Watertotaalbeheer bij Woningcorporatie Wooninc:

N UMMER 2 / JAARGANG 2 / VOORJAAR 2009 HYDROV ISIE VERSCHIJNT 2 KEER PER JAAR Watertotaalbeheer bij Woningcorporatie Wooninc: modern en vooruitstrevend En verder: Belangrijkste feiten over legionellabacterie Legionellapreventie psychiatrisch ziekenhuis De Viersprong Wet- en regelgeving legionellapreventie

VOORWOORD HydroScope heeft er twee zusjes bij Met trots wil ik u laten weten dat HydroScope, per 1 januari 2009, twee zusjes heeft gekregen: Hydreco en HydroBusiness. Mogelijk zijn de twee andere bedrijven ook voor u, als klant van HydroScope, interessant. Hydreco houdt zich bezig met de opslag van koude en warmte in de bodem, HydroBusiness met zuiveringen op maat voor waterlevering én met zuivering en hergebruik van industrieel afvalwater. Mocht u meer informatie willen over de twee zusterbedrijven, dan kunt u altijd contact opnemen met HydroScope, maar graag verwijs ik u ook naar de sites www.hydreco.nl en www.hydrobusiness.nl. Zijn er nog wijzigingen in de wetgeving? Wat is er gebeurd na de eerste legionellauitbraak in Bovenkarspel? Welke informatie is voor u als klant belangrijk? Dankzij de reacties die wij van u hebben ontvangen na het eerste nummer, weten we wat u interessant en belangrijk vindt. We zijn er direct mee aan de slag gegaan. Ons laboratorium heeft voor u de belangrijkste feiten rondom de legionellabacterie op een rij gezet. We weten niet veel meer dan dat we er ziek van kunnen worden, maar wat doet de bacterie precies? Wanneer vermenigvuldigt hij zich, en hoe wordt er bij het lab gekeken of er legionella in uw watermonster aanwezig is? Ook hebben we een klant aan het woord gelaten die bij het beheer van zijn installatie verder gaat dan alleen monstername. Met een totaalpakket kan hij zijn installatie volledig beheren. Kortom, ook in deze editie van HydroVisie geldt: onze klant is koning en zonder u kunnen wij geen volgende edities maken. Om het u makkelijker te maken ons te voorzien van uw opmerkingen, wensen en verbeterpunten, is er een antwoordkaart bijgevoegd. Die kaart kunt u ons toesturen en wij zullen meteen actie ondernemen. INHOUD 3 Tien jaar na Bovenkarspel 468 Watertotaalbeheer typerend voor woningcorporatie wooninc. Wet - en regelgeving legionellapreventie Legionellaonderzoek door Opinion Test & Taste HydroScope algemeen + Colofon 12 Tot slot wens ik u veel leesplezier! Lars Kuipéri, Directeur 2 - HydroVisie ie

Tien jaar na Bovenkarspel In de afgelopen 10 jaar is er veel veranderd als het gaat om legionellapreventie. Hier leest u een korte terugblik 1999: Uitbraak Westfriese Flora in Bovenkarspel 200 mensen worden tijdens een legionella-uitbraak op de Westfriese Flora in Bovenkarspel ziek. 32 van hen overlijden aan de gevolgen van Legionella. Oktober 2001: Oprichting HydroScope Oktober 2001: Tijdelijke regeling Legionellapreventie van kracht Krachtens de Tijdelijke regeling Legionellapreventie is iedereen met een collectieve leidingwaterinstallatie verplicht een risicoanalyse uit te voeren en de daarbij behorende beheersmaatregelen op te volgen. 2004: Informatieblad AI-32 Legionellapreventie voor industriële watersystemen Met het Informatieblad AI-32 komt er meer duidelijkheid over legionellapreventie voor industriële watersystemen, waaronder koeltorens. 2007 Evaluatie Waterleidingwet De resultaten van legionellapreventie worden geïnventariseerd en de Waterleidingwet geëvalueerd. Wat blijkt: er wordt nog geen signifi cante verbetering aangetoond. De VROM-inspectie heeft in 2008 een nieuwe interventiestrategie bedacht. 2007: Registratie van koeltorens door gemeenten Gemeenten moeten natte koeltorens registreren en doorgeven aan VROM-inspectie. 