgekeurd en zijn ze bijgevolg nog niet van kracht. In het vervolg van deze tekst worden ze daarom niet verder vermeld. We willen er tenslotte op wijzen dat er in België Technische Voorschriften bestaan voor geprefabriceerde betonelementen die door het BIN (Belgisch Instituut voor Normalisatie) erkend worden als normatieve documenten. Het gaat hier bijvoorbeeld om de PTV 200 [17] voor geprefabriceerde structuurelementen, de PTV 201 [18] voor geprefabriceerde holle vloerelementen, de PTV 202 [19] voor geprefabriceerde breedplaten, de PTV 212 [20] voor geprefabriceerde wandelementen en de PTV 21-601 [21] voor geprefabriceerde architectonische en industriële elementen van sierbeton. Het kader op p. 3 geeft een overzicht van de gebruikelijke terminologie betreffende de toleranties, gebaseerd op de Belgische, Europese en internationale normen over dit onderwerp. 3 TOLERANTIES OP HET UITZET- TEN Toleranties op het uitzetten hebben betrekking op de maatafwijkingen die gepaard gaan met de gebruikte techniek voor het uitzetten (theodoliet, laser,...). Deze technieken worden in dit artikel niet verder besproken. Het volstaat hier te verwijzen naar de normenreeksen NBN ISO 4463, NBN ISO 7976 en NBN ISO 8322 [14,15,16] die dieper ingaan op het uitzetten met de verschillende meetsystemen. 4 TOLERANTIES OP HET STELLEN De toelaatbare afwijkingen op het stellen betreffen de positionering van de elementen ten opzichte van de uitgezette punten en lijnen. WTCB-Dossiers Katern nr. 4 4 e trimester 2004 pagina 2

NORMALISERING REGLEMENTERING CERTIFICERING. Terminologie Maat : grootte van een afmeting, uitgedrukt in een gegeven eenheid. Richtmaat : referentiemaat die bij het ontwerp en in de praktijk gebruikt wordt en ten opzichte waarvan de afwijkingen, die in het ideale geval gelijk zijn aan nul, worden opgegeven. Reële maat : maat bekomen door meting (na correctie van de gekende meetfouten). Toelaatbare grensmaat naar boven en naar onder : maximum en minimum toegelaten reële maat. Toelaatbare afwijking naar onder : verschil tussen de toelaatbare grensmaat naar onder en de corresponderende richtmaat. Tolerantie : verschil tussen de toelaatbare grensmaat naar boven en de toelaatbare grensmaat naar onder. Tolerantie op het uitzetten : toelaatbare schommeling van de getalwaarde tussen ingeplante punten of lijnen, of van de afstand van deze punten of lijnen tot de overeenstemmende richtpunten of richtlijnen. Tolerantie op het stellen : toelaatbare schommeling van de afstand van een component ten opzichte van de uitgezette punten of lijnen. Tolerantie op de fabricatie : toelaatbare schommeling van de getalwaarde van een component, volgend uit zijn fabricatie. Tolerantie op de plaatsing : toelaatbare schommeling van de getalwaarde van de afstand tussen een punt, lijn of oppervlakte van een geplaatste component en de overeenstemmende punten, lijnen of richtvlakken. Informatieve tolerantie (I-tolerantie) : tolerantie op een geometrische grootheid, waarvan de structurele invloed afhankelijk is van de functie van het element. Normatieve tolerantie (N-tolerantie) : tolerantie op een geometrische grootheid, die essentieel is voor de mechanische sterkte en stabiliteit van het gebouw. Bij ter plaatse gestort beton zijn deze afwijkingen belangrijk voor de positionering van de bekisting. Naast de toelaatbare afwijkingen op de positionering van de elementen ten opzichte van de uitgezette lijnen, definieert de Belgische norm NBN ENV 13670-1 [10] ook de toelaatbare maatafwijkingen voor de tussenafstand tussen balken, wanden, kolommen en vloerplaten. De toelaatbare afwijkingen op het stellen worden samengevat in tabel 2. Het gaat hier om informatieve toleranties (type I). 