Januari 2009. Pandhuis nieuwe stijl Inleiding/Samenvatting: Er is onderzoek gedaan naar de behoefte aan en de mogelijkheden voor een Pandhuis nieuwe stijl waarin méér dan het huidige assortiment (alleen goud, zilver en sieraden) wordt beleend. Die behoefte blijkt aanwezig. Met name onder de groep werkenden met een laag inkomen en/of ernstige schulden is behoefte aan de mogelijkheid tegen sociaal verantwoorde voorwaarden goederen te belenen. De uitbreiding van het assortiment van het Pandhuis is erop gericht om in contact te komen met de mensen met schulden om hen adequate hulpverlening aan te bieden. Om dit Pandhuis te kunnen realiseren moet gedacht worden aan het inrichten van een aparte ontvangstruimte voor goederen in de categorie diversen (zoals gebruiksgoederen, audio- en videoapparatuur, gereedschappen en kunstvoorwerpen). Deze goederen worden vervolgens elders opgeslagen, en bij lossing op verzoek bij de pandgevers thuisbezorgd. Hiervoor wordt een werkgelegenheidsproject gecreëerd. De verwachting is dat per jaar 1100 méér unieke bezoekers worden ontvangen Er is sprake van omzetvergroting als gevolg van de daling van het beleningstarief van het Pandhuis en de verhoging van de goudprijs. Daarnaast kan verdere groei worden verwacht bij een gerichte promotiecampagne, uitbreiding van het assortiment en van de dienstverlening. Verwacht wordt dat eind 2009 15 miljoen pandkrediet uitstaat. De hogere rente-opbrengsten zijn dan voldoende om de structurele kosten voor uitbreiding van het assortiment op te vangen. Om na te gaan of de verwachte (verdere) uitbreiding inderdaad wordt gerealiseerd wordt een pilot uitgewerkt, waarbij gedurende een jaar een uitgebreider assortiment goederen wordt geaccepteerd, en verdere financiële hulpverlening wordt aangeboden in die gevallen waarin sprake is van achterliggende financiële problematiek. Hoofdstuk 1: De rol van het Pandhuis. De pandlening is het op tijdelijke basis ruilen van geld tegen gangbare consumptiegoederen of andere bezittingen. Vanouds is pandlenen lenen aan de armen. De beleners hebben meer of minder urgent behoefte aan liquide middelen waarvoor zij geen gangbare lening kunnen of willen afsluiten. Hiermee kunnen zij een dringende betalingsverplichting nakomen of een gewenste aanschaf verrichten zonder direct bezittingen daarvoor te hoeven verkopen. Zij zetten daartoe de min of meer waardevolle bezittingen in die zij tijdelijk (node) kunnen missen.
Vanouds is dit ook een markt waarop woekeraars welig tieren. De Pandhuizen die door gemeenten of kerkelijke instellingen zijn opgericht hadden dan ook vooral tot doel hiervoor een sociaal acceptabel alternatief te bieden. In Nederland hebben alleen Den Haag en Amsterdam (Stadsbank van Lening) nog een eigen pandhuis. Anders dan in Amsterdam, Brussel en Parijs en de andere grote steden worden pandhuiskredieten in Den Haag nu slechts verstrekt op pandgeving van goud, zilver en sieraden Deze instellingen hebben een eeuwenoude traditie, maar zij hebben nog een hoge actuele waarde en voorzien duidelijk in een sociale behoefte. Dit blijkt uit het hoge aantal beleningen. Bovendien kan worden vastgesteld dat méér dan 90% van de beleende panden in of na de beleentermijn (al dan niet na een verlenging) weer worden opgehaald. De formule van deze gemeentelijke Pandhuizen verschilt overigens van die van de commerciële pandhuizen. Zo bestaat de formule van de grootste commerciële keten hier, de Cash Converters, niet uit pandlenen in enge zin, maar uit verkoop met recht op terugkoop. De klant beleent zijn goederen niet; hij verkoopt het (tegen minder dan de marktwaarde), en mag het binnen een vastgestelde tijd terugkopen met bijbetaling van rente en kosten. Deze rente kan, op jaarbasis, oplopen tot 240%. Terugkoop wordt daarom steeds moeilijker naargelang de tijd voortschrijdt. Onbekend is in welke mate de oorspronkelijke eigenaren de panden daadwerkelijk (kunnen) terugkopen. Vast staat dat, wanneer zij het pand