Culturele Atlas Overijssel 2008 Samenspel vindt goed gehoor april 2009
Culturele Atlas Overijssel 2008 Samenspel vindt goed gehoor
Culturele Atlas Overijssel 2008 Samenspel vindt goed gehoor april 2009 Provincie Overijssel
Colofon Uitgave Provincie Overijssel, april 2009 Oplage 1.250 Onderzoek en tekst STOGO onderzoek + advies www.stogo.nl mr. drs. Ellen Jonkman drs. Matthijs de Vries Coördinatie en redactie Provincie Overijssel Team Beleidsinformatie Provincie Overijssel Eenheid Zorg en Cultuur Fotografie Job Boersma Productie kaarten Provincie Overijssel Team Beleidsinformatie STOGO onderzoek + advies Ontwerp en vormgeving Henk-Jan Panneman www.panneman.nl Druk Advadi drukkerij, Westervoort Project/kenmerk ZC/2009/Culturele Atlas Overijssel Inlichtingen Petra Arends, Team Beleidsinformatie beleidsinformatie@overijssel.nl Adresgegevens Provincie Overijssel Luttenbergstraat 2 Postbus 10078 8000 GB Zwolle Telefoon (038) 499 88 99 Fax (038) 425 48 11 postbus@overijssel.nl www.provincie.overijssel.nl De gegevens uit deze atlas zijn tevens gepubliceerd op deze website. Copyright 2009, Provincie Overijssel Alle rechten voorbehouden. Ondanks alle zorg die is besteed aan de totstandkoming van deze uitgave, kan geen aansprakelijkheid worden aanvaard voor o nvolledige of onjuiste informatie in deze publicatie. 4 Culturele Atlas Overijssel Colofon
Inhoudsopgave Voorwoord 7 De atlas samengevat 8 Inleiding 11 Cultuur in thema s 13 Gemeenten in klassen 15 Cultuurbeleid Rijk en provincie 17 Cultuur in Overijssel 21 Cultuurparticipatie 27 Cultuur per thema 33 Cultuur & Gemeenschap 33 Cultuur & Erfgoed 36 Letteren & Educatie 39 Openbare Kunstuitingen 43 Cultuur & Economie 48 Cultuur in gemeenten 53 Bijlagen 104 Culturele Atlas Overijssel Inhoudsopgave 5
6 Culturele Atlas Overijssel
Voorwoord In 2004 verscheen de eerste culturele atlas van Overijssel. Interessant, omdat daarmee de inzet van de gemeenten en de provincie op het brede terrein van cultuur inzichtelijk werd gemaakt. Dankzij de medewerking van de Overijsselse gemeenten zijn wij erin geslaagd de tweede atlas op te stellen. Dat geeft een mooi beeld van de inzet anno 2008 én de ontwikkeling in de afgelopen periode. We maken een culturele atlas, omdat goed beleid alleen ontwikkeld kan worden als we regelmatig de inzet in kaart brengen. Cultuuraanbod, maar ook acties op het terrein van monumenten, bewustwording rond erfgoed en monumenten en kwaliteit van leefomgeving zijn belangrijk voor het provinciale beleid. Het cultuurklimaat en het culturele aanbod zijn ook belangrijke afwegingen voor mensen die zich oriënteren op een nieuwe woonplek. Uit de gegevens van de gemeenten blijkt dat zij zich bewust zijn van dit belang. Ondanks grote en kleine verschillen tussen de Overijsselse gemeenten en de twaalf provincies kunnen we constateren dat we goed aansluiten op het totale cultuurbeleid in Nederland, en ons op sommige terreinen onderscheiden. We scoren bovengemiddeld waar het gaat om bibliotheken en amateurkunst. De programma s Cultuur en Ruimte en Cultuur en Economie maken Overijssel bijzonder. Ook de succesvolle ontwikkeling van Kulturhusen mag genoemd worden: het eerste Kulturhus werd geopend in 2003. Inmiddels zijn het er 22, verspreid over zeventien gemeenten. Bovendien wordt op minstens twintig plaatsen aan nieuwe multifunctionele accommodaties gewerkt. De komende beleidsperiode 2009-2012 legt de provincie de nadruk op drie onderwerpen: culturele infrastructuur, profilering en erfgoed. Wij verwachten dat de uitvoering van ons cultuurparticipatieplan OVERAL! OVERIJSSEL een sterke impuls geeft aan het culturele leven. Alle Overijsselse gemeenten kunnen dit plan bij de uitvoering van hun eigen beleid betrekken, waardoor we gezamenlijk aan de versterking van de culturele activiteit in onze provincie bijdragen. Samenwerking vinden wij van groot belang. De complete weergave van deze atlas kunt u downloaden vanaf onze website. Hierop gaan we ook jaarlijks de gegevens publiceren en actualiseren in de databank Overijssel. Dick Buursink Gedeputeerde Cultuur, Europa en Stedelijke Netwerken Provincie Overijssel Culturele Atlas Overijssel Voorwoord 7
