Zwerfvuilactie voor secundaire scholen: wedstrijd voor het ontwerpen van een aandachtstrekker 1. Historiek van het project Originele doelstelling: in Diest werd met een integraal proefproject gestart, d.w.z. dat er rond 5 pijlers zou gewerkt worden: 1) Sensibilisatie en communicatie 2) Handhaving 3) Infrastructuur 4) Participatie 5) Omgeving Om de resultaten van het proefproject op te volgen werd ook ingezet op monitoring, o.a. met behulp van de netheidsbarometer. Naar aanleiding hiervan, werden verschillende acties ondernomen, vb. metingen met de netheidsbarometer, marktactie, opstarten vrijwilligerswerking voor het netjes houden van buurten, systematisch intern overleg met een stuurgroep waarbij ook technische diensten en politie aanwezig zijn,... 2. Acties 1. Netheidscharter Om de betrokkenheid van de bewoners bij de zwerfvuilproblematiek te vergroten, en participatie aan het beleid te bevorderen, werd het Netheidscharter en het Netheidscharter light in het leven geroepen. Deze charters zijn een overeenkomst tussen de stad en vrijwilligers (individuen in het geval van het light-charter, en wijkcomités, verenigingen, buren,... in het geval van het charter) waarbij enerzijds de vrijwilligers zich engageren om een stukje van hun straat of wijk netjes te houden, en anderzijds de stad zich engageert om de vrijwilligers hierbij zowel praktische als materiële steun te verlenen. Hiertoe liet de stad Diest zich inspireren door een gelijkaardig initiatief van de stad Gent. Praktische en materiële steun door de stad, houdt in: ter beschikking stellen van opruimmateriaal (vuilniszakken, grijpers, fluo vestjes en handschoenen), het ophalen van het ingezamelde zwerfvuil, en het voorzien van flyers, affiches,... om de actie kenbaar te maken aan omwonenden. Ook wordt een beloning voorzien: de netheidspeters- en meters die een light- charter ondertekenden, worden jaarlijks uitgenodigd op een algemeen vrijwilligersevent van de stad, en de deelnemers aan een netheidscharter kunnen tot maximaal 200 euro subsidie krijgen voor een milieuvriendelijke of groene aankoop vb. een compostvat voor de wijk, bloembakken voor op de vensterbank,...
Ook maakte de stad een draaiboek voor de geïnteresseerden, met een overzicht van het charter versus het light- charter, info over verzekering,... De lancering van het initiatief gebeurde tijdens een open milieuraad en met een uitgebreid artikel in het stedelijk infoblad. De Diestse milieuraad gaf het goede voorbeeld door een light-charter te ondertekenen voor het opruimen van één van de stedelijke parken. Nadien werd het initiatief meermaals aangekondigd in het stedelijk infoblad en de pers. 2. Scholenproject Alle leerlingen van de tweede graad secundair onderwijs werden uitgenodigd voor een gratis scholenvoorstelling Hoehou.www.tfoll? in het cultureel centrum van Diest. In totaal kwamen 750 leerlingen naar één van de vijf theatervoorstellingen in februari 2014. Tijdens deze voorstelling werden ze al geïnformeerd en gesensibiliseerd over het thema zwerfvuil. De reacties van de leerlingen en leerkrachten waren positief (dit bleek uit de evaluatieformulieren). In het voorjaar van 2014 werd er ook een WIFI-hotspot geplaatst aan KTA2 en Voorzienigheid. Tijdens de week dat de WIFI-hotspot aan hun school stond, werkten deze twee scholen rond het thema afval en zwerfvuil. In de loop van dit proefproject werd duidelijk dat snoeproutes