2008/2009: Mogelijke opsplitsing in gevaarlijke en minder gevaarlijke legionellasoorten In een rapport van RIVM en GGD Kennemerland is de conclusie dat ziektegevallen vooral het gevolg zijn van een besmetting met legionella pneumophila. Meer dan 50% van de normoverschrijdingen in drinkwaterinstallaties zijn van de minder gevaarlijke soort non-pneumophila. Van deze soort moet wel verplicht melding worden gemaakt. Ook wordt na constatering van de minder gevaarlijke soort de binneninstallatie volledig gereinigd. Er wordt over nagedacht om minder streng met een normoverschrijding van non-pneumophila om te gaan. Vanuit volksgezondheidsoogpunt lijkt dit een logische keuze, maar het neemt wel een stimulans weg om de waterinstallatie aan alle normen te laten voldoen. HydroScope pleit daarom voor nader onderzoek. Kijk voor meer informatie ook eens op: www.legionellaziekte.nl www.vrom.nl www.riv.nl www.hydroscope.nl HydroVisie i - 3

WATERTOTAALBEHEER TYPEREND VOOR WONINGCORPORATIE WOONINC. Modern en vooruitstrevend Woningcorporatie Wooninc. staat voor maatschappelijk ondernemen. De primaire taak van Wooninc. op de woningmarkt is ontwikkeling en beheer van betaalbare woonruimte en ander maatschappelijk vastgoed. Wooninc. is een innovatieve organisatie, waarbinnen ruim 90 medewerkers werkzaam zijn. Met ruim 8000 verhuureenheden biedt de organisatie onderdak aan bijna 15000 mensen. De heer Gerrit van Leeuwen is Senior Projectadviseur bij Wooninc. Hij vertelt: Wij kijken niet alleen naar de bouw van woningen. We beheren de installaties erin ook. De kosten die het beheer met zich meebrengt, zijn voor ons erg belangrijk. Met Watertotaalbeheer hebben we uiteindelijk een hoop kosten bespaard. Ook huurders zijn daarbij gebaat, omdat ze minder betalen aan servicekosten. beheersmappen over legionella. Een van mijn taken is te controleren of die mappen bijgehouden worden. Ik werk het liefst vanuit één plek, achter mijn bureau, van waaruit ik alles kan controleren. Zo kwam eigenlijk het idee van een digitaal systeem in me op. We hebben het idee besproken met HydroScope en zij kwamen met het voorstel voor Watertotaalbeheer. We hebben toen de Hoe is de behoefte aan een digitaal beheerssysteem voor legionella bij Wooninc. ontstaan? Wooninc. heeft veel gebouwen met collectieve koud- en warmwatersystemen in beheer. Vaak zijn het seniorencomplexen. Daar moet veel aandacht aan beheer besteed worden: er wordt wekelijks gehandeld naar in de risicoanalyse vastgestelde punten. We hebben destijds eens berekend hoeveel tijd ons dat kost. Tijd is natuurlijk geld. We berekenden dat we veel konden besparen wanneer we de handelingen digitaal zouden uitvoeren. Ook is de betrouwbaarheid van een digitaal systeem erg groot, doordat de installaties 24 uur per dag bewaakt worden. Bewaren jullie alle informatie? Wooninc. heeft een klein archief. We bewaren alles digitaal. Daarom is ook gekozen voor digitale verwerking van de Met watertotaalbeheer hebben we uiteindelijk een hoop kosten bespaard kosten eens goed op een rij gezet. Watertotaalbeheer is namelijk best een investering. Met het oog op de toekomst, hebben we gekozen voor een systeem waar we van op aan kunnen. Op redelijk korte termijn werd het kostentechnisch voordeliger dan handmatige verwerking. 4 - HydroVisie