niet meer ophalen en deze openbare verkocht wordt via winkel of veiling, er geen restitutie plaatsvindt wanneer de opbrengst goed is. De klant was immers geen eigenaar meer. Het Haags Pandhuis beleent op sociaal verantwoorde voorwaarden: de rente is maximaal 1,33 % per maand (16 % op jaarbasis); er is een terughoudend verlengingenbeleid; bij gedwongen verkoop of veiling wordt een eventuele meeropbrengst gerestitueerd aan de belener. Het aantal mensen met problematische schulden neemt toe. Vooral in de laagste inkomenscategorieën kan overbesteding of kunnen aanpassingsuitgaven snel leiden tot een problematische schuldenlast. Een Pandhuis dat sociale voorwaarden hanteert kan daarom een belangrijke rol spelen in het voorkomen van problematische schulden. Dat blijkt uit het onderzoek dat is uitgevoerd naar de behoefte van (potentiële) klanten aan uitbreiding van het assortiment. Versterking van het Pandhuis kan, onder voorwaarden, dan ook voorkomen dat mensen in een ernstige schuldenlast wegzinken. Tegelijkertijd kan, onder aanvullende voorwaarden, het gegeven dat juist die mensen die zich tot het Pandhuis wenden te maken hebben met ernstige schulden of daarin dreigen te geraken, gebruikt worden om hen in contact te brengen met de financiële dienstverlening in brede zin. Het Haagse Pandhuis, kan juist door haar verbondenheid aan de Gemeentelijke Kredietbank en de financiële hulpverlening, bij uitstek die functie vervullen In 2008 is pandhuisrente voor goud, zilver en sieraden verlaagd naar 1,33 % per maand; Behalve deze geëffectueerde verlaging van de rente wordt voorgesteld het Pandhuis te versterken door de volgende drie maatregelen: - aan de faciliteiten van het Pandhuis wordt in een gerichte campagne publiciteit gegeven - het assortiment te belenen goederen wordt uitgebreid opdat ook mensen zonder sieraden tegen belening van goederen een kortlopend krediet kunnen krijgen; Pandhuis nieuwe stijl 2
- het Pandhuis gaat actief het gesprek aan met klanten die, op basis van een aantal kenmerken, behoren tot de groep dreigende schuldenaren en begeleidt hen naar financiële hulpverlening. Hoofdstuk 2: Klantenonderzoek. Door Research voor Beleid is, vanuit klantperspectief, een onderzoek naar de haalbaarheid van een Pandhuis nieuwe stijl uitgevoerd. Dit leverde een aantal opmerkelijke bevindingen op. Opmerkelijk is dat zeker de helft van de huidige klanten van het Pandhuis een eigen inkomen heeft, en dat 2/3 van de klanten op het minimuminkomen leeft. Tussen de 60 en 70% heeft (aanmerkelijke) schulden. Toch maakt nog slechts een klein percentage (9%) feitelijk gebruik van de overige diensten van de GKB (resp. financiële dienstverlening vanuit Den Haag OpMaat). Hieruit kan de conclusie getrokken worden dat het Pandhuis voor een belangrijk deel de zogenaamde working poor trekt en dan vooral werkende mensen met schulden. Er spelen meerdere motieven een rol om bij het Pandhuis te belenen, maar een groot deel geeft een motivering op die duidt op achterliggende financiële problematiek. De beleners behoren daarom tot de doelgroep voor financiële dienstverlening Er is onder de huidige klanten sprake van een lichte oververtegenwoordiging van allochtonen, en vooral van Antillianen en Surinamers. Vermoedelijk bezitten deze groepen traditiegetrouw door huwelijksgiften vaker goud, zilver en sieraden. Uitbreiding van het assortiment zou daarom van belang kunnen zijn om andere groepen te bereiken. Er is immers ook onder deze groepen sprake van (toenemende) schuldenproblematiek. Van belang blijft natuurlijk wel dat het Haagse Pandhuis voor deze groepen aantrekkelijk moet zijn of worden. Evenzeer interessant is de uitkomst van het imago-onderzoek onder potentiële klanten waaruit blijkt dat 60% van de ondervraagden aangeven die het Pandhuis niet zouden bezoeken, daarvoor belemmeringen aanvoeren die met een goede voorlichting zijn te weerleggen. Genoemd worden: onbekendheid, niet aan de mogelijkheid gedacht, hoge