IDIOMA-TIC : een auteurssysteem voor de aanmaak van elektronische taaltaken*

E-LEEROMGEVINGEN & IDIOMA-TIC 1 & 1 IDIOMA-TIC : een auteurssysteem voor de aanmaak van elektronische taaltaken* Piet Desmet ALT, Research Center on CALL KULAK K.U.Leuven Titel : IDIOMA-TIC Productbeschrijving : auteurssysteem voor taaldidactiek (software waarmee de taalleerkracht zijn eigen elektronische oefeningen en tests kan aanmaken,zonderdathijeentechnologischeexperthoefttezijn) Uitgever : Telraam nv Adres : Engelse Wandeling 2 K 18, B-8500 Kortrijk Tel. : 056 45 66 01 Fax : 056 35 26 48 URL : www.telraam.be/idioma-tic www.idioma-tic.be E-mail : info@telraam.be Verdeler/contactpersoon Telraam nv, Bert Wylin : Productiejaar : 2004 Kostprijs : 1 off line versie : a) eenmalige licentie voor een individuele leerkracht (kopie van lerarenkaart of gelijkwaardig attest vereist) : l 100; b) jaarlicentie voor lager en secundair onderwijs : n jaarlicentie per school < 500 lln. : l 500; n jaarlicentie per school/scholengemeenschap > 500 lln. : l 1000. Deze versie wordt (onwijzigbaar) geïndividualiseerd met logo en/of naam van school of persoon; c) jaarlicentie voor hoger onderwijs : n jaarlicentie voor departement < 1000 st. : l 1250; n jaarlicentie voor departement/hogeschool > 1000 st. : l 3500. Deze versie wordt (onwijzigbaar) geïndividualiseerd met logo en/of naam van school of persoon; * Onze oprechte dank gaat uit naar Barbara Louwagie, Hans Paulussen en Bert Wylin, die een eerdere versie van dit artikel van commentaar voorzien hebben en die tevens een belangrijke rol spelen in de verdere uitbouw van IDIOMA-TIC. We danken tevens Ludo Melis, Dirk Speelman, Peter Jacobs en Nele Noë, die IDIOMA-TIC mee hebben opgestart. ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & AFL. 8, DECEMBER 2004, 105

E-LEEROMGEVINGEN & IDIOMA-TIC 1 & 2 d) voor bedrijven : op maat; e) voor iedereen geldt : n gratis on line helpdesksite met updates of veel voorkomende problemen, tips; n vragen : on line invulformulier voor het stellen van vragen; n on line probleemoplossers, patches, updates,...; 2 on line versie : a) jaarlicentie voor onderwijsinstellingen : l 3000 (wordt eventueel aangepast aan schaalgrootte, kan zowel hoger als lager); b) voor bedrijven : l 7500; c) voor iedereen geldt : afhankelijk van de configuratie wordt eventueel ook een licentie per gebruiker aangerekend. Krachtlijnen Kan ICT in het taalonderwijs didactische innovatie ondersteunen of is die innovatie louter technologisch? Kunnen we verdergaan dan het aanbieden van een reeks gesloten oefeningen (vaak meerkeuzevragen of invuloefeningen) om lexicon of grammatica te remediëren? Kan ICT ook gebruikt worden voor intermediaire en zelfs gevorderde taalleerders? Kunnen we als leerkracht onze eigen ICT-omgeving maken zonder technologisch expert te zijn? Op deze en nog veel meer vragen probeert IDIOMA-TIC een antwoord te bieden. In deze bijdrage stellen we dit auteurssysteem voor taaldidactiek aan u voor. AFL. 8, DECEMBER 2004, 106 & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

E-LEEROMGEVINGEN & IDIOMA-TIC 1 & 3 & 1. Enkele voorbeschouwingen opgang van ICT en CALL Aangezien in het taalonderwijs informatieoverdracht en communicatie een bijzonder centrale plaats innemen, liet het zich voorspellen dat ICT stilaan deel zou gaan uitmaken van het basisinstrumentarium van iedere taalleerkracht. Zo geschiedde het ook. We beschikken intussen over een behoorlijke set bruikbare applicaties (zowel op cd-rom als op het web), de taalhandboeken voorzien vrijwel alle in een ICT-component, de aanzet is gegeven tot het uitwerken van een volwaardige ICT-didactiek en de ICT-infrastructuur op school verbetert aanzienlijk en wordt stilaan ook opengesteld voor taalvakken. 1 Bovendien heeft Computer Assisted Language Learning (CALL) zich intussen ontwikkeld tot een volwaardig wetenschapsdomein met gespecialiseerde tijdschriften, organisaties en congressen. 2 oude wijn in nieuwe zakken? Maar toch... Al deze bijzonder positieve evoluties ten spijt, moeten we vaststellen dat het gebruik van ICT in het taalonderwijs niet altijd even efficiënt verloopt. 3 Zonder overdreven te willen veralgemenen, moeten we toch vaststellen dat nogal wat ICT-toepassingen vooral innovatief blijken te zijn op het technologische vlak. Maar het onderliggende didactische model is niet altijd even vernieuwend. Dat zorgt voor de niet onterechte kritiek dat taaldidactische software vaak iets weg heeft van oude wijn in nieuwe zakken, waarbij vooral in techniek en veel minder in didactiek is geïnvesteerd. Een greep uit de belangrijkste pijnpunten : n n n n niveau : vooral voor beginners of valse beginners is het aanbod ruim. Voor leerders van intermediair of gevorderd niveau is de oogst heel wat minder rijk. Sommige taaldocenten gaan er dan ook van uit dat ICT voor leerders van een wat hoger niveau maar een beperkte rol kan spelen, hoofdzakelijk op het vlak van remediëring (ten onrechte, zoals verder zal blijken! ); domein : vooral kennisgerichte applicaties zijn in trek. Voor lexicon of grammatica is heel wat voorhanden. Vaardigheidstraining komt wat minder courant aan bod, hoewel die in de hedendaagse taaldidactiek centraal staat; oefentypes : klassieke CALL-applicaties beperken zich tot gesloten oefentypes zoals meerkeuzevragen en sleep- of invuloefeningen. Er wordt terecht opgemerkt dat de wat complexere taaltaken zich niet altijd even gemakkelijk in dit vrij beperkende keurslijf laten dringen; feedback : meestal is de feedback louter lokaal en beperkt die zich tot het aangeven (al dan niet met een bijbehorend geluidje) of het antwoord juist of fout is en tot het beschikbaar stellen van het goede antwoord; ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & AFL. 8, DECEMBER 2004, 107