5 TOLERANTIES OP DE FABRICATIE 5.1 TOLERANTIES OP DE FABRICATIE VAN DE WAPENING Voor de toleranties op de productie van de wapening (doorsnede, lengte,...) verwijzen wij naar de volgende documenten : voor de passieve wapening : NBN A 24-301 tot 304 [1,2,3,4] en NBN ENV 10080 [9] voor voorspanwapening : NBN I 10-002 [11], NBN I 10-003 [12], NBN I 10-008 [13], TV 217 [38] en PTV 302 tot 307 [22 tot 27]. De toelaatbare afwijkingen op de fabricatie van de wapening worden hier niet behandeld. Het is nochtans belangrijk voor de uitvoering dat deze afwijkingen gerespecteerd worden bij de productie van de wapening. Dit geldt met name wanneer men een op lengte gesneden staaf in een vooraf gemaakte bekisting moet plaatsen. Tabel 2 Toelaatbare afwijkingen op het stellen volgens de norm NBN ENV 13670-1 [10]. Toelaatbare afwijking Fundering van klasse 1 (*) Kolom/muur van klasse 1 (*) Vloerplaat van klasse 1 (*) Balk van klasse 1 (*) Horizontale afstand tot de referentielijn Verticale afstand h tot het referentieniveau ± 25 mm ± 25 mm ± 20 mm Tussen de bovenste verdieping en het referentieniveau : h 20 m : ± 20 mm 20 m < h < 100 m : ± 0,5 (h+20) mm h 100 m : ± 0,2 (h+200) mm Twee opeenvolgende vloeren ter hoogte van de steunpunten : ± 15 mm Afstand tussen aan elkaar grenzende verticale niveaus Niveauverschil tussen aan elkaar grenzende balken Horizontale afstand L tussen twee aan elkaar grenzende elementen Twee evenwijdige balken : ± (10+L/500) mm ± L/500 ± 15 mm, met een maximum van 40 mm ± 25 mm ± L/600 (*) Klasse 1 is steeds van toepassing, behalve voor speciale constructies waarvoor strengere eisen nodig zijn. WTCB-Dossiers Katern nr. 4 4 e trimester 2004 pagina 3

NORMALISERING REGLEMENTERING CERTIFICERING. 5.2 TOLERANTIES OP BETONDELEN De toelaatbare afwijkingen op betondelen zijn van toepassing op : de lineaire afmetingen (lengte, breedte, hoogte, dikte,...) de vlakheid de rechtheid de haaksheid de scheefheid de kromming. De toelaatbare afwijkingen op betondelen volgens de norm NBN ENV 13670-1 [10] zijn ter vergelijking met andere voorschriften samengevat in tabel 3 (p. 5) en worden hierna besproken. In deze formule stelt d de lineaire afmeting voor (uitgedrukt in cm). De toelaatbare afwijking wordt ook in cm uitgedrukt. Ter vergelijking zijn de toelaatbare afwijkingen volgens de norm NBN B 15-002 [7] (op de betondoorsnede) en volgens Aflevering 5 van het Algemeen Bestek [33] (voor elke lineaire afmeting) samen uitgezet in één grafiek (afbeelding 1). Voor klasse 1 (m.a.w. voor de meeste bouwwerken) zijn de waarden uit de norm NBN ENV 13670-1 [10] (van type N) gelijk aan de waarden uit de Belgische norm NBN B 15-002 [7], behalve voor afmetingen kleiner dan 150 mm ( = 10 mm). De Europese ontwerpnorm pren 1992-1-1 die in de toekomst de norm NBN B 15-002 [7] zal vervangen, voorziet andere toleranties op de betondekking en de afmetingen van de dwarsdoorsneden wanneer de uitvoering onderworpen wordt aan een kwaliteitscontrole. 