DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN
INHOUD 1. Algemene gegevens van het laboratorium 4 1.1 Locatie, medewerkers en telefoonnummers 4 1.2 Inzenden materiaal voor onderzoek 5 1.3 Cito-onderzoek 6 1.4 Rapportage 7 1.5 Aanvraagformulieren, afname- en verzendmateriaal 8 Tabel A Receptacula; afname en verzend materiaal 9 Tabel B Diagnostiek op basis van materiaal patiënt 12 Tabel C Diagnostiek op basis van verwekker inclusief doorlooptijden 18 Tabel D Diagnostiek op basis van kliniek 26 Tabel E Serologie auto-immuunziekten 31 Tabel F Congenitale (TORCHS)/neonatale infecties 32 2.1 Meldingsplichtige ziekten aan de GGD 33 2.2 Bloedkweken 36 DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 2
VOORWOORD Het diagnostisch vademecum is bedoeld als leidraad voor de aanvragers bij het maken van een keuze van diagnostiek bij een patiënt met een infectieziekte. Het zwaartepunt van dit vademecum ligt bij de diagnostische mogelijkheden van infectieziekten die de laatste jaren enorm zijn uitgebreid. In overleg met de arts-microbioloog kan in bepaalde gevallen ook minder gangbare diagnostiek aangevraagd worden. Wij verwachten dat dit boekje een goed beeld geeft van zowel de mogelijkheden als beperkingen van de routine diagnostiek. DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 3
1 ALGEMENE GEGEVENS VAN HET LABORATORIUM 1.1 Locatie, medewerkers en telefoonnummers Locaties met openingstijden CBSL Locatie Hilversum Van Riebeeckweg 212 1213 XZ Hilversum T 088 753 1220 F 088 753 1229 email: info@cbsl.nl Openingstijden maandag t/m vrijdag: weekend- en feestdagen: 8.00 tot 17.00 uur 8.00 tot 12.00 uur Het CBSL is te vinden op het ziekenhuisterrein van Tergooi locatie Hilversum (poli 16) en heeft een eigen ingang, te bereiken via parkeerterrein P2. Op maandag t/m vrijdag van 8.00 tot 17.00 uur kunt u te onderzoeken materiaal rechtstreeks naar het CBSL brengen. Buiten deze tijden kunt u het materiaal afgeven bij de receptie (bij de hoofdingang) van Tergooi locatie Hilversum, eveneens aan de Van Riebeeckweg 212. CBSL Locatie Blaricum Rijksstraatweg 1 1261 AN Blaricum T 088 753 1220 Openingstijden maandag t/m vrijdag: zaterdag: zon- en feestdagen: 8.00 tot 16.30 uur voor 11.00 uur materialen in de koelkast bij de klinische chemie idem zaterdag, maar alleen CITO's worden verwerkt Het CBSL is te vinden bij de balie van de Klinische Chemie (Het laboratorium), op de begane grond in de B-vleugel. Buiten werktijden zijn de artsen microbioloog te bereiken via de telefooncentrale Tergooi (088 7531753). Website: www.cbsl.nl Artsen-microbioloog Telefoon dr. L.J. Bakker 088-753 1220 3474 dr. J.W. Dorigo-Zetsma 088-753 1220 3655 dr. C.P. Timmerman 088-753 1220 3549 Medisch Moleculair Microbioloog Dr. S. Svraka-Latifovic 088-753 1220 3167 Afdelingsmanager J.G. de Rooy 088 7531220 3031 DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 4
1.2 Inzenden materiaal voor onderzoek Administratie Voor een correcte en efficiënte administratieve afwerking van uw aanvraag met betrekking tot microbiologisch onderzoek is het noodzakelijk dat wij beschikken over onderstaande gegevens betreffende uw patiënt en de aanvraag: - naam en voorletters - geboortedatum - Burger Service Nummer - geslacht - adres - postcode en woonplaats - polikliniek of afdeling - Locatie Hilversum of Blaricum - naam aanvragend arts - aard en herkomst van materiaal - wijze van afname van materiaal - afname datum en tijd - gevraagd onderzoek - klinische en andere relevante gegevens!! Zonder aanwezigheid van klinische gegevens kan geen optimaal gericht onderzoek worden verricht. Op basis van deze gegevens worden de kweekresultaten en serologische uitslagen geïnterpreteerd en verder uitgewerkt. Indien bijzondere bepalingen of aanvullende gevoeligheidspatronen zijn gewenst, dan moet dit duidelijk worden aangegeven op het aanvraagformulier. Transport Een korte periode tussen de afname en het inzetten in het laboratorium bevordert de kwaliteit van het onderzoek. Het is van belang het materiaal in het juiste transportmedium in te zenden. Indien het niet mogelijk is het materiaal snel te transporteren, dan kan het op de volgende wijze worden bewaard: - bloedkweken: kamertemperatuur - liquoren: Banale kweek: 37 C of indien niet mogelijk bij kamertemperatuur Enterovirus onderzoek: -20 C of indien niet mogelijk 4 C - anaërobe kweken: 4 C - gonorroe kweek/pcr: kamertemperatuur (urine voor PCR bij 4 C) - andere materialen: 4 C Afgifte onderzoeksmateriaal Naast afgifte van onderzoeksmateriaal bij het CBSL locatie Hilversum bestaat de mogelijkheid om tijdens kantooruren materiaal af te geven bij het CBSL locatie Blaricum. Buiten kantoortijden kunt u het materiaal afgeven bij de receptie (bij de hoofdingang) van Tergooi locatie Hilversum. Voor aanvragers buiten het ziekenhuis (huisartsen, GGD, verpleeghuizen etc.) is er regulier dagelijks transport in de regio (voor informatie hierover kunt u contact opnemen met CBSL, afdelingsmanager) DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 5
1.3 Cito-onderzoek Inzenders dienen altijd cito-onderzoek telefonisch aan te kondigen bij het CBSL (locatie Hilversum of Blaricum) (088 7531220). De beoordeling van de cito-indicatie gebeurt telefonisch, zo nodig in overleg met dienstdoende arts microbioloog. Naast de gebruikelijke gegevens op het aanvraagformulier vermelden: - "CITO" - reden onderzoek/klinische gegevens - verlangd onderzoek - naam en telefoonnummer aanvrager Tijdens openingstijden: Laat het materiaal direct naar het laboratorium brengen. Bij voorkeur dient er overleg plaats te vinden tussen inzender en arts-microbioloog. Buiten openingstijden: Spoedeisend onderzoek wordt alleen ingezet na telefonisch overleg tussen de aanvragende arts en de dienstdoende analist(e) van het CBSL, bereikbaar via de centrale van Tergooi. Indien onderzoek wordt aangevraagd dat volgens de dienstdoende microbiologisch analist geen cito-karakter heeft, zal deze (u verzoeken) eerst met de arts-microbioloog te overleggen. DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 6