Bent u tevreden over Watertotaalbeheer? Ja, zeer tevreden. Ik ben meteen begonnen met digitalisering. We hebben een huurder met een zorgfunctie die alles nu nog met de hand doet. Een demonstratie van Watertotaalbeheer heeft de huurder enthousiast gemaakt en die koos ook voor het systeem. Met het systeem, achter de computer, kunnen alle locaties in één én keer ingezien worden. Het scheelt enorm in tijd. En, erg belangrijk: wij als eigenaar zijn verantwoordelijk. Mocht er onverhoopt een legionella-uitbraak zijn, dan moet ik kunnen aantonen dat ik er alles aan gedaan heb om die te voorkomen. Dat kun je met Watertotaalbeheer eenvoudig aantonen. Gegevens dienen drie jaar bewaard te worden. Met dit systeem kun je eenvoudig gegevens van jaren terug ophalen. Wat betreft aansprakelijkheid sta je zo een stuk sterker. Wat is de rol van HydroScope in Watertotaalbeheer? HydroScope heeft een adviserende rol. Het beheert Watertotaalbeheer voor ons en houdt alles bij. Als er problemen zijn, laat HydroScope ons dat weten. Ikzelf kijk ook regelmatig in het systeem. Zoals eerder gezegd: de verantwoordelijkheid ligt uiteindelijk bij de eigenaar, maar HydroScope ontzorgt, adviseert en ondersteunt ons. Wat zijn de mogelijkheden voor de toekomst wat betreft Watertotaalbeheer? Het systeem wordt steeds verder gespecialiseerd. Continu wordt de software aangepast en kun je steeds meer met het systeem. Momenteel wordt gewerkt aan een toepassing voor installateurs. Wanneer zij veranderingen in de installatie aanbrengen, zou het ideaal zijn als ze digitaal worden bijgehouden. De installateurs maken een werkbon en degene die de bon ontvangt, moet ervoor zorgen dat die in Watertotaalbeheer komt te staan. Dat is een situatie waar we naartoe willen. Wanneer ik nu moet aanwijzen of bijvoorbeeld een keerklep vervangen is, dan moet ik in mijn facturenarchief duiken en naar die werkbon zoeken. In de ideale situatie kan ik meteen, digitaal aanwijzen in Watertotaalbeheer waar het staat. Dat scheelt tijd. Typeert het gebruik van Watertotaalbeheer Wooninc.? Ja, Watertotaalbeheer is erg kenmerkend voor Wooninc. Wooninc. is een moderne, vooruitstrevende en innovatieve organisatie en Watertotaalbeheer past helemaal bij onze stijl. Het zou raar zijn als we niet voor Watertotaalbeheer gekozen zouden hebben. We onderzoeken zulke investeringen van tevoren goed en maken vervolgens een onderbouwde keuze. Watertotaalbeheer Watertotaalbeheer is een uniek pakket dat uw waterinstallatie optimaal kan beheren. Het is een digitaal systeem dat de mogelijkheid biedt om de temperatuur, druk en capaciteit van uw installatie constant in de gaten te houden. Worden cruciale waarden overschreden, dan gaat het alarm af en kunt u maatregelen treffen. Ook de rapportages over risicoanalyses, beheersplannen en logboeken kunnen met Watertotaalbeheer digitaal bijgehouden worden. Dat bespaart veel papierwerk en arbeidsuren. Door temperatuur met regelmaat te meten, kan de installatie optimaal worden afgesteld, wat de energiekosten vermindert. De temperatuurmetingen kunnen naar behoefte worden gekoppeld aan automatische spoeling van het systeem, waardoor tijdrovend, handmatig spoelen overbodig wordt. Met Watertotaalbeheer is het mogelijk te allen tijde zelf uw online data te bekijken. Het kan u helpen aan alle regels te voldoen, zoals die zijn opgesteld in Hoofdstuk IIIC van het waterleidingbesluit en de richtlijnen in AI-blad 32 van het Arbo-besluit. HydroVisie i - 3 5

4. Chemisch beheer 3. Elektrochemisch beheer 2. Fysisch beheer 1. Thermisch beheer Chloordioxide, chlooramine en ozon Anodisch oxidatie en Koper-zilverionisatie WET- EN REGELGEVING LEGIONELLAPREVENTIE Micro- en ultrafiltratie, UV-licht en pasteurisatie Houd koud water koud en warm water warm en voorkom langdurige stilstand Ladder van VROM Veranderde wet- en regelgeving over legionellapreventie bij leidingwaterinstallaties? Een veel gehoorde opmerking binnen HydroScope is de steeds veranderende regelgeving op het gebied van legionellapreventie. Is deze regelgeving eigenlijk wel zo vaak veranderd? Op deze en andere vragen geeft Henk Peelen, adviseur bij HydroScope, antwoord. Het Waterleidingbesluit, inclusief