5.2.3 TOELAATBARE AFWIJKING OP DE RECHT- HEID, ORTHOGONALITEIT, SCHEEFHEID EN KROMMING De norm NBN ENV 13670-1 [10] bepaalt de toelaatbare afwijkingen op de rechtheid (afbeelding 2), de orthogonaliteit (afbeelding 3) en de scheefheid (afbeelding 4), afhankelijk van de lengte van de rand van het element. Het gaat om informatieve toleranties (van het type I). Afb. 2 Rechtheid. L 5.2.1 TOELAATBARE AFWIJKING OP DE LINEAIRE AFMETINGEN De normen NBN B 15-002 [7] en NBN ENV 13670-1 [10] definiëren de toelaatbare afwijkingen op de afmetingen van de betondoorsnede. Deze afwijkingen zijn onder meer geldig voor : de totale of effectieve hoogte de breedte van de balken de dikte van een lijf de doorsnedematen van de kolommen. Om de toelaatbare afwijking op grotere lineaire afmetingen (lengte van betondelen) te bepalen, kan de algemene formule uit Aflevering 5 van het Algemeen Bestek toegepast worden : =+ 1 4 3 d, met een maximum van 4 cm. TOELAATBARE AFWIJKING (mm) 35 30 25 20 15 10 5 0 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000 LINEAIRE AFMETING d OF l (mm) 5.2.2 TOELAATBARE AFWIJKING OP DE VLAKHEID De vlakheid van de elementen heeft een invloed op het uitzicht (esthetisch aspect) van het bouwwerk en (in bepaalde gevallen) op de functionaliteit ervan. Volgens de norm NBN ENV 13670-1 [10] behoort de toelaatbare afwijking op de vlakheid tot de informatieve toleranties. De globale vlakheid kan gecontroleerd worden onder een lat van 2 m, de lokale vlakheid onder een lat van 0,2 m. Deze controlemethode wordt eveneens voorgeschreven in het CIB-Rapport nr. 24 [28]. Hierin worden de eisen voor de globale vlakheid echter uitgedrukt als een procentuele afwijking ten opzichte van de grootste afmeting van het element. Voor de visuele beoordeling van het betonoppervlak, vermeldt het CIB-Rapport eveneens waarden voor de toelaatbare afwijkingen op de voegbreedte tussen aan elkaar grenzende betondelen (tabel 4, p. 6). Verder beschrijft het een aantal bijkomende regels voor toleranties op het uitzicht van het betonoppervlak, zoals de toelaatbare afmetingen van beschadigingen aan het oppervlak of de toelaatbare kleurvariaties van het beton (gecontroleerd aan de hand van grijsschalen). Afb. 1 Toelaatbare afwijking op de lineaire afmetingen. Volgens NBN B 15-002 Volgens het Algemeen Bestek Volgens NBN ENV 136670-1 Volgens pren 1992-1-1 (2003) kwaliteitscontrole Afb. 3 Orthogonaliteit. Afb. 4 Scheefheid. b Naast de toelaatbare afwijking op de rechtheid van randen in het algemeen, worden toelaatbare afwijkingen vermeld voor de kromming van kolommen, wanden, balken en platen. De toelaatbare afwijkingen op de kromming van de kolommen en wanden worden beschouwd als toleranties van het type N. De toelaatbare afwijkingen op de kromming van balken en platen zijn van het type I. 6 TOLERANTIES OP DE PLAATSING 6.1 TOLERANTIES OP DE PLAATSING VAN DE WAPENING 6.1.1 TOELAATBARE AFWIJKING OP DE PLAAT- SING VAN DE PASSIEVE WAPENING Wat de toleranties op de plaatsing van de passieve wapening betreft, worden in de norm NBN B 15-002 [7] enkel minimale waarden voor de h L WTCB-Dossiers Katern nr. 4 4 e trimester 2004 pagina 4