n E-LEEROMGEVINGEN & IDIOMA-TIC 1 & 4 n n n interactie : de meeste pakketten zijn programmagestuurd en laten maar minimale ruimte voor interactie tussen de leerder en de computer. De leerder is verondersteld het vooropgestelde traject te volgen. Het pakket past zich ook amper aan het vastgestelde niveau of de gemaakte fouten aan; drager : de flexibiliteit is vrij beperkt. Weinig applicaties kunnen zowel op cd-rom, op het web als op een leerplatform aangeboden worden, terwijl gebruikers die mix nu net stilaan als vanzelfsprekend ervaren; aanpasbaarheid : de toepassingen zijn vrijwel allemaal gesloten. Ze zijn in zekere zin te nemen of te laten. Het is dan ook niet altijd even evident een goede integratie van dergelijke leermaterialen te realiseren binnen het bestaande curriculum. Ook een selectie maken binnen het aanbod of een lichte aanpassing doorvoeren van een aantal componenten zit er niet in; integratie : ICT-activiteiten worden nogal eens gezien als een extraatje, dat maar minimaal geïntegreerd is in het bestaande curriculum. Of het gaat om herhalings- of remediëringsoefeningen, die in pure zelfstudie gemaakt kunnen worden. drie op een rij Sinds meerdere jaren zijn we vanuit KULAK K.U.Leuven actief in het CALLonderzoek, wat recent geleid heeft tot de oprichting van ALT, Research Center on CALL. 4 Daarbij hebben we ons niet alleen toegelegd op theoretisch onderzoek naar de meerwaarde en de effectiviteit van het inzetten van ICT en taalen spraaktechnologie in het taalonderwijs, maar hebben we ook een aantal concrete applicaties ontwikkeld. Door elk van deze ontwikkelingsprojecten loopt het wegwerken van de hierboven aangehaalde pijnpunten als een rode draad. In deze bijdrage willen we meer in het bijzonder ingaan op een van deze applicaties, met name IDIOMA-TIC, die eigenlijk voortbouwt op de eerdere projecten Vous dites?! en Alfagram. Deze drie programma s vertrekken in essentie van dezelfde didactische principes en gaan grotendeels terug op dezelfde technologische broncode. Vous dites?! Vous dites?! 5 is een interactieve cd-rom die inspeelt op de typische lexicale en grammaticale fouten die Nederlandstalige leerders Frans blijven maken eenmaal ze het secundair onderwijs verlaten. Hiervoor werkt Vous dites?! niet alleen met gesloten, maar ook met halfopen taaltaken, zoals gerichte vertalingen of correctieoefeningen (een mechanisme dat we in 2.1. verder toelichten), die van groot nut blijken voor intermediair en gevorderd taalleren. Ook in de feedback is stevig geïnvesteerd. Verder worden niet alleen alle gemaakte fouten bewaard, maar ook de items die de leerder zelf als een struikelblok aanvinkt. Er is zowel een oefen- als een testomgeving. Alle ge- AFL. 8, DECEMBER 2004, 108 & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

E-LEEROMGEVINGEN & IDIOMA-TIC 1 & 5 bruikersgerelateerde informatie van een oefensessie wordt bewaard in een gebruikersprofiel, waarop in een volgende sessie verder kan worden gewerkt. Alfagram Het tweede programma in de rij is Alfagram 6, een hypertekstuele leergrammatica Frans voor gevorderden, die gekoppeld is aan een oefen- en testmodule alsook aan een uitgebreid corpus met voorbeeldmateriaal. 7 Deze oefenen testmodule bouwt voort op Vous dites?!, met dien verstande dat het nu over een webapplicatie gaat, die niet langer hard gecodeerd is, maar vertrekt van een databankstructuur. De links van de grammatica naar de oefeningen en tests zijn contextgevoelig : de gebruiker krijgt oefen- of testmateriaal dat inspeelt op de specifieke problemen die behandeld worden op de theoriepagina die hij aan het verkennen is. De feedback is niet langer lokaal, maar ook generisch (zie 2.3.). IDIOMA-TIC Als derde in de rij is er IDIOMA-TIC 8, een auteurssysteem voor de aanmaak van elektronische taaltaken. 9 Deze tool beperkt zich niet langer tot Frans, maar kan worden ingezet voor alle West-Europese talen. De architectuur is voortaan open : de taaldocent voert zijn eigen materiaal in. De aldus aangemaakte oefeningen en tests kunnen zowel op cd-rom, op het web als binnen een leerplatform aangeboden worden. De applicatie bestaat uit twee luiken : een inputmodule, waarlangs de taaldocent zijn materiaal in een XML-databank invoert en een outputmodule, die dit automatisch omzet in bruikbare oefeningen en tests. De onderstaande samenvattende tabel zet de drie projecten nog even tegen elkaar af. Tabel 1 : drie CALL-projecten op een rij ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & AFL. 8, DECEMBER 2004, 109