De atlas samengevat l De provincie Overijssel geeft in 2009 ruim 31,5 miljoen euro uit aan kunst en cultuur. Dat is per inwoner 28 euro. Het meeste geld gaat naar regio nale en lokale omroepen, cultuurhistorie en biblio theken. Doelen van het cultuurbeleid van de provincie Overijssel zijn: bevordering van sociale cohesie en cultuurparticipatie, profilering van Overijssel. l De provincie heeft de afgelopen twee jaar fors geïnvesteerd in cultuur. Die investeringen zijn terug te vinden in tal van projecten, activiteiten en inspanningen. Voorbeelden zijn het provin ciaal Meerjaren Programma voor het platteland (gericht op restauratie van monumenten) en het actie programma Cultuur en Economie, dat een impuls biedt aan de creatieve industrie in Overijssel. Dankzij steun van de gemeente Zwolle en de provincie heeft museum De Fundatie zich na restauratie en verbouwing kunnen ontwikkelen tot een goedbezochte cultuurtrekker met een aantrekkelijke programmering. In Enschede is het Muziekkwartier ontstaan, waarin zes podiumkunstinstellingen samenwerken. Door deze bundeling ontstaan veel mogelijkheden voor interactie, uitwisseling van ervaringen, nieuwe initiatieven en bijzondere producties. l Ten opzichte van 2004 zijn de cultuurbestedingen van de provincie met negentien procent gestegen. In 2007 gaf Overijssel voor elke burger bijna 25 euro uit; daarmee realiseert de provincie een tiende plaats op de ranglijst van Nederlandse provincies. Op de eerste plaats staat Zeeland, met 153 euro per inwoner. l Kampen geeft per inwoner het meeste geld uit aan kunst en cultuur, gevolgd door Deventer en Zwolle. Zwartewaterland, Dalfsen en Twenterand zijn de hekkesluiters. De cultuuruitgaven van de Overijsselse gemeenten zijn sinds 2004 gestegen met bijna twaalf procent. Haaksbergen liet de grootste stijging van bestedingen zien, met een verdrie voudi ging van het budget tot 109 euro per inwoner. Losser laat absoluut en relatief de grootste afname zien. l Cultuurparticipatie (gebruik van cultureel aanbod door de burger) ligt in Overijssel boven het landelijk gemiddelde voor de thema s Cultuur & Gemeenschap en Letteren & Educatie; op de andere drie thema s scoort Overijssel onder het lande lijk gemiddelde. Op de cultuurparticipatie - ranglijst van provincies staat Overijssel op de zevende plaats. l De middelgrote gemeenten in Overijssel kennen op alle vijf thema s de hoogste participatiecijfers binnen de provincie. De grote gemeenten laten een relatief hoge participatie zien voor Cultuur & Economie en Openbare Kunstuitingen. Kleine gemeenten scoren bovengemiddeld op Letteren & Educatie, ook in vergelijking met kleine gemeenten in de rest van Nederland, maar scoren vrij laag op Cultuur & Economie. l Gemeenten in Overijssel geven in 2008 ruim 91 miljoen euro uit aan kunst en cultuur; gemiddeld 82 euro per inwoner. Kleine gemeenten besteden gemiddeld 50 euro per inwoner; middelgrote gemeenten gemiddeld 85 euro. De drie grote gemeenten (Enschede, Zwolle en Deventer) geven gemiddeld 118 euro uit per inwoner. 8 Culturele Atlas Overijssel Samenvatting