van schoolgaande jeugd en plekken waar de jeugd tijdens de middag of na school graag rondhangt, vaak hotspots zijn van zwerfvuil. Om specifiek bij deze doelgroep een gedragswijziging te bereiken, wilden de milieu- en preventiedienst een actie uitwerken die zich richt op klassen van secundaire scholen. De idee was om een wedstrijd te organiseren waarbij klassen een aandachtstrekker of eyecatcher (twee-dimensioneel) mochten ontwerpen rond zwerfvuil. Het winnende object zou vervolgens langs de snoeproutes en op hangplekken worden geplaatst; het ontwerp (of een afgeleide) zou in de mate van het mogelijke ook gebruikt worden voor stickers op vuilnisbakken. De school waartoe de winnende klas behoort, zou een subsidie van 500 euro ontvangen voor een duurzaam initiatief naar keuze. Twee belangrijke voorwaarden waren, dat de klas zich vooraf zou inschrijven en dat de school de klas/ een aantal klassen zou laten deelnemen aan een opruimweek. Tijdens deze opruimweek zouden de leerlingen samen met de ploeg hygiëne op pad gaan om langs de snoeproutes of op andere zwerfvuil hotspots (parkjes, bushaltes,...) het achtergelaten afval op te ruimen. Van de 8 secundaire scholen, schreven er uiteindelijk 3 scholen in: KTA2 Diest (afdeling publiciteit) en Freinetschool de Pit i.s.m. Prins van Oranje Diest. In totaal schreven 33 leerlingen in. De beoordeling van de ontwerpen door de jury (o.a. indevuilbak, technische dienst, communicatieambtenaar en medewerker extern communicatiebureau) gebeurde aan de hand van de volgende criteria: creativiteit, originaliteit, duidelijkheid boodschap, uitvoerbaarheid in de praktijk. Omdat er zeer veel ontwerpen waren ingediend, en de ene al knapper was dan de andere, werd beslist om niet enkel een hoofdprijs van 500 euro aan het winnende ontwerp toe te kennen, maar ook een troostprijs van 200 euro aan het tweede beste ontwerp. Van het winnende ontwerp werden 3 exemplaren ook in de praktijk uitgevoerd (zie foto 1, links) en op terrein geplaatst. Ook diende het ontwerp als basis voor een affiche, stickers voor op straatvuilbakken en agendastickers.
Foto 1: Winnend ontwerp aandachtstrekker (links) en ontwerp dat de troostprijs kreeg (rechts) Als afsluiting van de actie, namen de twee scholen deel aan een opruimactie op zwerfvuil hotspots zoals parken, pleintjes, snoeproutes. Voorafgaand aan de opruiming, gaf de ploegbaas van de Ploeg Hygiëne een woordje uitleg over hun werking, en cijfers zoals: hoeveel zwerfvuil er wekelijks opgeruimd werd. 3. Wekelijkse markt Elke woensdag levert de reinigingsdienst grote inspanningen om het achtergelaten afval na de markt zo snel mogelijk weer op te kuisen. Op 14 mei 2014 organiseerde de milieudienst een sensibiliseringsactie over zwerfvuil op de markt. Er liepen mensen door de straten die zich verkleed hadden als klokhuis, sigarettenpeuk of colablikje. Deze opvallende figuren overtuigden de marktbezoekers op een ludieke wijze om geen afval op straat te gooien. De milieudienst bemande een stand met allerlei informatie rond het thema zwerfvuil. 119 mensen deden mee aan een wedstrijd met als vraag hoeveel kilo afval wordt er gemiddeld opgehaald na de woensdagmarkt? (Het juiste antwoord is 212 kg => dit gemiddelde kwam tot stand dankzij 8 metingen die in 2014 werden uitgevoerd.) De zes personen die er het dichtst bijzaten, ontvingen een waardebon die geldig is in verschillende Diestse handelszaken.
