INSERT YOUR PICTURE(S) IN THIS CELL Provincie Utrecht 10 juni 2011 Kaarten geactualiseerd 9 nov 2015 Definitief rapport 9V8070.B0
HASKONING NEDERLAND B.V. RUIMTELIJKE ONTWIKKELING Boschveldweg 21 Postbus 525 5201 AM 's-hertogenbosch +31 (0)73 687 41 11 Telefoon 073-6120 776 Fax info@den-bosch.royalhaskoning.com E-mail www.royalhaskoning.com Internet Arnhem 09122561 KvK Documenttitel Verkorte documenttitel Status Definitief rapport Datum 10 juni 2011 Projectnaam Projectnummer Opdrachtgever Referentie Kaarten geactualiseerd 9 nov 2015 Drie gebiedsdossiers voor de provincie Utrecht 9V8070.B0 Provincie Utrecht Auteur(s) Inge Folmer, Marius Schaeffer Collegiale toets Leon Brouwer Datum/paraaf.. Vrijgegeven door Frans Jorna Datum/paraaf..
SAMENVATTING Wat is dit gebiedsdossier? In dit gebiedsdossier is informatie opgenomen welke van belang is voor de (grond)waterkwaliteit ter plaatse van de waterwinning voor drinkwater Bilthoven. Het gebiedsdossier is een belangrijk communicatie-instrument bij de gebiedsgerichte bescherming van het grondwater inclusief de doorwerking naar ruimtelijke ordening en de benodigde inzet van betrokken partijen voor een adequate bescherming. In het gebiedsdossier zijn maatregelen gepresenteerd om de kwaliteit van het grondwater te beschermen. De beschermingsmaatregelen zijn gericht op preventie en risicobeheersing. De maatregelen zijn gebaseerd op een analyse van de huidige situatie van de waterwinning. Hoe kunnen we bij RO rekening houden met grondwaterbescherming? Bij nieuwe ruimtelijke functies dient rekening te worden gehouden met het belang van grondwaterbescherming door risicovolle functies bij voorkeur niet in de 100-jaarszone te positioneren. Als het toch niet anders kan dan bij voorkeur in de minder kwetsbare delen van de 100-jaarszone én in combinatie met emissiereducerende maatregelen om de risico s zoveel mogelijk te beperken. Niet risicovolle functies worden bij voorkeur juist wel geplaatst in de kwetsbare delen van de 100-jaarszone. Het gebiedsdossier bevat informatie om een eerste indruk te krijgen van de (on)mogelijkheden van nieuwe ruimtelijke functies. In welke mate voldoet de huidige situatie? De feitelijke situatie van de winning Bilthoven is beschreven aan de hand van acht beleidsindicatoren welke zijn weergegeven in een signaleringsdiagram. Het diagram geeft een indicatie van de actuele en toekomstige risico s voor de winning en de stand van zaken met betrekking tot de bescherming. De score op de acht beleidsindicatoren is in het kader beschreven. Effect/resultaat (risico's) Actie/prestaties (risicobeheersing) 8. Risico op verontreiniging door huidige functies 1. Planologische bescherming mbt bovengrondse functies bovengrond 7. Niveau zuivering 2. Milieuregelgeving bovengrond ondergrond 6. Kwaliteit ruwwater 3. Bescherming mbt ondergrondse activiteiten ondergrond 5. Kwaliteit toestromend grondwater 4. Aanpak bestaande verontreinigingen Effect/resultaat (risico's) Actie/prestaties (risicobeheersing) Figuur 0.1. Signaleringsdiagram met de score voor de winning Bilthoven op de acht indicatoren - i - Definitief rapport 10 juni 2011
1) Planologische bescherming De planologische bescherming is als onvoldoende geclassificeerd. In meerdere bestemmingsplannen staan niet de grenzen van de beschermingszones ingetekend op kaart. In de toelichting en voorschriften (regels) wordt wel aandacht besteed aan de geldende beleidsregels omtrent waterwinningen voor drinkwater en hun beschermingsgebieden. 2) Milieuregelgeving Toezicht en handhaving van milieuregelgeving zijn als matig geclassificeerd, omdat de PMV momenteel geactualiseerd wordt. In de nieuwe PMV worden de grenzen van grondwaterbeschermingsgebieden verlegd. Tot de tijd dat de nieuwe PMV in gaat is een deel van het intrekgebied (met name in de kern Bilthoven) niet beschermd met de status grondwaterbeschermingsgebied. 3) Bescherming met betrekking tot ondergrondse activiteiten Beleid en regelgeving met betrekking tot het voorkomen c.q. beperken van de risico s van ondergronds ruimtegebruik zoals Koude Warmte Opslag is als matig geclassificeerd. Er zijn weliswaar geen KWO s gelegen in de 50-jaarszone maar een aandachtspunt zijn de gesloten systemen voor Koude Warmte opslag. 4) Aanpak bestaande verontreinigingen Zelfs de voortvarende aanpak van bestaande spoedlocaties van bodemverontreiniging kan waarschijnlijk niet voorkomen dat enkele antropogene verontreinigingen de winning bereiken. Met name de verontreiniging met Bromacil vanaf het spoor en de voormalige stortplaats Baarnseweg zijn niet als een spoedlocatie aangemerkt. Dit terwijl stoffen van deze verontreinigingslocaties de winning hebben bereikt. Vanwege deze resterende risico s is dit criterium daarom als matig geclassificeerd. 5) Kwaliteit toestromend grondwater (en risico s ondergrondse activiteiten) De kwaliteit van het toestromende grondwater is als onvoldoende geclassificeerd vanwege de aangetroffen verontreinigingen. Er stroomt grondwater met verhoogde gehaltes Bromacil en BAM naar de winning toe. Het bromacil gehalte overschrijdt de normen zoals opgenomen in het Waterleidingbesluit. Er zijn ook verhoogde gehaltes VOCl in de waarnemingsputten aangetroffen. Het gaat in alle gevallen om stoffen die zijn vrijgekomen bij bovengrondse activiteiten. Ook is naar voren gekomen dat de staat van de riolering in De Bilt niet goed is. Eventuele lekkage van riolering vormt dan ook een bedreiging voor de winning, specifiek vanaf de kern Bilthoven vanwaar het water een korte verblijftijd heeft tot de winning. 6) Kwaliteit ruwwater Het ruwwater van de individuele pompputten van de winning Bilthoven overschrijdt voor zes parameters de drinkwaternormen. Het gaat in twee gevallen om chemische parameters diuron en bromacil (tabel II van het Waterleidingbesluit). In vier gevallen gaat het om van nature in de bodem aanwezige stoffen 1 : ammonium, ijzer, mangaan en aluminium. 7) Niveau zuivering De zuivering van de winning Bilthoven bestaat uit een cascadebeluchting en akdolietfiltratie. Er zijn geen plannen voor uitbreiding van de zuivering. Als maatregel om dit te voorkomen wordt de winning verdiept. Daardoor past het niveau van de zuivering bij de natuurlijke (grond)waterkwaliteit. 8) Risico s op verontreiniging door huidige functies Met behulp van de Reflect methodiek zijn de actuele risico s van de huidige functies bepaald. De kaart (figuur 2.14) is omgezet naar één gebiedsgemiddelde score van de 100-jaarszone. Voor de winning Bilthoven is de gemiddelde score 2.0 op een schaal van 1 tot 3. Daardoor scoort de winning als matig 2. In tabel 0.1 is per risico een (set) maatregel(en) benoemd met vermelding van de actor(en) die daarvoor in eerste instantie aan de lat staat/staan. De in deze tabel 1 Het betreft in alle gevallen organoleptische/esthetische indicatoren (tabel IIIb van het Waterleidingbesluit). 2 De volgende scores zijn gehanteerd: goed 1.0 1.75, matig 1.76 2.25, onvoldoende 2.26 3.0 - ii - 10 juni 2011 Definitief rapport