Hoofdstuk IIIC, dat over legionellapreventie gaat, is eind 2004 gepubliceerd, zegt Henk ter inleiding van de vraag of de regelgeving veranderlijk is. Op 28 december 2004 trad het in werking. Sindsdien zijn er geen wijzigingen doorgevoerd, maar wel uitzonderingen gemaakt. Voordat het nieuwe Waterleidingbesluit bij iedereen bekend was, is ruim een jaar verstreken waarin werkzaamheden werden uitgevoerd die afweken van de huidige regelgeving. Het gevolg is dat klanten die voor 2004 werkzaamheden hebben laten uitvoeren, door wijzigingen in de regelgeving, momenteel niet meer aan de regels voldoen. Wat is het grootste verschil tussen de regelgeving tot en met 2004 en die van na 2004? Vrij kort na de eerste grote uitbraak van legionella in Nederland, in 1999, is een tijdelijke regeling van kracht geworden. Deze tijdelijke regeling had betrekking op alle zogenaamde collectieve leidingwaterinstallaties; dus op alle instanties waar water beschikbaar gesteld wordt aan derden. De grootste wijziging in de regelgeving van 2004 is een algemene maatregel van bestuur geweest in hoofdstuk IIIC van het Waterleidingbesluit. Daarin wordt, voor legionellabesmetting, sinds 2004 een onderscheid in risicogroepen gemaakt. 1. De hoog-risicogroep: ziekenhuizen en soortgelijke instellingen; 2. De midden-risicogroep: overige verblijfsaccomodaties als campings, jachthavens, asielzoekerscentra, gebouwen met celfunktie en badinrichtingen; 3. De laag-risicogroep: overig, bijvoorbeeld kantoorgebouwen, gymzalen en sporthallen. De hoog- en midden-risicogroep worden samen ook wel prioritaire groep genoemd. Hier is het beschikbaar hebben van een actuele risicoanalyse en een 6 - HydroVisie

beheersplan voor legionellapreventie voorgeschreven. De laag-risicogroep kent geen voorschrift. In de Zorgplicht staat voor eigenaars en gebruikers echter wel uitstekend beschreven hoe je een installatie goed beheert. Eerder viel het woord uitzonderingen. Wat wordt daarmee bedoeld? Henk: Er werd altijd uitgegaan van installaties die zo zijn ontworpen dat het risico op besmettingen met de legionellabacterie wordt voorkomen door thermisch beheer. De ISSO-publicaties 55, 55.1 en 55.2 geven hiervoor een groot aantal richtlijnen. De basis van een legionellaveilige installatie is temperatuurbeheersing, beperking van de verblijftijd van water in een en dezelfde ruimte en voorkoming van biofi lm en sediment. Dat betekent concreet het volgende. 1. Koud water blijft op of onder 25 C; 2. Warm water blijft 60 C of hoger; 3. Minimaal wekelijks gebruik van alle tappunten, of leidinginhoud verversen door spoelen; 4. Geen dode einden laten ontstaan en/of ongebruikte tappunten. Nu komen er in de praktijk met regelmaat situaties voor waar thermisch beheer niet mogelijk is of onvoldoende oplossing biedt. Een éénmalige chemische desinfectie wordt dan vaak ingezet. In de praktijk komt het ook voor dat er permanente chemische behandeling wordt ingezet. Dat is in strijd met het Waterleiding besluit én de Bestrijdingsmiddelenwet. Om sturing te kunnen geven, heeft VROM een gedoogbeleid opgesteld voor situaties waar zij de verplichting tot legionellapreventie handhaven. Voor de hoog- en midden-risicogroep ten minste. Samenvattend komt het erop neer dat thermische en fysische technieken overal mogen worden toegepast. Er wordt niets veranderd aan de watersamenstelling. Thermisch beheer spreekt voor zich, fysisch beheer wordt vaak in de vorm van een UV-lamp, een membraanfi ltratie of een combinatie van beide uitgevoerd. Henk vervolgt: Chemisch beheer door toevoeging van bijvoorbeeld chloor aan het leidingwater wordt niet toegestaan. Inmiddels zijn er twee gedoogmethodes voor elektrochemisch beheer. Een toevoeging van koper- en