Iedereen die aan de wedstrijd deelnam, ontving gratis een herbruikbare tas. Deze herbruikbare tas werkte uitstekend als publiekslokker en hielp om mensen over de streep te trekken om deel te nemen aan de wedstrijd. Twee weken voor deze actie werden alle marktkramers geïnformeerd tijdens een rondgang van de duurzaamheidsambtenaar. Ze kregen tips om afval te vermijden en om hun standplaats proper achter te laten. 4. Aanpak reiniging en vuilnisbakken Aanleiding Via de dienst onthaal komen er vaak meldingen of vragen binnen naar het plaatsen of verwijderen van vuilnisbakken. Er werd steeds een antwoord geformuleerd, maar er was nergens een vaste basis te vinden om dit antwoord te staven. De persoon bij wie de vraag terecht kwam, antwoordde naar eigen goeddunken. Omdat er binnen de stad in het algemeen meer transparant gewerkt dient te worden, drong een analyse van het vuilbakkenbeleid zich op. Meten is weten In samenspraak tussen de Technische Uitvoeringsdienst, dienst milieu en preventiedienst werd beslist om op te lijsten: - hoeveel en waar vuilnisbakken op het grondgebied staan - wat de vullingsgraad van de vuilnisbakken is - hoeveel werkuren de ploeg hygiëne bezig is met het ledigen van vuilnisbakken Het doel was om vanuit de praktijk een visie te ontwikkelen. Uit de gesprekken met de ploegbaas hygiëne bleek al snel dat er veel sluikstort van huishoudelijk afval in en rond bepaalde vuilnisbakken gebeurt. Het ontwikkelen van een visie over de correcte plaatsing van vuilnisbakken en het voorkomen van sluikstort zijn dus onlosmakelijk met elkaar verbonden. Resultaten Door het aanduiden van de vuilnisbakken op een stadsplan bleek dat er een ruime spreiding was over het grondgebied. In Diest zijn er zo n 180 vuilnisbakken. De uren die de ploeg hygiëne besteedt aan het ruimen van zwerfvuil en het ledigen van vuilnisbakken werd ook opgelijst. Het gaat om zo n 205 uur per week, omgerekend zo n 42 uur per dag! Uit de metingen van de straatvegers over de inhoud van de vuilnisbakken bleek dat er een duidelijk verschil te merken is in vullingsgraad bij goed en slecht weer en op school- en vakantiedagen. Om het oneigenlijk gebruik van vuilnisbakken te verminderen, werd de sticker die via de scholenactie ontworpen werd, op de vuilnisbakken aangebracht. Om te voorkomen dat er huishoudelijk afval in de vuilnisbakken terecht komt, worden de inwerpopeningen systematisch verkleind. Gezien de grote hoeveelheid vuilnisbakken, is dit een proces dat nog enkele maanden loopt. Het verkleinen van de opening gebeurt middels een metalen plaat met ronde opening (ongeveer de grootte van een drankblik) dewelke aan de binnenzijde van de vuilnisbak geschroefd wordt.
Criteria locatie vuilnisbak De doelstelling betreffende het ontwikkelen van een visie over de plaatsing of verwijdering van vuilnisbakken was reeds in gedachten bij de ploegbaas aanwezig, maar werd inmiddels ook op papier gezet. Voor het plaatsen van een vuilnisbak wordt rekening gehouden met: - Duidelijk zichtbare locatie - Veel passage - Op probleem locatie voor zwerfvuil (hanglocatie jongeren, drukke bushalte,...) - In buurt van openbare gebouwen/ feestzalen/ ontmoetingscentra - Bij toeristische trekpleister - Stationsbuurt - In sociale woonwijk - Op speelpleintjes Uit te sluiten locaties zijn: - Fiets- en wandelroutes - Parkeerterreinen - Industriezone - Glasbollen De beslissing tot het verwijderen van de vuilbak gebeurt op basis van: - Oneigenlijk gebruik - Teveel vuilbakken op eenzelfde locatie Om deze criteria te blijven gebruiken, werd ook vastgelegd dat telkens het advies van de ploegbaas hygiëne werd gevraagd alvorens plaatsen of verwijderen van vuilnisbakken. In de toekomst zal ook de mening van een ploegverantwoordelijke worden gevraagd over het type vuilnisbak dat geplaatst wordt (bij nieuwe inrichting of heraanleg straat bv.) Dit om maximale eenvormigheid na te streven. Inzet zwerfvuilruimer Glutton De stad heeft sinds medio 2015 een straatstofzuiger (zwerfvuilruimer Glutton) aangekocht om het ruimen van zwerfvuil in de centrumstraten te vergemakkelijken. Door het oplijsten van de routes die de 3 straatvegers dagelijks lopen, kon een plan van aanpak ontwikkeld worden waarbij de Glutton efficiënt wordt ingezet. De route met de Glutton wordt in zones opgedeeld, zodat elke week het hele centrum machinaal geruimd wordt. To do Het opvolgen van de vullingsgraad van de vuilnisbakken voor het centrum werd nog niet gerealiseerd. Ook de routes van de machinale veegwagen, die de deelgemeenten bedient, worden in de toekomst nog in kaart gebracht om ook hier meer structuur aan te geven. Voor het eindejaar van 2015 zal er ook een zwerfvuilbootje aangekocht worden om zowel de oevers als het water van de Demer zwerfvuilvrij te maken. De Demer is een rivier die dwars door het centrum van de stad loopt en waar dagelijks veel scholieren, bezoekers, inwoners,.. passeren en zwerfvuil achter laten. In 2016 zal het opnieuw opleggen van dit water voltooid zijn en is er nood aan een manier om de oevers en het water te ruimen. Voorlopig lenen medewerkers van de Technische dienst een boot van het provinciaal domein om dit te kunnen doen, maar met een eigen boot zou het ruimen minder tijd in beslag nemen en kan dit ook in de algemene planning worden opgenomen.