1.4 Rapportage - Schriftelijk - Elektronisch (huisartsen Edifact en Tergooi Mirador) - Telefonisch bij: - cito-aanvragen; s.v.p. naam en sein/telefoonnummer aanvrager vermelden - positieve bloedkweek - positief ZN-preparaat en/of positieve kweek op tuberculose (nieuwe bevinding) - positieve feceskweek (klinische patiënten) - aangetoond Clostridium difficile toxine - positieve rota-/adenovirus (van klinische patiënten) - positieve lues (indien nieuwe bevinding) - positieve HIV (indien nieuwe bevinding) - positieve HBsAg (indien nieuwe bevinding) - positieve HCV (indien nieuwe bevinding) - haemolytische streptokokken groep A - haemolytische streptokokken groep B rond de partus - positieve influenza/respiratoire virussen (klinische patiënten) - legionella/pneumococcen urine antigeentest - uitslagen waarvan naar het oordeel van de arts-microbioloog snelle berichtgeving gewenst is DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 7
1.5 Aanvraagformulieren, afname- en verzendmateriaal Aanvraagformulieren en alle afname- en verzendmaterialen kunnen worden aangevraagd bij het CBSL: - telefonisch: 088 753 1220 - per email: info@cbsl.nl - of via de webshop van het MCC: http://www.mcctergooi.nl/webshop DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 8
Tabel A Receptacula: afname en verzend materiaal Materiaal Transportmedium Bewaarconditie na afname Urine Weefsel Pus Punctaat Sputum Nagels Haren Huidschilfers Maagbiopt (in PBS) (Steriel potje) Koelkast Maagbiopt voor Helicobacter pylori kweek bij kamertemperatuur en binnen 2 uur op het laboratorium brengen Feces (Potje niet steriel) Koelkast (Strongyloides bij kamertemperatuur) Diverse uitstrijken, vb: - Wond - Huid - Genitaal Koelkast (Gonococcen kweek bij kamertemperatuur) (Stuart stok) Uitstrijken van: - Keel - Neus - Oor Koelkast (Flexibele stuart stok) Uitstrijken voor MRSA Koelkast (Droge stok) Genitaal Anaal Oog Keel Koelkast of kamertemperatuur (Soa Collectie kit) Verschillende uitstrijken voor viraal onderzoek Koelkast (VTM=Virus Transport Medium) DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 9
Materiaal Transportmedium Bewaarconditie na afname Feces Alleen op indicatie Koelkast (TFT set) Keel/neus uitstrijk voor kinkhoest Koelkast Flexibele wattenstok: -PCR: droge stok zonder medium -kweek: stok in medium (TRANSWAB ) Keel/neus uitstrijk voor Influenza sneltest Koelkast (Influenza sneltest stok) Volwassenen: - Bloed - Beenmerg - Steriele punctaten 25ºC stoof (BD BACTEC AEROBIC/F- ANAEROBIC/F) Kinderen: - Bloed - Beenmerg - Steriele punctaten 25ºC stoof (BD BACTEC PEDS PLUS) Bloed (antistoffen) (Stolbloed buis) Koelkast Bloed Plasma Beenmerg (PCR) (EDTA buis) Gecentrifugeerd in de koelkast DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 10
Materiaal Transportmedium Bewaarconditie na afname Liquor Steriele punctaten (Steriele buis) Koelkast (Enterovirus/HSV/VZV onderzoek) 25ºC stoof (banale kweek) TB-kweek: - Bloed - Beenmerg - Steriele punctaten 25ºC stoof (BD BACTEC Myco/F Lytic) Bloed voor het aantonen van latente tuberculose infectie (Quantiferon set) Kamertemperatuur Binnen 16 uur na afname op het laboratorium brengen DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 11
Tabel B Diagnostiek op basis van materiaal patiënt Soort materiaal Wijze van afnemen Verzendmedium Opslag/transport Opmerkingen ascites met steriele naald en spuit direct na afname 8-10 ml ascitesvocht per bloedkweek flesje toevoegen (aëroob en anaëroob) en deel in steriel potje voor Gram preparaat 25 C stoof (bloedkweekset) 4 C (steriel potje) TBC, Actinomyces en schimmels apart aanvragen BAL broncho-alveolair lavage 4 C banale kweek, bijzonder onderzoek apart aanvragen (schimmels, legionella, TBC, PCP, virussen, etc.) beenmerg steriele punctie steriele buis met heparine 4 C m.n. voor brucella en tbc en evt schimmels (direct naar laboratorium) biopt steriele punctie 4 C evt. fysiologisch zout toevoegen ivm uitdroging bloed banale kweek volwassenen: 8-10 ml bloed per vena- of arteriele punctie per flesje van kweekset (afname twee flesjes aëroob en twee flesjes anaëroob) banale kweek kinderen: 1-3 ml bloed in Peds flesje (indien 10 ml of meer bloed: verdelen over aeroob en anaeroob flesje) TB kweek: 1-5 ml bloed in Myco/F Lytic flesje 25 C stoof bijzondere bloedkweken (TBC, brucella etc.) in overleg; indicatie bloedkweek: koorts>38,5 o C, bacteriemie, sepsis, endocarditis 25 C stoof 25 C stoof kweek in overleg Quantiferon set: afnemen met vacutainer systeem. Afnamevolgorde: grijs rood paars. Na afname goed mengen en direct naar CBSL transporteren. stolbuis voor serologische bepalingen: afnemen met vacutainer systeem. kamertemperatuur aantonen van een latente tuberculose infectie (Binnen 16 uur na afname op het laboratorium brengen) 4 C antigeen/antistof bepaling EDTA buis voor PCR bepalingen 4 C (gecentrifugeerd) DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 12
Soort materiaal Wijze van afnemen Verzendmedium Opslag/transport Opmerkingen voor parasitologische diagnostiek zie bij specifiek micro-organisme bot chirurgisch 4 C fysiologisch zout toevoegen ivm uitdroging CAPD vloeistof cervix zie genitaal conjunctiva/cornea spoeling met steriele naald en spuit direct na afname 8-10 ml CAPD vloeistof per bloedkweek flesje toevoegen (aëroob en anaëroob) en deel in steriel potje voor Gram preparaat gehele zak insturen 4 C 25 C stoof (bloedkweekset) 4 C (steriel potje) banale kweek: uitstrijk/schraapsel van ulcus 4 C banale kweek (bacterieel) PCR uitstrijk/schraapsel van ulcus 4 C virus diagnostiek PCR Chlamydia trachomatis en/of Neisseria gonorroe: uitstrijk/schraapsel van ulcus 4 C of kamertemperatuur duodenaalvocht via endoscoop Giardia onderzoek feces genitaal potje niet meer dan halfvol 4 C PCR/kweek bacteriën en parasieten, virusdiagnostiek, clostridiumtoxine. TFT (Triple Feces Test) dag 1: potje met SAF (fixatie vloeistof) dag 2: potje zonder SAF dag 3: potje met SAF en inleveren banale kweek (incl. gisten) en/of Neisseria gonorrhoeae: uitstrijk met wattenstok kamertemperatuur 4 C (kweek Neisseria gonorrhoeae: bij kamertemperatuur) Parasietendiagnostiek (microscopie): alleen op verzoek (na-negatieve-parasieten PCR) en vermelden waar de patiënt in het buitenland is geweest! PCR Chlamydia trachomatis/neisseria 4 C of -één wattenstok volstaat (voor DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 13