Gemeentelijke bestedingen per gemeenteklasse en per cultuurthema (bedragen in euro) Totale besteding Cultuur & Cultuur & Letteren & Openbare Cultuur & Gemeenteklasse Inwoners totaal Kunst & Cultuur Gemeenschap Erfgoed Educatie Kunstuitingen Economie Kleine gemeenten 447.300 50 7 3 30 10 0 Middelgrote gemeenten 304.200 85 4 8 45 27 0 Grote gemeenten 368.500 118 3 27 46 39 3 Totaal gemeenten 1.120.000 82 5 12 39 24 1 Top 5 gemeenten naar cultuurbesteding per inwoner aan kunst & cultuur (2008) Cultuurbesteding Afwijking t.o.v. Gemeente (euro per inwoner) Gemeenteklasse de gemeenteklasse Kampen 134 middelgroot 58% Deventer 134 groot 14% Zwolle 125 groot 6% Hengelo 111 middelgroot 30% Haaksbergen 109 klein 117% Top 5 gemeenten naar stijging van cultuurbesteding per inwoner (2004-2008) Cultuur & Cultuur & Letteren & Openbare Rangorde Totaal Gemeenschap Erfgoed Educatie Kunstuitingen 1 Haaksbergen Haaksbergen Kampen Hardenberg Zwolle 2 Kampen Borne Deventer Hellendoorn Kampen 3 Enschede Olst-Wijhe Haaksbergen Deventer Hellendoorn 4 Hardenberg Hengelo Enschede Enschede Enschede 5 Oldenzaal Oldenzaal Tubbergen Ommen Oldenzaal l Overijssel kent 110 amateurkunstverenigingen en 44 professionele beeldend kunstenaars op elke 100.000 inwoners. l 96 procent van de Overijsselaars heeft een bibliotheek voorziening op loopafstand. 26 procent van de Overijsselaars leent boeken. l 73 procent van de Overijsselaars heeft een bioscoop of filmhuis op fietsafstand (5 km). l 3,5 procent van de werkgelegenheid en 8 procent van de bedrijven in Overijssel valt onder de creatieve industrie (kunst, creatieve diensten, media). l 84 procent van de Overijsselaars woont op maximaal 15 km van een groot theater en 94 procent woont op maximaal 10 km van een klein theater. Culturele Atlas Overijssel Samenvatting 9
10 Culturele Atlas Overijssel
Inleiding Deze publicatie is een vervolg op de Culturele Atlas Overijssel 2004. De atlas geeft een beeld van het cultuurbeleid van de 25 Overijsselse gemeenten. Net als in de eerste editie vormen de gemeentelijke bestedingen aan de verschillende culturele sectoren daarbij de leidraad. Daarnaast is in deze nieuwe atlas aandacht besteed aan het culturele aanbod en daarbij is waar mogelijk een vergelijking gemaakt tussen de gemeenten. Nieuw is ook dat de cultuurparticipatie van inwoners van Overijssel in beeld is gebracht. Zowel de vraag- als de aanbodkant wordt op deze wijze dus belicht. Wij hebben ervoor gekozen om de culturele sectoren te bundelen in vijf thema s, die elk apart worden besproken. Per thema komen de afzonderlijke culturele sectoren aan bod. Tot slot wordt de informatie overzichtelijk gepresenteerd aan de hand van een aantal kaarten en grafieken. De atlas is samengesteld op basis van een brede enquête onder de 25 Overijsselse gemeenten. Daarnaast is informatie ontleend aan nota s, onderzoeken en andere publicaties. Tenslotte zijn via het internet aanbodgegevens verzameld. Opbouw van de atlas Op de volgende pagina s wordt de indeling in cultuurthema s en gemeenteklassen toegelicht. Aansluitend wordt het beleidskader van het Rijk en de provincie Overijssel geschetst, gevolgd door een overzicht van cultuur in Overijssel. Hierbij wordt naast het culturele aanbod ook de cultuurparticipatie van de burgers van Overijssel besproken. Vervolgens wordt de provincie Overijssel gekarakteriseerd aan de hand van de vijf thema s. Het afsluitende hoofdstuk presenteert de gemeenten in alfabetische volgorde. In de bijlage zijn aanvullende tabellen en een bronnenoverzicht opgenomen. F r i e s l a n d Gemeenten in Overijssel Beleidsinformatie jan.2009 nr.09236020 D r e n t h e Emmen Steenwijkerland Hoogeveen Emmeloord Meppel F l e v o - l a n d Staphorst Kampen Zwartewaterland Hardenberg D U I T S L A N D Zwolle Dalfsen Ommen Twenterand Tubbergen Olst-Wijhe Raalte Hellendoorn Wierden Almelo Dinkelland Rijssen-Holten Borne Oldenzaal Losser G e l d e r l a n d Deventer Hengelo Hof van Twente Enschede Apeldoorn Zutphen Haaksbergen Culturele Atlas Overijssel Inleiding 11
12 Culturele Atlas Overijssel
