Leergang bodemadviseur Module 3: Bodemonderzoek Deel 2 en 3: Verkennend bodemonderzoek Hein Veldmaat april 2009 Opbouw cursus deel 2: 1. Voorstelronde (15 min) 2. Terugblik en positie onderdeel verkennend bodemonderzoek (10 min) 3. Centrale boodschap en afbakening cursus (10 min) 4. De protocollen, beleid, wet- en regelgeving (5 min) 5. Pauze (eten) (20 min) 6. Verkennend bodemonderzoek (60 min) 7. Pauze (10 min) 8. NEN 5707 Asbest bodemonderzoek (60 min) 9. NVN 5720 Waterbodemonderzoek (20 min) 10. Korte evaluatie en rondvraag ter voorbereiding deel 3 (20 min) Verkennend bodemonderzoek - Terugblik NVN 5725 - Relatie en doorzicht naar saneringstechnieken - Positie in de bodemketen - Rondvraag wensen, verwachtingen en ervaringen Centrale boodschap 1. Goed adviseurschap begint bij protocolkennis in combinatie met kennis wet- en regelgeving 2. Ken de vraag achter de vraag van je klant 3. Waar gaat/kan je rapport voorgebruikt kunnen worden 4. Transparante en doordachte (bondig doch volledig en juist op alle afwijkingen) verslaglegging geeft meerwaarde aan adviesproduct Bodemonderzoek als basis NRB bodembescherming Wm-vergunning Risicoafweging Beoordeling isolerende constructies Bodemonderzoek Toepassing in werk Asbest in bodem Onderzoek asbest Verontreiniging In bodem Bouwstof- fenbesluit Bestemmings- 3D-beheer plan Partij- keuring Risicoaf- weging Onderzoeksprotocollen en omgeving - (offerte fase, veldwerk, analytisch onderzoek, rapportage) - NEN 5707 (offerte fase, veldwerk, analytisch onderzoek, rapportage) - NVN 5720 (offerte fase, veldwerk, analytisch onderzoek, rapportage) - Niet BRL 1000 of 2000 - Niet Bouwstoffenbesluit of Besluit Bodemkwaliteit - NEN 5897 - Leidraad waterbodemonderzoek RWS 1
Van klantvraag naar onderzoeksstrategie - Aanleidingen - Doel - Doorkijk mogelijk ander gebruik rapportage Onderzoeksvraag 2
Oefening onderzoeksstrategie Infrastructuur opdracht: 1. Benoem onderzoeksaanleiding i.r.t. tot onderzoeksdoel; Om dit te willen (aanleiding) moet u dit doen (doel), want dat is daarvoor nodig (bereik) 2. Geef aan welke verschillende onderzoeksstrategieën hier gehanteerd dien te worden, waarom en waar. 3. Benoem aanpassingen standaard opzet (diepte, integratie mogelijkheden, stoffenpakket) 4. Verzin een mogelijke situatie die tot een aanvullende strategie leidt. Van onderzoeksstrategie naar onderzoeksopzet - Locatie, betreding, verharding en bodemopbouw - Boorplan (uitvoeringsdiepte, grondwaterstand, inpandige boringen etc.) - Codering boorpunten (versus hypothesen en eerder uitgevoerde onderzoeken) - Offerte input (uitgangspunten, aan te leveren info en rolverdeling) Analysestrategie offerte - Onderzoeksvragen (vooronderzoek, UBI, etc) - Bodemopbouw - Filtratie - Mengmonsters - Monsterafvoer - AS 3000 - Bewaartermijn - Spoed Veldwerkopdracht - Boorplan - Monstername opdracht - KLIC - Foto s - Filterstellingen - Steekbussen - Contactpersonen - Maak voor jezelf/organisatie een standaard veldwerkopdrachtformulier! 3