Soort materiaal Wijze van afnemen Verzendmedium Opslag/transport Opmerkingen gewrichtsvocht gonorrhoeae en/of Trichomonas vaginalis: uitstrijk met wattenstok direct in bijbehorende buis brengen PCR bacteriele vaginose: uitstrijk van fluor met wattenstok direct in bijbehorende buis brengen met steriele naald en spuit direct na afname 8-10 ml gewrichtsvocht per bloedkweek flesje toevoegen (aëroob en anaëroob) en deel in steriel potje voor Gram preparaat kamertemperatuur (urine 4 C) 4 C of kamertemperatuur 25 C stoof (bloedkweekset) 4 C (steriel potje) mannen ook eerst geloosde urine mogelijk) -Chlamydia vrouw: zelfafname vaginaal, of cervixswab (arts) -Genitaal (cervix of urethra ) uitstrijk ook geschikt voor HPV- PCR PCR kamertemperatuur (steriel potje) -Borrelia of Neisseria PCR -Neisseria gonorrhoea-kweek (kamertemperatuur) huid en haren keel banale kweek en/of schimmels: uitstrijk met wattenstok (voor droge huidoppervlakken wattenstok voor afname bevochtigen) PCR dermatofyten van huidschilfers of haren: met steriel mesje huidschilfers na desinfectie met 70% alcohol van rand laesie schrapen Enterobius/Taenia eieren: perianale huidafdruk d.m.v. plakbandmethode (plakband direct op objectglaasje plakken en in steriel potje opsturen) 4 C banale kweek: uitstrijk met wattenstok 4 C kamertemperatuur kamertemperatuur afnemen 's ochtends voor het wassen NB: doorzichtig plakband gebruiken! MRSA kweek: uitstrijk met droge wattenstok 4 C PCR: uitstrijk met wattenstok, voldoende celmateriaal afnemen; Zie ook: nasopharyngeaal spoelsel (kinderen): steriel potje 4 C Voor virusdiagnostiek DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 14
Soort materiaal Wijze van afnemen Verzendmedium Opslag/transport Opmerkingen liquor 2-3 ml steriel afgenomen liquor via lumbaal punctie of uit drain Bacteriële infectie/kweek: 37 C stoof nooit in koelkast bewaren maaginhoud Spoelsel (nuchter) opvangen in buis met trinatriumfosfaat maagbiopt endoscopisch biopt (buis met fosfaatbuffer op kamertemperatuur voor toevoegen biopt!) nagels PCR dermatofyten: desinfectie met 70% alcohol, bovenste laag wegschrapen en schraapsel van binnenste (op grens) geïnfecteerde deel insturen nasopharynx banale kweek: uitstrijk met nasopharynx wattenstok buis met fosfaatbuffer Virale infectie (PCR / antistoffen / neuroborreliose): in de koelkast/vriezer bewaren! kamertemperatuur Virus onderzoek apart aanvragen. Neuroborreliose: tevens stolbloed Enterovirus diagnostiek: tevens keeluitstrijk en feces inzenden specifiek voor onderzoek op Mycobacterium tuberculosis kamertemperatuur specifiek voor onderzoek op H. pylori (binnen 2 uur op het laboratorium brengen) kamertemperatuur NB: geen hele nagel insturen! 4 C PCR/kweek Bordetella pertussis/parapertussis: uitstrijk met flexibele wattenstok 4 C -PCR: droge stok zonder medium -kweek: stok in medium (TRANSWAB ) nasopharynxspoelsel 4 C -RSV sneltest -respiratoire virus diagnostiek (PCR) neus/vestibulum banale kweek: uitstrijk met wattenstok (evt. wattenstok voor afname bevochtigen met steriel fysiologisch zout) 4 C MRSA kweek: uitstrijk met droge wattenstok 4 C (evt. wattenstok voor afname bevochtigen met steriel fysiologisch zout) ogen zie conjunctiva oor uitstrijk met wattenstok 4 C DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 15
Soort materiaal Wijze van afnemen Verzendmedium Opslag/transport Opmerkingen perineum banale kweek: uitstrijk met wattenstok (voor BRMO: zie rectum) MRSA kweek: uitstrijk met droge wattenstok 4 C MRSA-aanvraag 4 C pleuravocht pus, punctaat, en dergelijke lichaamsvochten (gal, drain-, maag- en wondvocht, vruchtwater, sperma) steriele punctie met steriele naald en spuit direct na afname 8-10 ml gewrichtsvocht per bloedkweek flesje toevoegen (aëroob en anaëroob) en deel in steriel potje voor Gram preparaat banale kweek met Gram: steriele punctie (bij vloeibaar materiaal, evt. in afgedopte spuit insturen) banale kweek zonder Gram: uitstrijk met wattenstok (bij weinig materiaal) 4 C 4 C bijzonder onderzoek (TBC, actinomyces, kattenkrab enz) apart aanvragen rectum BRMO: uitstrijk uit rectum (met feces eraan) screenen BRMO 4 C skin snip stans (steriel) in steriel gaasje gedrenkt in fysiologisch zout bij afname vooraf overleg met laboratorium slijmvlies (mond/keel/tong/vagina) banale kweek: uitstrijk met wattenstok 4 C PCR Chlamydia trachomatis en/of Neisseria gonorrhoeae: uitstrijk met wattenstok direct in bijbehorende buis brengen Wang: virustransportmedium 4 C of kamertemperatuur bof sputum (nuchter, ochtend) sputum 4 C bijzonder onderzoek (schimmel, legionella, TBC, kinkhoest, virus etc.) apart aanvragen DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 16
Soort materiaal Wijze van afnemen Verzendmedium Opslag/transport Opmerkingen urine banale kweek: bij voorkeur "gewassen middenplas", of door éénmalige catheterisatie of blaaspunctie verkregen 4 C bijzonder onderzoek (CMV, Legionella, pneumokokken, schistosoma) apart aanvragen PCR Chlamydia trachomatis/neisseria gonorrhoeae: eerst geloosde urine (alleen bij mannen mogelijk) 4 C vaatcatheters, wonddrains, intravasale lijnen ca. 5 cm van het diepst uit het lichaam verkregen gedeelte in potje plaatsen 4 C vagina zie genitaal weefsel weefselstukje (evt. in steriel gaasje gedrenkt in steriel fysiologisch zout tegen uitdroging) 4 C bijzonder onderzoek apart aanvragen (Actinomyces, schimmels etc) DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 17