Cultuur in thema s Het brede scala aan culturele sectoren is gegroepeerd in vijf thema s. Cultuur & Gemeenschap Dit thema omvat amateurkunst, de lokale en regionale omroep en Kulturhusen. Daarnaast worden gemeentelijke cultuurprijzen en culturele raden of commissies tot dit thema gerekend. Het gaat veelal om cultuuruitingen op lokaal niveau, waarbij vooral de participatie door de inwoners een belangrijke rol speelt. Cultuur & Erfgoed Musea, streekcultuur, (streek)archieven en cultuurhistorie vormen samen het palet dat het cultureel erfgoed inkleurt. Cultureel erfgoed vormt een sterk onderdeel van de infrastructuur voor een plaats of regio. Dit is bepalend voor de kwaliteit van het leefklimaat voor de eigen burgers, geeft vorm aan de identiteit van plaats of streek en is van invloed op de attractiviteit van het gebied in de ogen van bezoekers of verhuizers van buiten de regio. Cultureel erfgoed bepaalt het imago van een gemeente en draagt daarmee bij aan de profilering. Letteren & Educatie Bibliotheken vormen de ruggengraat van dit thema. Het is de plek waar veel Nederlanders kennis maken met literatuur en andere vormen van cultuur. Ook leeskringen en literaire instellingen maken deel uit van dit thema. Daarnaast valt cultuureducatie, zowel binnenschools als buitenschools, hieronder. De nauwe relatie met onderwijs is evident en dit thema vormt dan ook een van de vaste onderdelen in vrijwel alle culturele beleidsprogramma s. Openbare Kunstuitingen Het cultureel aanbod binnen dit thema bestaat uit beeldende kunst & vormgeving (BKV), podiumkunsten, films en filmhuizen, culturele manifestaties & festivals. Net als erfgoed vormt omvang en diversiteit van het aanbod op dit thema een belangrijke indicator van de aantrekkelijkheid van een plaats of regio voor inwoners, bezoekers en bedrijven. Cultuur & Economie Een aantrekkelijk aanbod van kunst en cultuur bevordert (cultuur)toerisme en vormt daarmee een impuls voor lokale economische ontwikkeling. Daarnaast wordt met een attractief cultuurklimaat een broedplaats gecreëerd voor talent, creatief ondernemerschap en innovatie. Culturele Atlas Overijssel Cultuur in thema s 13
14 Culturele Atlas Overijssel
Gemeenten in klassen In deze atlas zijn de gemeenten gegroepeerd naar aantal inwoners. De grootte van een gemeente blijkt een belangrijke factor bij de omvang van gemeentelijke cultuurbestedingen per inwoner én de cultuurthema s waaraan prioriteit wordt gegeven. Gemeenten worden daarom niet alleen vergeleken met het gemiddelde van de provincie Overijssel, maar waar dat relevant is ook met het gemiddelde van de gemeenteklasse waartoe ze behoren. Daarnaast kan met deze groepsindeling ook inzicht worden gegeven in de cultuurparticipatie en een vergelijking worden gemaakt met gemeenten in de rest van Nederland. Indeling gemeenten in klassen Gemeenteklasse Aantal inwoners kleine gemeenten < 40.000 middelgrote gemeenten 40.000 tot 90.000 grote gemeenten 90.000 tot 200.000 G5 (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Eindhoven) > 200.000 Overijssel kent drie grote gemeenten (Enschede, Zwolle en Deventer); er zijn vijf middelgrote gemeenten (Kampen, Hardenberg, Almelo, Steenwijkerland en Hengelo) en zeventien kleine gemeenten. F r i e s l a n d Gemeenten naar inwoneraantal D r e n t h e groot (meer dan 90.000 inwoners) middelgroot (40.000-90.000 inwoners) klein (minder dan 40.000 inwoners) Steenwijkerland Beleidsinformatie jan.2009 nr.09236023 F l e v o - l a n d Staphorst Zwartewaterland Hardenberg Kampen D U I T S L A N D Zwolle Dalfsen Ommen Twenterand Tubbergen Raalte Hellendoorn Dinkelland Olst-Wijhe Wierden Almelo Rijssen-Holten Borne Oldenzaal Losser G e l d e r l a n d Deventer Hengelo Hof van Twente Enschede Haaksbergen Culturele Atlas Overijssell Gemeenten in klassen 15
16 Culturele Atlas Overijssel