rente, vrees niet te kunnen terugkopen, schaamte en weet niet hoe het werkt. De ondervraagden geven aan zeer positief (67 %) te staan tegenover voorlichting vanuit het Pandhuis over overige financiële dienstverlening, of tegenover feitelijke doorverwijzing naar schuldhulpverlening. Een klein deel dat daar geen prijs op stelt. Hieronder zitten, opmerkelijk genoeg, vooral mensen met grote schulden. Het is de categorie die meent het zelf wel te regelen De bezoekers van het Pandhuis hebben weinig kennis van het bestaan van commerciële pandhuizen. Wanneer we veronderstellen dat dat omgekeerd ook het geval is (maar dit was geen onderdeel van het onderzoek), dan zou nog een wereld te winnen zijn met een goede reclamecampagne. Immers, strikt zakelijk gezien moet het Haagse Pandhuis voor beleners een stuk aantrekkelijker zijn dan de commerciëlen. Pandhuis nieuwe stijl 3
De conclusie is door Research voor Beleid als volgt geformuleerd: Naar verwachting zal het aantal klanten bij uitbreiding van het assortiment toenemen. De huidige klanten zullen overwegend positief reageren op de mogelijkheid om diversen te belenen. Naar verwachting zal (analoog aan Amsterdam) ongeveer één op de vijf huidige klanten daadwerkelijk diversen belenen. Daarnaast is een toename te verwachten van de instroom van nieuwe klanten, die momenteel niet belenen of belenen bij commerciële verstrekkers van pandkredieten. Hoe sterk deze toename zal zijn is niet duidelijk, en hangt van een aantal externe factoren af: de wijze van bekendmaking en invoering (ineens of geleidelijk) van de uitbreiding, en het type goederen dat beleend kan gaan worden. Een deel van de nieuwe klanten kan bij commerciële verstrekkers van pandkredieten worden weggenomen. Hoofdstuk 3: Sociale benadering. Uit recent onderzoek in opdracht van het Ministerie van SZW (Hiemstra en de Vries) blijkt dat de gemiddelde schuld waarmee schuldenaren bij de gemeente aankloppen voor schuldhulp de afgelopen tien jaar ongeveer is verdubbeld. Dit heeft negatieve invloed op de effectiviteit van schuldhulpverlening omdat schuldeisers vaker weigeren mee te werken naarmate een schuld hoger is, resp. naarmate méér schuldeisers bediend moeten worden en het afkooppercentage dus lager is. Het is daarom van belang om mensen die in ernstige financiële problemen dreigen te geraken in een vroeg stadium in aanraking te brengen met de financiële hulpverlening (vroegsignalering). Wanneer daarbij gedacht wordt aan het oppakken van signalen (betalingsachterstanden) bij derden, zoals energiebedrijven en woningcorporaties, is des temeer van belang dat ook de signalen die bij de gemeente zelf binnenkomen worden opgepikt. De mensen die in het Pandhuis hun bezittingen belenen vormen dus een belangrijke doelgroep voor de financiële hulpverlening. De veronderstelling is dat dit nog meer geldt voor de groep mensen die andere waardeartikelen dan goud, zilver en sieraden willen belenen (of: die géén goud, zilver of sieraden kunnen belenen). Met het Pandhuis nieuwe stijl wordt beoogd deze doelgroep (beter) te benaderen. Dit kan door: (a) creëren van laagdrempeligheid, in het bijzonder door een andere inrichting van de fysieke ruimte; dat wil zeggen door een afzonderlijke ontvangstruimte voor de categorie diversen, waarin face-to-face en met voldoende privacy gesproken kan worden over de belening en de achterliggende redenen voor de kredietaanvraag. (b) het ontwikkelen van een beoordelingskader om hieruit de signalen op te pikken wanneer er sprake is van (forse) achterliggende financiële problematiek. Deze benadering zal systematisch worden geëvalueerd en bijgesteld. In ieder geval wordt een goede registratie bijgehouden van beleningen en verlengingen om (ook) hieruit patronen af te kunnen leiden, die aanleiding geven tot een gesprek. (c) backoffice goed organiseren: taxateurs moeten effectief en adequat kunnen doorverwijzen naar de financieel hulpverleners in Den Haag OpMaat. Zo mogelijk wordt direct een afspraak gemaakt. Pandhuis nieuwe stijl 4