NORMALISERING REGLEMENTERING CERTIFICERING. Tabel 3 Toelaatbare afwijkingen op de betondelen volgens de norm NBN ENV 13670-1 [10] en een aantal andere voorschriften. Toelaatbare afwijkingen op... Algemeen Bestek, Afleveringen 5 en 6 [33,34] Speciale uitvoering CIB-Rapport nr. 24 [28] Verzorgde uitvoering Normale uitvoering NBN B 15-002 [7] pren 1992-1-1 (2003) of NBN ENV 13670-1 [10] Kolommen en wanden van klasse 1 Balken en vloerplaten van klasse 1 Lineaire afmetingen ± 1 4 3 d b (cm) 4 cm Afmetingen van de betondoorsnede ( 1 ) : 150 m = 400 mm 2500 mm ± 5 ± 15 ± 30 ± 10 (± 5) ( 2 ) ± 15 (± 10) ( 2 ) ± 30 (± 30) ( 2 ) ± 10 (± 5) ( 2 ) ± 15 (± 10) ( 2 ) ± 30 (± 30) ( 2 ) Vlakheid : Globale vlakheid onder de lat van 2 m Lokale vlakheid/oneffenheid onder de lat van 0,2 m Kromming van de elementen (waarbij h : hoogte en : lengte) 0,4 % 3 mm 0,6 % 6 mm 1,0 % 10 mm Bekist of gladgestreken : 9 mm Niet bekist : 15 mm Bekist of gladgestreken : 4 mm Niet bekist : 6 mm h/300 of 15 mm /600 of 20 mm Betondelen Rechtheid van de randen : 1 m, : lengte rand > 1 m, : lengte rand 8 mm 8 mm/m, 20 mm Orthogonaliteit (met L : lengte van de doorsnede) 0,04 L of 10 mm, met een maximum van 20 mm Scheefheid (met h : hoogte en b : breedte doorsnede) h/25, b/25, met een maximum van 30 mm Loodrechte stand (waarbij d b : hoogte van de wand en h : hoogte van de wand/ kolom) Verticale uitlijning t (t = (t 1 + t 2 )/2, waarbij t 1 en t 2 : dikte van de wanden) ± 1 8 3 d b ( 3 ) Praktisch : voor een wandhoogte van 250 cm bedraagt de maximaal toelaatbare afwijking op de loodrechte stand 8 mm Een verdieping (kolommen) : de grootste van : h/300 of 15 mm n verdiepingen (kolommen of wanden) : de kleinste van : 50 mm of Σh/(200 n 1/2 ) ( 4 ) t/30 of 15 mm Plaatsing Regelmatigheid van de horizontale lijnen (met d : lengte van de lijn en L : lengte van de balk) ± 1 8 3 d (cm) 4 cm ± (10+L/500) mm (helling van de balken of platen) ( 1 ) Lineaire interpolatie tussen de waarden onderling. ( 2 ) Bij de uitvoering van een kwaliteitscontrole dient men volgens pren 1992-1-1 strengere toleranties te hanteren. De NBN ENV 13670-1 maakt geen melding van de waarden tussen haakjes. ( 3 ) Om de loodrechte stand van kolommen te waarborgen, dient de projectie van het zwaartepunt van iedere dwarsdoorsnede binnen een omtreklijn te blijven met dezelfde vorm en hetzelfde middelpunt als de centrale kern, waarvan de afmetingen van 5 op 1 zijn teruggebracht. ( 4 ) Σh : som van de hoogten van elk van de n verdiepingen (totale hoogte). WTCB-Dossiers Katern nr. 4 4 e trimester 2004 pagina 5

NORMALISERING REGLEMENTERING CERTIFICERING. Tabel 4 Toelaatbare afwijking op de breedte van de voegen. 1 1 = 1 + 2 = voorziene voegbreedte 2 2 Speciale afwerking De kleinste van de twee volgende afmetingen : 0,3 ± 8 mm betondekking (c min ) opgegeven. Deze minimale betondekking moet verhoogd worden met een tolerantietoeslag ( h) die binnen bepaalde grenzen moet blijven. Voor ter plaatste gestort beton is deze waarde gelijk aan : 5 mm h 10 mm. De norm NBN ENV 13670-1 [10] gaat uit van de nominale betondekking (c n ) en legt zowel een toelaatbare afwijking naar boven ( plus) als naar onder ( minus) op voor de positie van de wapening ten opzichte van de betondekking. De eisen uit de norm worden weergegeven in tabel 5. Voor funderingen mag de toelaatbare afwijking naar boven (die vermeld wordt in tabel 5) met 15 mm verhoogd worden. De ontwerpnorm pren 1992-1-1, die in de toekomst de norm NBN B 15-002 [7] zal vervangen, verwijst naar de norm NBN ENV 13670-1 [10]. Wanneer de uitvoering onderworpen wordt aan een kwaliteitscontrole, legt deze ontwerpnorm