5. Interne coördinatie en samenwerking Voor de uitwerking van het integraal OVAM zwerfvuilproject zocht de milieudienst in de eerste plaats naar samenwerking met de preventiedienst en technische dienst. Zo konden hotspots worden bepaald, wijkwerking besproken,... Tevens werd een stuurgroep opgericht, die één maal per jaar overlegt. Hierin zitten ook een afgevaardigde van de politie en de schepen. De bedoeling van deze stuurgroep is om te bespreken wie wat doet, welke acties er zijn gebeurd, wat de resultaten waren van deze acties, wat de knelpunten zijn, en wat er kan ondernomen worden om deze knelpunten aan te pakken. 6. Monitoring Met behulp van de Netheidsbarometer wordt in Diest vier keer per jaar gemeten hoe net de stad is. In totaal worden er op 16 verschillende plaatsen metingen uitgevoerd aan de hand van meetbladen. Bij de keuze van deze 16 plaatsen werden verschillende stadsdiensten betrokken en werd er ook rekening gehouden met verschillende typeomgevingen en de verspreiding over het grondgebied. In de toekomst zullen er nog enkele nieuwe locaties toegevoegd worden om op te volgen. De grafieken die via de netheidsbarometer gegenereerd kunnen worden, worden getoond tijdens de stuurgroep. 3. Evaluatie 1. Vrijwilligerswerking Ondanks de regelmatige communicatie, is de interesse voor deelname aan het netheidscharter en netheidscharter- light beperkt gebleven: er werden in de 2 jaar dat het project loopt, slechts 4 light- charters ondertekenen. Mogelijks spreekt het de meeste mensen niet aan om het vuilnis van een ander op te ruimen. Ook is het karakter van een overeenkomst of verbintenis ook een drempel. De stad zal binnenkort ook starten met de zgn. digitale claimkaart (i.s.m. Limburg.net), waarop vrijwilligers kunnen aanduiden welke buurt ze netjes houden. Mogelijks maakt dit het initiatief nog aantrekkelijker. Bovendien is het opnieuw een gelegenheid om het initiatief van het charter in de kijker te zetten. 2. Scholenproject De gratis scholenvoorstelling Hoehou.www.tfoll? in het cultureel centrum van Diest werd positief geëvalueerd door de scholen. Ze vonden het leerrijk en op een leuke manier gebracht. Hoewel het de scholen zo gemakkelijk mogelijk werd gemaakt, zowel wat betreft het indienen van een ontwerp, als wat betreft de deelname aan een opruimactie, toonden slechts 3 van de 8 secundaire scholen interesse; uiteindelijk schreven 3 scholen effectief in voor de wedstrijd en deelname aan een opruimactie. De reacties van de deelnemende leerlingen, evenals van hun titularissen, waren positief. De leerlingen waren vooral verbaasd over de hoeveelheden zwerfvuil die ze ingezameld hadden, en
over wat ze zoal aantroffen. De titularissen gaven aan dat ze in de toekomst opnieuw zouden deelnemen. Via een persbericht werd de pers uitgenodigd voor de opruimactie van de winnende school waarbij ook de robots werden voorgesteld aan de pers. Dit resulteerde in 4 artikels in lokale kranten en tijdschriften. Het project is voor herhaling vatbaar. Wel zou de timing dan aangepast kunnen worden, vb. iets vroeger in het schooljaar ermee starten, en ontwerpen eerder uitwerken, zodanig dat de aandachtstrekker nog tijdens het schooljaar (vb. april mei - juni) in het straatbeeld te zien is. Nu kwam de aandachtstrekker pas eind juni in het straatbeeld. Echter, eens de examens voorbij, en zeker tijdens de zomermaanden juli en augustus, is er heel wat minder jeugd op de zwerfvuil hotspots aanwezig om de aandachtstrekker te bewonderen. 