Tabel C Diagnostiek op basis van verwekker inclusief doorlooptijden Onderzoek gericht Aard materiaal Opmerkingen (Methode) Gemiddelde doorlooptijden in dagen Adenovirus Oogwat (VTM), keelwat (VTM), feces of liquor PCR / Extern* Gepaarde sera (stolbloed) CBR (antistoffen) Extern* Adenovirus type 40/41 Feces Antigeen detectie 2 dagen Amoeben Feces zie Entamoeba histolytica/dispar of Parasieten PCR Anaërobe bacteriën Materiaal in speciale spuit, steriele buis/potje of Kweek, zo snel mogelijk naar lab brengen Stuart medium Aspergillus zie schimmels Bacteriële vaginose Vaginale-, cervixuitstrijk (Gardnerella, Atopobium, PCR 5 dagen Megasphera, Lactobacillus species) Banale kweek: Bloed Kweek 6 dagen aard, herkomst materiaal, Biopt, pus Kweek gebruik antibiotica en bijzondere Urine Kweek 2 dagen ziektebeelden vermelden CAPD-vloeistof Kweek 6 dagen Punctaat in bloedkweekflesjes Kweek 6 dagen Diepe 10 dagen kweek (orthopedie) Kweek 10 dagen Overige materialen Kweek Actinomyces Kweek 2 weken Nocardia Kweek 2 weken Bartonella henselae Serum IgM Extern* (kattenkrabziekte) Punctaat PCR Extern* Blastocystis hominis Feces PCR Bofvirus Enkelvoudig serummonster IgG/IgM Extern* Keelwat (VTM), urine PCR/kweek Extern* Bordetella pertussis (kinkhoest) Nasopharynx uitstrijk (flexibele wattenstok in Kweek direct naar lab het brengen (na tel. 2 weken / Bordetella parapertussis kleurloos verzendmedium (TRANSWAB ) Nasopharynx uitstrijk (flexibele wattenstok in droge buis) overleg) PCR Serologie (evt gepaard) IgG 4 dagen Borrelia burgdorferi (Lyme borreliose) Serum, liquor (bij liquor OOK serum insturen); IgG/IgM 5 dagen antistofbepaling Immunoblot in overleg Neuroborreliose Liquor, gewrichtsvocht, huidbiopt PCR 4 dagen Kweek 4 dagen BRMO (bijzonder resistente micro organismen) Brucella (brucellosis) Gepaard serum Ig (totaal) Extern* Bloed, beenmerg of ander materiaal Kweek, voor afname contact opnemen 7 dagen Campylobacter Feces PCR DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 18
Onderzoek gericht Aard materiaal Opmerkingen (Methode) Gemiddelde doorlooptijden in dagen Kweek 4 dagen Serum IgG/M (Guillain-Barré, reactieve artritis) Extern* Candida zie gisten Chlamydia pneumoniae Gepaarde sera IgG/A Extern* Chlamydia psittaci Gepaarde sera IgG/M, CBR (antistoffen) Extern* Sputum, bal PCR Chlamydia trachomatis Urethra-, vagina-, cervix-, conjunctiva-, keel- of PCR anusuitstrijk (collectie kit) Eerst geloosde urine (man) PCR Serum (niet voor acute infectie) IgG 6 dagen Cholera Feces Zinvol indien waterdunne feces ("rijstwater"), direct naar laboratorium brengen Clostridium difficile Feces (moet binnen 3 uur op lab zijn voor toxine PCR (sneltest) 1 dag (pseudomembraneuze colitis) detectie) Kweek 6 dagen Clostridium perfringens Pus in speciale spuit, steriele buis/potje of Stuart Gram 1 dag (gasgangreen, gasvormende medium Kweek ontsteking) Cito-aanvraag (met Gram preparaat), verzenden met aanvraag: gasgangreen?' (anaëroob transportmedium) Corynebacterium difteriae (difterie) Coxiella burnetiï (Q-koorts) Coxsackievirus (enterovirus) Cryptokokken Keel/nasopharynx uitstrijk (in Stuart medium) In overleg, direct naar laboratorium brengen evt. bewaren bij kamertemperatuur Serum IgG/M eerste en tweede fase Extern* Sputum/EDTA bloed (vroeg in infectie) PCR Extern* Feces, keelwat (VTM) of liquor PCR (enterovirus) Serum (Gepaard) serum (CBR/Elisa) Extern* Liquor en bloed Kweek 4 weken In overleg antigeendetectie (latexagglutinatie) Extern (cito 1-2 dagen) Liquor In overleg Oost-Indische inkt-preparaat 2 dagen Cryptosporidium Feces PCR Cyclospora TFT feces Microscopie 4 dagen Cysten Feces microscopie Cysticercose zie Taenia solium microscopie Cytomegalovirus (CMV) Serum IgG/IgM 2 dagen EDTA bloed Kwantitatieve PCR in overleg bij ernstig Extern* immuun- gecompromitteerde patiënt CMV congenitaal Urine (<14 dagen na geboorte) PCR Extern* DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 19
Onderzoek gericht Aard materiaal Opmerkingen (Methode) Gemiddelde doorlooptijden in dagen Denguevirus (Type I-IV) Enkelvoudig serummonster IgG/M Extern* Diëntamoeba fragilis Feces PCR Echinococcus granulosus Serum Ig Extern* (Hondenlintworm) Cyste inhoud In overleg met arts-microbioloog 2 dagen (microscopie) Echinococcus multilocularis Serum, liquor Antistof bepaling Extern* (Vossenlintworm) Cystevloeistof In overleg met arts-microbioloog PCR, typering Extern* Biopt In overleg met arts-microbioloog Extern* Histopathologie Echovirus (enterovirus) Feces, keelwat (Virus transport medium) of liquor PCR-enterovirus Ectoparasieten In potje Luizen, teken, vlooien, insectenlarven (myiasis), mijten (microscopie / macroscopie) Entamoeba histolytica/dispar, Feces PCR (detectie van E. histolytica d.m.v. PCR intestinaal trophozoïten, cysten, ulcus extra-intestinaal Feces met SAF (TFT set) op feces) Microscopie 5 dagen Serum Antistofbepaling (Entamoeba histolytica) Extern* Enterobius vermicularis Perianale huidafstrijk d.m.v. plakband methode Afname 's-ochtends voor het wassen 2 dagen (aarsmaden) (doorzichtig plakband op objectglaasje plakken) (microscopie) Enterohaemorrhagische E. coli (Bloederige) feces; alle leeftijden Kweek (EHEC, E.coli O157, HUS, STEC) Enteroinvasive E. coli (EIEC) = Feces PCR (reizigersdiarree) Shigella/EIEC Enteropathogene E. coli (EPEC, Feces Kweek (zuigelingen, kinderen t/m 2 jaar) Coli Bray) Enterotoxische E. coli Geen diagnostiek - Enterovirus Feces, keelwat (VTM), liquor PCR Enterovirus type 70 Conjunctiva (VTM), feces PCR Epstein-Barrvirus (EBV) Serum VCA IgG/IgM en EBNA IgG EDTA bloed / liquor PCR in overleg Extern* Filariasis (Loa, Wucheria, 10 ml heparine-bloed en dikke druppel preparaat Microscopie, afname in overleg met lab Extern* Brugia) Huidbiopt ("skin snip") i.v.m. periodiciteit In overleg Extern* Serum IgG1/IgG4 Extern* Giardia lamblia Feces PCR Duodenaal vocht Microscopie/PCR Gisten (Candida albicans, Sputum, cervix, urine, pussen, bloed en punctaten: Gisten kweek Gisten kweek langer dan 2 dagen 3 weken DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 20