strengere tolerantiewaarden op. Verzorgde afwerking De kleinste van de twee volgende afmetingen : 0,5 ± 10 mm Normale afwerking De kleinste van de twee volgende afmetingen : 0,7 ± 15 mm manier, hoewel de opgegeven waarden licht afwijken van deze uit de norm NBN B 15-002 [7] (zie tabel 7). De Europese ontwerpnorm pren 1992-1-1 voorziet momenteel geen specifieke waarden en verwijst hiervoor naar de norm NBN ENV 13670-1 [10]. Tabel 6 Toelaatbare afwijking op de positie van de voorspanwapening volgens de norm NBN B 15-002 [7]. Hoogte, dikte of breedte van het betonelement < 200 mm > 200 mm 6.2 TOLERANTIES OP DE PLAATSING VAN BETONELEMENTEN 6.2.1 TOELAATBARE AFWIJKING OP DE LOOD- RECHTE STAND Toelaatbare afwijking (mm) Kabels uit strengen, afzonderlijke draden en staven ± 0,025 ± 0,025 ± 20 mm De toelaatbare afwijking op de loodrechte stand van wanden wordt bepaald volgens de voorschriften van Aflevering 6 van het Algemeen Bestek [34]. Hierin wordt geëist dat de projectie van de lengteas van iedere horizontale doorsnede aan de voet van de wand binnen een zone met breedte t (in cm) valt, die gecentreerd is ten opzichte van de as van de muurvoet. De breedte t wordt bepaald door de formule : t = 1 3 d, 4 waarbij d = de hoogte (in cm) van de wand tussen twee vloeren. Daar de toelaatbare afwijking slechts de helft van de tolerantie t bedraagt, mag een wand of een kolom bij een gangbare verdiepingshoogte (2,5 tot 3 m) niet meer dan 8 mm uit het lood staan. Afzonderlijke strengen ± 0,025 ± 0,04 ± 30 mm Tabel 7 Toelaatbare afwijking op de positie van de voorspanwapening volgens de norm NBN ENV 13670-1 [10]. 6.1.2 TOELAATBARE AFWIJKING OP DE PLAAT- SING VAN DE VOORSPANWAPENING Hoogte h van het element Toelaatbare afwijking voor klasse 1 De toelaatbare afwijking op de positie van de voorspanwapening ten opzichte van de rekenwaarde wordt bepaald in de norm NBN B 15-002 [7] (zie tabel 6). Alle andere specificaties die voortkomen uit het ontwerp moeten uiteraard ook nageleefd worden. De norm NBN ENV 13670-1 [10] behandelt de toelaatbare afwijkingen op de voorspanwapening op dezelfde h Positie van de voorspanwapening Langsdoorsnede y + h 200 mm h > 200 mm : nagerekte wapening betondekking, gemeten tot de koker ± 0,03 h De kleinste van de ± 0,03 h of ± 30 mm -15 mm Tabel 5 Toelaatbare afwijkingen op de betondekking [10]. C n : nominale betondekking C min : minimale betondekking C n Doorsnede (plus) (minus) cmin Hoogte h van het element Alle h : (minus) h 150 mm : (plus) h = 400 mm : (plus) NBN ENV 13670-1 [10] KLASSE 1-10 mm + 10 mm + 15 mm Toelaatbare afwijking pren 1992-1-1 (2003) In geval van een kwaliteitscontrole + 5 mm + 10 mm h 2500 mm : (plus) + 20 mm + 20 mm WTCB-Dossiers Katern nr. 4 4 e trimester 2004 pagina 6

NORMALISERING REGLEMENTERING CERTIFICERING. Afb. 5 Toelaatbare afwijking op de loodrechte stand van een rechthoekige kolom. 