zilverionen aan het leidingwater en het aanmaken van vrijchloor uit de aanwezige zouten in het leidingwater zelf. Beide technieken mogen alleen onder strikte voorwaarden, bij aanhoudende legionellaproblemen, in de hoog- en middenrisicogroep worden toegepast. Chemisch beheer is dus niet zonder meer toegestaan. Wel kan in situaties dat alle andere toegestane technieken in leidingwater niet werken, in overleg met de VROMinspectie, gekozen worden voor een chemische techniek. Om een en ander inzichtelijk te maken heeft VROM een ladder (zie kader) opgesteld. Eerst moet de onderste trede bestegen worden, dan de tweede trede, dan de derde trede en pas dan, als het echt niet anders kan, de vierde trede. Je hoort de laatste tijd regelmatig dat bij een andere dan thermische beheerstechniek, het beheer door spoelingen en temperatuurmetingen komt te vervallen. Is dat zo? Uiteraard is dat niet het geval. Allereerst blijven de voorschriften uit de NEN 1006 altijd gelden. Voorschriften zoals: elk leidingdeel moet minimaal één maal per week doorstroomd worden. Dat COLOFON is ook de manier om koper- en zilverionen of vrijchloor in alle leidingdelen te krijgen. De keuze voor een systeem van alternatieve desinfectie kan dus grote invloed hebben op het beheer van de installatie. Alvorens over te gaan tot één van de alternatieve desinfectietechnieken, is het belangrijk om de consequenties op het gebied van beheer te onderzoeken en er direct het aanwezige beheersplan op aan te passen. Inmiddels is het wel zover dat in een schone installatie met een fysische techniek, direct na de watermeter opgesteld, een aangepast spoelprogramma mag worden uitgevoerd. Waarbij de wekelijkse doorstroming van alle leidingdelen minder zwaar weegt. HydroVisie - 7

LEGIONELLAONDERZOEK DOOR OPINION TEST & TASTE Legionella en het onderzoek ernaar door Opinion Test & Taste Opinion Test & Taste is een laboratorium dat onder andere onderzoek doet naar legionellabacteriën. De laboranten stellen vast of watermonsters legionella bevatten, en zo ja: van welke soort. Het gehele proces, vanaf het nemen, identificeren, gekoeld transporteren, tot en met het analyseren van watermonsters, vindt plaats volgens zeer strikte richtlijnen. Maar beginnend bij het begin: legionella, wat is dat? Legionella komt wereldwijd voor en groeit van nature in stilstaand water met een temperatuur tussen 25 en 55 graden Celsius. Verschillende onderzoekers hebben een positieve relatie tussen legionella en de aanwezigheid van biofilms en protozoën (amoebe-achtigen) aangetoond. Waarschijnlijk parasiteert en vermenigvuldigt legionella zich in bepaalde protozoa die voorkomen in waterige milieus. Omdat de protozoa op hun beurt bacteriën als voedselbron gebruiken, kan de aanwezigheid van veel andere bacteriesoorten de aanwas van legionella bevorderen. Inmiddels zijn ongeveer 50 soorten legionellabacteriën beschreven. Sommige soorten zijn verder onderverdeeld in subsoorten, de zogenaamde serotypes. De meest voorkomende legionellasoorten zijn: legionella pneumophila, serotype 1 t/m 14; legionella bozemanii; legionella micdadei; legionella dumoffii; legionella gormanii; en legionella longbeachae. 90 tot 95% van alle ziektegevallen bij de mens worden veroorzaakt door legionella pneumophila, serotype 1. De resterende 5 tot 10 procent van de ziektegevallen door de overige legionella pneumophila, legionella micdadei en longbeachae. Vaak verlopen legionella-infecties vrij mild, in de vorm van griepachtige longaandoeningen zoals Pontiac fever. De pneumophila kan echter ook een fatale long ontsteking (legionellose of veteranenziekte) veroorzaken. Het inademen van besmette aërosolen (heel fijn verdeelde waterdruppeltjes in de lucht) is in beide gevallen de route van besmetting. Indien het de luchtwegen door middel van trilharen en het ophoesten van slijm niet lukt om de indringers naar buiten te werken, komen deze in de longen terecht. Daar nestelen en vermenigvuldigen ze zich in de afweercellen. Normaal gesproken ruimen de afweercellen binnendringende bacteriën op, maar in het geval van legionella lukt dit niet. 8 - HydroVisie