Cultuurbeleid Rijk en provincie Rijk De ambities van het kabinet ten aanzien van kunst en cultuur in Nederland zijn door minister Plasterk van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen verwoord in zijn nota Kunst van Leven. Het motto van de nota is een hoge top, een brede basis, waarmee de kernthema s zijn benoemd: excellentie, innovatie en e-cultuur, cultuurparticipatie, mooier Nederland en een sterke cultuursector. Voor deze sectoren wordt de komende jaren een groeiend budget vrij gemaakt dat moet leiden tot een structurele begrotingspost van 100 miljoen euro per jaar vanaf 2011. Een belangrijk deel ervan (twaalf procent) komt ten gunste van het Nationaal Historisch Museum. Dit nieuw te stichten museum komt in Arnhem en krijgt een expliciete functie ten aanzien van cultuur educatie en de invulling van de historische canon van Nederland. Om invulling te geven aan deze beleidsvoornemens heeft het Rijk een Fonds voor Cultuurparticipatie ingesteld. Dit fonds is vanaf 2009 actief en vormt een voortzetting van het actieprogramma Cultuurbereik dat in de periode 2001 2008 werd uitgevoerd. Het fonds kent drie pijlers: amateurkunst, cultuureducatie en volkscultuur. Met het fonds worden zowel instellingen als gemeenten en provincies ondersteund bij het bevorderen van cultuurparticipatie. Daarnaast initieert het zelf ook projecten. Grondslag voor het fonds vormt de samenwerking tussen Rijk, provincies en gemeenten, waarbij de rijksbijdrage wordt toegekend op basis van een bedrag per inwoner en aan- gevuld met investeringen door de lagere over heden (matching). Het Fonds kent daarnaast regelingen voor landelijke voorbeeldprojecten en continueert de directe rijksfinanciering van een aantal instellingen op het gebied van amateurkunst en cultuureducatie. Nederlandse provincies Het Interprovinciaal Overleg is een samenwerking van de twaalf provincies van Nederland. Het IPO houdt een aantal kerndata bij, waaronder bestedingen van provin cies op diverse beleidsthema s. In 2007 besteedde Overijssel 27,5 miljoen euro aan kunst en cultuur; gemiddeld 24,70 euro per inwoner. De gemiddelde besteding voor het totaal van de provincies (Noord-Holland niet meegerekend) bedroeg toen ruim 29 euro. In 2008 bedraagt de Overijsselse cultuur besteding 27,20 euro per inwoner (totaal 30.365.000 euro), terwijl voorzien wordt dat in 2009 per inwoner 28 euro wordt uitgegeven. Provincie Overijssel Het Overijsselse cultuurbeleid is vastgelegd in de nota Samen & Overijssel! (2008) waarin integraal beleid ten aanzien van jeugd, sociale infrastructuur en cultuur voor 2009-2012 wordt beschreven. Het cultuur beleid van Overijssel heeft als centraal doel versterking van sociale cohesie (het vergroten van solidariteit in de samenleving), bevordering van participatie en daarnaast verdere profilering van de eigenheid en verscheidenheid van de provincie. Onderdeel hiervan vormt de rol die cultuur speelt bij een aantrekkelijk Cultuurbestedingen Nederlandse provincies (2007) Provincie totaal (*1.000 euro) euro per inwoner ranking Zeeland 58.100 153,00 1 Friesland 42.400 66,10 2 Drenthe 21.000 43,20 3 Flevoland 15.700 42,00 4 Groningen 18.200 31,70 5 Limburg 34.000 30,10 6 Gelderland 56.700 28,70 7 Utrecht 30.700 25,70 8 Noord-Brabant 59.900 24,80 9 Overijssel 27.500 24,70 10 Zuid-Holland 37.600 10,90 11 Noord-Holland* Totaal (excl. NH) 401.900 29,20 Bron: IPO, www.watdoetjeprovincie.nl (cijfers afgerond op honderdtallen) * Geen volledige cijfers beschikbaar Culturele Atlas Overijssel Cultuurbeleid van Rijk en provincie 17
leef- en vestigingsklimaat. De kwaliteit van de leefomgeving beïnvloedt immers de aantrekkingskracht van een gebied. Kunst en cultuur zijn gerelateerd aan innovatie en creativiteit, ze versterken het creatieve vermogen van inwoners en bedrijven en zorgen voor onderscheid. Daarmee draagt cultuur indirect bij aan economische doelstellingen. Het provinciale beleid zet ook in op samenhang en zelfredzaamheid, vanuit de overtuiging en het vertrouwen dat inwoners en instellingen zelf in staat zijn veel te organiseren en te bereiken. De provincie draagt wel zorg voor de aanwezigheid van de culturele infrastructuur. Naast deze ondersteunende rol voor actieve partijen en samenwerkingsverbanden is zij een stimulerende en aanjagende kracht om partners uit te dagen een actievere