E-LEEROMGEVINGEN & IDIOMA-TIC 1 & 6 Meteen worden allicht ook de naam en de onderliggende betekenis van het logo van IDIOMA-TIC duidelijk. Idioma is het Spaanse woord voor taal en tic staat voor technologies de l information et de la communication, het Franse equivalent voor ICT. Aangezien een en ander vrij automatisch gebeurt, is ook de aanwezigheid van de uitgang matic op zijn plaats. Het logo geeft dan weer aan dat eenmaal je taalmateriaal, gevisualiseerd door de linkerletters (die overigens niet arbitrair gekozen zijn!) door de virtuele deur van onze tool is gegaan, het vrijwel automatisch wordt omgezet in elektronische oefeningen of tests. Figuur 1 : logo IDIOMA-TIC Deze projecten zijn binnen KULAK-K.U.Leuven gerealiseerd, maar IDIOMA- TIC wordt intussen verder ontwikkeld en gecommercialiseerd door Telraam nv (www.telraam.be), een spin-off van KULAK die zich specialiseert in educatieve multimedia. & 2. IDIOMA-TIC : tien basiskenmerken auteurssysteem IDIOMA-TIC behoort tot de ruimere familie van de auteurssystemen (authoring tools). Het gaat hierbij telkens over ontwikkelomgevingen waarbij de auteur (in casu de taaldocent) geen programmeertaal hoeft te leren om toch zijn eigen elektronisch materiaal te ontwikkelen en ter beschikking te stellen van zijn leerders. Dergelijke tools helpen te vermijden dat taaldocenten voortaan ook informatici zouden moeten zijn. Het volstaat een actieve gebruiker te zijn van courante computerapplicaties om hier snel mee aan de slag te kunnen. De meeste van deze tools zijn niet specifiek voor taaldidactiek ontwikkeld. Denken we maar aan pakketten als ToolBook 10 of Questionmark Perception. 11 Met IDIOMA-TIC hebben we er resoluut voor gekozen een tool te ontwikkelen die zo goed mogelijk inspeelt op de specifieke behoeftes van het taalonderwijs, iets wat ook pakketten als WinCALIS 12, Hot Potatoes 13 of Lingu@Tor 14 beogen. Meteen rijst de vraag wat er zo specifiek is aan IDIOMA- TIC. We proberen hierop een antwoord te formuleren aan de hand van tien basiskenmerken. Zeg maar de tien troeven van IDIOMA-TIC. AFL. 8, DECEMBER 2004, 110 & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

E-LEEROMGEVINGEN & IDIOMA-TIC 1 & 7 2.1. Halfopen oefentypes gesloten, halfopen en open Een bruikbare typologie voor het klasseren van taaltaken is de driedeling in gesloten, halfopen en open oefeningen. Deze drie types kunnen sluitend gedefinieerd worden op basis van enerzijds het aantal mogelijke antwoorden en anderzijds de graad van voorspelbaarheid van deze antwoorden, zoals blijkt uit Tabel 2. Tabel 2 : typologie van oefentypes Klassieke CALL-applicaties werken vrijwel uitsluitend met gesloten oefentypes, die dus opgebouwd zijn rond één, volledig voorspelbaar antwoord. Het gaat hierbij hoofdzakelijk om meerkeuzevragen (multiple choice), invuloefeningen (fill in the blank), associatieoefeningen (matching) of sleepoefeningen (drag and drop) en hun diverse varianten, die alle duidelijk gesloten zijn. Er kan hoogstens in een tweede of derde antwoord voorzien worden, zoals bij de multiple answer -variant van een multiple choice -oefening. Recent maakt ook het open-vraagtype een zekere opgang. Men spreekt in dit geval nogal eens van de essay -vraag. Daarbij wordt een ruim invulveld ter beschikking gesteld waarin de leerder een antwoord formuleert dat in beperkte mate voorspelbaar is. In tegenstelling tot de gesloten oefeningen, wordt een open oefening niet automatisch verbeterd. Er wordt hoogstens in een verzendknop voorzien waarmee de leerder zijn antwoord naar de docent doorstuurt, die voor de correctie instaat. Of er wordt een modelantwoord gegeven, waarmee de leerder aan zelfevaluatie kan doen. Wat IDIOMA-TIC onderscheidt van de andere, ons bekende auteurssystemen, is dat het ook de aanmaak van halfopen taaltaken mogelijk maakt. Het gaat hier om oefeningen waarbij een hele reeks antwoorden mogelijk zijn, die weliswaar een vrij hoge graad van voorspelbaarheid hebben. Het krachtige aan deze tool is dat die zelfs voor dergelijke oefentypes automatische correctie toelaat. Dit brengt ons meteen op een derde kenmerk : gesloten en halfopen oefentypes kunnen automatisch verbeterd worden, open oefeningen niet. gerichte vertaaloefeningen Een goed voorbeeld van een halfopen oefening is een gerichte vertaaloefening. Het gaat hier uiteraard niet om de vertaling van een volledige (al dan niet literaire) tekst, wat duidelijk een open taaltaak is, maar om de vertaling van zinnen die bijvoorbeeld gericht zijn op een reeks lexicale of grammati- ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & AFL. 8, DECEMBER 2004, 111

E-LEEROMGEVINGEN & IDIOMA-TIC 1 & 8 cale problemen. Zeg maar het soort van vertaaloefeningen die in heel wat didactische methodes vrij courant voorkomen. Nemen we een eenvoudig voorbeeld, waarbij we de vertaalalternatieven tussen vierkante haakjes plaatsen en scheiden door een schuine streep, een techniek die overigens in de inputmodule van IDIOMA-TIC ook effectief kan worden gebruikt : Opgave in het Nederlands : s Avonds kijkt mijn zus Marie vaak naar de Franse televisie. Vertaling in het Frans : [Le soir, ma sœur Marie regarde [souvent/fréquemment] la [télé/télévision] française/ma sœur Marie regarde [souvent/fréquemment] la [télé/télévision] française le soir]. De kracht van IDIOMA-TIC bestaat erin dat ook in dit geval automatische correctie mogelijk blijft. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van een techniek die approximate string matching heet, m.a.w. uit de lijst van mogelijke antwoorden wordt dat antwoord gehaald dat het dichtst aansluit bij het concrete antwoord van de leerder. Op basis van een vergelijking tussen beide sequenties wordt de leerder progressief naar het juiste antwoord gebracht. Hiervoor worden drie codes gebruikt : 1 xxx : verkeerd woord; 2 (...) : woord te weinig; 3 (XXX) : woord te veel. Wie de zin in kwestie vertaalt als Le soir, ma sœur regarde souvent à la télé français, krijgt de volgende correctie voorgesteld : Figuur 2 : correctie vertaaloefening AFL. 8, DECEMBER 2004, 112 & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

