Inleiding In onze sterk veranderende samenleving, verandert de publieke gezondheidszorg in Nederland mee. Burgers zijn beter opgeleid en geïnformeerd, worden zelfbewuster, ouder en mondiger. Zij vormen steeds kritischer consumenten. Daarnaast maken aanhoudende bezuinigingen de betrokkenheid van burgers noodzakelijker. In steeds meer gemeenten wordt er een beroep gedaan op de eigen burgerkracht. Als het gaat om de leefbaarheid in de wijk en ruimtelijke ordening bijvoorbeeld. Maar ook de publieke gezondheidszorg verandert mee. Ook in West-Brabant worden inwoners meer betrokken bij gezondheidsvraagstukken. Dit vereist een omslag voor gemeenten, haar inwoners én de professionals van GGD West- Brabant. In deze vraaggerichte aanpak staan de wensen van inwoners, partners en gemeenten centraal en werken zij samen met de professionals aan het resultaat. En met succes! Ook al vergt het soms een lange adem, de aanpak werpt zijn vruchten af. Deze collectieve preventie loont! Burgers doen langer mee en blijven langer gezond, waardoor uiteindelijk kosten worden bespaard. Bovendien blijkt het bijzonder stimulerend om te werken mét en voor echt betrokken burgers.
Nieuwe visie Er is een werkgroep in het leven geroepen om maatwerk preventieprogramma s flexibeler vorm te geven en inhoudelijk volledig vraaggericht te gaan werken. Met een bestuurlijke kartrekker, ontwikkelden gemeentelijke beleidsmedewerkers en GGD professionals een visie met drie pijlers: gemeentelijke beleidsdoelen, epidemiologische gegevens/ervaringskennis en behoeften van burgers. Ondersteuning Een ondersteunende toolkit volgde, met methodes hoe je kunt achterhalen wat er bij burgers leeft en hoe je hen actief kunt betrekken bij beleid én de uitvoering daarvan. Daarnaast biedt een factsheet de nodige houvast. Wat komt er allemaal kijken bij burgerparticipatie? Wat gebeurt er al op dit gebied? En hoe kun je als gemeente je burgers bereiken en ze meer betrokken maken? De participatieladder biedt uitkomst voor de verschillende fases die een project doorloopt: informeren, raadplegen, adviseren, coproduceren, meebeslissen en zelfbeheer. Zo zijn er verschillende manieren om behoeften van burgers te achterhalen. Denk aan bestaande bewonersgroepen, het organiseren van bijeenkomsten, panels/focusgroepen, websites, een wijkschouw etc. Aan de hand van de genoemde voorbeelden kunnen gemeenten zelf - of met hulp van GGD professionals - direct aan de slag.
Anders denken De nieuwe aanpak van vraaggericht werken vraagt een andere mindset. Van alle betrokken partijen, dus ook van de GGD professionals. Zij zijn al getraind om niet meteen te denken in oplossingen of vanuit het vaste productenaanbod en staan open voor een andere benadering en verschillende oplossingen. Zij zoeken steeds meer zelf de mensen in de wijk op en gaan met hen in gesprek. Wat vinden wijkbewoners belangrijk, wat moet er volgens hen gebeuren? En komen dan samen tot de beste aanpak. Zelf aan het stuur De tijd is er rijp voor. Vanuit de noodzakelijke bezuinigingen wordt de roep om burgerparticipatie steeds luider. Maar dat niet alleen. De ontwikkeling van mens en maatschappij heeft beslist niet stilgestaan. We weten zelf wel wat goed is voor ons, voor onze buurt, voor ons dorp of onze stad. Ook in die zin sluit het vraaggericht werken nu zo goed aan. Ook in de preventieve, publieke gezondheidszorg, die gericht is op het collectief. De GGD West-Brabant loopt hierin graag voorop. Door burgers mee te laten praten, mee te laten beslissen én mee te laten uitvoeren, zien de GGD professionals het draagvlak voor hun initiatieven toenemen. Het levert meer gemotiveerde deelnemers op, die zich (mede)verantwoordelijk voelen voor het resultaat. Vraaggericht werken zet zo mensen echt in hun eigen kracht. Praktijkervaringen Inmiddels is de nodige ervaring opgedaan. Voordat er positieve resultaten zichtbaar werden, hebben GGD-medewerkers ook wat lessen geleerd. De nieuwe werkwijze vraagt niet alleen om een andere mindset, maar ook echt om andere vaardigheden. Niet langer staan de gezondheidsadviezen centraal, maar het netwerken, echt zichtbaar zijn, luisteren en vragen stellen. Als professional uit de comfortzone van je eigen organisatie stappen en op zoek gaan naar je cliënten, naar spilfiguren in de wijk: op school, het CJG, de wijkraad, de ouderenbond, vrouwenclub of sportvereniging. Kortom: erop uit! Ook moet je je eigen verwachtingen los durven laten. Vertrouwen hebben en niet te snel ingrijpen als een project niet direct loopt. Vraaggericht werken is een proces waar soms een lange adem voor nodig is. Wel is het belangrijk om te sturen, en helder de kaders en mogelijkheden duidelijk aan te geven. Die goede koers houd je ook aan door regelmatig met je gemeente de ontwikkeling en de gewenste resultaten te bespreken.