genoemde risico s en maatregelen zijn winningspecifiek. Daarnaast zijn algemene risico s/aandachtspunten en hiermee samenhangende maatregelen te benoemen, die naar verwachting voor meerdere of alle - winningen binnen de provincie Utrecht gelden. Genoemde maatregelen zijn door de betrokken gebiedsactoren tijdens het opstellen van dit gebiedsdossier benoemd als realistisch en haalbaar en vormen dan ook de basis voor verdere bespreking en uitwerking in de gebiedsgesprekken. Tabel 0.1. Overzicht winningspecifieke risico s en voorstel maatregelen Nr Risico Maatregel Actor(en) Type maatregel 1 Aantrekken verontreinigd grondwater door winning (o.a. Bromacil, BAM, VOCl). Stedelijke invloed is merkbaar door verhoogde gehalten van stoffen in individuele pompputten 2 Bedreiging winning door percolaatpluim van voormalige stortplaats Baarnseweg en VOClpluim met onbekende herkomst. De locatie Baarnseweg is door de provincie in 1998 beschikt als niet ernstig en wordt daarom niet gesaneerd. 3 Het op lange termijn aantrekken van een groot deel water afkomstig uit gebied dat momenteel niet wordt beschermd met aanvullend beleid en regelgeving. 4 Slechte staat van de riolering van de gemeente De Bilt. Mogelijke beïnvloeding hierdoor van het grondwater en (op termijn) mogelijk effect op de winning. Voor de gemeente Zeist is de riolering op orde. Verdiepen winning Waterbedrijf Technisch Handhaven overeen gekomen gemeentelijk beleid ten aanzien van onder meer bestrijdingsmiddelen zoals benoemd in beleidskader Schoon grondwater Utrechtse heuvelrug Bewustwording burger t.a.v. gebruik van stoffen zoals strooizout en bestrijdingsmiddelen in grondwaterbeschermingsgebied. Bewustwording golfbaan t.a.v. gebruik bestrijdingsmiddelen Nagaan wat de afspraken zijn met Prorail voor het huidige gebruik van bestrijdingsmiddelen Gesprek aangaan en in gesprek blijven over bodemverontreinigingen die de winning bedreigen Onderzoek naar mogelijke, aanvullende maatregelen voor het grondwater, eventueel m.b.v. modelberekeningen. Bewustwording particulieren ten aanzien van functies van beschermingszones en gebruik van stoffen binnen deze zones. Nulsituatie rioleringsstelsel in beeld brengen in grondwaterbeschermingsgebied met overlap in stedelijk gebied. Onderzoek naar eventuele beïnvloeding van grondwater en mogelijke risico s voor de winning. Voorstel is om dit te doen middels een ouderdomskaart van de Provincie, Beleidsmatig Gemeente Waterbedrijf, Beleidsmatig Gemeente, Provincie Waterbedrijf, Beleidsmatig Gemeente Provincie Beleidsmatig Vitens en Technisch provincie Provincie, Technisch Waterbedrijf Waterbedrijf, Beleidsmatig Gemeente Gemeenten Technisch De Bilt en Zeist - iii - Definitief rapport 10 juni 2011
riolering. Bij eventuele risico-gebieden Gemeente Beleidsmatig (volgend uit vorige stap): Bij prioritering renovatiewerkzaamheden rekening houden met deze gebieden. 5 Onvolledige weergave Grondwaterbescherming beter laten Gemeenten Beleidsmatig beschermingszones/voorschriften doorwerken in de bestemmings- in de bestemmingsplannen van plannen (juiste weergave van de gemeenten Zeist en De Bilt. begrenzingen en voorschriften). 6 Te verwachten problemen met het Monitoren invoering beleid door Provincie Beleidsmatig implementeren van het nieuwe gemeenten en specifiek hoeveel beleid rond gesloten KWO terugmeldingen van reeds systemen aangelegde gesloten KWO systemen gedaan worden. Algemene risico s en maatregelen - De huidige grondwaterbeschermingszones komen niet overeen met de meest recente inzichten ten aanzien van de intrekgebieden. Aanpassen beschermingszones in de nieuw op te stellen Provinciale Milieu Verordening (PMV) - Complementeren overzicht van de aanwezige potentiële (spoed)locaties met bodemverontreinigingen. Continueren aanpak spoedlocaties. Blijvende aandacht voor uitvoering van het bodemsaneringsprogramma. - Wat betreft het onderdeel Toezicht en handhaving is in het verleden al geconstateerd dat de taken en verantwoordelijkheden duidelijk zijn, maar dat er nog nader afspraken moeten worden gemaakt over de gewenste omvang van toezicht en handhaving binnen grondwaterbeschermingsgebieden. De provincie en betrokken overheden werken aan afspraken. - Provincie breed moet gekeken worden naar calamiteitenplannen. - Jaarlijks bespreken van alle verwachte (nieuwe) autonome ontwikkelingen binnen de 100-jaarszone om in een vroegtijdig stadium het grondwaterbeschermingsbelang mee te wegen bij de uitwerking van deze ontwikkelingen. - iv - 10 juni 2011 Definitief rapport
INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING 1 1.1 Wat is een gebiedsdossier? 1 1.2 Waarom een gebiedsdossier? 1 1.3 Leeswijzer 2 2 BASISINFORMATIE 3 2.1 Inleiding 3 2.2 Waterwinning en zuivering 3 2.3 Ondergrond: beschermende werking 4 2.4 Ondergrond: grondwaterstroming en verblijftijden 6 2.5 Oppervlaktewater 10 2.6 Puntbronnen 10 2.7 Diffuse bronnen 15 2.8 Lijnbronnen 18 2.9 Ondergronds ruimtegebruik 19 2.10 Kwaliteit van ruwwater en grondwater 19 2.11 Meer informatie? 20 3 BESCHERMINGSBELEID EN PRAKTIJK 21 3.1 Inleiding 21 3.2 Beschermingszones, milieuregels en planologische doorwerking 22 3.2.1 Beschermingszones en milieuregels 22 3.2.2 Planologische doorwerking beschermingszones 24 3.3 Hoe omgaan met functieveranderingen? 24 3.4 Autonome ontwikkelingen 3 4 ANALYSE RISICO S EN MAATREGELEN 4 4.1 Signaleringsdiagram 4 4.2 Analyse risico s 6 4.3 Voorstel maatregelen 8 5 GEBIEDSGERICHTE AANPAK 11 5.1 Inleiding 11 5.2 Gebiedsgesprekken 11 5.3 Afspraken 13 Blz. BIJLAGEN Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4 Bijlage 5 Bijlage 6 Bijlage 7 Literatuurlijst Kaarten in A3 Toetsing Waterkwaliteit Notulen gebiedsgesprekken Begrippenlijst Beleid en regelgeving Concept afspraken over adequate grondwaterbescherming Definitief rapport 10 juni 2011