2. Wekelijkse markt De marktactie werd vooral positief onthaald door de marktbezoekers. Ze toonden echt interesse en vonden het interessant om te zien hoeveel kilo vuil er wekelijks verzameld werd na de woensdagmarkt (dit werd visueel voorgesteld door een aantal vuilzakken die op elkaar gestapeld waren). De marktkramers waren iets meer defensief tijdens de rondgang. Deze actie kreeg ook de nodige persaandacht. 3. Aanpak reiniging en vuilnisbakken Het effect op de vullingsgraad en de hoeveelheid zwerfvuil in de omgeving van de vuilnisbakken zal door middel van metingen blijken. De bedoeling is dan ook dat de ploeg hygiëne regelmatig (enkel malen per jaar) de vullingsgraad van de vuilnisbakken noteert. Het vuilnisbakkenplan is voortdurend in beweging en elke vraag tot plaatsing of verwijdering wordt gestructureerd bekeken waardoor een evaluatie op korte termijn moeilijk is. Hier zijn dan ook nog geen resultaten over te geven. 4. Interne coördinatie en samenwerking De stuurgroep die werd opgericht, is nuttig omdat het zwerfvuilbeleid en de aanpak van de zwerfvuilproblematiek regelmatig besproken wordt en er daarmee ook ideeën worden uitgewisseld. Bovendien komt in de stuurgroep ook het luik rond handhaving aan bod, dankzij de aanwezigheid van de politie. 5. Monitoring Vier keer per jaar wordt een rondgang gedaan op grondgebied Diest voor de netheidsbarometer. De cijfergegevens en grafieken die hieruit resulteren worden getoond tijdens de jaarlijkse stuurgroep. 6. Inschatting werktijd en budget De totale kost voor het project bedroeg ongeveer 1.600 euro (drukwerk, subsidies aan scholen, Sabam, prijzen voor de marktactie). Hierin is de personeelskost niet inbegrepen. 3 personeelsleden van de stad (milieutoezichthouder, preventieambtenaar, duurzaamheidsambtenaar) werkten gedurende 3 jaar deze projecten uit. Voorts waren ook medewerkers van de technische dienst (ploegbaas en arbeiders) frequent bij de verschillende acties betrokken, vb. overleg, uitvoering aandachtstrekker in de praktijk, hulp bij opruimactie, opzetten infostand tijdens marktactie, inzamelen afval bij netheidsvrijwilligers,,... Het is onmogelijk in te schatten hoeveel werktijd in totaal werd besteed aan het project.
4. Doorstroming project De resultaten van dit project kunnen vele betrokken in het zwerfvuilprobleem kant-en-klare tools aanleveren om het probleem van zwerfvuil door jongeren aan te pakken. Een grote verspreiding van de feedback van dit project is dus wenselijk. De volgende pistes worden uitgewerkt om dit project maximaal te laten doorsturen: 1) Presentatie van het project tijdens de studiedag van het Netheidsnetwerk op 29 september 2015 2) Opnemen in het praktijkhandboek van het Netheidsnetwerk 3) Dit project communiceren naar de gemeentes van de provincie Vlaams- Brabant, vb. tijdens een MAO/ DAO overleg 4) Dit project communiceren naar Limburg.net via contacten met coördinator preventie, sensibilisering en communicatie, met het oog op verdere doorstroming naar gemeentes van Limburg Beschikbaar materiaal - Wedstrijdreglement - Inschrijvingsformulier wedstrijd - Beoordelingsformulier wedstrijd - Gemeenteraadsbeslissing goedkeuring wedstrijdreglement en subsidie - Lay- out van affiches, vuilbakstickers en agendastickers met het winnende ontwerp - Overeenkomsten netheidscharter en netheidscharter light - Draaiboek netheidscharter en netheidscharter- light