Inhoud VOORWOORD LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN V XV 1 DE FASE VOOR DE SCHEIDING 1 1.1 Scheiden of niet 1 1.2 Inschakeling van een advocaat 2 1.3 Verzoening 10 1.4 Gescheiden wonen 11 1.5 Risico s bij het verlaten van de echtelijke woning 12 1.6 Het begin van de zaak 14 2 VERSCHILLEN TUSSEN ECHTSCHEIDING, SCHEIDING VAN TAFEL EN BED, ONTBINDING VAN HET HUWELIJK NA SCHEIDING VAN TAFEL EN BED, NIETIGVERKLARING VAN HET HUWELIJK EN EINDE GEREGISTREERD PARTNERSCHAP 17 2.1 Algemeen 17 2.2 Echtscheiding 18 2.3 Scheiding van tafel en bed 21 2.4 Ontbinding van het huwelijk na scheiding van tafel en bed 26 2.5 Nietigverklaring van het huwelijk 27 2.6 Einde geregistreerd partnerschap 29 2.7 Flitsscheiding 32 3 VOORLOPIGE VOORZIENINGEN 35 3.1 Algemeen 35 3.2 Welke voorzieningen zijn mogelijk 36 3.2.1 Toewijzing van de echtelijke woning 36 3.2.2 Beschikbaarstelling goederen tot dagelijks gebruik 38 3.2.3 Voorzieningen ten aanzien van minderjarige kinderen 39 3.2.4 Alimentatie voor de andere echtgenoot 42 3.3 Procedure 43 3.4 Duur van de voorlopige voorzieningen 48 4 NEVENVOORZIENINGEN 51 4.1 Nevenvoorzieningen ten aanzien van gevolgen van de scheiding 51 4.1.1 Alimentatie voor de andere echtgenoot 52

X Inhoud 4.1.2 Voorzieningen met betrekking tot verdeling van gemeenschap en verrekening 52 4.1.3 Regelingen met betrekking tot kinderen 54 4.1.4 Voortgezet gebruik echtelijke woning en de daarin aanwezige inboedel 56 4.1.5 Huurrecht van de echtelijke woning 57 4.1.6 Andere voorzieningen 58 4.2 Procedure 58 5 HET VERLOOP VAN DE PROCEDURE 63 5.1 Inleiding 63 5.2 De duur van de procedure 65 5.3 Internationale rechtsmacht: echtscheiding 67 5.3.1 Inleiding 67 5.3.2 Brussel II-bis verordening 68 5.3.3 Nationale bronnen 70 5.3.4 Litispendentie-connexiteit 70 5.3.5 Absolute en relatieve bevoegdheid 70 5.4 Internationale rechtsmacht: ouderlijke verantwoordelijkheid 72 5.4.1 Inleiding 72 5.4.2 Hoofdregel 73 5.4.3 Uitzonderingen 73 5.4.4 Internationale kinderontvoering 73 5.4.5 Verwijzing naar een ander recht 74 5.4.6 Haags Kinderbeschermingsverdrag 1996 74 5.4.7 Nationale bronnen 75 5.5 Internationale rechtsmacht: alimentatie 75 5.5.1 Inleiding 75 5.5.2 Bevoegdheidsgronden 75 5.6 Internationale rechtsmacht: huwelijksvermogensrecht 76 5.6.1 Inleiding 76 5.6.2 Samenhangende verzoeken 76 5.6.3 Zelfstandige procedures 77 5.7 Toepasselijk recht 77 5.7.1 Echtscheiding 77 5.7.2 Ouderlijke verantwoordelijkheid en bescherming kinderen 79 5.7.3 Alimentatie 79 5.7.4 Huwelijksvermogensrecht 80 5.8 Erkenning van Nederlandse uitspraken in het buitenland en van buitenlandse beslissingen in Nederland 80 5.8.1 Inleiding 80 5.8.2 Echtscheiding 80 5.8.3 Ouderlijke verantwoordelijkheid en bescherming van kinderen 82 5.8.4 Alimentatie 82 5.9 Het verloop van de procedure in eerste instantie 82 5.10 Het verzoekschrift 83 5.10.1 Gemeenschappelijk verzoek 85 5.10.2 Eenzijdig verzoek 87 5.10.2.1 Algemeen 87 5.10.2.2 Indiening en betekening 88