1 INLEIDING Het gebiedsdossier bevat informatie over de waterwinning Bilthoven welke van belang is voor een adequate grondwaterbescherming. In dit hoofdstuk is onder meer beschreven waarom een dergelijk dossier is opgesteld en wat de status ervan is. 1.1 Wat is een gebiedsdossier? In een gebiedsdossier wordt door de betrokken partijen informatie verzameld die van belang is voor de (grond)waterkwaliteit ter plaatse van de waterwinning voor drinkwater. Op basis van deze informatie worden mogelijke beschermingsmaatregelen, gericht op preventie en risicobeheersing, ontwikkeld en in het dossier opgenomen. Vervolgens nemen de betrokken partijen uitgaande van het gebiedsdossier een besluit over de daadwerkelijk uit te voeren maatregelen. De (concept)afspraken over samenwerking en te nemen maatregelen maken onderdeel uit van het gebiedsdossier. 1.2 Waarom een gebiedsdossier? Wet- en regelgeving In de Drinkwaterwet is het duurzaam veiligstellen van de openbare drinkwatervoorziening aangemerkt als "dwingende reden voor groot openbaar belang". En in de Kaderrichtlijn Water (artikel 4) is aanvullend opgenomen dat lidstaten maatregelen moeten nemen om de inbreng van verontreinigende stoffen in het grondwater te voorkomen of te beperken. Specifiek voor waterwinningen voor drinkwater is opgenomen (artikel 7) dat lidstaten moeten zorgen voor de nodige bescherming van grondwater om het niveau van zuivering dat voor de productie van drinkwater is vereist, te verlagen. Met name dit laatste is leidend voor de te treffen maatregelen, de prioritering ervan en de benodigde afspraken over een adequaat beschermingsniveau. Provinciaal beleid De provincie Utrecht beschermt haar openbare drinkwatervoorziening via de risicobenadering in het beschermingsbeleid en de voorkantsturing in de Ruimtelijke Ordening. De risicobenadering houdt in dat voor de bescherming van de kwaliteit van het grondwater risicovolle activiteiten worden geweerd. Voorkantsturing houdt in dat er bij RO-ontwikkelingen naar gestreefd wordt dat de waterwinningen voor drinkwater zoveel mogelijk omgeven zijn met harmoniërende, grondwatervriendelijke, functies. Dit gebeurt in een zo vroeg mogelijk stadium van het RO-proces. Om goed invulling te kunnen geven aan zowel de risicobenadering als de voorkantsturing is inzicht nodig in de factoren die van belang zijn voor de kwaliteit van het onttrokken grondwater (Wuijts e.a., 2007). De provincie Utrecht heeft ervoor gekozen om deze informatie voor de kwetsbare winningen te bundelen in Gebiedsdossiers. Deze dossiers maken onderdeel uit van de gebiedsaanpak per waterwinning. Dit houdt onder meer in dat het gebiedsdossier actueel wordt gehouden inclusief de prioritering en afspraken die nodig zijn om de winningen adequaat te beschermen. Wat is de meerwaarde van het Gebiedsdossier? Het gebiedsdossier bevat gebiedsinformatie die relevant is voor de grondwaterkwaliteit nabij de waterwinning voor drinkwater Bilthoven. U kunt deze informatie gebruiken als u bijvoorbeeld werkt aan een structuurvisie, een bestemmingsplan, een Definitief rapport - 1-10 juni 2011
bestemmingsplanwijziging, een ruimtelijke ontwikkeling, een watergebiedsplan, een waterplan, een watertoets, een ruimtelijke ontwikkeling, het afkoppelen van hemelwater of het verlenen van milieuvergunningen/ontheffingen en de daarop volgende handhaving. 1.3 Leeswijzer Leeswijzer: hoofdstukindeling Het Gebiedsdossier bestaat uit vier hoofdstukken: 1. Basisinformatie over de winning en het intrekgebied à hoofdstuk 2 2. Beschermingsbeleid en praktijk à hoofdstuk 3 3. Analyse risico s en maatregelen à hoofdstuk 4 4. Gebiedsgerichte aanpak à hoofdstuk 5 Daarnaast is er een handleiding Gebiedsdossiers opgesteld waarin onder meer is beschreven op welke wijze dit gebiedsdossier tot stand is gekomen. Tevens bevat deze handleiding achtergrondinformatie zoals een toelichting op het signaleringsdiagram (hoofdstuk 4). Welke hoofdstukken zijn voor mij met name relevant? Handhaving en toezicht: Hoofdstuk 3 en 4 Ruimtelijke Ordening: Hoofdstuk 2 en 3 en 4 Waterbeheer: Hoofdstuk 2, 3 en 4 Beleidsmedewerkers: Hoofdstuk 4 en 5 Status en doelgroepen Het gebiedsdossier is een levend document en bevat geen nieuw beleid of regelgeving. Met levend wordt bedoeld dat het dossier regelmatig wordt aangevuld en geactualiseerd. Bijvoorbeeld met de verslagen van de gebiedsgesprekken. Of met een afsprakenlijst waarmee invulling wordt gegeven aan de benodigde adequate bescherming van de waterwinning. Informatievoorziening Het gebiedsdossier bevat de gebiedsspecifieke informatie over de winning Bilthoven. Op de website van de provincie is algemene informatie te vinden over beleid en regelgeving met betrekking tot de bescherming van het grondwater waaruit drinkwater wordt gewonnen. Via het loket van de website zijn interactieve kaarten van de grondwaterbeschermingszones met een grote mate van detail te downloaden. De provincie is voornemens om in 2011 / 2012 de website aan te passen zodat meer gebiedsspecifieke informatie per winning beschikbaar komt. Kader Actualisatie grondwaterbeschermingszones In dit gebiedsdossier zijn de huidige vastgestelde grondwaterbeschermingszones gepresenteerd en gebruikt 3. Naar verwachting worden er in 2012 nieuwe (geactualiseerde) beschermingszones vastgesteld met de vaststelling van de nieuwe PMV. Voor winning Bilthoven betekent dit een wijziging van de huidige grenzen van de beschermingszones. Na het vaststellen van de nieuwe beschermingszones wordt de inhoud van dit gebiedsdossier geactualiseerd. 3 De huidige PMV is vastgesteld in 1995. De nieuwe PMV wordt in 2012 verwacht. 10 juni 2011-2 - Definitief rapport
2 BASISINFORMATIE 2.1 Inleiding Dit hoofdstuk beschrijft de basisinformatie. In bijlage 2 zijn alle kaarten in groter formaat opgenomen. De grondwaterwinning Bilthoven is een winning van drinkwaterbedrijf Vitens. De winning is gelegen ten oosten van Bilthoven en ten noorden van winning Beerschoten. De winning ligt op de westflank van de Utrechtse Heuvelrug in gebied dat enerzijds gekenmerkt wordt door het bebouwde gebied van de kern Bilthoven en anderzijds door bospercelen. De maaiveldhoogte is circa 4 m+nap. De ligging van de winning is weergegeven in figuur 2.1. Figuur 2.1. Ligging winning Bilthoven met beschermingszones (bron: provincie Utrecht, geoloket) 2.2 Waterwinning en zuivering In Bilthoven wordt sinds 1928 met ondiepe en diepere winputten grondwater onttrokken. De winning heeft een vergunningscapaciteit van 2 Mm 3 /jaar. In figuur 2.2 is de werkelijk onttrokken hoeveelheid water weergegeven. Het grondwater wordt onttrokken uit het eerste freatische pakket op een diepte van 15 tot 55 meter en uit het tweede watervoerende pakket op een diepte van 75 tot 90 meter onder het maaiveld. De winning Bilthoven is deels een freatische, aerobe winning (ondiep) en deels een anaerobe winning (diep). De ondiepe winning is kwetsbaarder dan de diepe winning uit het tweede watervoerende pakket. Van het onttrokken grondwater wordt drinkwater Definitief rapport - 3-10 juni 2011