rol op zich te nemen. Op deze manier kan de doelstelling dat zoveel mogelijk mensen de gelegenheid krijgen om met kunst en cultuur in aanraking te komen worden bereikt. In vergelijking met 2004 zijn er weinig beleids doelen veranderd. Wel worden er nu andere accenten gelegd. Hoofdpunten uit de nota Sociale Actie 2005-2008 waren: bereik en educatie, cultuur en ruimte, ontwikkeling en spreiding van kunst en cultuur. Binnen kunst en cultuur onderscheidt de provincie Overijssel in de nota Samen & Overijssel! de volgende aandachts velden, gerubriceerd onder drie noemers: culturele infrastructuur: podiumkunsten; cultuureducatie; amateurkunst; cultuur en jeugd; beeldende kunst en vormgeving; bibliotheken en archief, media en film profilering: festivals en evenementen; musea; streekcultuur; cultuur, ruimte en economie erfgoed: monumenten en cultureel erfgoed Inzet op de culturele infrastructuur heeft tot doel de cultuurparticipatie en daarmee de sociale cohesie te bevorderen; de provincie ziet dat ook als een middel om de solidariteit in een gemeenschap te vergroten. Daarbij gaat veel aandacht uit naar talentontwikkeling, regionale uitstraling en samenwerking. Voor de profilering van de provincie kiest Overijssel expliciet voor festivals en evenementen en zet actief in op het bevorderen van een festivalcultuur. Het rijke culturele erfgoed van Overijssel draagt bij aan beide doelen en bevordert het leefklimaat en de attractiviteit van de provincie voor bezoekers en nieuwe inwoners afkomstig uit andere delen van Nederland. Provinciale begroting (bedragen afgerond op hele euro s) Culturele sector 2009 2004* mutatie 2004-2009 Steunfunctie Algemeen (KCO) 517.000 539.000 96% Bibliotheken (OBD, wetenschappelijke steunfunctie) 3.513.000 3.662.000 96% Beeldende Kunst 808.000 1.041.000 78% Podiumkunsten, de accommodaties (incl Kulturhusen) 2.376.000 4.860.000 49% Podiumkunsten, de productie (orkesten, programmering) 1.663.000 1.315.000 126% Cultuureducatie 1.662.000 1.614.000 103% Amateurkunst (KCO, verenigingen, projecten) 846.000 461.000 184% Omroep 10.458.000 9.326.000 112% Streekcultuur en streekcultuurinstituten 698.000 296.000 236% Musea 1.801.000 650.000 277% Cultuurhistorie (monumenten, archeologie) 3.139.000 1.553.000 202% Archieven (audiovisueel documentatiecentrum) 34.000 36.000 94% Programma Cultuurparticipatie 1.057.000 1.083.000 98% Overig (debat en publicaties) 11.000 21.000 52% Festivalbeleid 1.900.000 0 Productiefonds 1.000.000 0 Digitaal loket 48.000 0 Totaal 31.531.000 26.453.000 119% Bron: opgave provincie Overijssel (cijfers 2009); Culturele Atlas Overijssel 2004 (* cijfers 2004 zijn gecorrigeerd voor inflatie (CBS-CPI) ) 18 Culturele Atlas Overijssel Cultuurbeleid van Rijk en provincie
De samenhang en interactie tussen leefklimaat, economie, ruimte en cultuur wordt door de provincie steeds benadrukt en nagestreefd in haar beleid. Deze prioriteiten vormen de grondslag voor het actie programma Cultuur & Ruimte (2007-2014). Het program ma is gericht op het gebruik van cultuurhistorie, crea tivi teit, beeldende kunst, vormgeving en architectuur bij ruimtelijke ontwikkelingsprocessen. Op financieel gebied onderscheidt de provincie infrastructuur, steunfunctietaken en productie. De inzet op infrastructuur betreft met name subsidies aan gezelschappen en bijdragen aan musea en instellingen. Steunfuncties worden verzorgd door zelfstandige instellingen, die hierna worden toegelicht. Onder productie vallen bijdragen aan theaterproducties, uitvoeringen en festivals, educatie, stimulering van amateurkunst, projecten en uitvoerende taken gericht op onder meer erfgoed en monumenten. De provincie heeft de afgelopen twee jaar fors geïnvesteerd in cultuur. Die investeringen zijn terug te vinden in tal van projecten, activiteiten en inspanningen. In het hoofdstuk Cultuur per thema worden deze toegelicht. Provinciale bestedingen