Het legionella-onderzoek bij Opinion Test & Taste Bij Opinion Test & Taste wordt onderzocht of watermonsters legionellabacteriën bevatten en zo ja welke soort. Het gehele proces vanaf het nemen van monsters door HydroScope tot het analyseren van de watermonsters, vindt plaats volgens zeer strikte richtlijnen, opgesteld in NEN 6265. Het laboratoriumonderzoek bij Opinion is onder te verdelen in een aantal hoofdactiviteiten, te beginnen bij monsterontvangst. Monsterontvangst en registratie. Voordat de afdeling monsterontvangst & registratie het monster accepteert, controleert ze of het monster in de juiste staat aangeleverd. Indien alles in orde is, gaan de monstergegevens een computersysteem in, LIMS geheten. Ieder monster krijgt een uniek nummer en streepjescode. Daardoor is het mogelijk het verdere proces aan te sturen door barcodes te scannen. Monstervoorbewerking. Om voldoende bacteriën te verkrijgen voor kweek is een concentratiestap nodig. 500ml van het watermonster wordt gefiltreerd; alle bacteriën zullen op de filter achterblijven. De filter wordt in 5ml water gebracht, waarna de bacteriën door ultrasone trillingen weer van de filter worden losgemaakt. Zo bereiken we uiteindelijk een honderdvoudige concentratie. Laboranten brengen een klein gedeelte van het concentraat op een aantal legionellaspecifieke voedingsbodems en spatelen het uit. Voor een optimale pakkans wordt het monster in tweevoud onderzocht. Incubatie. Na het uitspatelen worden de voedingsbodems gedurende een week bij 37 C weggezet in een incubator. Aldus zullen de aanwezige bacteriën gaan vermeerderen en als bolletjes (de zogenaamde kolonies) zichtbaar worden met het blote oog. Beoordeling. Na de vereiste incubatieperiode beoordeelt een analist de voedingsbodems. Omdat water en bacteriën erg op elkaar lijken, is specifieke expertise vereist voor de beoordeling. Kolonies met de uiterlijke kenmerken van legionella worden als verdacht aangemerkt en verder onderzocht voor bevestiging. Indien geen verdachte kolonies zichtbaar zijn, wordt het onderzoek afgerond en gerapporteerd. Bevestiging en serotypering. Verdachte kolonies worden aangestipt met een steriele spatel en overgebracht op verschillende voedingsbodems die gedurende 5 dagen bij 37 C in een incubator staan. Daarna volgt beoordeling. Indien een legionellaspecifiek groeipatroon zichtbaar is, betekent dit dat het originele monster legionella bevatte. Omdat er, zoals vermeld, meerdere legionellasoorten bestaan, wordt vervolgens naar soortspecifieke structuren in de celwand van de bacteriën gekeken. Onderzoek maakt het mogelijk de verschillende soorten te benoemen, wat serotypering COLOFON heet. Die verfijning is noodzakelijk, omdat lang niet alle legionellasoorten gevaarlijk zijn. Rapportage. Alle gegevens van het monster en de kwaliteitsparameters worden gedurende het hele onderzoek in het LIMS geregistreerd, zodat na afronding van de laatste autorisatiestap de rapportage volledig automatisch plaatsvindt. Bronnen Costa, J.; Tiago, I.; da Costa, M.,S.; en Veríssoma, A. (2005) Presence and Persistence of Legionella spp. in Groundwater, Applied and Environmental Microbiology, Feb 2005, 663-671. Delgado-Viscogliosi, P.; Simonart, T.; Parent, V.; Marchand, G.; Dobbelaere, M.; Pierlot, E.; Pierzo, V.; Menard-Szczebara, F.; Gaudart-Ferveur, E.; Delabre, K.; Delattre, J,M. (2005) Rapid