1/6 b 1/6 b Centrale kern Afb. 6 Toelaatbare afwijking op de loodrechte stand van een ronde kolom. Centrale kern Afb. 7 Toelaatbare afwijking op de verticale uitlijning [10]. t 2 h 1/30h 1/30h 1/6 h 1/6 h 1/20 D D/4 D 1/30 b 1/30 b b Oppervlakte waarbinnen de projectie van het zwaartepunt van elke dwarsdoorsnede zich moet bevinden Oppervlakte waarbinnen de projectie van het zwaartepunt van elke dwarsdoorsnede zich moet bevinden t 1 t = (t 1 + t 2 )/2 Voor kolommen op dezelfde verdiepingshoogte en bij normale uitvoeringsvoorwaarden (klasse 1) laat de norm NBN ENV 13670-1 [10] een afwijking van 15 mm toe. Verder legt deze een maximale afwijking op voor meerdere verdiepingen. De toelaatbare afwijkingen op de plaatsing van de betondelen, zoals vermeld in een aantal verschillende referentiedocumenten, zijn opgenomen in tabel 3 (p. 5). Voor kolommen eist Aflevering 5 van het Algemeen Bestek [33] dat de projectie van het zwaartepunt van iedere dwarsdoorsnede aan de voet van de kolom binnen een omtreklijn blijft, met dezelfde vorm en hetzelfde middelpunt als de centrale kern, waarvan de lineaire afmetingen van 5 op 1 teruggebracht zijn (afbeeldingen 5 en 6). 6.2.2 TOELAATBARE AFWIJKING OP DE VERTI- CALE UITLIJNING De toelaatbare afwijking op de verticale uitlijning heeft betrekking op de onderlinge positie van de kolommen en de wanden van aan elkaar grenzende verdiepingen (afbeelding 7). Aflevering 5 van het Algemeen Bestek legt in deze context geen waarden op. Er wordt enkel gesteld dat de invloed van een slechte superpositie van de kolommen op de stabiliteit van het geheel moet worden gecontroleerd door middel van berekeningen. De norm NBN ENV 13670-1 [10] legt specifieke waarden (type N) vast en stelt dat de toelaatbare afwijkingen op de verticale uitlijning afhanen van de dikte van de boven elkaar geplaatste elementen (zie tabel 3, p. 5 en afbeelding 7). In deze formule staat d b voor de lengte van de horizontale lijn, uitgedrukt in cm. De waarde die men bekomt voor de maximaal toelaatbare afwijking wordt ook uitgedrukt in cm. De toelaatbare afwijking wordt opgelegd om het evenwicht van de architecturale lijnen van bouwwerken te waarborgen. De waarden, bekomen met bovenstaande formule, verschillen fundamenteel van de waarden uit de norm NBN ENV 13670-1 [10], die een algemeen toelaatbare afwijking op de horizontale plaatsing van balken en platen beschouwt als een tolerantie van het informatieve type (afbeelding 8). De toelaatbare afwijking op de horizontale plaatsing van balken en platen is een lineaire functie van de lengte van de balk (in dit geval aangeduid door L en uitgedrukt in mm) : = ± (10 + L/500) mm. Deze afwijking wordt ook opgelegd voor de horizontale positie van naast elkaar liggende balken, waarbij L de afstand tussen de balken voorstelt (zie afbeelding 9). 7 TOLERANTIES OP DE UITVOE- RING VAN SPARINGEN EN OPE- NINGEN Voor de toleranties op de sparingen en openingen in betondelen worden waarden opgegeven in TV 127 [37]. De bovengrens G b en de ondergrens G o komen overeen met afwijkingen waarvan de waarschijnlijkheid dat ze niet worden overschreden respectievelijk gelijk is aan 95 % en 65 %. In de norm NBN ENV 13670-1 [10] worden eveneens toelaatbare afwijkingen gegeven voor de volgende aspecten (zie tabel 8) : het stellen van de opening ( 1) de groote van de opening ( 2) de positie van de opening ten opzichte van de wand van het onderdeel ( 3). n Afb. 8 Afwijking op de horizontale plaatsing van balken en platen. Afb. 9 Afwijking op de horizontale plaatsing van naast elkaar liggende balken. Tabel 8 Toelaatbare afwijkingen op openingen en sparingen [10]. Afwijking L L Klasse 1 6.2.3 TOELAATBARE AFWIJKING OP DE REGEL- MATIGHEID VAN HORIZONTALE LIJNEN In deze context verwijzen we naar de voorschriften uit Aflevering 6 van het Algemeen Bestek [34]. In dit document wordt de toelaatbare afwijking op de regelmatigheid van horizontale lijnen gegeven door de formule : 1 + 1 2 + 2 3 + 3 2 + 2 3 + 3 1 2 3 ± 25 mm =± 1 8 3 d b, met een maximum van 4 cm. WTCB-Dossiers Katern nr. 4 4 e trimester 2004 pagina 7