Inhoud XI 5.10.2.3 De wederpartij voert geen verweer/referte 90 5.10.2.4 De wederpartij voert verweer 91 5.10.3 Mogelijk verweer tegen verzoek tot echtscheiding; het pensioenverweer 96 5.10.4 Scheiding van tafel en bed 97 5.10.5 Ontbinding van het huwelijk na scheiding van tafel en bed 98 5.10.6 Procedures na scheiding 99 5.11 Hoger beroep 100 5.12 Cassatieberoep 104 5.13 Wijziging 105 5.14 Wanneer is de scheiding definitief. De inschrijving van de beschikking 105 6 KINDEREN 109 6.1 Algemeen 109 6.2 Voorlopige voorzieningen 111 6.3 Definitieve voorzieningen 112 6.3.1 Ouderlijk gezag 113 6.3.2 Hoofdverblijfplaats 115 6.3.3 De verdeling van de zorg- en opvoedingstaken en omgang 116 6.3.4 Informatie en raadpleging 121 6.3.5 Co ouderschap 122 6.3.6 Het ouderschapsplan 123 6.3.7 Nakoming van zorg- en opvoedingstaken, omgang, informatie en raadpleging 125 6.3.8 Procedures 126 6.3.8.1 Processuele bevoegdheden van de minderjarige 126 6.3.8.2 Nevenvoorzieningen in de scheidingsprocedure 128 6.3.8.3 Afzonderlijk verzoek zorg- en opvoedingstaken/omgang, informatie en raadpleging; omgang niet-ouders 129 6.3.8.4 Wijziging gezag en gezagsuitoefening of omgangsregeling en andere beslissingen 130 6.3.8.5 Ouderlijk gezag na overlijden 131 6.3.9 Naamswijziging kinderen 131 6.4 Heffingskortingen en persoonsgebonden aftrek 133 6.5 Nakomende kinderen 135 7 ALIMENTATIE 139 7.1 Algemeen 139 7.2 Wie heeft recht op alimentatie? 141 7.2.1 Kinderen 143 7.2.2 De ex-echtgenoot 147 7.2.2.1 Voorwaarden voor aanspraak op levensonderhoud 148 7.2.2.2 Wangedrag 150 7.2.2.3 Nieuw huwelijk of duurzaam samenlevingsverband van de alimentatiegerechtigde; proefsamenleving 151 7.3 Fiscale aspecten 155 7.3.1 Alimentatie aftrekbaar? 155 7.3.2 Persoonsgebonden aftrek 157

XII Inhoud 7.3.3 Heffingskorting 158 7.3.4 Afkoop van alimentatie 159 7.3.5 Eigen woning 162 7.4 Omvang van de kinderalimentatie 163 7.5 Omvang van de alimentatie voor de ex-echtgeno(o)t(e) 171 7.5.1 Draagkracht 172 7.5.2 Nieuw huwelijk of samenlevingsverband van de alimentatieplichtige 179 7.5.3 Behoefte 183 7.5.4 Overlijdensrisico alimentatieplichtige 188 7.5.5 De alimentatiegerechtigde en een nieuwe partner 191 7.6 Alimentatienormen 192 7.7 Indexering 195 7.8 Wijziging van alimentatie 198 7.9 Limitering van de alimentatieduur 204 7.10 Einde van de alimentatieplicht 212 7.11 De alimentatieovereenkomst 214 7.11.1 Duur, afbouw- en kortingsregelingen 215 7.11.2 Beding van niet-wijziging 216 7.11.3 Wijziging bij overeenkomst van door de rechter vastgestelde alimentatie 219 7.11.4 Niet-wijziging bij nieuwe partner 219 7.11.5 Afkoop van alimentatie 220 7.11.6 Aandachtspunten 221 7.12 Bijstand en verhaal 222 7.13 Hoe wordt de alimentatie vastgesteld? 225 7.13.1 Voorlopige voorzieningen 226 7.13.2 Nevenvoorziening in de scheidingsprocedure 227 7.13.3 Afzonderlijke alimentatierekesten 227 7.13.4 Wijziging van alimentatie 231 7.14 Inning van uitkeringen van levensonderhoud. Beslag. Lijfsdwang 231 8 GOEDERENGEMEENSCHAP EN HUWELIJKSE VOORWAARDEN 237 8.1 Algemeen 237 8.1.1 Inschakeling van notaris 237 8.1.2 Gemeenschap van goederen, koude uitsluiting en tussenvormen 237 8.1.3 Belang van het vermogensregime 238 8.1.4 Wijziging van huwelijksgoederenregime 239 8.1.5 Huwelijksgoederenregime bij internationale echtscheidingen 241 8.1.6 Ontbinding van de goederengemeenschap 243 8.1.7 Opheffing van de gemeenschap bij beschikking 244 8.1.8 Gevolgen van de ontbinding van de gemeenschap 246 8.1.9 Problemen bij uitsluiting goederengemeenschap 247 8.2 Verdeling van de goederengemeenschap 247 8.2.1 Methode van verdeling 247 8.2.2 Wat moet worden verdeeld? 251 8.2.2.1 Wat behoort wel/niet tot de gemeenschap? 251 8.2.2.2 Recht op informatie 256