Method for Enummeration of Viable Legionella pneumophila and Other Legionella spp. in water, Applied and Environmental Microbiology, July 2005, 4086-4096. Doleans, A.; Aurell, H.; Reyrolle, M.; Lina, G.; Freney, J.; Vandenesch, F.; Etienne, J.M.; Jarraud, S. (2004) Clinical and Environmental Distributions of Legionella Strains in France Are Different, Journal of Clinical Microbiology, Jan 2004, 458-460. Kooij, D.; van der, Wubbels, G.; Veenendaal, G. (2007) Legionellabacteriën in leidingwaterinstallaties behoren meestal tot de ongevaarlijke soort L. Anisa. H2O (5), 2007, 33-35. Kuiper, M.W. (2006) Occurrence of Legionella pneumophila and Hartmannella vermiformis in fresh water environments and their interactions in biofilms, Thesis Wageningen University, Wageningen, The Netherlands, June 2006. Singh, T.; Coogan, M.M. (2005) Isolation of pathogenic Legionella species and legionella-laden amoebae in dental unit waterlines, Journal of Hospital Infection, 2005, 61, 257-262. Stout, J., E.; Yu, V., L.; Best, M., G. (1985) Ecology of Legionella pneumophila within Water Distribution Systems Applied and Environmental Microbiology, Jan 1985, 221-228. Legionellamonsters worden onderzocht HydroVisie - 9

EEN OMSLAG VAN 180 GRADEN Legionellapreventie bij De Viersprong De Viersprong is een specialistisch psychiatrisch ziekenhuis en biedt diagnostisch onderzoek en behandelprogramma s voor jongeren en volwassenen met complexe psychische problemen en persoonlijkheidsproblematiek. Vorig jaar ar vierde De Viersprong haar 50-jarig bestaan. Hans Schrauwen is ruim 18 jaar werkzaam bij De Viersprong. Samen met drie collega s vormt hij de Technische Dienst van het Ziekenhuis. Zijn specialismen zijn bouwkunde en installatietechniek. echniek Legionellapreventie bij De Viersprong Een jaar of acht geleden was er bij De Viersprong nog weinig affiniteit met legionellapreventie. Wel is er in 2002 een inventarisatie gemaakt door de eigen installateur. Hij maakte een ronde langs de installaties en vulde een spoelkaart in. De ene maand werd wel gespoeld, de andere maand weer niet, omdat niet duidelijk was wat nu wettelijk verplicht was. Toen de tijdelijke regelgeving van kracht werd, hebben we keerkleppen geplaatst op de buitenkranen. Samenwerking met HydroScope We kregen in 2004 een controle van het waterleidingbedrijf en toen bleek dat we nog te weinig aan legionellapreventie deden. Omdat we beseften dat we in actie moesten komen, hebben we een aantal gespecialiseerde bedrijven gecontacteerd. Uiteindelijk is onze keus op HydroScope gevallen. Je mag best weten dat ik er cynisch tegenover stond. Alle commotie rondom de legionellaproblematiek vond ik overdreven. Ook had ik het idee dat ik, door de steeds veranderende wetgeving, voortdurend achter de feiten aanliep. Door uitleg van Tommy Haast (adviseur bij HydroScope), door de berichten in de kranten en door de controles realiseerde ik me dat legionellapreventie wel degelijk belangrijk is. 10 - HydroVisie

Risicoanalyses en beheersplannen Tommy en ik zijn destijds begonnen met het opstellen van risicoanalyses en beheersplannen. Hij informeerde mij over legionella in het algemeen, de wetgeving en preventietechniek. En legde uit waarom het belangrijk is om bij bepaalde punten te meten. De opbouw van Legionellepreventie is bij De Viersprong heel erg snel van een lage naar een hoge prioriteit gegaan. Je kunt zeggen dat de opvatting over legionellapreventie 180 graden gedraaid is de beheersmappen van HydroScope werkte anders dan dat we gewend waren. Inmiddels hebben we de spoelpunten en de temperatuurmeetpunten gedigitaliseerd. Daardoor kunnen we op ieder moment informatie beschikbaar hebben. We kunnen