gemaakt met twee zuiveringsstappen bestaande uit cascadebeluchting en akdolietfiltratie. Tijdens pieken in de waterbehoefte kan het huidige pompstation de vraag niet goed aan. Het pompstation gaat daarom verbouwd en verdiept worden, waarschijnlijk in 2012. De nieuwbouw bestaat uit het aanleggen van reinwaterkelders, om de pieken in de watervraag te kunnen opvangen. Een reden voor het verdiepen van de winning is dat in de huidige situatie grondwater wordt aangetrokken dat verontreinigd is met Bromacil, een bestrijdingsmiddel dat gebruikt werd langs de spoorlijn. Door het aandeel water uit het tweede watervoerende pakket te vergroten, blijft het gehalte Bromacil in het gezamenlijk ruwwater onder de wettelijke norm. Onttrekking drinkwaterwinning Bilthoven 1 400 000 1 200 000 Onttrekking [m3/jaar] 1 000 000 800 000 600 000 400 000 200 000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Figuur 2.2. Onttrekking winning Bilthoven de afgelopen 8 jaren (bron: Vitens) 2.3 Ondergrond: beschermende werking Bodemopbouw 4 Vanwege de beperkte beschermende werking van de ondergrond is de winning Bilthoven aangemerkt als kwetsbaar door de provincie Utrecht. De winning Bilthoven onttrekt grondwater uit het 1 e en 2 e watervoerende pakket. De regionale geohydrologische opbouw is weergegeven in figuur 2.4. In figuur 2.3 is de laagopbouw van een nabije boring weergegeven (DINO, boring B32C0182). Deze boring geeft de laagopbouw in meer detail weer. 4 Beschrijving geohydrologie en bodemopbouw ontleent aan gegevens TNO en weergegeven boring. 10 juni 2011-4 - Definitief rapport
Watervoerende pakketten In het gebied van de Utrechtse Heuvelrug is geen deklaag aanwezig. Aan maaiveld is dus direct het eerste (freatisch) watervoerend pakket aanwezig. De bodem bestaat uit duinvaaggronden. Het eerste watervoerende pakket bestaat achtereenvolgens uit fijne stuif- en dekzanden van de Formatie van Kootwijk (alleen aan de oostzijde van de winning) en de Formatie van Twente, grove zanden en grind van de Formatie van Drenthe en grove zanden van de Formaties van Urk en Sterksel. Onder de scheidende laag ligt het tweede watervoerend pakket tot een diepte van 100 m. Dit pakket bestaat uit de Formatie van Harderwijk en is opgebouwd uit zand en fijn grind. Maaiveld = NAP +2 m 101.0 Zand Klei Diepte (m tov. maaiveld) Bestaande pompputten ondiep Bestaande pompputten diep Slecht doorlatend Laag (wigt uit) Figuur 2.3. Laagopbouw diepe boring nabij de winning. Het derde watervoerende pakket bestaat uit de Formaties van Maassluis, een laag die afwisselend uit schelphoudende, klei- en silthoudende zandlagen bestaat. De Formatie van Maassluis bevindt zich op een diepte van 110 m tot 185 m. Daaronder bevindt zich de hydrologische basis, opgebouwd uit klei van de Formatie van Oosterhout. Scheidende lagen De eerste scheidende laag is de Formatie van Kedichem. Deze bevindt zich op circa 45 m diepte. De kleilaag heeft een dikte van circa 3 tot 5 m en wigt uit tegen de stuwwal. In zuidelijke richting neemt de dikte van deze laag sterk toe tot ongeveer 20 m. De tweede scheidende laag is de Klei van Tegelen (100-110 m diep). Bilthoven Figuur 2.4. Geohydrologische dwarsdoorsnede winning Bilthoven (bron: Grondwateratlas Provincie Utrecht, Tauw, 2005) Definitief rapport - 5-10 juni 2011
2.4 Ondergrond: grondwaterstroming en verblijftijden Regionale grondwaterstroming In regionaal opzicht is sprake van een (zuid)westelijk gerichte grondwaterstroming vanaf de Utrechtse Heuvelrug naar het Amsterdam Rijnkanaal en de lagere gelegen westelijke veenweidegebieden. Intrekgebied Het intrekgebied van een winning is het gebied waarbinnen het aan maaiveld geïnfiltreerde water naar de winning toestroomt. Van het totale intrekgebied van de winning Bilthoven is 15% van het oppervlak aangemerkt als grondwaterbeschermingsgebied en 11% van het oppervlak als 100- jaarsaandachtsgebied. Dit betekent dat 26% van het totale intrekgebied is beschermd met aanvullend beleid en regelgeving (zie figuur 2.6). Binnen de 100-jaarszone wordt 28% van het volume drinkwater gewonnen (zie figuur 2.7) 5. Het berekende intrekgebied van Bilthoven wordt beïnvloedt door de nabije ligging van winning Beerschoten en ondiepe onttrekkingen in Bilthoven zelf, waaronder de Remia fabriek. Daardoor ontstaat aan het maaiveld een gat in het intrekgebied. In de berekeningen is al uitgegaan van de nieuwe verdiepte winsituatie. Deze relatief lage percentages van het oppervlak beschermd gebied betekenen dat op de langere termijn een groot deel van het onttrokken grondwater afkomstig is uit een gebied dat momenteel niet wordt beschermd met aanvullend beleid en regelgeving. Intrekgebied Figuur 2.5. Schematische weergave van een intrekgebied 5 Royal Haskoning voert berekeningen uit in opdracht van de provincie Utrecht om de intrekgebieden opnieuw te berekenen. Van deze nieuwe modelberekeningen is gebruik gemaakt. De intrekgebieden worden in de loop van 2011 vertaald naar nieuwe beschermingszones. 10 juni 2011-6 - Definitief rapport
Figuur 2.6. Intrekgebied van winning Bilthoven (bron: berekeningen Royal Haskoning, 2010). 110 100 90 80 70 Volume water (%) 60 50 40 30 28% 20 10 0 0.1 1 10 100 1000 10000 100000 tijd (jaren) Figuur 2.7. Cumulatieve responscurve van winning Bilthoven (bron: berekeningen Royal Haskoning, 2010) Definitief rapport - 7-10 juni 2011