E-LEEROMGEVINGEN & IDIOMA-TIC 1 & 9 Op basis van de codes krijgt de leerder een idee van het soort fout dat hij gemaakt heeft en kan hij zijn fouten progressief verbeteren, aangezien hij zijn antwoord zoveel keer kan aanpassen als hij wil. De codes leren hem dat er een woord ontbreekt tussen sœur en regarde, dat à er te veel staat en dat français niet juist is. Zit hij vast, dan kan hij de knop toon oplossing aanklikken. Meteen krijgt hij het juiste antwoord te zien dat het dichtst aansluit bij zijn input alsook alle andere mogelijke antwoordalternatieven. Dit mechanisme, dat we hier geïllustreerd hebben op basis van een eenvoudige zin, kan ook toegepast worden op heel wat complexere zinnen. Onnodig te zeggen dat het aantal vertaalalternatieven meteen stevig oploopt. Maar ook in dat geval stelt automatische correctie geen probleem in IDIOMA-TIC. Meteen wordt allicht duidelijk dat CALL zich met IDIOMA-TIC niet hoeft te beperken tot beginners of valse beginners, maar dat ook gevorderden hiermee op niveau kunnen oefenen. herformuleringsoefeningen Er is meer. Deze approximate string matching -techniek maakt ook andere halfopen oefentypes mogelijk. Zo zijn er de herformuleringsoefeningen, een didactisch bijzonder interessant oefentype, dat overigens een centralere plaats verdient in onze taalleermethodes. Nemen we een eenvoudig voorbeeld : Opgave : Dites le contraire Je vois absolument tout. Antwoorden : Je ne vois [rien du tout/absolument rien]. Wensen we ook het wat informeler en/of wat beeldrijker taalgebruik toe te laten, dan voegen we gewoon een aantal antwoordmogelijkheden toe : [Je [ne/] vois [rien du tout/absolument rien]/je n y vois goutte]. Het is dus aan de docent om te bepalen wat als juist gerekend kan worden. Dat is meteen een van de redenen waarom we ervoor gezorgd hebben dat bestaand materiaal eenvoudig aanpasbaar is (cf. 2.5). correctieoefeningen Bij de halfopen oefentypes vinden we ook correctieoefeningen. Uiteraard kunnen die ook als een gesloten oefentype ingevoerd worden. Alleen is in dat geval de fout al aangeduid (bv. in een invulveld). Met IDIOMA-TIC hoeft de plaats van de fout niet meer in de opgave aangegeven te zijn. De leerder moet die zelf identificeren en een correct antwoord voorstellen. Hoewel sommige didactici nog enigszins sceptisch staan ten opzichte van correctieoefeningen, groeit het besef dat we via een effectieve aanpak van fouten het leerproces positief kunnen beïnvloeden, voor zover de fouten effectief door de leerders in kwestie gemaakt worden. Zeker in opleidingen als regen- ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & AFL. 8, DECEMBER 2004, 113

E-LEEROMGEVINGEN & IDIOMA-TIC 1 & 10 taat of taal- en letterkunde, waarvan de studenten in hun latere beroepsleven met correctietaken geconfronteerd kunnen worden, is dit oefentype meer dan op zijn plaats. Als ook nog eens de fout teruggevonden moet worden, is dit een realistische simulatie van wat later aan deze leerders gevraagd zal worden. Een voorbeeld. Opgave : Corrigez la traduction suivante si nécessaire. Hij weet helemaal niet wat er gebeurd is. Il ne sait pas du tout ce que c est passé. Weet de leerder niet waar de fout zich situeert of corrigeert hij maar een van de fouten, dan kan de IDIOMA-TIC-correctie hem vooruithelpen. Vraagt hij immers een correctie van de voorgestelde vertaling, dan krijgt hij : Il ne sait pas du tout ce XXX XXX est passé. Waarmee hij dan een correctiepoging kan wagen die IDIOMA-TIC vervolgens voor hem verbetert. antwoordpaden Bij de meeste auteurssystemen, die louter op gesloten oefeningen gericht zijn, zijn antwoordpaden niet mogelijk. Onder antwoordpaden verstaan we het aan elkaar linken van meerdere antwoordvelden, waarbij er per veld meerdere juiste antwoorden zijn, die evenwel maar correct zijn afhankelijk van het antwoord op een eerder veld. Een eenvoudig voorbeeld waarbij gevraagd wordt over te gaan van de directe naar de indirecte rede : Opgave : Mettez les mots soulignésàla forme qui convient. (Luc demande à Pauline) Où habitez-vous et où travaillez-vous? (Pauline dit à Véronique) Il voulait savoir où habitez-vous et où travaillezvous? Hier zijn zowel het (meest evidente) antwoordpad j habite-je travaille als het antwoordpad j habitais-je travaillais mogelijk. Wat niet kan, is de combinatie j habite-je travaillais. Aangezien er in dergelijke gevallen vrijwel altijd een preferentieel pad is, zal IDIOMA-TIC altijd het eerst ingevoerde antwoordpad als basis nemen voor de correctie. In ons geval zal dus j habite juist gerekend worden en je travaillais niet, met als commentaar dat deze laatste vorm weliswaar juist is op zich, maar niet in combinatie met j habite. Vooral voor intermediaire en gevorderde leerders is dit behoorlijk nuttig. Denken we bijvoorbeeld maar aan transpositieoefeningen waarbij men een tekst in het heden laat omzetten in het verleden. Zeker wanneer de contextuele aanduidingen beperkt zijn, is in het Frans de keuze tussen passé simple en passé composé soms mogelijk (met een verschillende interpretatie!), maar moet men logisch voortbouwen op zijn eerste keuze. Antwoordpaden maken het mogelijk dergelijke oefeningen te informatiseren. AFL. 8, DECEMBER 2004, 114 & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