zien welke punten wekelijks of maandelijks gecontroleerd moeten worden en zorgen ervoor dat deze punten gecontroleerd worden. Ieder tappunt wordt in ieder geval jaarlijks gecontroleerd. Aan het eind van het jaar evalueer ik onze bevindingen met Tommy. De invoering Met HydroScope hebben we indertijd een schatting gemaakt hoelang de invoering van serieuze legionellapreventie zou gaan duren. We hebben de tijd ruim nodig gehad. Als je de installatie beter leert kennen, gaat het onderhoud steeds eenvoudiger. Om up-to-date te blijven, heeft HydroScope vorig jaar de risicoanalyses herijkt. In de risicoanalyses en beheersplannen van 2008/2009 zijn alle verbetermaatregelen gewijzigd en staat precies vermeld welke beheersmaatregelen er nog uitgevoerd moeten worden en welke we goed beheren. Nieuwe panden niet per se veiliger Wekelijks ben ik ongeveer 6 uur bezig met controles voor al onze panden. Ik voer de beheersmaatregelen uit op tijden dat onze patiënten er geen last van hebben. Ik start vaak vroeg, voordat waterafname plaatsvindt, omdat het water dan gedurende langere tijd heeft stilgestaan. Wat mij daarbij opvalt, is dat de oudere panden minder kans lopen op besmetting dan onze nieuwe panden. Veel mensen denken dat nieuwe panden per definitie beter zijn. Dat is zeker niet altijd het geval. De gebouwen uit de jaren negentig en tweeduizend zijn niet alleen op en top geïsoleerd, maar je ziet bij nieuwe gebouwen nog vaak dat de cvaanvoer en retourleidingen plus de warmwateraanvoer en retourleidingen vaak naast of dicht tegen de koude waterleiding aan gesitueerd zijn, met als gevolg dat de temperatuur hoger is. HydroScope-adviseur Tommy Haast: Legionellapreventie is bij De Viersprong heel erg snel van een lage naar een hoge prioriteit gegaan. Je kunt zeggen dat de opvatting over legionellapreventie 180 graden gedraaid is. HydroVisie - 11

Nieuwsfeiten HydroScope Gemeenten hebben koeltorens nu beter in beeld Vrijwel alle gemeenten weten op korte termijn hoeveel natte koeltorens zij op hun grondgebied hebben. HydroScope heeft twee zusjes Hydreco en HydroBusiness zijn per 1 januari 2009 de zusjes van HydroScope. Mogelijk hogere boetes De regelgeving voor legionellapreventie wordt nog niet altijd goed nageleefd. Mogelijk komen er hogere boetes voor overtreding. Opwarming op lastige plaatsen Leidingen bevinden zich soms op moeilijk benaderbare plaatsen als in de vloer, wand of plafond. Legionellapreventie, een extra zorg voor de zorgsector Juist daar waar uiteenlopende besmettingsbronnen kunnen zijn, verblijven mensen die het slechtst bestand zijn tegen legionella. Legionellabeheersing in de horeca De Voedsel en Waren Autoriteit heeft tijdens een reguliere inspectie verkennend onderzoek gedaan naar legionellabeheersing. Bezoek onze website voor de volledige artikelen: www.hydroscope.nl COLOFON HydroVisie verschijnt 2x per jaar. Wilt u reageren? U kunt uw reactie sturen naar: HydroScope, Antwoordnummer 350, 4800 VB Breda Of mail naar: info@hydroscope.nl HYDROSCOPE HydroScope maakt voor bedrijven en instellingen de totale waterhuishouding beheersbaar. Waterkwaliteit, -veiligheid en kostenbesparing zijn dan ook de basiselementen van ons advies. Als onafhankelijke en betrouwbare partner staan wij persoonlijk voor u klaar. Redactie: Sylvia Bennaars, Henk Peelen, Arie Graus, Kevin Kanters, Joyce Michielsen Nummer: Nummer 2, maart 2009 Oplage: 1500 stuks Fotografie: Arie Graus Coverfoto: Verse Beeldwaren Fotografie Ontwerp: Scheepens reclame adviseurs Drukwerk: Lecturis Grafigroep HYDROSCOPE BV Minervum 7181, 4817 ZN Breda Postbus 3238, 4800 DE Breda Telefoon: +31 (0)76-572 77 87 Fax: +31 (0)76-572 77 77 Internet: www.hydroscope.nl e-mail: info@hydroscope.nl 8 - HydroVisie