HEALTH ANGELS Uw professionals in 18 gemeenten: vraaggericht, deskundig en op maat! Esther Lodder Ine Dijkmans Mirjam van der Blij Ans van der Borst programmamanager e.lodder@ggdwestbrabant.nl social media & alcohol m.blij@ggdwestbrabant.nl Roosendaal pesten & mediawijsheid a.borst@ggdwestbrabant.nl Breda seksualiteit & relaties i.dijkmans@ggdwestbrabant.nl Breda & Oosterhout Han Franken Monique Loffeld Renate Martens Heidy de Mol sport & bewegen h.franken@ggdwestbrabant.nl Aalburg, Woudrichem & Geertruidenberg burgerparticipatie & groen m.loffeld@ggdwestbrabant.nl Drimmelen & Werkendam JOGG & social media r.martens@ggdwestbrabant.nl Breda eenzaamheid & ouderen h.mol@ggdwestbrabant.nl Halderberge, Moerdijk & Zundert Noor Pleging Edith Plompen Jolanda van de Velde Polleke Verhoeven alcohol & innovatie n.pleging@ggdwestbrabant.nl Alphen-Chaam, Baarle-Nassau & Etten-Leur innovatie e.plompen@ggdwestbrabant.nl Roosendaal voeding & digipesten j.velde@ggdwestbrabant.nl Bergen op Zoom, Steenbergen & Woensdrecht kwetsbare groepen & laaggeletterdheid p.verhoeven@ggdwestbrabant.nl Rucphen Werkendam Woudrichem Aalburg Drimmelen Geertruidenberg Moerdijk Oosterhout Steenbergen Halderberge Etten- Leur Breda Rucphen Bergen op Zoom Roosendaal Alphen- Chaam Zundert Baarle-Nassau Woensdrecht 076 528 20 00 www.ggdwestbrabant.nl
HEALTH ANGELS Best practices van uw professionals in 18 gemeenten: vraaggericht, deskundig en op maat! Vraaggericht werken in West-Brabant In 2015 werken alle achttien gemeenten in West-Brabant al in meer of mindere mate vraaggericht in het maatwerk preventieprogramma. Daar waar de lokale situatie erom vraagt, wordt wel vooraf bepaald om thematische interventies in te zetten. Steeds meer gemeenten echter bepalen de budgetbesteding niet meer (geheel) vooraf. Enkele GGD professionals vertellen hoe zij vraaggericht werken succesvol hebben aangepakt. Geen pestpartijen meer in Breda Een Bredase voetbalvereniging kampte met een pestincident. Een op Whatsapp begonnen pesterijtje tussen wat jonge voetballertjes escaleerde tot een complete buurtruzie tussen de betrokken ouders. Ans van der Borst: we hebben samen met de school CJG-er, bestuur en trainers bij elkaar gebracht en hen zelf laten nadenken hoe er moest worden ingegrepen. Al snel in ons gesprek wezen zij de coachende ouders aan als spilfiguren om vanuit die combi-rol met hun kinderen te gaan praten. We stimuleerden ook dat trainers er met hun pupillen over in gesprek gingen. Coaches kregen een opvoedtraining en het bestuur stelde onder onze begeleiding een pestprotocol op. Na verloop van tijd keerde de sportieve, gezonde clubsfeer terug. Door het zelf te doen, hebben ze ervaren dat je bij problemen snel in moet grijpen en moet gaan praten. De training en het protocol helpen toekomstige incidenten te voorkomen. Zelfs bij andere clubs! Nadat zij hoorden over het succes, besloten ze deze preventieve aanpak over te nemen. Succesvol ouder worden in Halderberge In de gemeente Halderberge in de kern Bosschenhoofd hebben inwoners en professionals samengewerkt aan een integrale aanpak van preventieactiviteiten. Het doel? Ouderen langer zelfstandig kunnen laten wonen. In het project is goed geluisterd naar de ouderen, die deel uitmaakten van een focusgroep. In nauwe