Verblijftijd grondwater De verblijftijd is de tijd tussen het moment van infiltratie aan maaiveld en het moment waarop het water wordt onttrokken. De verblijftijd is relevant voor de kwetsbaarheid van de winning. Een winning waarvan een groot aandeel van het onttrokken grondwater in korte tijd toestroomt vanaf de plek waar het in de bodem infiltreert, is kwetsbaarder voor verontreiniging dan een winning waarvan het water veel langer onderweg is. De ruimtelijke verdeling van de verblijftijd is weergegeven in figuur 2.8. Figuur 2.8. Verblijftijd in jaren van winning Bilthoven (bron: berekeningen Royal Haskoning, 2010) (!met de oude begrenzingen van de beschermingsgebieden!) Kwetsbaarheid van de winning voor bestrijdingsmiddelen (en andere mobiele stoffen) Voor mobiele stoffen zoals bestrijdingsmiddelen wordt de kwetsbaarheid van de waterwinning bepaald door de verblijftijd van het grondwater. De eigenschappen van de bodem, zoals het gehalte lutum of organische stof, spelen hierbij namelijk geen rol vanwege het zandige, minerale karakter van de ondergrond. Figuur 2.9 bevat een meer gedetailleerde weergave van de verblijftijd. In deze figuur zijn locaties met een verblijftijd korter dan 50 jaar met een rood/oranje/gele kleur weergegeven. Dit zijn de meest kwetsbare locaties voor het gebruik van mobiele stoffen zoals bestrijdingsmiddelen. Bij de locaties met een groene kleur bedraagt de verblijftijd meer dan 50 jaar. Deze locaties zijn minder kwetsbaar voor het gebruik van mobiele stoffen. 10 juni 2011-8 - Definitief rapport
Figuur 2.9. Verblijftijd in jaren van winning Bilthoven (bron: berekeningen Royal Haskoning, 2010) Resumé en relevantie De winning onttrekt grondwater vanuit een groot gebied. Een groot deel van het grondwater (meer dan 70%) komt van buiten de 100-jaarszone, waarbij een deel van heel ver: er zijn twee stroombanen die door de winning worden aangetrokken met zeer oud water (reistijd van dat water is meer dan 500 jaar). Eén stroombaan loopt ten noorden van de winning en één komt vanuit het zuidoosten. Dit maakt grondwaterbescherming tot een regionale opgave. Bij nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen moet het lange termijn belang van een goede kwaliteit van het grondwater (=grondwaterbescherming) worden meegewogen. Het blijkt dat ten opzichte van de huidige beschermingsgrenzen het intrekgebied verder naar het noorden ligt. Daardoor heeft het stedelijke gebied van Bilthoven een grotere invloed op de winning dan op basis van de huidige beschermingszones verwacht wordt. Ook het grondwaterdeel met korte verblijftijden (<10 jaar) ligt in bebouwd gebied ten noorden van de spoorlijn. Dit is een kwetsbaar gedeelte van de winning. Definitief rapport - 9-10 juni 2011
2.5 Oppervlaktewater In de omgeving van winning Bilthoven is geen oppervlaktewater aanwezig. Dit blijkt ook uit de kaart van het oppervlaktewatersysteem aangeleverd door Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR), figuur 2.10. Figuur 2.10. Oppervlaktewatersysteem in de omgeving van winning Bilthoven. Er zijn geen open watergangen. De paarse lijnen zijn peilvakgrenzen. (bron: HDSR). (!met de oude begrenzingen van de beschermingsgebieden!) 2.6 Puntbronnen Binnen de 100-jaarszone van de winning Bilthoven liggen 19 (potentiële) bodemverontreinigingen 6 (zie figuur 2.11). De locaties zijn te onderscheiden in: bodemverontreiniging waarvan de sanering spoedeisend is in verband met aanwezige verspreidingsrisico s, humane of ecologische risisco s ( spoedlocaties ) 2 locaties potentieel spoedeisende bodemverontreiniging 7 locaties overige (niet spoedeisende) bodemsanering 10 locaties Van de spoedlocaties is vastgesteld dat deze gesaneerd moeten worden, dit is bij beschikking vastgelegd. De potentiële spoedlocaties worden momenteel onderzocht, bijvoorbeeld door middel van archief onderzoek of oriënterend onderzoek. Van de lijst met potentiële spoedlocaties vallen regelmatig locaties af, als uit onderzoek blijkt dat er geen reden is om aan te nemen dat de bodem verontreinigd is. De provincie is volop 6 Let op: als uitgegaan wordt van de nieuwe berekeningen van het intrekgebied, zijn er meer bodemverontreinigingen die binnen de 100-jaarszone vallen, omdat deze opschuift naar de kern Bilthoven. 10 juni 2011-10 - Definitief rapport
bezig met de potentiële spoedlocaties. Er is een klein deel van de spoedlocaties niet op kaart weergegeven, omdat de coördinaten niet bekend zijn. Bij de actualisatie van de gebiedsdossiers kan de kaart aangepast worden. Voor meer informatie over spoedlocaties zie kader. Kader Spoedlocaties Voortvloeiend uit het Convenant bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties 1 en de decentralisering van bodemtaken ligt bij de provincie (bevoegd gezag in het kader van de Wet Bodembescherming) de taak om in 2010 voor elke bekende verontreinigde locatie vast te stellen of er sprake is van onaanvaardbare risico s voor de mens. Als dat het geval is dan wordt een verontreiniging aangemerkt als humane spoedlocatie en dient de provincie er op toe te zien dat de locatie zo snel mogelijk en uiterlijk in 2015 wordt beheerst en/of gesaneerd (wegnemen humane risico s). Verontreinigde locaties met risico s voor het ecosysteem en/of verspreidingsrisico s (bijvoorbeeld bedreiging van waterwinningen voor drinkwater) worden ook aangemerkt als spoedlocaties en moeten in 2015 in beeld zijn gebracht. Daarnaast is in het convenant afgesproken dat er naar gestreefd wordt deze risico s eveneens in 2015 te hebben beheerst. Voor de aanpak van overige, niet spoedeisende verontreinigingen, wordt geen saneringstermijn vastgesteld. Deze kunnen in samenloop met maatschappelijke dynamiek worden meegenomen. In het convenant is afgesproken dat de humane spoedlocaties met voorrang worden aangepakt. Daarnaast speelt bedreiging van kwetsbare objecten (waaronder winningen) een belangrijke rol bij de prioritering van bodemverontreinigingen. 1 Dit convenant over de aanpak van spoedeisende bodemverontreinigingen is op 10 juli 2009 ondertekend door het rijk, IPO, de VNG en Unie van waterschappen. Figuur 2.11. Bodemverontreinigingen in de omgeving van winning Bilthoven (bron: provincie Utrecht). Definitief rapport - 11-10 juni 2011
