Pin-only in het MKB O n derzoek naar de kosten van be talen b ij i n v oering van pin - o n ly k assa s bij d rogis te r ijen, k le d ingz aken, restaur a n ts e n tank s tat ions drs. Frans Pleijster Arjan Ruis MSc. Zoetermeer, oktober 2012
Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de Stichting Bevorderen Efficiënt Betalen De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM of de Stichting Bevorderen Efficiënt Betalen. EIM aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with EIM. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM or the Stichting Bevorderen Efficient Betalen. EIM does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.
Inhoudsopgave Managementsamenvatting 5 1 Inleiding 7 2 Pin-only: houding ondernemer en consument 9 2.1 De houding van consumenten 9 2.2 De houding en ervaringen van de ondernemers 10 2.3 Praktische oplossingen 10 3 De betaalkosten in 2011 13 3.1 Kenmerken betalingsverkeer 13 3.2 Totale kosten van betalen 14 3.3 De kosten per transactie 15 4 Kosten en baten van pin-only 17 4.1 Uitgangspunten 17 4.2 De uitkomsten op microniveau 18 4.3 De baten op macroniveau 21 5 Slotbeschouwing 25 Bijlage I Opbouw van de kosten per transactie 27 3
4
Managementsamenvatting In december 2011 heeft Panteia/EIM n opdracht van de Stichting Bevorderen Efficiënt Betalen (SBEB) onderzoek gedaan naar de kosten van betalen die verbonden zijn aan invoering van pin-only in de supermarktbranche. Uit het onderzoek bleek dat vestigingen tussen de 560 en 970 euro besparen per omgevormde kassa. Nu is gekeken naar een aantal MKB-branches. Wat zijn daar de kosten van betalen van een pin-only kassa in vergelijking tot een kassa waarbij zowel contant als met de pinpas betaald kan worden (combikassa). De berekening van de kosten heeft plaatsgevonden voor het MKB voor het jaar 2011 in de navolgende branches: kledingzaken, drogisterijen, restaurants en tankstations met shop. Voor de berekening van de kosten is gebruik gemaakt van het kostenmodel dat gehanteerd is om de totale kosten van betalen te berekenen voor alle toonbankinstellingen over 2009. Het model is geactualiseerd met data over 2011 wat betreft de totale verkopen door de onderscheiden branches en nader uitgewerkt met specifieke betalingsdata voor de onderscheiden branches. Berekend zijn de kosten van betalen per afzonderlijke combikassa en pin-only kassa voor de onderscheiden branches. Op basis hiervan zijn de voordelen op jaarbasis berekend van de omschakeling van een combikassa naar een pin-only per kassa (microniveau). Tevens is berekend wat de voordelen voor de branche als geheel zijn bij omvorming van combikassa s tot pin-only kassa s. Voor de berekening is ervan uitgegaan dat per locatie één combikassa wordt omgevormd tot een pin-only kassa, met dien verstande dat er altijd een combikassa op de locatie aanwezig blijft. Een uitzondering hierop is gemaakt voor de kledingzaken, waarvoor is verondersteld dat er geen combikassa s meer gebruikt zullen worden na de omschakeling gezien het feit dat nu al nog maar een beperkt deel van de betalingen bij de kledingzaken contant geschiedt. De berekening van de voordelen laat per omgevormde kassa de volgende microvoordelen op jaarbasis zien (winst per kassa): Voor de drogisterijen: 40 per kassa; Voor de kledingzaken: 1.500 per kassa; Voor de restaurants: 810 per kassa; Voor de tankstations: 550 per kassa. De besparing bij de kledingzaken is zo hoog omdat verondersteld is dat er na omvorming geen combikassa s meer zijn. Dit betekent dat na de omzetting alle kosten voor de winkellocatie als geheel vervallen die verbonden zijn aan contant betalen. Dit levert zeer grote voordelen op. De besparing voor de drogisterijen is nu nog beperkt gezien het feit dat daar nog veel kleine betalingen contant plaatsvinden en de contante betalingen nog zeer efficiënt (kunnen) worden afgehandeld. Naarmate meer betalingen per pin zullen plaatsvinden in deze branche neemt het voordeel (per transactie) van omschakelen duidelijk toe. Als alle ondernemingen in de branche pin-only invoeren (kledingzaken voor alle kassa s, andere zaken 1 pin-only kassa naast combikassa s), dan betekent dat de volgende macrovoordelen op jaarbasis zien (winst voor de branche als geheel): 5