Oefening 2. Onderzoeksopzet 1. Neem de klantvraag door en ga na welke onderzoeksstrategie je gaat uitwerken. 2. Zet dan je onderzoeksopzet op en vertaal deze naar een boorplan. 3. Stel je boorplan zo op, dat je straks bij de analyseopdracht effectief kunt handelen. Analyse opdracht - Boorstaten interpretatie - Mengmonster samenstelling - Pakket en parameter keuze - Lutum en organische stofgehalten INHOUDSOPGAVE Rapportage - Verslaglegging - Afwijkingen - Toetsing - Interpretatie - Conclusies - Bijlagen Blz. 1 INLEIDING 1 1.1 1 Aanleiding 1.2 Doel 1 1.3 Leeswijzer 1 VERKENNEND (ASBEST)BODEMONDERZOEK 2 2 2.1 Onderzoeksopzet 2 2.2 Vooronderonderzoek 2 2.3 Veldonderzoek 2 2.4 Zintuiglijke waarnemingen 3 2.5 Analytisch onderzoek 4 2.6 Analyseresultaten 5 2.7 Interpretatie 6 WATERBODEMONDERZOEK 7 3 3.1 Onderzoeksopzet 7 3.2 Uitgevoerde werkzaamheden 8 3.3 Resultaten 8 3.4 Interpretatie 8 ASFALTONDERZOEK 9 4 4.1 Asfalt en funderingsonderzoek 9 4.2 Onderzoeksopzet 9 4.3 Veldonderzoek 9 4.4 Analytisch onderzoek 9 4.5 Interpretatie en advies 10 5 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 11 5.1 Verkennend bodemonderzoek 11 5.2 Waterbodemonderzoek 11 5.3 Asfalt- en funderingsonderzoek 11 4
NEN 5707 NEN 5707 Opbouw protocol - Wat is asbest? Verzamelnaam van in de natuur gevormde mineralen met een vezelstruktuur 3 van de 6 soorten op grote schaal toegepast: chrysotiel (witte asbest), amosiet (bruine asbest) en crocidoliet (blauwe asbest) Probleemsituatie asbest in de bodem: Vooronderzoek Verkennend onderzoek Naderonderzoek (fase 1 en 2) Relatie NEN 5897 Wat is asbest? Zeer gunstige fysische eigenschappen : grote trekvastheid, slijtvastheid en stijfheid : hechtgebonden toepassingen zoals cement bestendig tegen hoge temperaturen : losgebonden toepassingen zoals isolatie Probleemsituatie asbest in de bodem: 5
NEN 5707 Van onderzoeksstrategie naar onderzoeksopzet - Locatie, betreding, verharding en bodemopbouw - Samenloop - Boorplan (uitvoeringsdiepte, grondwaterstand, verhardingen, etc.) - Codering boorpunten (versus hypothesen en eerder uitgevoerde onderzoeken) - Offerte input (uitgangspunten, aan te leveren info en rolverdeling) Nader asbest onderzoek 6
Asbestonderzoek en omgeving NEN 5707 Analyse strategie - Visuele inspectie resultaten versus analyses - Materiaal analyse - Grondmengmonsters - SEM analyse NEN 5707 NEN 5707 Oefening onderzoeksopzet Onderzoeksopzet (veldwerk en analyse) Beschouw de boorstaten en de resultaten van het verkennende bodemonderzoek. Stel een onderzoeksstrategie en een eerste aanzet voor de analysestrategie op. Welke deelonderzoeksvragen heb je en hoe los je die op. Rapportage - Verslaglegging - Afwijkingen - Toetsing - Interpretatie - Conclusies - Bijlagen 7
INHOUDSOPGAVE Blz. 1 INLEIDING 1 1.1 1 Doel nader asbest onderzoek 1.2 Onderzoeksstrategie 1 UITGEVOERDE WERKZAAMHEDEN 1 2 3 RESULTATEN 2 3.1 Visuele inspecties maaiveld 2 3.2 Visuele inspecties actuele contact zone 2 3.3 Analyseresultaten en verwerking conform de NEN 5707 3 3.3.1 Bult A 4 3.3.2 Groenveld 2 4 Toetsing nader asbest onderzoek - Statische achtergrond - Optel som van drie concentraties: Systematische maaiveld inspectie Grove fractie grond uit sleuven Fijne fractie (grondanalyse) 4 INTERPRETATIE EN CONCLUSIES 5 FIGUREN 1 Overzicht onderzoekslocatie BIJLAGE 1 Analysecertificaten 2 Berekeningen verwerking analyseresultaten, conform NEN 5707 Risicobeoordeling Asbest - Bijlage 3 circulaire bodemsanering 8
NEN 5720 NEN 5720 Protocol opbouw - Status NVN protocollen - Ontwikkeling NEN 5720 en NEN 5717 - Onderzoeksdoelen - Onderzoeksstrategieën - Beperkte de scope tot sloten en meertjes locale wateren, geen Rijkswateren. NEN 5720 NEN 5720 Waterbodemonderzoek in praktijk Onderzoeksstrategieën - Onderzoeksopzet - Veldwerk - Analyse - Bijzonderheden waterbodemonderzoek Generiek voor verspreiden Nieuwe normstelling voor verspreiden van bagger Bodem Basistoetsing generieke regels Oppervlaktewater Onaanvaardbaar risico Onaanvaardbaar risico Vrij verspreidbaar Verspreidbaar op aangr. perceel Niet verspreidbaar Nooit verspr./ toepassen Gebiedsgerichte toepassing 4 AW2000 mspaf metalen < 50% mspaf organisch < 15% Min.olie < 3000 Cd <7,5 Interventiewaarde Droge bodem HC50 Industrie Generieke toepassing A I HC20 Wonen B AW2000 Landbouw / natuur Altijd toepasbaar 0 AW2000 9