samenwerking met zorgprofessionals in de wijk kwamen in gesprekken de volgende wensen boven: een computercursus, een jeu-de-boules baan, een sociale kaart en een netwerkcirkel. Drie van deze verbindende activiteiten zijn inmiddels gerealiseerd; de netwerkcirkel volgt als laatste. Heidy de Mol, die de wijk al goed kende: ik heb vooral de verbinding gelegd door inwoners in contact te brengen met de professionals in de wijk, en tussen professionals onderling. Ik heb het proces begeleid, was aanjager en ankerpunt in de wijk. Moest naast sturen vooral ook loslaten. Nu komen de activiteiten echt voort uit de behoeften van de bewoners zelf. Nu kennen ze elkaar beter, doen ze vaker leuke dingen samen én weten ze elkaar sneller te vinden als het nodig is. Het initiatief viel op in Halderberge, waar men na dit succes nu de mogelijkheden onderzoekt voor een dienstencentrum voor ouderen.
Mantelzorgcafé in Baarle Nassau De gemeente wilde in 2013 gevolg geven aan het onderzoek Samen is wijs, waarbij vrijwilligers huisbezoeken hebben gehouden onder 65+plussers. In een werkgroep ging Monique Loffeld aan tafel met vrijwilligers, gemeente en professionals. Ik heb gesprekstafels geleid met vrijwilligers en mantelzorgers: samen weten en kunnen we meer. Zo heb ik geholpen de vragen boven water te krijgen. Goed geluisterd ook wat er speelt. De gemeente noteerde een aantal basisfuncties op het gebied van ondersteuning van mantelzorgers, zoals respijtzorg, praktische hulp en emotionele ondersteuning. De mantelzorgers zelf gaven aan behoefte te hebben aan een ontmoetingsplek. Om ervaringen te delen, om samen te ontspannen en om gezien en erkend te worden. Het mantelzorgcafé werd een feit. Het doel om zelfstandig te kunnen draaien na de eerste pilotperiode, is bereikt. Anno 2015 zijn werkgroep en mantelzorgers zelf nog steeds enthousiast. Het mantelzorgcafé biedt hen om de zes weken een podium, waarin er naar elkaar geluisterd wordt en waarin zij elkaar helpen, bijvoorbeeld bij het invullen van formulieren. De saamhorigheid in de wijk kan nog verder worden vergroot door bijvoorbeeld samen te eten. Monique: Het stimuleert mij enorm te zien hoe het café voorziet in een behoefte. De gemeente Breda heeft al geïnformeerd naar onze aanpak om te kijken of ons initiatief ook daar kan landen. Gezonde schoolkantine Ravelijn in Steenbergen Jolanda van de Velde verzorgt al jaren gastlessen over gezonde voeding tijdens een projectweek op het Ravelijn. Steeds moppert zij dan over de niet bepaald gezonde schoolkantine. Ook het Voedingscentrum was niet positief in hun oordeel na een gehouden kantinecheck in 2014. Nog steeds kwam de school niet in actie. In februari 2015 nodigde het Ravelijn Jolanda weer uit om gastlessen te komen geven. Jolanda: Mijn antwoord was nee. Het heeft geen nut te (blijven) vertellen over gezonde voeding, terwijl de jongeren direct daarna in de kantine van allerlei ongezonde etenswaren kunnen kopen. Deze reactie had de school niet van mij verwacht. Korte tijd daarna werd ik uitgenodigd om met de schoolleiding en de cateraar te komen praten over een ander kantineaanbod. Daar wordt nu aan gewerkt met als streven een gezonde schoolkantine in 2015-2016. En ja: natuurlijk ga ik nu daar weer mijn gastlessen gezonde voeding geven. Graag zelfs!