Voor de drogisterijen: 900.000; Voor de kledingzaken: 25.830.000; Voor de restaurants: 21.160.000; Voor de tankstations: 4.460.000. De berekeningen laten zien dat elke branche profiteert van de omzetting van een combikassa naar een pin-only kassa. De voordelen wegen vooral heel sterk als door de omschakeling in het geheel geen contante betalingen plaatsvinden (aanname bij de kledingzaken). Ook bij branches die zich kenmerken door een weinig efficiënte afhandeling van contante betalingen (zoals inherent is aan vele typen van horecabedrijven) levert de omschakeling aanmerkelijke voordelen op voor de kosten per kassa en voor de branche als geheel. Uit recent onderzoek van de SBEB, HBD en De Nederlandsche Bank blijkt verder dat veel consumenten inmiddels al aardig vertrouwd zijn geraakt met de pin-only kassa en dat pin-only kassa s als positief en als eigentijds worden ervaren. Met name het aspect veiligheid wordt als zeer positief gezien, zowel door consumenten als door ondernemers. Hiermee is er sprake van een win-win situatie voor ondernemers en consumenten die verbonden is aan de verdere invoering van de pin-only kassa s, niet alleen in de supermarkten, niet alleen bij het grootwinkelbedrijf, maar zeker ook bij het MKB. 6
1 Inleiding Achtergrond Betalen met de pinpas is gemeengoed geworden voor de Nederlandse consument. Een op de vier consumenten neemt vaak alleen nog maar de pinpas mee als hij of zij inkopen doet. En als men dan ook nog eens zeer efficiënt geholpen wordt aan een pin-only kassa, dan werkt dat alleen nog maar positiever uit voor de consument en voor de ondernemer die steeds efficiënter en veiliger de betalingen van de consument kan afha n- delen. Een win-win situatie dus voor consument en ondernemer. Inmiddels komen er in steeds meer winkels kassa s waar je alleen nog maar met de pin kunt betalen: de pin-only kassa s. Zo zijn er momenteel al rond de 1200 supermarkten uitgerust met pin-only kassa s: dat wil zeggen in een op de vier supermarkten is wel een pin-only kassa! Gaan de ontwikkelingen bij de supermarkten in de richting van pin-only kassa s super snel, bij de andere branches in de detailhandel en andere toonbankinstellingen is dat nog niet het geval. Zo er pin-only kassa s zijn in deze branches, dan zijn het vooral kassa s bij het grootwinkelbedrijf. Voor het midden- en kleinbedrijf lijkt de omschakeling toch nog een kwestie van een lange adem. En toch: ook het midden- en klein bedrijf kan vanwege veiligheid baat hebben bij een pin-only kassa, maar is het ook betaalbaar? Om na te gaan welke financiële consequenties er zijn voor de ondernemers in het MKB om kassa s om te vormen tot pin-only kassa s heeft de Stichting Bevorderen Efficiënt Betalen (SBEB) Panteia/EIM opdracht gegeven om voor verschillende branches de mogelijke merites in financiële zin in beeld te brengen. Deze branches zijn: De detailhandel in kleding; De detailhandel in drogisterijartikelen; De tankstations met shop; De restaurants in de horeca De opdracht Met het onderzoek wil de SBEB achterhalen: Op welke onderdelen van kosten van betalen de invoering van pin-only kassa s kosten en baten met zich meebrengen; Wat de hoogte is van deze kosten en baten op jaarbasis voor de vier onderscheiden branches; Wat de ervaringen zijn met de invoering van pin-only kassa s. De aanpak In 2010 heeft Panteia/EIM onderzoek gedaan naar de kosten van betalen voor verschillende betaalvormen (contant, pin, creditcard) onder meer dan 900 bedrijven in de detailhandel, de horeca en bij de shops bij de tankstations. Om de kosten van betalen vast te stellen heeft Panteia/EIM een zeer gedetailleerd rekenmodel ontwikkeld, dat het mogelijk maakte om niet alleen de kosten per onderneming vast te stellen en per betaal- 7