Onderzoek gericht Aard materiaal Opmerkingen (Methode) Gemiddelde doorlooptijden in dagen Candida non albicans) Kweek en gram; gevoeligheids-bepaling alleen in Genitaal: banale gisten kweek overleg Cryptokokken zie aldaar Gonorroe zie Neisseria Hantavirus/Puumalavirus Serum IgG/M, in overleg Extern* Helicobacter pylori Biopt in buis met PBS op kamertemperatuur en Kweek (diagnose/resistentie bepaling) 7 dagen binnen 2 uur op het lab brengen Serum (gepaard) IgG (diagnose, evt controle therapie) 5 dagen Adem Ademtest (diagnose, controle therapie) 2 dagen Feces Antigeen detectie 1 dag HAV (hepatitis A-virus) Serum IgG/M (alleen IgG: immuunstatus) HBV (hepatitis B-virus) Serum HBsAg / anti-hbc anti-hbc IgM (acuut infect); HBeAg/anti- HBe Serum patiënt = bron HBsAg (prikaccident) 1 dag Serum HBsAg (confirmatie/dragerschap) 4 dagen Serum Anti-HBs (immuunstatus) 2 dagen EDTA bloed PCR HBV-DNA, in overleg Extern* HCV (hepatitis C-virus) Serum Anti-HCV confirmatie Extern* EDTA bloed PCR, in overleg Extern* HDV (hepatitis D-virus) Serum Serologie in overleg Extern* HEV (hepatitis E-virus) Serum IgM en IgG 7 dagen Herpes simplex virus 1of 2 blaasjesvocht (VTM), liquor, keelwat (VTM), BAL, biopt (VTM) PCR (gepaard) serum IgG/IgM Extern* Histoplasma capsulatum Weefsel Kweek 12 weken Serum IgG-antistofbepaling Extern* HIV1/HIV2 Serum Antistof & antigeen combotest Immunoblot (bevestiging) Ig (totaal) anti-hiv (ELFA, bevestiging) 4 dagen PCR in overleg Extern* Humaan Herpesvirus type 6 Serum Totaal Ig, in overleg Extern* (HHV 6) Humaan papillomavirus (hoog Cervix uitstrijk (VTM) PCR 7 dagen risico types) (HPV) Urethra uitstrijk (man) (VTM) Influenzavirus type A/B Keel en neuswat (in 1 VTM) PCR Sneltest (in overleg) 1 dag Gepaarde sera CBR (antistoffen) Extern* DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 21
Onderzoek gericht Aard materiaal Opmerkingen (Methode) Gemiddelde doorlooptijden in dagen Isospora belli TFT feces Microscopie 4 dagen JC/BK-virus Hersenbiopt, liquor; urine PCR in overleg Extern* Kattenkrab ziekte zie Bartonella Kinkhoest zie Bordetella Legionella (L. pneumophila) Urine Directe antigeen test (type 1) 1 dag Via bronchoscoop verkregen materiaal, evt. Direct insturen voor kweek 2 weken sputum PCR (onderscheid L. pneumophila en L. species) Serumpaar Tweede serum niet eerder dan 4-6 weken Extern* na de eerste ziektedag Leishmania Beenmerg, punctie uit ulcusrand Kweek Extern* Microscopie in overleg Serum Serologie, in overleg Extern* Leptospira (ziekte van Weil, Serum Antistoffen in overleg Extern* melkerskoorts, Hardjo, e.a.) Urine, EDTA of heparine bloed (moet binnen 2 uur op KIT zijn) Kweek indien < 10 dagen ziek en voor starten met antibiotica PCR Extern* Extern* Liquor Alleen gepaard met bloed Extern* Listeria (listeriose) Liquor, bloed, pus, vruchtwater, placentaweefsel bij IUVD, cervix uitstrijk Kweek (vermelden: Listeria') 4 dagen Serum Listeria monocytogenes antistoffen 6 dagen Lues zie Treponema pallidum Lymphogranuloma venereum Anale uitstrijken Chlamydia positieve mannen PCR Malaria Diagnostiek door klinische chemie Extern* Mazelenvirus Keelwat (VTM), urine PCR Extern* Serum IgG/IgM 7 dagen Microsporidium Feces PCR Extern* MRSA (Methicilline resistente Staphylococcus aureus) Neus- (vestibulum nasi bdz.) keel-, perineum- en evt. huid/wonduitstrijk (droge stok) Inventarisatie volgens MRSA-protocol 4 dagen Mycobacterium tuberculosis (tuberculose & Atypische mycobacteriën) Sputum, bronchusspoelsel, nuchtere maaginhoud, biopt, etc. Beenmerg (steriele buis met heparine) Bloed/beenmerg in Bactec Myco/F Lytic Huid/klierweefsel Bloed Alleen ZN/auramine (microscopisch onderzoek) Kweek Myco/F Lytic flesje Overige kweken PCR MTB-complex 2 dagen 6 weken 8 weken Quantiferon TB (Binnen 16 uur na afname 6 dagen op het laboratorium brengen) Mycoplasma pneumoniae Serum IgM (agglutinatie test) 4 dagen Keelwat (VTM), sputum, bal, liquor PCR Neisseria gonorrhoeae Urethra-, vagina-, cervix-, conjunctiva-, keel- of Kweek direct insturen, bij 4 dagen DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 22
Onderzoek gericht Aard materiaal Opmerkingen (Methode) Gemiddelde doorlooptijden in dagen (gonorroe) anusuitstrijk (Stuart) kamertemperatuur bewaren Urethra-, vagina-, cervix-, conjunctiva-, keel- of anusuitstrijk (collectie kit) PCR, geen gevoeligheidsbepaling mogelijk Eerst geloosde urine (man) PCR, geen gevoeligheidsbepaling mogelijk Norovirus Feces Antigeen detectie 2 dagen Parainfluenzavirus (type 1-4) Keelwat (VTM) PCR in overleg / Extern* Gepaarde sera CBR (antistoffen) Extern* Parasitair darm onderzoek Feces, serum zie specifieke verwekker Parvovirus (B19) Serum IgG/IgM 5 dagen Parechovirus (enterovirus) Feces, keelwat (VTM), liquor PCR enterovirus Pneumocystis jiroveci Bronchoscopie materiaal (BAL) Kleuring/microscopisch onderzoek 2 dagen (voorlopige uitslag) In overleg, deel van onderzoek via CBSL door pathologie 9 dagen PCR Extern* Pneumococcen antigeentest Urine Antigeen bepaling 1 dag Poliovirus (enterovirus) Feces, keelwat (VTM) PCR (enterovirus) Kweek Extern* Serum Diagnostiek in overleg - IgM bepaling Extern* (groep A ziekte) Rabiesvirus Diagnostiek in overleg, postexpositie Extern* vaccinatie via GGD of NVIC Respiratoire virussen Keel- en neusuitstrijk (in 1 VTM), BAL vloeistof, RespiFinder in overleg sputum, neusspoelsel Rotavirus Feces antigeen detectie RS-virus (Respiratoir Syncytieel Nasopharynxspoelsel/keel- en neuswat (in 1 VTM) PCR virus) Antigeen detectie (sneltest) 1 dag Gepaarde sera CBR (antistoffen) Extern* Rickettsiae Serum IgG/IgM, in overleg Extern* Rubellavirus Serum IgG/IgM, voor immuunstatus alleen IgG Salmonella Feces PCR Kweek 4 dagen Salmonella typhi (tyfus) Feces, urine, bloed, gal, beenmerg PCR Extern* Kweek 4 dagen Shigella/EIEC (entero invasieve Feces PCR E. coli) Kweek 4 dagen Shiga toxigene E. coli (STEC) Feces PCR Kweek 4 dagen Scabies zie ectoparasieten DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 23
Onderzoek gericht Aard materiaal Opmerkingen (Methode) Gemiddelde doorlooptijden in dagen Schimmels Dermatophyten en andere schimmels uit PCR 8 dagen huidschilfers, haren, nagels Kweek en KOH 4 weken Aspergillus fumigatus en andere schimmels Kweek en Gram; gevoeligheidsbepaling in overleg (sputum, ooruitstrijk) 2 weken Kweek en Gram; gevoeligheidsbepaling in 3-4 weken overleg (bronchusspoeling, weefselbiopten, pus, pleuravocht, KNO uitstrijk) Aspergillus IgG (galactomanan in overleg) Extern* Exotische schimmels: Serologie diagnostiek in overleg Extern* Histoplasma, Coccidioides, Blastomyces Schistosoma haematobium 24 uurs-urine (of urine monster na inspanning) en Microscopie, bij negatief resultaat urine 4 dagen feces (eieren: 8-12 weken na contact) onderzoek herhalen Rectumbiopt of schraapsel In overleg 4 dagen Serum (serologie: 6-8 weken na contact) Extern* Schistosoma Verse feces Microscopie evt. herhalen 4 dagen intercalatum/japonicum/mansoni Rectumbiopt of schraapsel In overleg 4 dagen Serum (alleen S. mansoni) In overleg Extern* Strongyloïdes