Jaarverslag 2015 en Jaarprogramma 2016 Waterketen Groningen en Noord Drenthe
In 2015 is fase drie van de waterketensamenwerking in Groningen en Noord Drenthe gestart. Dat betekent concrete samenwerkingsprojecten die koersen op besparing van kosten (K), verbeteren van kwaliteit (K), verminderen van kwetsbaarheid (K) en vergroten van duurzaamheid (D). Karla Peijs heeft de balans opgemaakt en door een nieuwe regionale monitor hebben we zicht op de resultaten die we tot nu toe hebben behaald. De kostenbesparing gaat goed, we kunnen ons nu meer concentreren op de verbetering van kwaliteit en vermindering van kwetsbaarheid. U leest er alles over in dit jaarverslag. We sluiten af met een doorblik naar 2016.
Inhoud Waarom samenwerken 3 Monitoring in de regio 4 Monitoring landelijk 5 Conclusie Monitoring 5 Voortgang waterbedrijven 5 Projecten en diensten 6 Clusteraanpak 8 Organisatie 2015 9 Jaarprogramma 2016 10 Financiële verantwoording 12
Waarom samenwerken Het Bestuursakkoord Water (BAW) uit 2011 is de basis voor de waterketen. Het geeft aanwijzingen om te besparen op kosten, verbetering van de kwaliteit en het verminderen van de personele kwetsbaarheid. Om deze doelen te realiseren besloten we als organisaties samen te werken in de waterketen Groningen en Noord Drenthe. De samenwerking geeft een besparing aan van 17,67 miljoen (prijspeil 2014) en is al volgt onderverdeeld: Gemeenten en Waterschappen totaal 14.570.000 Waterbedrijven totaal 3.100.000 Dit bereiken we door samen projecten op te pakken in zeven clusters. Deze clusters rapporteren zelfstandig over de bereikte resultaten richting de gemeenten en de waterschappen. Dit jaarverslag rapporteert over de totale samenwerking en hoe we ervoor staan ten opzichte van de andere 49 samenwerkingsregio s in Nederland. Eind 2014 heeft de visitatiecommissie onder leiding van Karla Peijs het eindbeeld gepresenteerd aan de minister. Over onze regio is onder andere het volgende opgemerkt: De ontwikkelingen in de regio blijven achter bij die in de rest van Nederland, het ambitieniveau is lager dan de meeste andere regio s. Als dit zo blijft dan betekent dit dat andere regio s meer moeten doen om de afspraken uit het BAW te realiseren. Met andere woorden, wanneer onze regio achterblijft wordt de financiële last voor de andere regio s hoger omdat het totaal over Nederland maatgevend is. Veel projecten verkeerden in 2014 nog in de onderzoeksfase en de financiële ambitie was gematigd, namelijk precies op de beoogde besparingslijn van 10%. Er was voor gekozen om eerst een goede basis neer te leggen en een voorzichtige ambitie neer te zetten. De vraag voor de komende jaren is dan ook: maken we het waar en kunnen we meer bereiken? 3
Monitoring in de regio Vorig jaar is een landelijke monitor van de afspraken in het BAW gelanceerd voor gemeenten en waterschappen. Met die monitor meten we de voortgang en vergelijken we de landelijke 50 regio s. In de onderstaande tabel ziet u de oorspronkelijke beoogde besparing gemaakt in 2010. En de bijgestelde prognose 2020 die is gemaakt in 2015. Op de besparing die is gemaakt in 2010, is het samenwerkingsakkoord gebaseerd. Groningen,Haren,Ten Boer ( ) * Tabel gebaseerd op de monitor van voorjaar 2015 De besparingsambitie is toegenomen met circa 30%. Voor de samenwerking geldt het totaal maar er zijn ook achterblijvende clusters. Er is afgesproken dat elk cluster minimaal de beoogde besparing van 2010 moet gaan halen. 4