E-LEEROMGEVINGEN & IDIOMA-TIC 1 & 11 2.2. Integratie van multimedia klank, beeld en video Een tweede kenmerk van IDIOMA-TIC is dat multimedia volop kan gebruikt worden en dit binnen elk van de oefentypes. Onder multimedia verstaan we hier zowel geluidsbestanden (bv. ingesproken tekst, radiofragment, telefoongesprek, etc.), beeldmateriaal (bv. grafiek, foto, cartoon, etc.) als video (bv. tv-fragment, filmtrailer, eigen opname, etc.) en dit binnen de courante formaten. 15 Meteen ligt het gebruik van authentiek materiaal binnen handbereik, iets wat binnen de huidige communicatieve methode terecht als erg belangrijk beschouwd wordt. vaardigheidstraining Minstens even belangrijk is dat de integratie van multimedia het mogelijk maakt om niet alleen kennisgerichte taaltaken aan te maken, maar ook aan vaardigheidstraining te doen. Meer bepaald de receptieve vaardigheden, met name lees- en luistervaardigheid, kunnen uitgebreid aan bod komen. Het volstaat een tekstfragment te scannen (waardoor de oorspronkelijke lay-out bewaard blijft) of van het internet te downloaden. Met de beschikbare oefentypes kan men de intussen vrij klassiek geworden sequentie bestaande uit activiteiten vóór het lezen (pre-reading), globaal lezen (skimming) en gericht lezen (scanning) ook in CALL-applicaties inlassen. Trouwens, ook voor kennisgerichte taaltaken is multimedia erg bruikbaar. Denken we maar bij een vertaaloefening aan het aanbieden van een tekstfragment of een videofragment waarin een stuk van de te vertalen tekst aangeboden wordt. Figuur 3 : integratie van multimedia ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & AFL. 8, DECEMBER 2004, 115

E-LEEROMGEVINGEN & IDIOMA-TIC 1 & 12 Ook een foto of een prent, al dan niet voorzien van nummers op bepaalde onderdelen, kan een goed uitgangspunt zijn voor een invuloefening. Denk ook aan een grafiek die op een of meerdere correcte en een aantal foute manieren beschreven wordt. 2.3. Intelligente feedback generisch en specifiek In de meeste CALL-applicaties beperkt de feedback zich tot de evaluatiefunctie : er wordt aangegeven of een antwoord goed of fout is en eventueel wordt een score toegekend. Wanneer er ook correctie aangeboden wordt, is die meestal generisch : men formuleert naast het goede antwoord ook een algemene regel die van toepassing is op een hele reeks oefeningen. In IDIOMA-TIC is het mogelijk zowel generische als specifieke feedback in te voeren. Bij deze laatste wordt vertrokken van het effectief beschikbare taalmateriaal in de oefening in kwestie om een feedback op maat te formuleren. De generische feedback is ook permanent opnieuw bruikbaar. Alle feedback die ooit is ingevoerd net als alle opgaven overigens blijft ter beschikking in de inputmodule. foutspecifiek Aangezien recent onderzoek het belang van intelligente feedback duidelijk heeft aangetoond, hebben we in IDIOMA-TIC de feedbackmogelijkheden nog verder uitgebouwd. Zo is het mogelijk foutspecifieke feedback in te lassen (die overigens zowel generisch als specifiek kan zijn). Het gaat hierbij om feedback die alleen opduikt wanneer een specifieke fout gemaakt wordt. Nog maar eens een functie die voor intermediaire en gevorderde leerders erg nuttig is gebleken. hints en weblinks Verder is er ook voorzien in het invoeren van hints. Dit zijn aanwijzingen die onder een sterretje verborgen zitten en die de leerder kan activeren wanneer hij vastzit, m.a.w. nog vóór de leerder zijn antwoord invoert. Ten slotte is er de mogelijkheid om in het feedbackveld verwijzingen in te lassen naar een website (bv. een pagina uit een elektronische leergrammatica of een leerwoordenboek) of naar een elektronisch document dat men mee publiceert. 2.4. Boomstructuur Een klassiek probleem bij heel wat auteurssystemen is dat er een reeks losstaande oefeningen gegenereerd worden, zonder dat die in een ruimer geheel opgenomen zijn. Het gevolg is dat je toch een beroep moet doen op een informaticus wanneer je een reeks oefeningen volgens een bepaalde structuur wilt aanbieden of wanneer je een selectiemenu wilt aanbieden, zodat AFL. 8, DECEMBER 2004, 116 & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

E-LEEROMGEVINGEN & IDIOMA-TIC 1 & 13 de leerder zelf een set oefeningen kan samenstellen. Niet zo in IDIOMA-TIC. In de inputmodule maakt de docent immers eerst een boomstructuur aan waaraan hij dan de diverse oefeningen vasthangt. Deze boomstructuur creëert de docent volledig zelf. Men kan bijvoorbeeld kiezen voor een formele opdeling, zoals in Figuur 4 is gebeurd. Figuur 4 : boomstructuur Maar ook een opdeling per thema, per domein, per niveau of per studiejaar zijn maar enkele van de vele mogelijkheden. Deze boomstructuren zijn bijzonder flexibel. Je kunt takken probleemloos verwijderen, toevoegen of herbenoemen en kopiëren of verplaatsen. navigatiestructuur Handig meegenomen is dat IDIOMA-TIC deze boomstructuur automatisch omzet in een navigatiestructuur voor de student, zonder dat hier nog extra programmeerwerk aan te pas komt. Bovendien worden alleen die takken zichtbaar waar ook effectief oefeningen aan vasthangen. De docent kan dus gerust al in bepaalde takken voorzien, ook al hangen daar nog geen oefeningen aan. Verder kan de student oefeningen selecteren op basis van de diverse niveaus van de boomstructuur. Kiest hij voor het hoogste naviga- ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & AFL. 8, DECEMBER 2004, 117