Overijssel De provincie heeft voor 2009 in totaal ruim 31,5 miljoen begroot als bijdrage aan de culturele sector. Dit betekent een besteding van ruim 28 euro per inwoner. De grootste post binnen de provinciale begroting is de regionale publieke omroep, RTV Oost, waarvoor 10,5 miljoen is gereserveerd. De provincie heeft de wettelijke taak minimaal één regionale omroep in stand te houden. Ook de zorg voor bibliotheken volgt uit rijksregels en afspraken. Het grootste deel van het budget van 3,5 miljoen euro wordt besteed aan en via de Overijsselse Bibliotheek Dienst (OBD). Voor monumenten en archeologie (cultuurhistorie) wordt voor 2009 een totaaluitgave van meer dan 3,1 miljoen voorzien. In 2004 werd er door de provincie 24,7 miljoen euro uitgegeven aan cultuur; 22,5 euro per inwoner. Rekening houdend met de inflatie betekent dat in euro s van 2008/2009 bijna 26,5 miljoen euro, ofwel ruim 24 euro per inwoner van Overijssel. Vergeleken met 2004 zijn de provinciale uitgaven aan cultuur gestegen met negentien procent. Tussen de verschillende culturele sectoren bestaan grote verschillen; er zijn duidelijk nieuwe (financiële) speerpunten. Omdat aan festivals in het kader van de profilering van Overijssel veel belang wordt toegekend, is hiervoor apart budget vrijgemaakt: 1,9 miljoen. Duidelijk is verder dat de provincie sterk inzet op het thema Cultuur & Erfgoed. Zowel voor streekcultuur, cultuurhistorie als musea is het budget meer dan verdubbeld. Deze sectoren vallen dan ook onder de provinciale aandachtspunten profilering en erfgoedbehoud. In vergelijking met 2004 is de post accommodaties gehalveerd. De accommodaties voor podium kunsten worden niet langer gefinancierd vanuit cultuur maar uit het grotestedenbeleid, waardoor alleen het bedrag voor Kulturhusen (bijna 2,4 miljoen) overblijft. Samenwerking Rijk, provincie en gemeenten zijn natuurlijke partners als het gaat om stimulering van kunst en cultuur en bevordering van cultuurparticipatie. Op hoofdlijnen kan de rolverdeling als volgt worden geschetst: het Rijk ondersteunt de (landelijke) productie van kunst, biedt financiering via fondsen en richt zich in algemene zin op de bevordering van een divers cultureel aanbod. De provincies zijn verantwoordelijk voor kwaliteitsbevordering, regionale spreiding, financiering en organisatie van voorzieningen als bibliotheekdiensten. Ook speelt de provincie een belangrijke rol bij de afstemming met andere beleidsvelden (met name ruimtelijke ordening). De gemeenten hebben een primaire rol als het gaat om accommodaties, basisprogrammering en lokale voorzieningen. De provincie Overijssel wil met (clusters van) gemeenten arrangementen opstellen om het provinciale en het gemeentelijke cultuurbeleid beter op elkaar te laten aansluiten en te versterken. Regionale samenwerking vindt daarnaast plaats met Oost-Nederlandse partners, zoals de provincie Gelderland. Voor de uitvoering van cultuurbeleid zoekt de provincie waar mogelijk samenwerking met derden, meestal provinciaal opererende organisaties. Voor de komende jaren maakt de provincie daarin de slag naar prestatiegerichte subsidiëring, gecombineerd met verminderde regelgeving en administratieve lasten. Verschillende organisaties verzorgen steun functietaken in de provincie op het gebied van informatie & advies, onderzoek en innovatie, professionalisering & deskundigheidsbevordering en het onderhouden van netwerken. De organisaties die voor de provincie steunfunctietaken uitvoeren zijn KCO, genootschap Het Oversticht en de OBD (zie kader pag. 20). Culturele Atlas Overijssel Cultuurbeleid van Rijk en provincie 19
