Opkomende zoönosen: de mythe van de voorspelling Prof. Jaap Wagenaar DVM, PhD Department of Infectious Diseases and Immunology, Faculty of Veterinary Medicine, Utrecht University, Utrecht - NL Central Veterinary Institute, Lelystad - NL j.wagenaar@uu.nl
Inhoud Infectieziekten en zoönosen Toename opkomende zoönosen? Voorspelling van de volgende uitbraak Terug in de tijd.. Hoe goed zijn we voorbereid? Conclusies
(Re) emerging Zoonoses An emerging zoonosis is a zoonosis that is newly recognised or newly evolved, or that has occurred previously but shows an increase in incidence or expansion in geographic, host, or vector range. It is noted that some of these diseases may further evolve and become effectively and essentially transmissible from human to human (e.g. HIV). WHO 2004 Diseases whose incidence in humans has increased in the past 2 decades or threatens to increase in the near future Emerging Infectious Diseases
Importance of zoonoses More than 800 infectious diseases can be transmitted from animals to humans The last 20 years, 73% (114/156) of all emerging human infections are zoonotic Many zoonoses are (potentially) food borne Taylor et al., 2001
[Jan Steen, 1626-1679]
[Jan Steen, 1626-1679]
Old `fellows`.. Non typhoid Salmonella Brucella Anthrax Yersinia pestis
New age. Campylobacter Borrelia burgdorferi (lyme) E. coli O157 Bartonella henselae Norovirus Transmissible Spongiform Encephalopathies Hepatitis E
The good news.. (US) The 5 major pathogens <1900 l Brucella l Clostridium botulinum l Salmonella Typhi l Trichinella l Vibrio cholerae Account for 0.01% of the cases in 1999
Still struggling with. Food borne infections (Salmonella Enteritidis, Salmonella Typhimurium DT 104, Campylobacter, noroviruses..) Antimicrobial resistance Cholera: 111,575 cases with 1894 deaths annually (officially reported in 2003.) Shigellosis: 164 million of cases annually with 1.1 million deaths Salmonella Typhi: 17 million cases with 600,000 deaths in 2000
Is there an increase in prevalence of zoonoses?
Changing microbes in a changing world.(1) Open borders: trade of food and travelling to exotic regions (vector, immunity) Changing consumer lifestyles, habits and demands (ready to eat foods, fresh food, minimal processed food) Susceptibility of hosts l Immunocompromised (children, elderly people, chronic diseases)
Changing microbes in a changing world.(2) Animal production systems (focus on animal welfare and extensive farming, organic production) Improved diagnostics Changing microbes (resistance!!!!!, virulence factors, adaptation to new processing techniques) Climate change (floodings, spread of vectors)
The Netherlands High density of people and animals l 6.9 million pigs l 458 million chickens (broilers and laying hens) l 5 million cattle (including veal calves) l 16.7 million people
EID events 1940-2004 KE Jones et al., Nature 2008
zoonotic wildlife zoonotic non-wildlife drug-resistance vector-borne Global distribution of relative risk of an EID event KE Jones et al., Nature 2008
Opkomende zoönosen in Nederland Emzoo-rapport Project Emerging Zoonosen Informatie en Prioritering systeem (EZIP): impact
1. Probability of introduction of the pathogen in the Netherlands 2. Transmission between animals 3. Economic damage in animal reservoir 4. Transmission from animals to humans 5. Transmission between humans 6. Morbidity 7. Mortality
De voorspelling van 10 jaar geleden: 2002 q SARS LA-MRSA Q-koorts EHEC ESBLs Aviaire influenza Antibiotica resistentie Bluetongue Schmallenberg virus
De voorspelling van 10 jaar geleden: 2002 SARS q LA-MRSA Q-koorts EHEC ESBLs Aviaire influenza Antibiotica resistentie q Bluetongue Schmallenberg virus Science (329), 27 August 2010