E-LEEROMGEVINGEN & IDIOMA-TIC 1 & 14 tieniveau, dan werkt hij op alle beschikbare materiaal. Kiest hij voor een van de lagere toegangstakken, dan kan hij focussen op een heel specifiek onderdeel. 2.5. Hergebruik materiaal eigen materiaal hergebruiken Een andere troef van IDIOMA-TIC bestaat erin dat dit auteurssysteem het hergebruik van materiaal duidelijk ondersteunt. Je kunt immers zeer vlot je eigen databanken met oefeningen aanpassen. Het kan hier gaan om het wegwerken van wat tikfouten, het toevoegen van een antwoordalternatief of wat extra feedback, of het aanmaken of verwijderen van een reeks oefeningen. Het volstaat even opnieuw op de publiceerknop te drukken en de aangepaste set oefeningen is klaar. andermans materiaal hergebruiken Nog belangrijker lijkt ons dat het ook mogelijk is databanken onder collega s uit te wisselen. Men kan immers bestaande databanken die de vorm aannemen van Access-bestanden en door hun vrij bescheiden omvang per mail kunnen worden uitgewisseld (tenzij er uiteraard grote multimediabestanden zijn gebruikt) invoeren in de inputmodule om die dan te gaan bewerken. Hoe vaak gebeurt het niet dat we als docent weliswaar heel wat van het materiaal van een collega als bruikbaar ervaren, maar het toch niet inzetten, omdat deze of gene oefening ons minder geslaagd lijkt of minder nuttig voor ons eigen doelpubliek. Met IDIOMA-TIC kan efficiënt het hoofd geboden worden aan dit probleem. 2.6. Opvolging van de leerder fouten IDIOMA-TIC houdt een aantal van de leeractiviteiten van de leerder bij (tracking & logging). Op basis van die gegevens krijgt de leerder extra activiteiten aangeboden. Zo worden alle gemaakte fouten apart bewaard. Als de docent ervoor gekozen heeft in de invoermodule deze fouten ter beschikking te stellen van de leerder, dan kan die op elk moment op zijn eigen fouten oefenen door in het (start)menu voor deze optie te kiezen. casse-tête IDIOMA-TIC gaat verder en wordt daar recent in gevolgd door andere systemen. De leerder kan zelf ieder item als een struikelblok (of casse-tête ) aanvinken, wanneer hij het item in kwestie moeilijk vindt. Dit gebeurt onafhankelijk van een goed of fout antwoord. Een goed antwoord kan immers ook het resultaat zijn van een berekende gok of van een stapsgewijs proces bij een halfopen oefening. Zolang de leerder niet zelf een item als casse-tête AFL. 8, DECEMBER 2004, 118 & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

E-LEEROMGEVINGEN & IDIOMA-TIC 1 & 15 afvinkt, blijft dit in de databank bewaard. Een ideale manier om net voor een test of een examen nog even alleen die items te herhalen die je zelf moeilijk vond. 2.7. Flexibiliteit meertaligheid In tijden waarin het Angelsaksische model net iets te snel ervan uitgaat dat een eentalig Engelse interface wel zal volstaan, is er binnen IDIOMA-TIC resoluut gekozen voor meertaligheid. De inputmodule kan de docent zelf instellen op een taal naar keuze. Op dit moment zijn Duits, Frans, Engels, Italiaans, Nederlands en Spaans beschikbaar. Los van deze keuze kan men ook de taal van de omgeving (keuzeknoppen, navigatie-elementen,...) aanpassen waarin de oefeningen aan de leerder getoond worden. Zo kan men bijvoorbeeld hetzelfde materiaal zowel vanuit de brontaal voor minder gevorderde leerders als vanuit de doeltaal aanbieden. verschijningsvorm Ook de vorm waarin de taaltaken aan de leerder worden aangeboden, kan flexibel ingesteld worden. Zo kan men een item als oefening of als test aanbieden. In het eerste geval is er ruimte voor feedback, in het tweede wordt een score voorgesteld en kan men op de foute items doorgaan. Verder kan men het materiaal in een vaste of in een willekeurige volgorde aanbieden. Het willekeurige aanbod biedt het voordeel dat het materiaal telkens in een andere volgorde wordt aangeboden waardoor geen gewenning ontstaat. Toch kan ook de vaste volgorde nuttig zijn, zoals bijvoorbeeld wanneer de elektronische oefeningen aansluiten op een bestaand oefenboek of wanneer een progressieve opbouw aangewezen is in het leermateriaal. 2.8. Publiceermogelijkheid cd-rom, web of leerplatform Nadat we in 2.1. tot en met 2.7. een aantal didactische kenmerken van IDIOMA-TIC op een rijtje gezet hebben, willen we nu verder ingaan op een drietal meer technische kenmerken. Zo is er in de eerste plaats de vraag op welke manier de aangemaakte oefeningen aan de leerder kunnen worden aangeboden. IDIOMA-TIC is een van de weinige auteurssystemen die het mogelijk maken om de oefeningen zowel op cd-rom te plaatsen als op het web te publiceren of in een leerplatform aan te bieden en dit zonder dat er extra programmeerwerk nodig is. verantwoorde keuze maken Voor welke van de drie formaten je kiest, hangt sterk af van de concrete onderwijssetting waarmee je geconfronteerd wordt en van de beschikbare apparatuur. Beschikken de leerders hoofdzakelijk over pc s zonder internet of over tragere pc s, dan kan voor een cd-rom geopteerd worden. Kiezen we ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & AFL. 8, DECEMBER 2004, 119