Verontreinigingsprocessen en stofgedrag - Verontreinigingsprocessen - Stofgedrag - Onderzoeksmethodiek versus verontreiningsproces Onderzoekstechnieken - Klassiek methoden en technieken - Verschillende boortechnieken en peilfilters Voor en nadelen - Grondradar - Modelering - Stofstroom berekeningen - Rastertechnieken Grondboringen Zoals het woord zegt wordt bij grondboringen in de grond geboord. Dit gebeurt verticaal. Er zijn ruwweg 4 technieken om grondboringen te maken: - Avegaar- of schroefboren - Spuit- en zuigboren - Verbuisd- of pulsboren - Sonicdrill http://www.votb.nl/ondergrond/index.html Handboek geotechnisch onderzoek Avegaar- of schroefboren Dit is vergelijkbaar met 'gewoon' boren, zoals dat bij klussen thuis ook gebeurt. Met behulp van een avegaar die in de grond wordt gedraaid wordt de grond weggedrukt en omhoog geschroefd. Spuit- en zuigboren - Een boorstang met boorbeitel wordt in de grond gebracht. De boorbeitel woelt de grond los, die met behulp van toegevoegd water wordt afgevoerd. Verbuisd- of pulsboren - Een buis wordt in de grond gebracht. Hierbinnen wordt een kleinere buis met kracht tegen de grond gebracht en snijdt deze zich een stuk in de grond. Vervolgens wordt deze weer opgetild. Doordat er onderin een klep zit blijft de grond in binnenbuis (de puls) en wordt de grond op deze wijze weggeschept. Deze methode is zeer geschikt voor bodemonderzoek. 10
Pulsboren Nader bodemonderzoek - Doel nader bodemonderzoek - Gevalsdefinitie - Risicobeoordeling Huidige situatie Toekomstige situatie Doel nader bodemonderzoek 1. Primair afperking van de verontreiniging 2. Vaststelling of er sprake is van een geval van ernstige bodemverontreiniging 3. Bases voor kadastrale registratie 4. Bases voor beoordeling saneringsnoodzaak Geval van ernstige bodemverontreiniging 2.1. Geval van ernstige verontreiniging - Er is sprake van een geval van ernstige verontreiniging indien voor ten minste één stof de gemiddelde gemeten concentratie van minimaal 25 m3 bodemvolume in het geval van bodemverontreiniging, of 100 m3 poriënverzadigd bodemvolume in het geval van een grondwaterverontreiniging, hoger is dan de interventiewaarde. Er kunnen gevallen zijn waarbij de interventiewaarde niet wordt overschreden en er toch sprake is van een geval van ernstige verontreiniging! - Voor een bodemverontreiniging met asbest is het volumecriterium voor het vaststellen van de ernst van het geval niet van toepassing. In enkele specifieke situaties kan bij gehalten onder de interventiewaarden ook sprake zijn van een geval van ernstige verontreiniging. Dit geldt voor de zogenaamde gevoelige functies: moestuin/volkstuin, plaatsen waar vluchtige verbindingen aanwezig zijn in het grondwater in combinatie met hoge grondwaterstanden en/of in de onverzadigde bodem onder bebouwing. Verzin nog een geval waar je als adviseur dient te adviseren dat het geen Interventiewaarde overschrijdingen zijn maar er toch beperkingen zijn? Gevalsdefinitie Een gevalsdefinitie bestaat uit drie componenten: 1. Gevalsbegrenzing 2. Samenhang Ruimtelijke samenhang Organisatorische samenhang Technische samenhang 3. Historische of nieuw geval van bodemverontreiniging 11