In de 100-jaarszone van winning Bilthoven liggen twee spoedlocaties. Dit betreft de locaties Tolhuislaan 47-85 in Den Dolder en Dolderseweg 107 in Den Dolder. Daarnaast heeft Vitens nog de voormalige Baarnseweg 37 te Bosch en Duin genoemd als relevant. De Milieudienst Zuid Oost Utrecht heeft nog extra twee locaties benoemd in Bilthoven (Rembrandtlaan 12-14 en 26 en Vinkenlaan). Deze liggen buiten de 100-jaarszone, maar kunnen mogelijk relevant worden door het verschuiven van het intrekgebied. Hierna is een korte omschrijving opgenomen van de twee spoedlocaties en de voormalige stortplaats die is genoemd door Vitens. Tolhuislaan 47-85 te Den Dolder (UT035500303) Op deze locatie was een verzinkerij en vernikkelerij gevestigd. De grond en het grondwater zijn daardoor verontreinigd met cadmium, nikkel en zink. In 2007 en 2009 hebben saneringen plaatsgevonden. Er is echter door de provincie niet ingestemd met de uitgevoerde saneringen. De status sanering uitvoeren voor 2015 blijft daardoor staan. Er zou een lopende monitoring zijn (2009-2013) om aan te tonen dat er welliswaar een grote restverontreiniging resteert, maar dat er geen verspreidingsrisico s meer zijn 7, omdat in periode 2007-2008 een actieve sanering is uitgevoerd. De laatste monitoringsresultaten ontbreken echter. Dolderseweg 107 te Den Dolder (UT035500241) Van de spoedlocatie aan de Dolderseweg is bekend dat dit de locatie van Remia betreft. Historisch gezien hebben er diverse bodembedreigende activiteiten plaatsgevonden op het terrein (zie navolgend overzicht). Activiteit Van Tot hbo-tank (ondergronds) Onbekend Onbekend zuivelfabriek Onbekend Onbekend drukkerij (algemeen) Onbekend Onbekend papierwarenfabriek n.e.g. Onbekend Onbekend kunstofproduktenindustrie Onbekend Onbekend papier- en kartonverpakkingsmiddelenfabriek 1973 Onbekend onbekend 1972 Onbekend benzinepompinstallatie 1955 Onbekend machine- en apparatenindustrie 1944 Onbekend papier- en kartonwarenfabriek 1936 Onbekend zeepfabriek 1922 Onbekend vetsmelterij 1922 Onbekend oliezuiveringsfabriek 1910 Onbekend acetyleenfabriek 1903 Onbekend afgewerkte olietank (bovengronds) Onbekend Onbekend chemicaliënopslagplaats Onbekend Onbekend laboratorium Onbekend Onbekend zuivelfabriek Onbekend Onbekend Op bodemloket is te zien dat op het terrein een deelsanering heeft plaatsgevonden in 1993. Voor dit terreindeel geldt dat de verontreiniging voldoende is onderzocht. Op een aangrenzend terreindeel is nog een ernstige bodemverontreiniging aanwezig. In 2000 heeft hier wel een deelsanering plaatsgevonden. Uit de status van de locatie ernstig, 7 trede 3 van Saneringladder Doorstart A5 10 juni 2011-12 - Definitief rapport
start sanering voor 2015 blijkt dat er nog een verontreiniging aanwezig is. Zowel de grond als het grondwater zijn verontreinigd met VOCl (per). Er is risico op verspreiding van de verontreiniging. Op de locatie wordt ook gemonitord. Sinds 2006 zijn er geen monitoringsgegevens meer beschikbaar. Baarnseweg 37 te Bosch en Duin, Bilthoven (UT035500123) Aan de Baarnseweg te Bosch en Duin op de rand van het grondwaterbeschermingsgebied is een voormalige stortplaats gelegen. De omvang van de stortplaats is ca. 1 ha met een dikte van het gestorte pakket van 3 m [bron: GroenHolland, 1994 8 ]. De verontreiniging is beschikt als een ernstig maar niet urgent geval voor grond. Voor grondwater is er geen sprake van een geval [bron: beschikking provincie Utrecht, 1998 9 ]. Op naburig perceel Baarnseweg 35 is zink in het grondwater boven de interventiewaarde aangetroffen. Er wordt ook gemonitord op zink in grondwater. De provincie geeft aan dat er geen verspreidingsrisico s zijn. Het is raadzaam dat de provincie en Vitens in overleg treden over de genoemde locaties met bodemverontreiniging. Vastgesteld moet worden of er sprake is van een probleem, of er een relatie is tussen de bodemverontreinigingen en de winputten. 8 GroenHolland (1994) Orienterend bodemonderzoek Baarnseweg 37 te Den Dolder, in opdracht van provincie Utrecht, kenmerk GH94107, 23 november 1994. 9 Provincie Utrecht (maart 1998) Beschikkingen ernst en urgentie voor de bodemverontreiniging locatie: Baarnseweg 37 te Bosch en Duin. Definitief rapport - 13-10 juni 2011
Risico s op nieuwe verontreinigingen door bedrijven Binnen het grondwaterbeschermingsgebied van Bilthoven liggen twee bedrijven (voor de ligging, zie figuur 2.12) welke, op basis van de risico s voor de grondwaterkwaliteit, respectievelijk zijn ingedeeld in categorie 2 en 3. (zie tabel 2.1). Figuur 2.12. Bedrijven in de omgeving van winning Bilthoven (bron: Milieudienst Zuid Oost Utrecht). Tabel 2.1. Bedrijven binnen het grondwaterbeschermingsgebied (bron: Milieudienst Zuid Oost Utrecht). Categorie Aantal bedrijven in huidige grondwaterbeschermingsgebied Huidige bezoekfrequentie Milieudienst in relatie tot toezicht en handhaving 4 0 Ca. 1 keer per jaar 3 1 Ca. 1 keer per 1 jaar (bij slecht naleefgedrag) Ca. 1 keer per 3 jaar (bij goed naleefgedrag) 2 1 Onbekend 1 0 Onbekend Totaal 2 10 juni 2011-14 - Definitief rapport
2.7 Diffuse bronnen Gebruiksfuncties Het waterwingebied bestaat geheel uit bosgebied. Het gebied direct om het waterwingebied heen is stedelijk gebied van de kern Bilthoven (Julianalaan). Ten zuiden van het waterwingebied liggen recreatie faciliteiten; golfterrein De Biltse Duinen, camping Bospark Bilthoven en tennisbanen van tennisclub Bilthoven. Het landgebruik in het grondwaterbeschermingsgebied is grotendeels stedelijk (40%) en deels bos- en natuurgebied (43%). Het stedelijke gebied van Bilthoven bestaat vooral uit villawijken. In figuur 2.13 zijn de gebruiksfuncties weergegeven waaruit de diffuse belastingen kunnen worden afgeleid. Figuur 2.13. Diffuse belasting van winning Bilthoven (bron: Bestand Bodemgebruik, CBS). Actuele risico s Om meer inzicht te krijgen in de relatie tussen de kwetsbaarheid van de winning en de gebruiksfuncties aan maaiveld, is de Reflect-methodiek gebruikt. Met behulp van Reflect is een kaart vervaardigd die het actuele risico voor het huidige landgebruik weergeeft (figuur 2.14). Deze kaart bestaat uit een combinatie van de belasting door huidig gebruik en de kwetsbaarheid van de ondergrond (zie voor meer informatie het kader). Definitief rapport - 15-10 juni 2011