middel, maar ook per kassa. Zo doende was het ook mogelijk om te berekenen wat de kosten zijn als bij een kassa alleen met pin wordt betaald. Deze vorm van berekenen is in 2011 toegepast om de kosten van betalen vast te stellen voor pin-only kassa s in vergelijking tot combikassa s voor de supermarkten. Gebleken is dat mede aan de hand van enkele praktijkcases - hiermee zeer goede inzichten zijn verkregen voor de kosten van betalen die verbonden zijn aan de pin-only kassa. Ook konden de besparingen worden vastgesteld die pin-only kassa s kunnen opleveren voor de supermarkt individueel en voor alle supermarkten tezamen. Deze liepen per omgevormde kassa van 560 tot 970 voor een vestiging en voor de hele branche (als de helft van alle kassa s pin-only zou zijn) tot 22.000.000. Om nu de besparingen voor het MKB in de onderscheiden branches vast te stellen is gebruik gemaakt van dezelfde methodiek. Om kans van slagen te hebben is de pin-only kassa natuurlijk op de allereerste plaats afhankelijk van de acceptatie van de consument van een pin-only kassa en de bereidheid van de ondernemer om die in te voeren. Om dit in beeld te brengen hebben SBEB, HBD en ook De Nederlandsche Bank onderzoek laten uitvoeren naar de houding van consumenten ten opzichte van pin-only kassa s en de bereidheid van ondernemers om pinonly door te voeren. De inzichten uit deze recente studies zijn ook in dit rapport verwerkt. Tot slot zijn in dit onderzoek ook de inzichten meegenomen uit gesprekken met ondernemers (door S BEB en Panteia/EIM) aangaande de overwegingen en voorbehouden van ondernemers om over te stappen naar pin-only en hun ervaringen met pin-only kassa s. Leeswijzer In het rapport wordt allereerst ingegaan op houding, gedrag en ervaring van consumenten en ondernemers met pin-only (hoofdstuk 2). Vervolgens worden de kenmerken van het betalingsverkeer en de kosten van betalen - niveau 2011 - voor de vier verschillende branches besproken (hoofdstuk 3). Daarna staan de kosten en baten van de omvorming van de gewone kassa s tot pin-only kassa s centraal. (hoofdstuk 4). Vervolgens wordt ingezoomd op kosten en baten van de omvorming per kassa en voor individuele bedrijven. Ook wordt ingegaan op de berekening van de kosten en baten voor de totale branche (hoofdstuk 5). Het rapport wordt afgesloten met een slotbeschouwing. Een overzicht van de opbouw van de kosten van betalen per transactie naar kostencomponent en naar branche is opgenomen in bijlage I. 8
2 Pin-only: houding ondernemer en consument Het begrip pin-only kassa behoeft weinig toelichting. De naam zegt het eigenlijk al. Het is een kassa waar alleen met de pin betaald kan worden en niet met contant geld. Consumenten die alleen met hun pas kunnen betalen, omdat zij geen contant geld meer bij zich hebben (bijna een kwart van de consumenten neemt vaak alleen de pinpas mee!) kunnen hier uitstekend terecht. Consumenten die contant willen betalen zullen echter naar een andere kassa toe moeten en dat kan wrevel oproepen en misschien ondernemers weerhouden om de pin-only kassa in te voeren. Maar hoe kijken consumenten en ondernemers nu eigenlijk tegen de pinonly kassa aan? Onderzoek o.m. van het bureau BOOM Marktverkenningen, van Regioplan, gesprekken van Panteia/EIM met ondernemers en gesprekken van de SBEB zelf met ondernemers en consumenten laten echter zien dat die wrevel best meevalt en dat bedrijven die pin-only kassa s hebben ingevoerd positieve ervaringen hebben. De houding van de consumenten wordt besproken in 2.1 en de houding van de ondernemers in 2.2. Praktijkoplossingen tot slot komen in 2.3 aan de orde. 2.1 De houding van consumenten Een groot deel van de consumenten staat positief tegenover pin-only kassa s. Pin-only kassa s worden steeds meer als normaal ervaren; het wordt steeds nadrukkelijker gezien als iets dat hoort bij de huidige