Risicobeoordeling - De beoordeling van spoedeisendheid van sanering wordt verricht volgens de methodiek van de Nieuwe Circulaire bodemsanering van VROM 2006 (zoals gewijzigd op 1 oktober 2008) met mede gedeeltelijk aangepaste interventiewaarden. Deze methodiek is van toepassing op gevallen van historische ernstige bodemverontreinigingen (ontstaan voor 1987) en beziet of sprake is van ontoelaatbare risico s voor de mens, het ecosysteem of van verspreiding. Daarbij kan onderscheid worden gemaakt tussen toetsing op basis van het huidige of van het voorgenomen gebruik van de bodem. - Er is daartoe beschikbaar de, ook per 1 oktober 2008 aangepaste, computerapplicatie voor beoordeling risico s van ernstige landbodemverontreiniging: Sanscrit versie 2.0. Risicobeoordeling Er is sprake van onaanvaardbare risico s van verspreiding van verontreiniging in de volgende situaties: Het gebruik van de bodem door mens of ecosysteem wordt bedreigd; Er sprake is van een onbeheersbare situatie, dat wil zeggen indien: er een drijflaag aanwezig is die door activiteiten en processen in de bodem kan verplaatsen en van waaruit verspreiding van verontreiniging kan plaatsvinden; er een zaklaag aanwezig is die door activiteiten en processen in de bodem kan verplaatsen en van waaruit verspreiding van verontreiniging kan plaatsvinden; de verspreiding heeft geleid tot een grote grondwaterverontreiniging en de verspreiding nog steeds plaats vindt. Standaard beoordeling Gebruik van de bodem wordt bedreigd Indien sprake is van onaanvaardbare milieuhygiënische hinder, wordt het gebruik van de bodem bedreigd. Hinder door verspreiding van verontreinigd grondwater, ongeacht de omvang, is vooral van belang in relatie tot kwetsbare objecten. Er is sprake van onaanvaardbare milieuhygiënische hinder indien een kwetsbaar object wordt ingesloten door de interventiewaarde contour in het grondwater of binnen enkele jaren binnen de contour komt te liggen. Voor het vaststellen van de verspreiding binnen enkele jaren wordt een afstand gehanteerd van 100 m ten opzichte van de huidige interventiewaarde contour. De volgende kwetsbare objecten kunnen worden onderscheiden: - intrekgebieden van de in het kader van de Kaderrichtlijn Water aangewezen grondwaterwinningen bestemd voor menselijke consumptie; - bodemvolumes, oppervlaktewater/waterbodem vallend binnen of onderdeel uitmakend van: schelpdierwateren, water voor zalm- en karperachtigen, zwemwater en Natura2000- gebieden (deze maken onderdeel uit van de ten behoeve van de implementatie van de Kaderrichtlijn Water aangewezen beschermde gebieden, zie ook de Circulaire sanering waterbodems) - bodemvolumes waaraan in de huidige of toekomstige situatie een bijzondere kwaliteit wordt toegekend zoals ecologisch waardevolle gebieden, strategische drinkwaterreserves of bijvoorbeeld de bodem onder woonwijken. Gemeenten en provincies kunnen deze bodemvolumes met de status van kwetsbaar object vastleggen; - gebieden met kwel. Standaard beoordeling Onbeheersbare situatie In de volgende situaties is sprake van een onbeheersbare situatie, waardoor de omvang van de verontreiniging in de bodem toeneemt of kan toenemen: - Zaklaag: indien er een zaklaag aanwezig is (ongeacht de totale omvang van de grondwaterverontreiniging), wordt ervan uitgegaan dat die zich in de bodem kan verplaatsen en daardoor een onbeheersbare situatie