Monitoring landelijk Landelijk vergelijken we de uitkomsten van de monitor en de uitkomsten rapporteren we aan de minister van Infrastructuur en Milieu. Conclusie monitoring Landelijk staan we er goed voor. Gemeenten en waterschappen gaan voor een hogere ambitie in 2020. Uit de monitor blijkt verder dat een groot deel van de ambitie is gehaald. Voortgang waterbedrijven Voor de drinkwatersector is in het BAW een kostenreductie afgesproken van jaarlijks 70 miljoen vanaf 2020 (prijspeil 2010). In het voorjaar van 2015 is een actuele prognose afgegeven van 88 miljoen. Hiervan is al 53 miljoen gerealiseerd. Hiermee ligt de sector ruim op schema. Dit geldt zowel voor het landelijke beeld als voor de beide waterbedrijven in onze regio. Voor WMD en Waterbedrijf Groningen samen resteert nog een opgave van 2,3 miljoen. 5
Projecten en diensten Naast de financiële gevolgen besteden we ook aandacht aan de andere doelstellingen: kwaliteit, kwetsbaarheid en duurzaamheid. Kwaliteit verhogend werken zorgt voor minder kwetsbaarheid en verhoging van de duurzaamheid. In de beperking toont zich de meester is het uitgangspunt. Beter een klein aantal kansrijke projecten goed doen, dan te veel met misschien weinig resultaat. Onderstaande geselecteerde projecten en diensten leveren op de langere termijn veel op. Waterkaart In dit project brengen we de watersystemen van gemeenten en waterschappen samen op één digitale kaart. Door dit samenvoegen sporen en elimineren we onvolkomenheden op en leren medewerkers van verschillende organisaties elkaar beter kennen. Lesprogramma water In samenwerking met het Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid (IVN) is een lesprogramma water gemaakt voor basisscholen. Met dit lesprogramma worden kinderen zich bewuster van water. Waar komt drinkwater vandaan? Waar gaat het naar toe als het de kraan uit stroomt? Hoe zamelt de gemeente het water in en hoe maakt het waterschap het water weer schoon? Het onderwijs is de poort naar de samenleving wordt wel gezegd. Via de kinderen bereiken we ook de volwassenen. 6
Personele kwetsbaarheid verminderen Door het samen oppakken van projecten en diensten willen we de kwetsbaarheid verminderen. Een goed voorbeeld zijn de verderop beschreven diensten gegevensbeheer en meten en monitoren. Momenteel wordt bijvoorbeeld het meten en monitoren nog onvoldoende opgepakt vanwege het ontbreken van specialistisch personeel. Door dit gezamenlijk te doen zijn we als regio wél in staat dit te verrichten. Risicogestuurd beheer Door met een concreet onderdeel praktisch aan de slag te gaan, hopen we dat dit leidt tot meer navolging. Bij het beheer van de riolering stappen we af van het traditionele beheer, waarbij vervanging van riolering standaard wordt begroot na 60 jaar. Er zijn situaties waar de risico s minder groot zijn en situaties waar ze wel groot zijn. Door hier meer op te sturen kan scherper aan de wind worden gevaren en vervangen we uiteindelijk minder snel. Dit werkt door in de financiële prognoses en het vergroot het kwalitatieve inzicht in de staat van de riolering. In 2015 zijn in Hoogezand-Sappemeer en Zuidhorn projecten uitgevoerd waar dit type beheer is doorberekend. De eerste resultaten in deze gemeenten zijn erg positief. Meten en monitoren Het afvalwatersysteem van gemeenten en waterschappen is ontworpen met theoretische modellen. Hoe het in de praktijk werkt, stellen we vast door metingen, zoals het aantal overstorten, draaiuren pompen etc. Met deze metingen bepalen we of we het systeem uitbreiden of aanpassen. Meten