Actuele risico s van het huidige landgebruik via REFLECT Om de actuele risico s van het huidige landgebruik te duiden, zijn twee kaarten van de Reflectmethodiek gecombineerd: Kwetsbaarheidkaart De kwetsbaarheid is samengesteld uit een aantal kenmerken van de winning, namelijk de dikte van de slechtdoorlatende lagen boven het bepompte pakket, de kwetsbaarheid van de bovengrond (bodemtype) en de verblijftijdzonering van het grondwater ( afstand tot de winning in jaren ). Met deze benadering is het mogelijk voor een winning een ruimtelijk gedifferentieerd beeld van de kwetsbaarheid te maken met een score tussen 1 en 10. Deze kaart is opgenomen in de kaartenbijlage. Belastingkaart De belastingscore is berekend op basis van de grondgebruikfunctie. Het risico van de grondgebruikfunctie voor de grondwaterkwaliteit is opgesplitst in drie factoren; diffuse belasting, calamiteiten en handhaafbaarheid. De belasting is met REFLECT ingedeeld in drie categorieën functies harmoniserend, mogelijk risicovol onder voorwaarden en risicovol, met een score 1, 2 of 3. Voor de winning is vervolgens een kaart gemaakt met de actuele functies. De belastingkaart is opgenomen in de kaartenbijlage. Actuele risico s huidige landgebruik De belasting van bestaande activiteiten en de kwetsbaarheid van de winning zijn gecombineerd tot een inschatting van de actuele risico s. Zowel de belasting als de kwetsbaarheid zijn gescoord in drie categorieën. Dit resulteert in een ruimtelijk beeld met als indeling drie kleuren: geen probleem, groen (I), aandachtspunt, geel (II) en actuele risico s, rood (III). Figuur 2.14. Actuele risico s van huidige landgebruik gecombineerd met de kwetsbaarheid van de ondergrond voor winning Bilthoven volgens Reflect methodiek. (!met de oude begrenzingen van de beschermingsgebieden!) 10 juni 2011-16 - Definitief rapport
Uit figuur 2.14 blijkt op welke percelen de grootste actuele risico s liggen voor de winning. De percelen met de grootste risico s liggen vooral in het grondwaterbeschermingsgebied en bestaan uit het stedelijk gebied van Bilthoven. Daarnaast zijn er buiten de 100-jaarszone aan de oostkant percelen met een actueel risico op de voormalige vliegbasis Soesterberg. Dit risico wordt berekend door de gebruiksfunctie vliegveld. De kwaliteit van het onttrokken grondwater wordt beïnvloed door activiteiten aan maaiveld in stedelijk gebied zoals het gebruik van wegenzout en bestrijdingsmiddelen, lekkende riolen en puntbronnen. De stedelijke invloeden en de puntverontreinigingen zorgen voor verslechtering van de grondwaterkwaliteit. In de pompputten zijn verhoogde gehalten aan VOCl, nitraat, aluminium, Bromacil en BAM aangetroffen. BAM is afbraakproduct van dichlobenil, een bestrijdingsmiddel voor onkruidbestrijding in stedelijk gebied. In de winputten wordt VOCl aangetroffen afkomstig van een VOCl pluim die afkomstig is van een onbekende veroorzaker. Daarnaast wordt de winning bedreigd door een de percolaatpluim (o.a. VOCl) van de voormalige stortplaats Baarnseweg. Door de winning te verdiepen hoopt Vitens de effecten van diffuse bronnen en puntbronnen te mitigeren. De gemeente De Bilt heeft aangegeven in het kader van Duurzaam Terreinbeheer geen tot weinig bestrijdingsmiddelen te gebruiken. In het openbare groen, openbaar terrein en op verhardingen wordt chemie vrij gewerkt. Alleen op sportvelden worden bestrijdingsmiddelen toegepast (tabel 2.2). De gemeente heeft aangegeven dat het bestrijdingsmiddelen gebruik door particulieren aanzienlijk kan zijn, aangezien het veelal grote huizen met omvangrijke tuinen betreft. Tabel 2.2. Bestrijdingsmiddelen gebruik gemeente De Bilt (bron: Wareco (2009) Leidraad afkoppelen en infiltreren op de Utrechtse Heuvelrug; inventarisatie en afstemming). Definitief rapport - 17-10 juni 2011
2.8 Lijnbronnen In het intrekgebied van de winning Bilthoven liggen diverse lijnvormige elementen die de kwaliteit van het grondwater kunnen beïnvloeden, bijvoorbeeld bij calamiteiten. De belangrijkste lijnvormige elementen zijn de spoorlijn (Utrecht- Amersfoort) en de provinciale weg (Dolderseweg N238). In de winputten is bromacil aangetroffen. Dit is een bestrijdingsmiddel dat werd gebuikt op het spoor tussen Utrecht en Amersfoort. Het middel is sinds 1988 verboden en wordt niet meer gebruikt. Het breekt alleen af in een anoxisch milieu en zal daarom de diepere putten daarom niet beïnvloeden. In het kader van Schoon grondwater voor de Utrechtse Heuvelrug zijn gesprekken gevoerd met Prorail. Het bestrijdingsmiddelen gebruik is verbeterd, maar de precieze afspraken zijn niet bekend bij de gebiedsactoren. Daarnaast speelt de riolering van het stedelijk gebied een rol als lijnelement. De gemeente De Bilt heeft aangegeven dat de staat van de riolering verouderd is en dat lekkage een rol speelt. Aanvullend op wegen en spoorlijnen als lijnbronnen is gekeken naar buisleidingen voor transport van risicovolle stoffen, zoals transportleidingen van gas, olie, benzine, kerosine, chemische producten en industriële gassen. Maar binnen de 100-jaarszone van de winning zijn geen buisleidingen aanwezig, ook niet vlak langs de grenzen. De belangrijkste lijnbronnen met bijbehorende risico s zijn opgenomen in figuur 2.15 en tabel 2.3. Figuur 2.15. Lijnbronnen rondom winning Bilthoven (bron: Bestand Bodemgebruik, CBS). 10 juni 2011-18 - Definitief rapport
Tabel 2.3. Lijnbronnen Lijnbron Spoorlijn Regionale wegen (zoals N238) Riolering Belangrijkste risico Calamiteiten vormen een risico voor de winning. Daarnaast is het historisch gebruik van bestrijdingsmiddelen een probleem Calamiteiten vormen een risico voor de winning. Lekkage vanuit verouderde riolering zorgt voor een belasting van het grondwater met stoffen zoals macroparameters en geneesmiddelen 2.9 Ondergronds ruimtegebruik KWO installaties In de 100-jaarszone van winning Bilthoven bevinden zich geen installaties voor Koude Warmte Opslag (KWO). De dichtstbijzijnde KWO s liggen rondom winning Beerschoten. KWO installaties kunnen een risico vormen voor de drinkwaterwinningen, mede als gevolg van de lokale opwarming van het grondwater. In verband met de mogelijke risico's van KWO installaties voor de drinkwaterwinningen heeft de provincie in haar beleid gesteld dat er minimaal een verblijftijd van 50 jaar tussen de KWO installatie en de putten van de drinkwaterwinning moet zijn. Dit moet aangetoond worden bij de vergunningaanvraag voor de KWO in het kader van de vergunning Waterwet. Overig ondergronds ruimtegebruik Uitgezonderd de hierboven genoemde riolering is er, voor zover bekend, geen sprake van risicovol ondergronds ruimtegebruik binnen het grondwaterbeschermingsgebied. Van belang is wel om te noemen dat er nieuw beleid aanstaande is met betrekking tot gesloten systemen voor Koude Warmte opslag. In nieuw beleid van de provincie zullen deze systemen verboden worden in het grondwaterbeschermingsgebied, en gemeld moeten worden in het 100-jaarsaandachtsgebied. Met terugwerkende kracht moeten reeds aangelegde gesloten systemen gemeld worden. 2.10 Kwaliteit van ruwwater en grondwater Op basis van de KRW dienen waterwinningen voor drinkwater beoordeeld te worden op het voldoen van het water aan de normen van het Waterleidingbesluit (toets cf art 7.2 KRW). Het ruwwater van de individuele pompputten van de winning Bilthoven overschrijdt voor zes parameters de drinkwaternormen (zie bijlage 3). In de pompputten zijn overschrijdende gehalten diuron, bromacil, aluminium, ijzer, mangaan en ammonium vastgesteld. Daarnaast zijn VOCl (tri), nitraat en BAM verhoogd aangetroffen. Het reine water van de winning (dit is het water na zuivering) voldoet wel aan de gestelde eisen voor drinkwater. De stoffen aluminium, ammonium, ijzer, mangaan en nitraat zijn stoffen die van nature aanwezig zijn in de bodem. Nitraat ligt nog ver onder de norm namelijk 4.5 mgn/l, terwijl de norm 50 mgn/l is. Er is wel sprake van een stijgende trend. Bromacil is een bestrijdingsmiddel en gebuikt op het spoor tussen Utrecht en Amersfoort. Het middel is sinds 1988 verboden en wordt niet meer gebruikt. Het Definitief rapport - 19-10 juni 2011