De voorspelling van 10 jaar geleden: 2002 q SARS q LA-MRSA q Q-koorts EHEC ESBLs Aviaire influenza Antibiotica resistentie Bluetongue Schmallenberg virus
De voorspelling van 10 jaar geleden: 2002 q SARS q LA-MRSA q Q-koorts q EHEC ESBLs Aviaire influenza Antibiotica resistentie Bluetongue Schmallenberg virus
De voorspelling van 10 jaar geleden: 2002 q SARS q LA-MRSA q Q-koorts q EHEC q ESBLs Aviaire influenza Antibiotica resistentie Bluetongue Schmallenberg virus
De voorspelling van 10 jaar geleden: 2002 q SARS q LA-MRSA q Q-koorts q EHEC q ESBLs q Aviaire influenza Antibiotica resistentie Bluetongue Schmallenberg virus
De voorspelling van 10 jaar geleden: 2002 q SARS q LA-MRSA q Q-koorts q EHEC q ESBLs q Aviaire influenza q Antibiotica resistentie Bluetongue Schmallenberg virus
De voorspelling van 10 jaar geleden: 2002 q SARS q LA-MRSA q Q-koorts q EHEC q ESBLs q Aviaire influenza q Antibiotica resistentie q Bluetongue q Schmallenberg virus
De voorspelling van 10 jaar geleden: 2002 q SARS q LA-MRSA q Q-koorts q EHEC q ESBLs ü Aviaire influenza ü Antibiotica resistentie q Bluetongue q Schmallenberg virus
Voorspellen heeft zeer beperkte waarde Hoe wapenen we ons?
Signaleren, surveillance en preparedness Signaleren van opmerkelijke zaken Afwijking van normaal Draaiboeken klaar hebben áls er iets gebeurt Uitwisseling gegevens
Signaleren, surveillance en preparedness Signaleren van opmerkelijke zaken l l Zoönosen geven vaak geen symptomen in dieren (de mens is de beste indicator) Surveillance pathogenen Bekende pathogenen die toenemen in prevalentie (lab-bevestigd) Dieren blind screenen op endemische en niet-endemische pathogenen? Gezonde dieren screenen op echte nieuwe pathogenen? l l l Syndroomsurveillance (klinisch en overige data) Kies de juiste criteria! Zowel bij mens als dier Oplettende personen op alle niveaus! Rapportage Afwijking van normaal Draaiboeken klaar hebben áls er iets gebeurt Uitwisseling gegevens
Weekly number of cases campylobacteriosis 140 120 100 80 60 40 20 0 Observed Expected Tolerance Avian influenza outbreak jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt 2002 2003 2004 Wilfrid van Pelt, RIVM
Signaleren, surveillance en preparedness Signaleren van opmerkelijke zaken l l Zoönosen geven vaak geen symptomen in dieren (de mens is de beste indicator) Surveillance pathogenen Bekende pathogenen die toenemen in prevalentie (lab-bevestigd) Dieren blind screenen op endemische en niet-endemische pathogenen? Dieren screenen op echte nieuwe pathogenen? l l l Syndroomsurveillance (klinisch en overige data) Kies de juiste criteria! Zowel bij mens als dier Oplettende personen op alle niveaus! Rapportage Afwijking van normaal Draaiboeken klaar hebben áls er iets gebeurt Uitwisseling gegevens
Signaleringsoverleg Zoönosen (SO-Z)
Signaleringsoverleg Zoönosen (SO-Z) Gezondheidsdienst voor Dieren Centraal Veterinair Instituut Faculteit Diergeneeskunde nvwa RIVM-CIB/GGD Input: gegevens uit reguliere surveillance systemen en meldkamers
Is het goed, kan het beter? In Nederland intensief overleg tussen humane en veterinaire gezondheidszorg Draaiboeken voor vele infectieziekten (LCI, nvwa, ) Goede humane surveillance Goede surveillance in de diersectoren Dwars door structuren. Ja, het systeem is goed
Conclusies Er blijven dreigingen, mogelijk zelfs in toenemende mate. De prioriteringsgegevens moeten we slim gebruiken. De kans dat we veranderingen (morbiditeit, mortaliteit) oppikken is groot Het doorgeleiden van signalen is verankerd. We zitten operationeel (epidemiologisch en microbiologisch) in de startblokken áls er iets gebeurt.