stercoralis Verse feces Microscopie 4 dagen Serum IgG1/IgG Extern* Taenia saginata Feces met proglottiden in potje Microscopie 4 dagen (runderlintworm) Evt. perianale huidafstrijk d.m.v. Plakbandmethode Afname 's-ochtends voor het wassen 2 dagen Taenia solium (varkenslintworm) Feces met proglottiden in potje Microscopie, T. solium proglottiden zijn zeer - cysticercose Serum besmettelijk, cave cysticercose Ig Extern* Subcutane noduli Microscopie Extern* Toxocara canis/catis Serum Ig Extern* Toxoplasma gondii Serum IgG/IgM 2 dagen Treponema pallidum (lues) Serum ELISA, indien positief immunoblot (ter bevestiging) en een RPR (voor vaststellen actieve infectie en monitoring effect therapie) RPR 6 dagen Trichomonas vaginalis Liquor Secreties van vagina, urethra en prostaatvocht afnemen met collectie kit Verdenking neurolues bij positieve serologie PCR 4 dagen 5 dagen DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 24
Onderzoek gericht Aard materiaal Opmerkingen (Methode) Gemiddelde doorlooptijden in dagen TTA IgA (Coeliakie of glutenintolerantie) Serum Serologie TTG IgA, eventueel DGG IgG 4 dagen Extern* Tuberculose zie Mycobacterium Ureaplasma Diagnostiek in overleg Extern* Varicella-zostervirus Blaasjes vocht (VTM), liquor PCR (bij actieve infectie) Serum Elisa IgG (immuunstatus) Virusonderzoek Keel, blaasjes en biopten in VTM Zie specifieke verwekker Urine, liquor en feces niet in VTM Serologie Wormeieren Feces Microscopie 4 dagen Wormen, proglottiden Feces Microscopie 4 dagen Plakband preparaat Microscopie enterobius/taenia 2 dagen Yersinia enterocolitica Feces PCR Kweek 4 dagen Serum Serologie Extern* Overige onderzoeken ANA screen (Elisa) Serum Antistoffen 6 dagen Anti-CCP Serum Antistoffen 5 dagen Anti DNAse B/ anti-streptolysine Serum Antistoffen 4 dagen Anti-nucleaire as Serum Antistoffen 6 dagen Gentamicine dal of top Serum Gehalte bepaling 1 dag Reumafactor Serum IgM 5 dagen Selectieve orofaryngeale Kweek 4 dagen decontaminatie (SOD) Selectieve darm decontaminatie Kweek (SDD) Steriliteitbepaling Determinatie/telling Kweek 4 dagen Omgevinguitstrijk hygiëne Kweek 4 dagen Water Kweek Vancomycine Serum Gehalte bepaling 1 dag dalspiegel/topspiegel ZN zie Mycobacterium * Gemiddelde doorlooptijd van de onderzoeken die extern gedaan worden, is twee weken DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 25
Tabel D Diagnostiek op basis van kliniek Klinische diagnose Pathogene micro-organismen/ziekte LUCHTWEGEN Bronchitis Meestal viraal! Gram negatieve staven, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis, S. pneumoniae (pneumokok) Longontsteking, pneumonie buiten het ziekenhuis Bacterieel: opgelopen (community acquired) Pneumokokken (pneumokokken veroorzaken meer dan 50% van deze pneumonieën), Haemophilus influenzae, Staphylococcus aureus, Legionella pneumophila, Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia psittaci (vogeltjes-ziekte / ornithose), Chlamydia pneumoniae, Q-koorts Viraal: Influenzavirus, parainfluenzavirus, rhinovirus, Respiratoir syncytieel virus, SARS, humane metapneumovirus Ziekenhuis gerelateerde longontsteking (hospital acquired) Longontsteking bij patiënt met verminderde afweer Longontsteking bij kinderen Kinderen met cystic fibrose Atypische luchtweginfecties CARDIOVASCULAIR Endocarditis Mycobacteriën: Mycobacterium tuberculosis Gram negatieve staven (veelal met afwijkend gevoeligheidsspectrum) Als boven maar ook: Pneumocystis carinii, aspergillus, candida, atypische mycobacteriën, virussen (CMV, HHV-6) Bacterieel: Streptokokken (A,B,G), gram negatieve staven, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis, pneumokok (kinderen > 5 jaar), Chlamydia trachomatis (baby's van 8-16 weken), Bordetella pertussis (kinkhoest), Mycobacterium tuberculosis, Mycoplasma pneumoniae Viraal: Respiratoir syncytieel virus, influenzavirus, parainfluenzavirus, adenovirus, humane metapneumovirus Staphylococcus aureus, Haemophilus influenzae Pseudomonas aeruginosa, Burkholderia cepacia Chlamydophila pneumoniae, Chlamydia psittaci, Chlamydia trachomatis (bij neonaat), Mycoplasma pneumoniae, Legionella pneumophila Bacterieel: M.n. vergroenende streptokokken (viridans groep) Bij kleppen en IV druggebruik: Stafylokokken Zeldzaam: Coxiella, Brucella en andere moeilijk kweekbare bacteriën, gisten DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 26
Klinische diagnose Pericarditis / myocarditis TRACTUS DIGESTIVUS Diarree bij kinderen en volwassenen Pathogene micro-organismen/ziekte Mycobacterium tuberculosis, Coxiella burnetiï, Borrelia burgdorferi, Legionella pneumophila, Coxsackievirus, enterovirussen, cytomegalovirus, Mycoplasma pneumoniae Bacterieel: Salmonella, campylobacter, shigella, yersinia, entero-haemorrhagische E. coli (vnl. serotype O157) Viraal: Rotavirus, norovirus, adenovirus type 40/41 Diarree na verblijf in het buitenland (tropen) Bijzondere vormen van diarree Parasitair: Giardia lamblia, Dientamoeba fragilis Bacterieel: Enterotoxische E. coli (reizigersdiarree), EIEC, salmonella, shigella, cholera Parasitair: Entamoeba histolytica, Giardia lamblia, cryptosporidiën Na antibioticum gebruik: Clostridium difficile (pseudomembraneuze colitis) Voedselvergiftigingen (door toxine): Bacillus cereus, Staphylococcus aureus Patiënten met afweerstoornissen: Isospora belli, cryptosporidiën, microsporidiën CENTRAAL ZENUWSTELSEL Bacteriële meningitis Bij baby's: Enteropathogene E. coli (Coli Bray) Kinderen < 3mnd: Hemolytische streptococcen groep B, E. coli, Listeria monocytogenes Kinderen (3 mnd tot 10 jaar): N. meningitidis, Haemophilus influenzae (bij niet gevaccineerden), S. pneumoniae Kinderen >10 jaar en volwassenen <60 jaar: N. meningitidis en S. pneumoniae N. meningitidis, S. pneumoniae, stafylokokken, Listeria Virale meningitis en encefalitis Volwassenen >60 jaar: N. meningitidis, S. pneumoniae, Listeria Varicella-zostervirus, herpes simplex virus, enterovirus (o.a. Coxsackievirus), adenovirus, bofvirus, DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 27