Organisaties die voor de provincie steunfunctietaken uitvoeren KCO (Kunst en Cultuur Overijssel) is een onafhankelijk kenniscentrum en steunfunctieinstelling voor kunst- en cultuurbeleid. KCO voert opdrachten uit voor zowel gemeenten als voor de provincie. Daarnaast ondersteunt zij culturele organisaties en intergemeentelijke samenwerking op cultureel gebied. Belangrijke aandachtsvelden van KCO zijn amateurkunst, beeldende kunst en vormgeving, cultuureducatie, film, musea, erfgoed en popmuziek. Actuele speerpunten zijn cultuur & educatie, culturele infrastructuur, de ontwikkeling van een Overijsselse festivalcultuur en streekcultuur. In de periode 2004-2008 voerde KCO het project Amateurkunst in de Lift uit. Amateurkunstenaars kregen op projectbasis intensieve begeleiding van professionele kunstenaars of deskundigen op het gebied van pr, marketing, communicatie en ledenwerving. KCO maakte de coachingstrajecten en huurde voor de uit voering deskundigen in. Dit succesvolle project wordt in de periode 2009-2012 voortgezet. KCO is gehuisvest in een monumentaal pand in Zwolle, waar ook een uitgebreide infobalie voor actuele informatie voor kunst en cultuur in Overijssel is ondergebracht en kleinschalige kunsttentoonstellingen worden gehouden. OBD (Overijsselse Bibliotheek Dienst) is een expertisecentrum en dienstverlener voor bibliotheken, scholen, culturele en zorg instellingen bij het verspreiden van informatie, cultuur en educatie in Overijssel. Zij ondersteunt bibliotheken bij bedrijfsvoering, personeelszorg en professionalisering, bijvoorbeeld door trainingen en cursussen. Daarnaast speelt OBD een rol in projecten gericht op leesbevordering, cultuureducatie en erfgoed. In 2007 verzorgde OBD in Overijssel het leesbevorderingsproject Leesvirus, bestemd voor leerlingen van groep 6 van de basisschool. OBD werkt samen met erfgoedinstellingen in het project De Identiteit van Overijssel en verzorgt in dat kader het onderdeel Typisch Overijssel, waarin historische verenigingen en oudheidkamers tegen elkaar strijden in een krakercompetitie, gericht op kennis van het Overijssels erfgoed. Genootschap Het Oversticht is een expertisecentrum voor ruimtelijke kwaliteit en erfgoed. De vereniging stelt zich bevordering en instandhouding van stedelijk en landelijk schoon ten doel. Zij draagt bij aan ruimtelijke kwaliteit door advisering bij ruimtelijke planvorming en toetsing van kwaliteit van bouwprojecten via welstandscommissies welke zij voor gemeenten organiseert. Het Oversticht adviseert gemeenten, organisaties en particulieren ten aanzien van landinrichting, monumenten en bodemschatten (archeologie). Zij initieert daarnaast in het kader van erfgoed educatie verschillende projecten en verzorgt educatieve publicaties en cultuurhistorische wandel- en fietsroutes. Samenwerking tussen culturele organisaties vormt een rode draad in het provinciale beleid en uitgangspunt voor subsidieverlening. De realisering van samen werking wordt daardoor vooral een verantwoordelijkheid van de organisaties zelf; zij zullen bij hun prestatievoorstellen moeten kijken met wie afstemming en samenwerking nodig dan wel mogelijk is. Als voorbeeld kan gelden het beleid ten aanzien van de musea De Fundatie en Natura Docet, die door de provincie rechtstreeks worden ondersteund. Deze twee Overijsselse musea genieten buiten Overijssel bekendheid en zijn dus ook voor profilering en cultuurtoerisme van belang. De provincie stuurt aan op meer samenwerking en verwacht van deze twee musea dat zij hun expertise inzetten en ter beschikking stellen ter ondersteuning van andere musea in Overijssel. Voor de profilering van Overijssel heeft de provincie het voornemen met een marketingconcept het aanbod aan festivals aantrekkelijker te maken en daarbij niet alleen samen te werken met gemeenten en culturele organisaties maar ook met private partners (bedrijfsleven). Bovendien richten Gelderland en Overijssel gezamenlijk een Productiefonds Oost- Nederland in, waaruit eenmalige, spraakmakende producties gesubsidieerd kunnen worden. Dit fonds staat open voor alle kunst- en cultuuruitingen. 20 Culturele Atlas Overijssel Cultuurbeleid van Rijk en provincie