E-LEEROMGEVINGEN & IDIOMA-TIC 1 & 16 voor een website, dan stellen we wat hogere eisen aan de pc s, maar kunnen we uiteraard onze zaak permanent aanpassen en hoeft men alleen over een internetverbinding te beschikken om aan de slag te gaan. Men kan overigens bijvoorbeeld één keer per jaar nog een cd-rom aanmaken op basis van de website. Beschikt de school of onderwijsinstelling ten slotte over een leerplatform (Learning Management System) zoals Blackboard of Smartschool, dan kunnen we onze IDIOMA-TIC-oefeningen ook daarlangs aanbieden. Binnen een dergelijke webomgeving, waarvan de drie belangrijkste functies zich situeren op het vlak van informatieoverdracht, communicatie (tussen leerders onderling en tussen leerder en docent) en toetsing, maken de IDIOMA- TIC-oefeningen en tests geïntegreerd deel uit van een ruimere elektronische leeromgeving. Daarbij verlaat de leerder het leerplatform niet wanneer hij IDIOMA-TIC-materiaal activeert. Meteen kunnen we ook de gebruiksintensiteit opvolgen, gebruik maken van de communicatiefuncties (discussieforum, mail) van het leerplatform en de oefeningen situeren in het cursusonderdeel waarop ze aansluiten. Figuur 5 : integratie van IDIOMA-TIC-materiaal in een leerplatform (Blackboard) AFL. 8, DECEMBER 2004, 120 & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

E-LEEROMGEVINGEN & IDIOMA-TIC 1 & 17 2.9. Installatie geen installatie bij eindgebruiker Typisch voor IDIOMA-TIC is dat alleen wie oefeningen wil aanmaken, over de IDIOMA-TIC-software moet beschikken. De eindgebruiker, daarentegen, hoeft geen specifieke software te installeren. Hij hoeft alleen over een internetbrowser te beschikken (Internet Explorer, Netscape, Mozilla, etc.). Verder moet ook de Shockwave-plug-in geïnstalleerd zijn, een gratis stukje software, dat met de recentste browsers mee geïnstalleerd wordt en dat men anders ook vrij kan downloaden van op de Macromedia-website. 16 licenties Een bijzonder handig gevolg van dit alles is dat wat je met IDIOMA-TIC ontwikkeld hebt, onbeperkt kunt verspreiden, zonder dat die eindgebruikers zich een licentie moeten aanschaffen. Alleen de ontwikkelaar van IDIOMA- TIC-materiaal moet over een licentie beschikken. Tegen een bescheiden bedrag kan een individuele leerkracht zich een permanente licentie aanschaffen. Voor scholen gaat het om een jaarlicentie, die afhankelijk is van het aantal leerlingen. Je betaalt een licentie alleen voor de periode waarin je materiaal wilt ontwikkelen of aanpassen. Met het aangemaakte materiaal kan men nadien verder kosteloos blijven werken. Ook voor uitgeverijen of privé-opleidingsinstituten zijn aangepaste formules uitgewerkt (cf. kader aan het begin van dit artikel). 2.10. Architectuur input IDIOMA-TIC bestaat in essentie uit twee modules : een input- en een outputmodule. De inputmodule is de omgeving waarbinnen de oefeningen en tests worden aangemaakt. Het gaat hierbij om een expertmodule, dit wil zeggen dat ervoor gekozen is om niet te werken met een reeks opeenvolgende sjablonen, die weliswaar handig zijn in het begin maar vrij snel de invoer aanzienlijk vertragen. Er is integendeel geopteerd voor een beperkte set codes, die een snelle invoer mogelijk maken en waarbij een minimum aan tussenschermen nodig is. Wat via deze inputmodule wordt ingevoerd, wordt weggeschreven naar een databank. output Via de publiceerknop van de inputmodule wordt een volledig autonome outputomgeving gegenereerd, m.a.w. een omgeving die werkt zonder dat men over de inputmodule hoeft te beschikken. Deze omgeving is uiteraard helemaal geen expertmodule, maar is zo intuïtief mogelijk gehouden. Windows en Mac Deze outputmodule draait overigens niet alleen op Windows (98 en hoger), maar ook op MacOS. De invoermodule werkt alleen op Windows-pc s. ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & AFL. 8, DECEMBER 2004, 121

E-LEEROMGEVINGEN & IDIOMA-TIC 1 & 18 & 3. Recente ontwikkelingen sinds 2004... IDIOMA-TIC zoals hierboven beschreven, is ontwikkeld in de periode 2001-2003. Maar sindsdien hebben we niet stilgezeten. Samen met Telraam zijn we blijven sleutelen aan de tool en dat mede op basis van gebruikersreacties en nieuwe technologische evoluties. Daarbij zijn twee belangrijke recente ontwikkelingen te melden. Dan hebben we het niet over het feit dat de interface grafisch geoptimaliseerd is of dat de inputmodule iets intuïtiever gemaakt is op zich uiteraard ook niet onbelangrijk, maar wel dat we intussen een full on line versie ontwikkeld hebben (3.1.) en dat we ook onze set beschikbare oefentypes hebben uitgebreid (3.2.). 3.1. Van off line naar on line on line input Tot voor kort gebeurde de input in IDIOMA-TIC off line, d.w.z. dat de software op een pc geïnstalleerd werd en dat daarop volledig stand alone gewerkt werd. Het resultaat, zeg maar de output, kon uiteraard wel on line (op het web of in een leerplatform) aangeboden worden. Sinds kort kan nu ook de input on line gebeuren. Dit betekent meteen dat je als ontwikkelaar van materiaal net als de eindgebruiker geen software meer hoeft te installeren (zelfs de Shockware-plug-in niet meer). Je moet alleen nog beschikken over een pc met een internetverbinding. Je werkt in een webomgeving die beschikbaar gesteld wordt op een centrale server. De meeste gebruikers werken momenteel op een Telraam-server, maar ook een installatie van de on line versie op de server van een school of instelling is mogelijk. een andere manier van werken Meteen biedt dit heel wat extra mogelijkheden. Zo hoeft iedere ontwikkelaar niet langer altijd op dezelfde pc te werken. Hij kan om het even waar aan de slag. Bovendien kunnen nu ook meerdere ontwikkelaars tegelijk aan dezelfde databank werken. Docenten hoeven hun databanken niet meer naar elkaar door te mailen. Het volstaat toegang te geven tot je on line omgeving. Al je materiaal wordt centraal bewaard en er wordt een reservekopie van bewaard. technologische switch Uiteraard is de overschakeling van off line naar on line technisch niet eenvoudig geweest. Terwijl de off line versie in essentie met Shockwave (Director) van Macromedia is aangemaakt, is voor de on line versie overgestapt op de Active Server Technology (asp/php) en dient een SQL (MSSQL/MySQL)-databank als interface tot de XML-databestanden (die ook al in de off line versie terug te vinden waren). AFL. 8, DECEMBER 2004, 122 & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING

E-LEEROMGEVINGEN & IDIOMA-TIC 1 & 19 integratie in Cognistreamer Maar er is meer. Intussen is ook werk gemaakt van de integratie van IDIOMA- TIC on line in het leerplatform Cognistreamer Learningmanager, ontwikkeld door Telraams zusterbedrijf Point X. 17 Op die manier beschikt men niet alleen over een oefen- en testomgeving, maar is er ook ruimte voor interactieve informatieoverdracht en voor communicatie. Bovendien wordt via Cognistreamer de opvolging van de leerder (tracking & logging-functie cf. 2.6.) aanzienlijk uitgebreid. Aangezien zowat alle leeractiviteiten van de leerder in Cognistreamer bijgehouden worden, kunnen in de eerste plaats diverse rapporten gegenereerd worden die het scoringsprofiel, de gebruiksfrequentie of de intensiteit waarmee gewerkt is, in kaart brengen en dit zowel voor de leerder als voor de docent. Bovendien kan de cursusontwikkelaar op basis van de vastgestelde antwoorden zijn foutspecifieke feedback uitbreiden of zijn vertaalalternatieven aanvullen. Voor oefeningen die afwijkend laag scoren, kan worden nagegaan of de opdracht wel duidelijk genoeg geformuleerd is dan wel of de materie waarop die oefening slaat effectief gezien is. Een piste waar we momenteel aan werken, is het inbouwen van adaptiviteit, wat betekent dat het systeem op basis van het vastgestelde niveau de leerder aanbeveelt naar deze of gene set oefeningen te gaan. Los daarvan kan uiteraard nu al het materiaal in verschillende niveaus opgedeeld worden op basis van de vastgestelde scores. Ten slotte leert de tracking & logging ons welke zones van de omgeving intens gebruikt worden en welke minder, wat toelaat de leeromgeving zelf te optimaliseren. Dit alles opent dus zowel voor de leerder, de docent of ontwikkelaar die overigens niet hoeven samen te vallen als de softwareontwikkelaar interessante perspectieven, zoals Tabel 3 aangeeft. Tabel 3 : tracking & logging voortaan twee versies Betekent de ontwikkeling van de on line versie meteen het einde van de off line versie? Helemaal niet. Voortaan bieden we de twee versies aan, waarvan het de bedoeling is dat ze grotendeels gelijke tred houden. Momenteel ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING & AFL. 8, DECEMBER 2004, 123

E-LEEROMGEVINGEN & IDIOMA-TIC 1 & 20 werken we dan ook aan een nieuwe off line versie, die de belangrijkste nieuwigheden van de on line versie bevat, met name de uitgebreidere tracking & logging alsook de nieuwe oefentypes, die we hierna beschrijven. 3.2. Nieuwe oefentypes dictee Een eerste oefentype dat we aan de hierboven beschreven set hebben toegevoegd, is het dictee. Om een dictee in te voeren, maakt men twee geluidsfiles aan : één versie waarbij het dictee aan gewoon spreektempo voorgelezen wordt en één versie op dicteersnelheid. Voor de correctie wordt ook hier gebruik gemaakt van de approximate string matching -techniek, typisch voor de halfopen oefeningen (cf. 2.1.). Dit is niet alleen nodig omdat er voor sommige woorden meerdere schrijfwijzen zijn het Frans werkt bv. momenteel zelfs met twee spellingen, die naast elkaar bestaan maar ook omdat leerders nogal eens een reeks woorden verkeerd verstaan zo wordt fait naître al eens fenêtre waarbij lineaire correctie uiteraard geen uitweg meer biedt, aangezien het antwoord met een of meerdere woorden korter is geworden dan de verwachte oplossing. dicteem Voor langere tekstfragmenten is het mogelijk het dictee op te splitsen in kleinere sequenties, die apart kunnen worden beluisterd. Hoewel voor een goed begrip van het dictee de gehele tekst nodig is, is het meestal mogelijk beperktere sequenties af te lijnen die voldoende informatie bevatten om de passage in kwestie te transcriberen. Het zijn een soort minimale eenheden van dictee. Hoewel die uiteraard niet even strak aflijnbaar zijn als die andere minimale eenheden zoals fonemen of morfemen, gebruiken we al eens de term dicteem, zij het met de nodige omzichtigheid. Handig is dat je in de correctiezone elk van die dictemen apart kunt aanklikken, zodat je alleen die korte passage kunt herbeluisteren. Dat bevordert sterk het verder aanpassen van het antwoord, een proces dat je overigens kunt herhalen zolang je wilt. AFL. 8, DECEMBER 2004, 124 & ICT EN ONDERWIJSVERNIEUWING