Hoofdstuk 4: Assortiment; acceptatiecriteria en beleennormen. Met de uitbreiding van het assortiment wordt beoogd de sociale doelstelling te dienen door een groter publiek te trekken, door méér aan te sluiten bij de wensen van de groep mensen die (mogelijk) ernstige schulden hebben of dreigen te krijgen. Er wordt hiervoor een zorgvuldig acceptatiebeleid ontwikkeld, welke in de praktijk wordt gefinetuned. Op praktische gronden wordt vooralsnog een volumebeperking gehanteerd (maximaal vliegtuig handbagage ). Voorts: = geen onhygiënische panden, of erg kwetsbare panden (opslagrisico) = geen informatiedragers (laptops, mobiele telefoons) in verband met het afbreukrisico (aansprakelijkheid) = geen goederen die als verloren of gestolen staan geregistreerd: boven een bepaalde beleensom wordt een aankoopnota gevraagd; en er is een goed contact met de politie. = geen witgoed of andere gebruiksgoederen die een belangrijke functie in het dagelijks leven vormen. Dit criterium kan ook als volgt worden geformuleerd: geen panden worden geaccepteerd wanneer het (vervolgens) ontbreken van dit goed kan leiden tot een geslaagd beroep op de Bijzondere Bijstand. Een kortlopend (pandhuis-) krediet biedt immers dan geen oplossing of verlichting. Het is wel duidelijk dat, wanneer een dergelijk pand wordt aangeboden, alles in het werk gesteld moet worden om het gesprek met de klant over de achterliggende financiële problematiek aan te gaan. Wanneer in een dergelijke situatie een klein pandkrediet gewenst is om het gesprek gaande te houden, moet dit niet ten principale worden afgewezen. = Wanneer (bijvoorbeeld bij kunstvoorwerpen) de economische waarde niet goed geschat kan worden kan het risico worden beperkt met een laag pandkrediet. Beleennormen. Voor alle panden wordt hetzelfde rentepercentage gehanteerd. Dit komt de duidelijkheid en aantrekkelijkheid van het Pandhuis ten goede. Wel kan per soort pand en/of per individuele belener worden besloten geen verlenging van het pandkrediet toe te staan. Hiermee wordt beoogd de pandgever tegen zichzelf te beschermen. Hoofdstuk 5: Juridische aspecten. In verband met de veranderende organisatie van de financiële dienstverlening (van GKB naar Den Haag OpMaat) is het bankreglement op diverse aspecten aan wijziging toe. In 2009 zal hiervoor een nieuw concept worden opgesteld. Hierin kunnen gewenste wijzigingen ten behoeve van Pandhuis nieuwe stijl worden meegenomen. Eveneens moeten dan de beleidsregels opnieuw tegen het licht worden gehouden. Vooralsnog kan worden vastgesteld dat voor wijziging van de rol van het Pandhuis niet vooraf juridische belemmeringen hoeven te worden geslecht. Pandhuis nieuwe stijl 5
Het Ministerie van Financiën heeft een wijziging van de Pandhuiswet 1910 in voorbereiding. Doel van deze aanpassing is dat commerciële pandhuizen beperkt worden in de rentetarieven en de te stellen kredietvoorwaarden. Realisatie van deze wetgeving moet niet voor 2010 worden verwacht. Deze aangepaste wetgeving beoogt woeker tegen te gaan. Het heeft echter naar verwachting geen (positief of negatief) effect op de functie van het Pandhuis nieuwe stijl als plaats waar het gesprek aangegaan wordt met mensen met problematische schulden Hoofdstuk 6: Verwachtingen. Er is of kan sprake zijn van groei van het pandhuis als gevolg van drie factoren: 1. er is groei als gevolg van de rentedaling per 1 januari 2008. Verder uitbreiding op basis van het huidige assortiment moet mogelijk zijn wanneer een goede promotiecampagne wordt gevoerd. 2. groei door uitbreiding van het assortiment (belening categorie diversen). 