NORMALISERING REGLEMENTERING CERTIFICERING. t LITERATUURLIJST 1. Belgisch Instituut voor Normalisatie NBN A 24-301 Staalprodukten. Betonstaal. Staven, draden en gelaste wapeningsnetten. Algemeenheden en gemeenschappelijke voorschriften. Brussel, BIN, 1986. 2. Belgisch Instituut voor Normalisatie NBN A 24-302 Staalprodukten. Betonstaal. Gladde en geribde staven. Gladde en geribde walsdraad. Brussel, BIN, 1986. 3. Belgisch Instituut voor Normalisatie NBN A 24-303 Staalprodukten. Betonstaal. Gladde geribde koudvervormde draad. Brussel, BIN, 1986. 4. Belgisch Instituut voor Normalisatie NBN A 24-304 Staalprodukten. Betonstaal. Gelaste wapeningsnetten. Brussel, BIN,1986. 5. Belgisch Instituut voor Normalisatie NBN B 06-009 Grootste toelaatbare maatafwijkingen voor het stellen van draagsystemen van gebouwen. Brussel, BIN, ontwerpnorm, 1994. 6. Belgisch Instituut voor Normalisatie NBN B 06-010 Betondelen. Grootste toelaatbare maatafwijkingen. Brussel, BIN, ontwerpnorm, 1994. 7. Belgisch Instituut voor Normalisatie NBN B 15-002 Eurocode 2 : Berekening van betonnen draagsystemen. Deel 1-1 : Algemene regels en regels voor gebouwen. Brussel, BIN, 1995. 8. Belgisch Instituut voor Normalisatie NBN EN 13369 Algemene bepalingen voor vooraf vervaardigde betonproducten. Brussel, BIN, 2004. 9. Belgisch Instituut voor Normalisatie NBN ENV 10080 Staal voor betonwapening. Lasbaar geribd betonstaal B 500. Technische leveringsvoorwaarden voor staven, rollen en gepuntlaste wapeningsnetten. Brussel, BIN, 1995. 10. Belgisch Instituut voor Normalisatie NBN ENV 13670-1 Het vervaardigen van betonconstructies. Deel 1 : Algemeen gedeelte. Brussel, BIN, 2000. 11. Belgisch Instituut voor Normalisatie NBN I 10-002 Voorspanstaal. Koudgetrokken draad. Brussel, BIN, 1987. 12. Belgisch Instituut voor Normalisatie NBN I 10-003 Voorspanstaal. Strengen (met erratum). Brussel, BIN, 1986. 13. Belgisch Instituut voor Normalisatie NBN I 10-008 Voorspanwapeningen. Beschermde omhulde strengen. Brussel, BIN, 2003. 14. Belgisch Instituut voor Normalisatie NBN ISO 4463 Meetwijze voor de bouw. Uitzetten en meten. Brussel, BIN, 3 delen, 1992. 15. Belgisch Instituut voor Normalisatie NBN ISO 7976 Maatafwijkingen voor gebouwen. Meetwijzen voor gebouwen en bouwwaren. Brussel, BIN, 2 delen, 1992. 16. Belgisch Instituut voor Normalisatie NBN ISO 8322 Gebouwen. Meetinstrumenten. Handelwijzen voor het bepalen van de nauwkeurigheid bij gebruik. Brussel, BIN, 10 delen, 1992. 17. Belgisch Instituut voor Normalisatie PTV 200 Geprefabriceerde structuurelementen van gewapend beton en van voorgespannen beton. Voorschriften voor de grondstoffen, de fabricage, de afgewerkte elementen en de berekening. Brussel, BIN (PROBETON), 1997. 18. Belgisch Instituut voor Normalisatie PTV 201 Geprefabriceerde holle vloerelementen van gewapend beton en van voorgespannen beton.voorschriften voor de grondstoffen, de fabricage, de afgewerkte elementen en de berekening. Brussel, BIN (PROBETON), 1997. 19. Belgisch Instituut voor Normalisatie PTV 202 Breedplaten van gewapend beton en van voorgespannen beton. Voorschriften voor de grondstoffen, de fabricage, de afgewerkte elementen en de berekening. Brussel, BIN (PROBETON), 1999. 20. Belgisch Instituut voor Normalisatie PTV 212 Geprefabriceerde wandelementen van gewapend beton en van voorgespannen beton. Voorschriften voor de grondstoffen, de fabricage, de afgewerkte elementen. Brussel, BIN (PROBETON), 2001. (vervolg op p. 9) WTCB-Dossiers Katern nr. 4 4 e trimester 2004 pagina 8