Klinische diagnose Bijzondere vormen van meningitis en encefalitis Chronische infecties centraal zenuwstelsel ARTHRITIS/OSTEOMYELITIS Bacteriële arthritis/osteomyelitis Pathogene micro-organismen/ziekte rabies Cryptokokken (HIV-patiënten), naeghleria, Borrelia burgdorferi, lues, TBC, rabies, toxoplasma Hersenabces, Borrelia burgdorferi, lues, TBC, (zeldzaam: JC-virus, HIV, Jacob Creutzfeld, mazelen/sspe) Algemeen: Stafylokokken, gram negatieve staven, streptokokken Neonaat: (Ook) vaak gram negatieve staven Kinderen < 4 jaar: Ook Haemophilus influenzae (minder na vaccinatie) Na trauma of bij afweerstoornis: Ook Pseudomonas sp. Postoperatief: Met name stafylokokken Bijzondere vormen van bacteriële arthritis Virale arthritis Reactieve arthritis OOG Conjunctivitis of keratitis Diabetes: Polymicrobieel m.n. S. aureus en anaëroben N. gonorrhoeae, M. tuberculosis, Borrelia burgdorferi (Lyme), Chlamydia trachomatis Hepatitis B-virus, cytomegalovirus, parvovirus, rubellavirus Shigella, Yersinia, Campylobacter, Salmonella, Gonokok, Chlamydia Bacterieel: Staphylococcus aureus, S. pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella lacunata, Pseudomonas (gonokokken en Chlamydia trachomatis bij neonaten) Viraal: Adenovirus, coxsackievirus, enterovirus type 70, herpes simplex virus, varicella-zoster virus Endophtalmitis of chorioretinitis Parasitair: Acanthamoeba (bij zachte contactlenzen) Post operatief: Stafylokokken, gram negatieve staven Na trauma: DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 28
Klinische diagnose LEVER en GALWEGPATHOLOGIE Acute hepatitis Chronische hepatitis Bijzondere vormen van infectieuze leveraandoeningen HUID Exanthemen en blaasjes Pathogene micro-organismen/ziekte Ook bacillus, pseudomonas Bij afweerstoornis: Gram negatieve staven, candida, schimmels, cytomegalovirus, toxoplasma HAV, HBV, HCV, HDV, HEV, Cytomegalovirus, Epstein-Barrvirus, toxoplasma, leptospiren HBV, HCV, HDV (HDV alleen samen met actieve HBV-infectie) Leverabces, echinokokken cyste, abces door Entamoeba histolytica, gele koorts, Q-koorts, lues Exanthemen: Hemolytische streptococ groep A (roodvonk), mazelen, enterovirussen, parvovirus B19 (exanthema infectiosum, vijfde ziekte), humaan herpesvirus type 6 (exanthema subitum, zesde ziekte), stafylokokken rash (toxic shock), EBV met exantheem door antibioticum (amoxicilline) Blaasjes: Varicella-zostervirus, herpes simplex virus, Coxsackievirus (hand foot mouth disease) Kattenkrab Hondenbeet/Kattenbeet Mensenbeet KOORTS Na verblijf buitenland/tropen Zeldzame exanthemen: Rubella, bof, rickettsiae, dengue, hepatitis B Bartonella henselae (kattenkrabziekte) Capnocytophaga canimorsus (DF-2), Pasteurella multocida, Staphylococcus aureus, anaëroben (wondinfect/sepsis) Bacterieel: Tyfus, paratyfus, febris recurrens, legionellose Rickettsiae: Fièvre boutonneuse, spotted fever, Q-koorts Viraal: Dengue, lymfocytaire choriomeningitis, tickborne encefalitis, ARBO virussen Parasitair: Malaria, amoebiasis, leishmaniasis Schimmels: Histoplasmose, coccidioidose, blastomycose DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 29
Klinische diagnose Koorts ECI CONGENITALE/NEONATALE INFECTIES (TORCHS) TORCHS SEXUEEL OVERDRAAGBARE AANDOENINGEN (SOA) SOA Pathogene micro-organismen/ziekte Denk aan: Medicijngebruik, verblijf buitenland, beroepsomstandigheden c.q. contact met dieren (zoönose, toxicologie), recente immunisatie, immunodeficiëntie, a-functionele milt, maligniteit (bijv. Hodgkin), vasculitis (bijv arteriïtis temp.), hartkleplijden, SOA (bijv lues, HIV), ziekte bij contactpersonen of familieleden, TBC, EBV, CMV CMV, Herpes simplex virus, lues, toxoplasmose, rubella, HIV, HBV, HCV, parvovirus, varicellazostervirus, hemolytische streptokok groep B, listeria, GO, chlamydia, enterovirussen Bacterieel: Neisseria gonorrhoeae (gonorroe), Treponema pallidum (syfilis/lues), Chlamydia trachomatis (urethritis/ PID/lymfogranuloma venereum), chancroid (Haemophilus ducreyi, ulcus molle), Gardnerella vaginalis, granuloma inguinale (Calymmatobacterium granulomatis), Ureaplasma urealyticum Viraal: Herpes simplex, Condylomata accuminata / humaan papilloma virus (HPV), Molluscum contagiosum, CMV, HIV, HBV Parasitair: Trichomonas vaginalis, scabies, Pediculosis pubis DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 30
Tabel E Serologie auto-immuunziekten Bepaling Indicatie Opmerkingen Auto-immuunziekten ANA (Anti-Nucleaire Antistoffen) Anti-dsDNA (antistoffen tegen natief DNA) Antistoffen - schildklier a.s. - gladspierweefsel a.s. - mitochondrien a.s. - levermembraan a.s (IgG/M) - parietale cellen a.s. - intrinsic factor a.s. - bijnierschors a.s. - eil. v. Langerhans a.s - acetylcholine receptor a.s. - skeletspierweefsel a.s. - hartspierweefsel a.s. - glomerulaire basaalmembraan a.s. - tubulaire basaalmembraan a.s. ENA (antistoffen tegen extraheerbare kernantigenen) screening bij verdenking op gegeneraliseerde auto-immuunziekten (SLE, syndroom van Sjögren, sclerodermie/ CREST-syndroom, mixed connective tissue disease, polymyositis/ dermato-myositis) alleen bij positieve ANA: - als screening - bij verdenking op SLE auto-immuun hepatitis prim biliaire cirrose chron. actieve hepatitis pernicieuze anaemie / a.i. gastritis a.i. adrenalitis / Z. v. Addison diabetes mellitis type 1 myasthenia gravis myasthenia gravis - screening bij positieve ANA - gericht ter nadere specificatie van sommige gegeneraliseerde autoimmuunziekten Reumaserologie Reumafactoren verdenking reumatoïde arthritis IgM Anti-CCP vroeg stadium reumatoïde arthritis AST (Anti-Streptolysine Titer)/ anti-dnase B Coeliakie-onderzoek endomysium a.s. gliadine a.s. anti- ttg - gewrichtsklachten - verdenking op acuut reuma - evt. bij (verdenking) op andere infecties door haemolytische streptokokken groep A ANA mbv immuno-fluorescentie op Hep-2 cellen, indien positief dan wordt ANA-screen uitgevoerd. Indien ANA-screen positief dan anti-ena (U1- snrnp, Jo-1, RNP, Sm, Scl-70, Ro(SS-A), La (SS- B, Histonen, CENP-B en PM-Scl) en anti-dsdna ELISA, kwantitatief Vervolgonderzoek op indicatie FARR en/of PEG assay zie ANA DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 31