veroorzaakt. - Drijflaag: indien er een drijflaag aanwezig is (ongeacht de totale omvang van de grondwaterverontreiniging) wordt er vanuit gegaan dat die zich in de bodem kan verplaatsen en daardoor een onbeheersbare situatie veroorzaakt. - Verspreiding: er is sprake van een onbeheersbare situatie ten gevolge van verspreiding van verontreiniging in het grondwater als het bodemvolume dat wordt ingesloten door de interventiewaarde contour in het grondwater groter is dan 6.000 m3. De aanname daarbij is dat indien verontreiniging is veroorzaakt in het verleden (voor 1987) en inmiddels is uitgegroeid tot een verontreiniging in het grondwater met een omvang groter dan 6.000 m3 er nog altijd sprake zal zijn van verspreiding van de verontreiniging. Daarentegen heeft een grondwaterverontreiniging die in tenminste twintig jaar een interventiewaardecontour heeft die kleiner is dan 6.000 m3 bodemvolume zich in geringe mate verspreid. Een dergelijke grondwaterverontreiniging behoeft niet met spoed gesaneerd te worden zolang er geen sprake is van andere risico s. Stap 3. Locatiespecifiek De locatiespecifieke beoordeling van stap 3 kan worden uitgevoerd als er op basis van de generieke beoordeling in stap 2 is geconcludeerd dat er sprake is van onaanvaardbare risico s terwijl men het idee heeft dat hier in werkelijkheid geen sprake van is. 12
Grondwateronderzoek - Van verontreinigend proces via stofgedrag naar onderzoeksopzet - Rasterbenadering - Alternatieve benadering (o.a. modelering) maaiveld percolaat micro s Grondwaterspiegel sig mic aarplu ro s im Vaste stijghoogte (-3,2 m) Onttrekkingen Ankeveen (-1,35 m) grondwaterspiegel Horstermeerpolder (-3,45 m) river -1,22 m re Sulfaat -1,22 river m d IJzer re d Nitraat red -1,22 m Hilversumskanaal Inactief V a st e st ij g h o o gt e (0, 3 vuilstort m -1,2 m ) river Kortenhoef (-1,22 m) Methanogeen s Gravelandse polder (-0,20 m) maaiveld Methanogeen Moederpluim macro s Afbeelding 2 Modelrandvoorwaarden. Puinlagen, dempingen en stedelijke achtergrondverontreiniging - Uitkarteren - Monstername - Analytische afperking 13
Analyse opdracht - Boorstaten interpretatie - Mengmonster samenstelling - Pakket en parameter keuze - Lutum en organische stofgehalten Rapportage - Verslaglegging - Aanleiding/doel/kader - Onderzoeksopzet - Uit gevoerde werkzaamheden (data) - Afwijkingen - Toetsing - Interpretatie - Conclusies - Bijlagen INHOUDSOPGAVE Blz. 1 INLEIDING 1 1.1 1 Aanleiding 1.2 Doel 1 1.3 Leeswijzer 1 VERKENNEND (ASBEST)BODEMONDERZOEK 2 2 2.1 Onderzoeksopzet 2 2.2 Vooronderonderzoek 2 2.3 Veldonderzoek 2 2.4 Zintuiglijke waarnemingen 3 2.5 Analytisch onderzoek 4 2.6 Analyseresultaten 5 2.7 Interpretatie 6 WATERBODEMONDERZOEK 7 3 3.1 Onderzoeksopzet 7 3.2 Uitgevoerde werkzaamheden 8 3.3 Resultaten 8 3.4 Interpretatie 8 ASFALTONDERZOEK 9 4 4.1 Asfalt en funderingsonderzoek 9 4.2 Onderzoeksopzet 9 4.3 Veldonderzoek 9 4.4 Analytisch onderzoek 9 4.5 Interpretatie en advies 10 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 11 5 5.1 Verkennend bodemonderzoek 11 5.2 Waterbodemonderzoek 11 5.3 Asfalt- en funderingsonderzoek 11 Slot oefening bodemonderzoek - Voormalige stortplaat landelijk gebied t.b.v. woningbouw en natuurontwikkeling Afdeklaagonderzoek Waterbodemonderzoek Asbestonderzoek puinverhardingslagen en bodem Grondwateronderzoek Verbreding onderzoeksdoel t.b.v. natuurdoelstellingen 1. Maak gebruik van de eerdere onderzoeken om je onderzoeksinspanning te optimaliseren 14