samenleving. Bijna 70% van de consumenten heeft al kennis gemaakt met de pin-only kassa. En een op de drie consumenten maakt al regelmatig gebruik van de pin-only kassa s. Van de consumenten die regelmatig betalen bij een pin-only kassa vindt ook bijna tweederde deel dat de pinonly kassa een goede ontwikkeling is voor de maatschappij en voor het eigen betaalgemak. Uiteraard is gemak van betalen belangrijk maar opvallend is wel dat bijna twee op de drie consumenten die geregeld betalen bij de pin-only kassa, vooral positief oordelen over pin-only kassa s omdat zij dat als veiliger zien, voor de winkel, voor het personeel en voor hen zelf. Immers het loont steeds minder om de winkel te overvallen als er geen geld meer in de kassa zit. Op dit punt denkt men dus vooral ook met de ondernemer mee en lopen belangen van ondernemer en consument echt parallel. Een belangrijk punt als het gaat om het nut van de pin-only kassa te communiceren. Ook neemt de voorkeur voor contant betalen af. Weliswaar ziet bijna de helft van de consumenten de pin-only kassa als een beperking in de keuzevrijheid van betalen, maar dat betekent niet dat men nu ook de voorkeur heeft voor contant betalen. De voorkeur en het gedrag in betalen verschuift toch wel degelijk richting pin betalen. Inmiddels wordt ongeveer een op de drie betalingen bij de toonbankinstellingen (detailhandel, horeca en tankstations) met de pinpas gedaan. 9
2.2 De houding en ervaringen van de ondernemers Als het gaat om pin-only kassa s zijn de meeste ondernemers positief. Men ziet het nut van een dergelijke kassa zeker zitten, vooral uit het oogpunt van veiligheid, maar ook vanwege efficiëntie en betaalgemak en ook vanwege de kosten. Waar men wel wat bevreesd voor is, is het mogelijke verlies aan service. Wordt de consument niet afgeschrikt als hij bij een van de kassa s alleen maar met de pinpas kan betalen? Ondernemers willen zeker geen risico s opzoeken als het gaat om hun klantenbestand! Vooralsnog zullen de meeste ondernemers in het MKB niet over gaan op een volledig pin-only betaalmodel, zij zullen de komende jaren de klant de mogelijkheid blijven bieden om contant te blijven betalen. Is daarmee de pin-only kassa voor de MKB-ondernemer ook van de baan of onbespreekbaar? Nee dat zeker niet. Nadrukkelijk wijzen ondernemers op de voordelen die pinnen voor hen heeft (veilig, efficiënt, snel, gemakkelijk en goedkoop) en doen zij ook veel om consumenten te laten pinnen. Ondernemers vragen ook geen vergoeding meer voor het pinnen van kleine bedragen, sinds de kosten voor pinbetalingen voor hen gunstiger zijn geworden. Zij dragen al een aantal jaren uit Klein bedrag? Pinnen mag!. De reacties van bedrijven waar de pin-only kassa s zijn doorgevoerd zijn ook zeer positief: de klanten accepteren het snel, het aantal pintransacties neemt onverwacht sterk toe en het veiligheidimago wordt versterkt. Ook hier ervaren ondernemers en consumenten een win-win situatie. En juist die gezamenlijke win-win situatie is iets wat ondernemers in het MKB weer zeer aanspreekt: dus toch op naar de pinonly kassa?! 2.3 Praktische oplossingen Ondanks het feit dat de pin-only kassa bij de ondernemers die er mee werken zeer positieve reacties oproept, blijft het MKB ver achter in de invoering. Zelfs bij branches waar al zeer veel gepind wordt (bijvoorbeeld kledingzaken) wordt niet of nauwelijks de mogelijkheid van een pin-only kassa in ogenschouw genomen. Het zijn de grootwinkelbedrijven die hier voorzichtig mee experimenteren, maar het MKB eigenlijk in het geheel niet. Deels zal dit ingegeven zijn door het feit dat in veel MKBzaken maar een kassa is, maar er zijn er ook genoeg met 2 en meer kassa s, en toch blijven die ook vasthouden aan de combikassa. Wellicht zit hier het probleem in de organisatorische aanpak en in de beleving van de kosten. Immers hoe zit het met de kosten; is omschakeling niet te duur, worden kosten bespaard of nemen ze juist toe? En als je wilt