Inhoud XIII 8.2.2.3 Opbrengsten en gebruiksvergoeding. Rente.Vergoedingsrechten 256 8.2.2.4 Wie krijgt wat? Peildatum samenstelling en omvang 259 8.2.2.5 Benadeling van de goederengemeenschap 260 8.2.3 Tegen welke waarde? Peildatum waardering 261 8.2.4 Vorm en procedure. Uitvoering van de verdeling. Vernietiging 265 8.3 Huwelijkse voorwaarden, vergoedingsrechten en verrekenbedingen 271 8.3.1 Koude uitsluiting 271 8.3.2 Vergoedingsrechten 273 8.3.2.1 Verrekenbedingen 276 8.3.2.2 De stand van zaken met betrekking tot verrekenbedingen 288 8.3.2.3 Peildatum en vertragingsrente 289 8.3.2.4 Verjaring 290 8.3.2.5 Procedure 290 8.3.3 Kosten van de huishouding 291 8.4 Schulden. Afstand van de gemeenschap 292 8.5 De woning 295 8.6 Maritaal beslag 300 8.7 Erfrechtelijke aspecten 302 8.8 Verzekeringen 303 9 PENSIOENVEREVENING EN PENSIOENVERREKENING 305 9.1 Algemeen 305 9.2 Scheindingen vanaf 1 mei 1995 306 9.3 Scheidingen in de periode van 27 november 1981 tot 1 mei 1995 312 9.4 Scheidingen voor 27 november 1981 315 10 HET CONVENANT 317 10.1 Algemeen 317 10.2 De inhoud van de overeenkomst 318 10.2.1 De basis van een echtscheidingsconvenant 318 10.2.2 Checklist of model? 319 10.2.3 Doel van de overeenkomst 321 10.2.4 Grenzen van de overeenkomst 321 10.2.5 Hulpovereenkomsten; deelovereenkomst en vaststellingsovereenkomst 322 10.2.6 Sideletter? 324 10.2.7 Derdenwerking 324 10.2.8 Derdenbeding 325 10.3 De uitleg van de overeenkomst 325 10.3.1 Het Haviltex-criterium 325 10.4 Geschillen over de overeenkomst 327 10.4.1 Gezag van gewijsde 327 10.4.2 Slotbepalingen 328 10.4.3 Vernietigingsacties bij vermogensrechtelijke benadeling 329

XIV Inhoud 11 VERZOENING EN HERTROUWEN 333 12 WAT KOST DE SCHEIDING 335 12.1 Algemeen 335 12.2 Gefinancierde rechtsbijstand 335 12.3 De kosten komen voor eigen rekening 336 12.4 Griffierechten 338 12.5 Veroordeling in de proceskosten 339 12.6 Hoe de kosten te beperken 340 13 BEËINDIGING SAMENLEVING 343 13.1 Algemeen 343 13.2 Kinderen 344 13.3 Relatievermogensrecht 346 13.4 Partneralimentatie 349 13.5 Pensioenrechten 351 Literatuurlijst 353 Trefwoordenregister 359 Jurisprudentieregister 389 Recht en Praktijk 419