3. groei als gevolg van de uitbreiding van dienstverlening. Als gevolg van de rentedaling werd in twee jaar een toename van 25 % verwacht op het uitstaande kredietsaldo (van 10 miljoen naar 12,5 miljoen). In de praktijk blijkt deze toename van het uitstaande krediet gerealiseerd (Op 1 december staat 13,8 miljoen uit in vergelijking met 10,5 miljoen begin 2008). Er is dus sprake van een stevige spontane groei. Vastgesteld moet worden dat er in 2008 nog nauwelijks gericht promotie is gevoerd. De verwachting is dat wanneer de promotiecampagne op het huidige assortiment wordt gevoerd het uitstaande krediet oploopt tot 14,5 miljoen Euro. Research voor Beleid ontdekte een brede groep potentiële beleners van diversen. De mate waarin deze groep ook bereikt zal worden zal sterk afhangen van de wijze waarop zij wordt benaderd, de inrichting en uitstraling van het nieuwe pandhuis en de laagdrempeligheid ervan. Door een relatie te leggen met de ervaringen in Amsterdam wordt de schatting gemaakt dat per jaar 1100 nieuwe klanten kunnen worden geworven, die in totaal voor 0,5 miljoen Euro pandkrediet opnemen. Overigens moet bij 1100 nieuwe klanten gerekend worden op ruim 2000 extra bezoekers. Een klant kan immers vaker komen, bijvoorbeeld voor verlenging, of omdat het kredietaanbod hem in eerste instantie onvoldoende lijkt. Hoofdstuk 7: Opslag en huisvesting. Wanneer de verwachtingen worden gerealiseerd zal ongeveer 250 m3 extra opslagruimte nodig zijn voor de categorie diversen. Deze ruimte is niet beschikbaar op de Korte Lombardstraat. Uitplaatsing van het (gehele) Pandhuis naar een andere locatie brengt extra kosten met zich mee, vooral omdat voor de opslag van het huidige assortiment (goud, zilver, sieraden) een kluis, beveiligde balies en beschermde kas moeten worden gerealiseerd. Inrichting van een nieuw (tweede) Pandhuis uitsluitend voor de categorie diversen is geen optie omdat de personele bezetting in de praktijk te laag zal zijn. Ook in een Pandhuis voor de categorie diversen moeten bovendien veiligheidseisen worden gerealiseerd. Pandhuis nieuwe stijl 6
Realisatie van het Pandhuis nieuwe stijl kan daarom door aan de Korte Lombardstraat een extra ontvangstruimte in te richten voor de categorie diversen (met semi-open balies, laagdrempelig en met voldoende privacybescherming), maar de goederen elders op te slaan. Deze opslagruimte wordt flexibel ingehuurd naar gelang het aanbod. Om de goederen dagelijks te verpakken en te vervoeren naar de opslagruimte wordt een werkgelegenheidsproject gerealiseerd. Vanuit ditzelfde project kunnen geloste goederen (na aflossing van het krediet) op verzoek worden thuisbezorgd bij de pandgevers. Dit betekent dat de beleende goederen dagelijks worden verpakt en vervoerd naar de externe opslagruimte. Voor het lossen wordt de klant in de gelegenheid gesteld aan de Korte Lombardstraat zijn krediet en rente te voldoen,waarna, op verzoek, het pand de volgende dag thuis kan worden bezorgd. Voor deze service wordt een werkgelegenheidsproject ingeschakeld, dan wel zal de opdrachtnemer via contract compliance hiervoor een werkzoekende inhuren. Hoofdstuk 8: Financiering en realisatie Jaarkosten: 276.089 Dit bestaat uit uitbreiding van de formatie en de kosten voor opslag en vervoer van de goederen. In 2009 is maar tweederde van dit bedrag nodig vanwege de start later in het jaar. In 2010 gaan we uit van het volledige bedrag. De uitbreiding van de omzet van het Pandhuis levert extra rente-inkomsten op waaruit de benodigde personele uitbreiding van het Pandhuis (3 fte) kan worden gefinancierd. Er zijn enkele eenmalige kosten in 2009 voor: - verbouwing van het Pandhuis aan de Korte Lombardstraat - voeren van een promotiecampage - aanpassen automatisering en opleiding medewerkers. Deze kosten worden in totaal op 150.000 begroot. Hiervoor zijn middelen beschikbaar in de Tijdelijke Subsidieregeling Schuldhulpverlening. Tot slot: Het Pandhuis nieuwe stijl kan op 1 mei worden geopend. In mei 2010 wordt de balans opgemaakt en de toename van het aantal klanten, van het uitstaande krediet en rente-opbrengst bezien alsmede het aantal verwijzingen naar de Financiële Dienstverlening. Op basis daarvan kan een besluit worden genomen over de structurele uitbreiding van assortiment en dienstverlening. Pandhuis nieuwe stijl 7