Tabel F Congenitale (TORCHS)/neonatale infecties Verwekker Diagnostiek in de zwangerschap Diagnostiek bij neonaat Chlamydia cervixwat voor PCR X-thorax oogwat voor PCR CMV serologie IgG/M urine voor PCR (+ keeluitstrijk) IgM in navelstrengbloed/ binnen 2 weken 1 Enterovirus faeces/keeluitstrijk voor PCR faeces/keeluitstrijk/liquor voor PCR Gonorroe kweek cervix of cervixwat voor PCR kweek oog of oogwat voor PCR HBV HBsAg, indien positief: aanvullende serologie en evt. HBV-DNA (PCR) 2 HBIg toedienen postpartum en vaccineren indien moeder HBsAg positief 4 2x PCR HCV-RNA (niet uit navelstrengbloed) HCV serologie Ig, indien positief : HCV- RNA (PCR) 2, evt HCV blot HIV serologie Ig, indien positief: HIV blot 2x PCR HIV-DNA (niet uit navelstrengbloed) HSV PCR laesie conjunctiva-/keeluitstrijk/liquor voor PCR 24-48 uur postpartum 3 Listeria cervixkweek, vruchtwater kweek liquor/ bloedkweek kweek van meconium 2 Lues serologie zwangere (TPPA) FTA IgM serum Parvovirus (B19) serologie IgG/M PCR/serologie Rubellavirus serologie IgG/M PCR IF IgG/M Streptococcen groep B cervix/urine kweek (bloed) kweek Toxoplasma serologie IgG/M, PCR vruchtwater Blot IgM serum moeder en neonaat, PCR van liquor VZV PCR blaasjes, serologie IgG/M waterpokken rond de partus; kind immuniseren (VZV-globulinen) 1 Dumas 2 Remington&Klein 3 CBO SOA 4 LCI DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 32
2.1 Meldingsplichtige ziekten aan de GGD Voor actuele informatie over meldingsplichtige infectieziekten, zie de website van het RIVM (http://www.rivm.nl/onderwerpen/m/meldingsplicht_infectieziekten/welke_infectieziekte n_zijn_meldingsplichtig). Melding van patiënten met een meldingsplichtige infectieziekte geschiedt bij de GGD (afd infectieziekten). Het CBSL verricht alle meldingen, indien een meldingsplichtige infectieziekte op basis van een laboratoriumbepaling is vastgesteld. E.e.a. is in afstemming met de RHV en medische staven vastgesteld. Meldingsplicht infectieziekten In Nederland zijn 43 infectieziekten meldingsplichtig; verdeeld over de groepen A, B1, B2 en C. Deze indeling is gebaseerd op de mate waarin dwingende maatregelen opgelegd kunnen worden om de bevolking te beschermen. De groepen A, B1 en B2 zijn opgenomen in de Wet publieke gezondheid. Groep C wordt vastgesteld bij Algemene Maatregel van Bestuur (opgenomen in het Besluit publieke gezondheid), om deze lijst bij nieuw wetenschappelijk inzicht gemakkelijker te kunnen wijzigen. GROEP A (bij vermoeden): Mogelijk wettelijke maatregelen: gedwongen opname tot isolatie of thuisisolatie, gedwongen onderzoek, gedwongen quarantaine (inclusief medisch toezicht), verbod van beroepsuitoefening. Dit geldt voor: - MERS-coronavirus - Pokken - Polio (kinderverlamming/poliomyelitis anterior acuta) - Severe acute respiratory syndrome (SARS) - Virale hemorragische koorts Melding: Direct telefonisch aan de arts infectieziektebestrijding van de GGD. GROEP B1 (bij vermoeden of diagnose): Mogelijk wettelijke maatregelen: gedwongen opname tot isolatie of thuisisolatie, gedwongen onderzoek, verbod op beroepsuitoefening. Dit geldt voor: - Humane infectie met dierlijk influenzavirus - Difterie - Pest - Rabiës - Tuberculose Melding: Binnen 24 uur (dus ook in weekend of op nationale feestdagen) aan de arts infectieziektebestrijding van de GGD. GROEP B2 (vastgesteld): Mogelijk wettelijke maatregelen: verbod op beroepsuitoefening. Dit geldt voor: - Buiktyfus (typhoid fever) - Cholera - Hepatitis A, B en C (recent opgelopen) - Kinkhoest - Mazelen DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 33
- Paratyfus - Rubella - Shigatoxineproducerende Escherichia coli /enterohemorragische Escherichia coliinfectie (STEC) - Shigellose - Invasieve groep A-streptokokkeninfectie - Voedselinfectie voor zover vastgesteld bij 2 of meer patiënten met een onderlinge relatie wijzend op voedsel als bron Melding: Binnen een werkdag aan de arts infectieziektebestrijding van de GGD. GROEP C (vastgesteld): Dwingende maatregelen kunnen niet opgelegd worden. Maar melding en persoonsgegevens zijn nodig om de inzet van vrijwilligers/te adviseren maatregelen rondom de patiënt of anderen in de gemeenschap mogelijk te maken. - Antrax (miltvuur) - Bof - Botulisme - Brucellose - Chikungunya (alléén meldingsplichtig in Caribisch Nederland: Bonaire, St. Eustatius, Saba) - Ziekte van Creutzfeldt-Jakob (klassieke en variant vorm) - Dengue (alléén meldingsplichtig in Caribisch Nederland: Bonaire, St. Eustatius, Saba) - Gele koorts - Invasieve Haemophilus influenzae type b-infectie - Hantavirusinfectie - Legionellose - Leptospirose - Listeriose - Malaria - Meningokokkenziekte - MRSA-infectie (clusters buiten het ziekenhuis) - Invasieve pneumokokkenziekte bij kinderen t/m 5 jaar - Psittacose - Q-koorts - Tetanus - Trichinose - West-Nilevirus Melding: Binnen een werkdag aan de arts infectieziektebestrijding van de GGD. CLUSTERS Bijzondere aandacht vragen clusters van MRSA-infecties, voedselinfecties en ongewone verheffingen. Clusters van MRSA-infecties Clusters van MRSA-infecties zijn alleen meldingsplichtig wanneer de bron buiten het ziekenhuis of verpleeghuis ligt. Clusters van voedselinfecties Voedselinfecties zijn meldingsplichtig voor zover vastgesteld bij 2 of meer patiënten met een onderlinge relatie wijzend op voedsel als bron. DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 34
Melden van ongewone verheffingen Als een ongewoon aantal gevallen vastgesteld wordt van een infectieziekte niet behorend tot groep A, B of C, maar die wel een gevaar kan vormen voor de volksgezondheid, dient deze verheffing gemeld te worden. Melding: Binnen een werkdag aan de arts infectieziektebestrijding van de GGD. LINKS - RIVM (Meldingsplicht): http://www.rivm.nl/onderwerpen/m/meldingsplicht_infectieziekten/welke_infectieziekten _zijn_meldingsplichtig). -RIVM (Wet Publieke Gezondheid): http://www.rivm.nl/onderwerpen/w/wet_publieke_gezondheid - GGD Gooi en Vechtstreek: https://www.regiogv.nl - GGD Flevoland: http://www.ggdflevoland.nl DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 35
2.2 Bloedkweken Voor indicaties, afname en wijze van aanvragen van bloedkweken wordt verwezen naar de laboratoriumwijzer van het KCHL (KCHL: Laboratoriumwijzer KCHL - Informatie voor (poli)klinische aanvragers: http://iprova.itnet.local/iportal/skin/default.aspx?token=) DIAGNOSTISCH VADEMECUM INFECTIEZIEKTEN v1 april 2016 36