breekt alleen af in een anoxisch milieu en zal de diepere putten daarom niet beïnvloeden. BAM is afbraakproduct van dichlobenil, een bestrijdingsmiddel voor onkruidbestrijding in stedelijk gebied. In de winputten is een VOCl pluim aangetroffen die afkomstig is van een onbekende veroorzaker. Daarnaast wordt de winning bedreigd door een de percolaatpluim (o.a. VOCl) van de voormalige stortplaats Baarnseweg. Deze is door de provincie in 1998 beschikt als niet ernstig en wordt daarom niet gesaneerd. Het grondwater is van acceptabele kwaliteit, waaruit met een eenvoudige zuivering drinkwater wordt gemaakt. De kwaliteit van het onttrokken grondwater wordt beïnvloed door activiteiten aan maaiveld in stedelijk gebied zoals het gebruik van wegenzout en bestrijdingsmiddelen en lekkende riolen en puntbronnen. De stedelijke invloeden en de puntverontreinigingen zorgen voor verslechtering van de grondwaterkwaliteit. Door meer diep grondwater aan te trekken blijven de gehaltes microverontreinigingen in het ruw water laag. De huidige zuivering is niet geschikt om microverontreinigingen te verwijderen. In de pompputten van Bilthoven worden milieuvreemde stoffen aangetroffen. Dit toont aan dat de winning kwetsbaar is voor ondergrondse- en bovengrondse activiteiten. De verdieping van de winning is een maatregel om de antropogene beïnvloeding te verminderen. 2.11 Meer informatie? Dit hoofdstuk beschrijft de belangrijkste basisinformatie op hoofdlijnen. In onderstaande tabel is opgenomen waar u meer aanvullende informatie kunt vinden (niet uitputtend). Daarnaast vindt u in bijlage 1 een literatuurlijst. Tabel 2.4. Enkele aanvullende informatiebronnen Geo-informatie Bronhouder Website Grondwaterbeschermingsbeleid Provincie Utrecht www.provincie-utrecht.nl/grondwaterbescherming Bodemonderzoeken, Provincie Utrecht www.bodemloket.nl bodemsaneringen en bodembelastende activiteiten Bedrijven Milieudienst Zuid Oost Utrect Geoloket milieudienst ZOU: http://portaal.milieudienstzou.nl/milieudienstzou/ Geoloket/tabid/245/language/nl-NL/Default.aspx Aardgasleidingen en Milieudienst Zuid oost http://nederland.risicokaart.nl/risicokaart.html?prv=utrecht brandstofleidingen Utrecht/ risicokaart Kabels en leidingen Kadaster http://www.kadaster.nl/klic/ 10 juni 2011-20 - Definitief rapport
3 BESCHERMINGSBELEID EN PRAKTIJK 3.1 Inleiding Dit hoofdstuk bevat op hoofdlijnen een beschrijving van beleid en regelgeving voor zover relevant voor de specifieke situatie van de winning Bilthoven. In bijlage 6 is een uitgebreid overzicht opgenomen waarbij per verantwoordelijke overheid de relevante wetgeving is weergegeven en de uitwerking daarvan in de praktijk naar plannen, verordeningen en vergunningen weergegeven. Figuur 3.1. Schematische weergave van het grondwaterbeschermingsbeleid. Een goede voorkantsturing bij de ruimtelijke ordening heeft de eerste voorkeur. Bij het bepalen of functies (huidig of toekomstig) samen gaan in de grondwaterbeschermingszones kunt u als volgt aan de slag: 1. Mogelijkheid: bepaal op basis van de informatie (en verwijzingen) in paragraaf 3.2 en 3.3 of de activiteit is toegestaan op de betreffende locatie. 2. Risico s: bepaal op basis van paragraaf 3.4 de (relatieve) risico s van de functie. 3. Locatiekeuze: maak met behulp van de aanwijzingen in paragraaf 3.4 een keuze voor een locatie (geldt alleen voor nieuwe locaties). 4. Mitigatie: reduceer de risico s van de functie door het nemen van mitigerende maatregelen zoals bijvoorbeeld het stoppen met toepassen van bestrijdingsmiddelen (huidig) of een locatie zodanig in te richten dat toepassen van bestrijdingsmiddelen niet nodig zal zijn. In paragraaf 3.3 is in de tabel een eerste aanzet gegeven voor mitigerende maatregelen. Het is belangrijk om op te merken dat de bodem op elke locatie anders is. En nieuwe functies kunnen op veel verschillende manieren worden gerealiseerd (bv. duurzame versus reguliere woningbouw). Dit betekent dat grondwaterbescherming maatwerk is. Definitief rapport - 21-10 juni 2011
De in het gebiedsdossier opgenomen informatie heeft als belangrijkste doel om een eerste indicatie te geven van de risico s en de (on)mogelijkheden maar vooral om op basis van deze informatie het gesprek aan te gaan met de betrokken partijen. 3.2 Beschermingszones, milieuregels en planologische doorwerking 3.2.1 Beschermingszones en milieuregels Beschermingszones De winning Bilthoven heeft een waterwingebied, een grondwaterbeschermingsgebied, een boringsvrije zone en een 100-jaarsaandachtsgebied. Daarnaast is er bij de winning Bilthoven een 50-jaarszone aangewezen als signaleringszone 10. Binnen de 50- jaarszone mogen geen KWO-systemen worden aangelegd. Het verbod is vastgesteld in het grondwaterplan van de Provincie Utrecht, vanwege de risico s die open KWOsystemen geven voor de winning. Figuur 3.2 bevat een overzicht met de regels die gelden in de drie verschillende beschermingszones en de 50-jaarszone 11. Figuur 3.2. Overzicht regelgeving in de verschillende beschermingszones. 10 De 50-jaarszone wordt per watervoerend pakket bepaald. In het geval van de winning Bilthoven zijn er drie watervoerende pakketten en dus drie 50-jaarszones. De 50-jaars signaleringszone die is weergegeven op de kaart is de uiterste contour van de drie 50-jaarszones. Om te beoordelen of een KWO is toegestaan wordt gekeken naar de geplande diepte van de KWO en de 50-jaarszone op die diepte. 11 De inhoud van de betreffende regels staat op: www.provincie-utrecht.nl/grondwaterbescherming 10 juni 2011-22 - Definitief rapport