is weten en dit voorkomt overbodige investeringen. In 2015 is een businesscase opgesteld voor de clusters BMWE, Groningen Oost, Westerkwartier en de Kop van Drenthe die hiermee gaan beginnen. De andere clusters GHT, Groningen Centraal en DAL haken later aan bij de gezamenlijke organisatie. Gegevensbeheer Het watersysteem bestaat uit onnoemlijk veel onderdelen. Dit kan alleen goed worden beheerd door alle gegevens te automatiseren. Door deze gegevens gezamenlijk te beheren investeren we in kwaliteit en verminderen we de kwetsbaarheid. In 2015 is een businesscase opgesteld waarin de gezamenlijke organisatie is beschreven. In dit geval starten we met de clusters BMWE en Groningen Oost. Later volgen de andere clusters. 7
Clusteraanpak In de zeven clusters werken de clustercoördinatoren samen met waterteams aan de uitvoering van de waterakkoorden. De clusters rapporteren zelfstandig aan de aangesloten organisaties. Wel zorgen we voor afstemming en overleg om zoveel mogelijk gemeenschappelijk te doen en van elkaar te leren. De voortgang volgen we ook regionaal. Hiervoor is het stoplichten model ontwikkeld dat we inmiddels in alle clusters toepassen. Zo hebben de verschillende gemeenten een eigen exploitatiewerkwijze voor het financieel beheer van de riolering. In 2015 is gestart met een onderzoek naar het standaardiseren van deze verschillende werkwijzen. In Groningen Oost is geconstateerd dat standaardisering van de exploitatiemodellen leidt tot veel meer inzicht. Met dit inzicht brengen we verschillen en overeenkomsten veel beter in kaart. We verwachten dat dit een vliegwiel effect zal hebben naar andere gemeenten. Voorbeeld stoplichtmodel 8
Organisatie 2015 In 2015 is de nieuwe regiegroep van start gegaan: Voorzitter Johan Dijkstra (Assen, Aa en Hunze, Noordenveld en Tynaarlo, cluster Kop van Drenthe) Monique van Haeren (Hoogezand-Sappemeer, Menterwolde, Slochteren en Pekela, cluster Groningen Oost) Harm Küpers (waterschap Hunze en Aa s) Fred Klein Woolthuis (waterschap Noorderzijlvest) Jakko Zwartsenburg (Stadskanaal, Oldambt, Bellingwedde en Vlagtwedde, cluster Groningen Oost) Joep Hoedjes (Groningen, Haren en Ten Boer, cluster GHT) Kasper Bosker (Delfzijl, Appingedam en Loppersum, cluster DAL) Jerry Koomans van den Dries (Bedum, de Marne, Winsum en Eemsmond, cluster BMWE) Ietse-Willem Ploeg (Leek, Marum, Grootegast en Zuidhorn, cluster Westerkwartier) Mario Post (Waterbedrijf Groningen) Harm Hopman (WMD), 4 december 2015 En de clustercoördinatoren: Hans de Vries en Dries Jansma (cluster GHT) René Mensen (cluster Kop van Drenthe) Joost Gierman (cluster Groningen Centraal) Mario Brinkman (cluster Westerkwartier) Jan Egberts Eleveld (cluster Groningen Oost) Peter Sijbolts (cluster BMWE) Menno Smit (cluster DAL) André Wierda (WMD) Mario Post (Waterbedrijf Groningen) De waterregisseur, Peter Groen, is per 1 maart 2015 aangesteld. Bestuurlijke klankbordgroep: Directeur Riksta Zwart (Waterbedrijf Groningen) Wethouders André Hammenga (Veendam) en Theun Wijbenga (Tynaarlo) DB-lid Bob van Zanten (waterschap Noorderzijlvest). Het doel van de klankbordgroep is: landelijke vertegenwoordiging van de waterketensamenwerking, klankbord voor de regiegroep en waterregisseur en voorbereiden van de regionale bestuurdersbijeenkomsten. 9