NORMALISERING REGLEMENTERING CERTIFICERING. t LITERATUURLIJST (VERVOLG) 21. Belgisch Instituut voor Normalisatie PTV 21-601 Geprefabriceerde architectonische en industriële elementen van sierbeton. Brussel, BIN (PROBETON), 2001. 22. Belgisch Instituut voor Normalisatie PTV 302 Gewapend betonstaal. Geribde warmgewalste staven en draad. Brussel, BIN (OCBS), 2002. 23. Belgisch Instituut voor Normalisatie PTV 303 Gewapend betonstaal. Geribde koudvervormde draad. Brussel, BIN (OCBS), 1998. 24. Belgisch Instituut voor Normalisatie PTV 304 Gewapend betonstaal. Gelaste wapeningsnetten. Brussel, BIN (OCBS), 1998. 25. Belgisch Instituut voor Normalisatie PTV 305 Gewapend betonstaal. Tralieliggers. Brussel, BIN (OCBS), 2000. 26. Belgisch Instituut voor Normalisatie PTV 306 Bewerken van betonstaal (rechten, knippen, plooien, schikken en lassen). Brussel, BIN (OCBS), 2002. 27. Belgisch Instituut voor Normalisatie PTV 307 Gewapend betonstaal. Geribde staven. Alternatief profiel. Brussel, BIN (OCBS), 2003. 28. Conseil international du bâtiment Tolérances sur les défauts d aspect du béton. Rotterdam, CIB-Rapport, nr. 24, juni 1973. 29. De Cuyper J. en Pollet. V. Toleranties op ter plaatse gestort beton. Brussel, WTCB, WTCB-Tijdschrift, nr. 1, 1999. 30. Drysdale Placement errors in concrete columns. Detroit, Journal ACI (American Concrete Institute), januari 1969. 31. Europees Comité voor Normalisatie pren 1992-1-1 Eurocode 2 : Design of Concrete Structures. Part 1-1 : General Rules and Rules for Buildings. Brussel, CEN, 2003. 32. Europees Comité voor Normalisatie ENV 1992-1-1 Eurocode 2 : Design of Concrete Structures. Part 1-1 : General Rules and Rules for Buildings. Brussel, CEN, 1991. 33. Federatie van Architecten van België, Nationale Confederatie van het Bouwbedrijf, Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf Bouwwerken in beton. Brussel, FAB-NCB-WTCB, Algemeen Bestek voor de uitvoering van privé-bouwwerken, Aflevering 5, 2 de uitgave, 1979. 34. Federatie van Architecten van België, Nationale Confederatie van het Bouwbedrijf, Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf Metselwerk. Gevelbekledingen met natuursteen en beton. Ingegraven constructies. Brussel, FAB-NCB-WTCB, Algemeen Bestek voor de uitvoering van privé-bouwwerken, Aflevering 6, 2 de uitgave, 1979. 35. Nederlands Normalisatie-Instituut NEN 2889 Betonelementen. Maximaal toelaatbare maatafwijkingen. Delft, 1 ste uitgave, december 1990. 36. Swedish Cement and Concrete Research Institute Deviations in the location of reinforcement. Stockholm, Swedish Cement and Concrete Research Institute, Proceedings nr. 40, 1969. 37. Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf Toelaatbare maatafwijkingen. Brussel, WTCB, Technische Voorlichting, nr. 127, september 1979. 38. Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf Vlechtwerk voor gewapend beton. Brussel, WTCB, Technische Voorlichting, nr. 217, 2000. WTCB-Dossiers Katern nr. 4 4 e trimester 2004 pagina 9