Jaarprogramma 2016 We gaan in 2016 verder met de projecten en diensten waar we vorig jaar mee zijn gestart. We hanteren een projectmatige opzet waarbij we de bemensing uit de regio werven. Gezamenlijk gegevensbeheer De businesscase bespreken we nog in de clusters BMWE en Groningen Oost en daarna leggen we het ter besluitvorming voor aan de acht colleges. Het project daarna behelst het inrichten van de gezamenlijke organisatie. Gezamenlijk meten en monitoren De businesscase leggen we voor aan BMWE, Groningen Oost, Westerkwartier, Kop van Drenthe en de twee waterschappen. Daarna leggen we het voor ter besluitvorming aan 16 colleges en 2 besturen. Het project daarna behelst het inrichten van de gezamenlijke organisatie. Dit wordt een gecombineerde organisatie met gegevensbeheer Uitrol educatieproject Nu het lesprogramma klaar is en al op enkele scholen is getest, starten we met de uitrol op de basisscholen. In het schooljaar 2015/2016 wordt het lesprogramma gebruikt op scholen in het Westerkwartier. Daarna komen alle scholen aan bod tot en met het schooljaar 2019/2020. Waterkaart Voor Groningen Oost en de Kop van Drenthe moet de waterkaart nog starten. Op regionaal niveau starten we een project om het beheer en gebruik van de waterkaart te organiseren. Risico gestuurd beheer Na het opleveren van de twee voorbeeldprojecten in Hoogezand en Zuidhorn starten we met een project om deze vorm van beheer bij alle gemeenten te introduceren. 10
Uniform rioolheffingsmodel gemeenten Een uniform rioolheffingsmodel bij de gemeente leidt tot meer inzicht in de verschillende werkwijzen bij het rioolbeheer. In 2016 starten we met een project om dit model bij alle gemeenten in te voeren. Projecten waterbedrijven In 2016 willen we de samenwerking op projectmatig gebied met de waterbedrijven verstevigen. We gaan op zoek naar kansrijke projecten waarbij de samenwerking in de waterketen goed tot zijn recht komt. Gevolgen aardbevingen op de ondergrondse infrastructuur Bedum, de Marne, Winsum, Eemsmond, Groningen Centraal, Delfzijl, Appingedam, Loppersum, Groningen en Ten Boer hebben te maken met de gevolgen van optredende aardbevingen. Voor de waterketensamenwerking geldt dat we de kwaliteit van de riolering in dit kader willen onderzoeken om zodoende eventuele schades vast te stellen. Via het onlangs opgerichtte provinciale infrastructuur platform willen we gaan onderzoeken hoe we dit gezamenlijk gaan oppakken. 11
Financiële verantwoording 2015 De regionale kosten brengen de 31 organisaties gezamenlijk op volgens de volgende verdeelsleutel: Gemeenten Waterschappen Waterbedrijven 55% (verdeling op basis van aantal inwoners) 30% (verdeling 50-50) 15% (verdeling op basis van aansluitingen) Inkomsten 2015 (bedragen inclusief btw) Saldo 2014 Bijdrage organisaties Bijdrage educatie Totaal: 14.953 229.398 30.000 274.351 Uitgaven 2015 (bedragen inclusief btw) Detachering waterregisseur VGG bureaukosten Communicatie/bijeenkomsten Landelijke monitoring Risicogestuurd beheer Meten en monitoring IVN, educatie Totaal: 164.813 13.316 3.462 8.325 2.965 5.687 30.000 228.568 Saldo 31/12/ 2015 45.783 Het positieve saldo van 2015 wordt ingezet voor 2016 vanwege het financieren van de diverse projecten. 12
Colofon Dit document is gemaakt onder verantwoordelijkheid van de regiegroep en opgesteld door de waterregisseur. Vormgeving: Jack Naaijer Design Verspreiding: bestuurders en directies van gemeenten, waterbedrijven en waterschappen in het gebied Waterketen Groningen en Noord Drenthe en betrokken ambtenaren. Vragen, inlichtingen en reacties kunt u mailen naar de waterregisseur Peter Groen: p.groen@groningergemeenten.nl VGG Postbus 9 9790 AA Ten Boer www.waterketengroningendrenthe.nl