omschakelen hoe moet je dat dan doen? De praktijk maakt duidelijk dat de omschakeling naar een pin-only kassa alleen zinvol is als het bedrijf ook echt een aparte kassa voor pinbetalingen kan inzetten, een kassa die ook ruimtelijk gescheiden is van de combikassa. Een kassa ook waarbij het al (ver) voor het betaalmoment duidelijk is dat je daar alleen met de pinpas kunt betalen en daarmee ook een kassa die geen verwarring oproept bij de consument. De consument mag zeker niet van de ene naar de andere kassa gestuurd worden als het niet voor de volle 100% duidelijk echt voor het betaalmoment dat je daar alleen met een pin- 10
pas kunt betalen! Dit gegeven kan worden opgelost door in een winkel verschillende afrekenpunten in te richten. Dus niet een lange toonbank/kassa waarbij consumenten maar moeten gokken welke kassa nu pin-only is of welke niet, maar 2 gescheiden locaties in de winkel, met duidelijke signing. Enkele tips uit de gevoerde gesprekken om de omvorming naar pin-only kassa s tot een succes te maken. Pak de omzetting serieus aan, maak een duidelijk plan van aanpak, begeleid het omvormingsproces en monitor de resultaten nadrukkelijk. Wees er op attent dat consumenten niet zomaar de pinkassa zullen accepteren. Juist het personeel zal getraind moeten worden om op een juiste en begripvolle manier consumenten duidelijk te maken dat de kassa een pin-only kassa is en de klant te helpen als hij een kassa zoekt waar hij contact kan betalen. Zorg er voor dat er een of meer kassa s zijn waar de klant makkelijk contant kan betalen, zeker ingeval het aandeel contante betalingen substantieel is. Hoewel goede signing helpt, is het niet zo dat de klant daar ook altijd op af zal gaan. Vooral het personeel zal de klant goed moeten informeren. Signing alleen voldoet niet. Spreek klanten aan. Daar de feitelijke omzetting eenvoudig mogelijk is, kan de training van het personeel direct (de avond) voor de omschakeling naar pinonly plaatsvinden, dan is het personeel de dag daarop zeer gemotiveerd en weet nog precies wat te doen. Wees ervan bewust dat retouren (als er geen tegoedbongegeven wordt) nog contant zullen moeten worden verrekend, zolang er geen sprake is van terugpinnen. Zorg voor een back-up plan bijvoorbeeld als teruggevallen moeten worden op contante betalingen ingeval een pin-only kassa uitvalt. Duidelijk mag zijn dat voor de invoering van een pin-only kassamodel de ondernemer niet over een nacht ijs kan gaan, maar een zorgvuldige afweging moet maken en zeer goed zal moeten kijken naar zijn organisatorische mogelijkheden. Maar als de doorvoering dan lukt en de klanten ook enthousiast zijn, dan is de halve winst al gepakt. En blijkt het dan ook nog besparend te werken voor de eigen betaalkosten dan is de volle winst binnen. Hierop gaan we in het volgende hoofdstuk in. 11
3 De betaalkosten in 2011 Of de invoering van de pin-only kassa ook voor de ondernemer in het MKB financieel voordeel oplevert en voor de branche als geheel wordt hierna in beeld gebracht voor de branches drogisterijen, kledingzaken, restaurants en tankstations. Allereerst worden de belangrijkste kenmerken van de betalingen in deze branches weergegeven (3.1) waarna in 3.2 de totale betalingskosten per branche worden gepresenteerd. De kosten per transactie in deze branches worden weergegeven in 3.3 3.1 Kenmerken betalingsverkeer In tabel 1 is de verdeling van de transacties en de omzet naar type betaalmiddel opgenomen voor de vier branches. In de kledingzaken wordt het meest gepind, terwijl het minst gepind wordt in restaurants. De tabel toont verder ook het totaal aantal transacties en de totale omzet. De totalen hebben betrekking op het MKB in de betreffende branches. 1 Tabel 1 Verdeling transacties en omzet, naar betaalmethode en branche Betaalmethode Drogisterijen Kledingzaken Restaurants Tankstations Trans. Omzet Trans. Omzet Trans. Omzet Trans. Omzet Contant 49% 37% 29% 20% 51% 43% 32% 25% Pinpas 40% 50% 62% 67% 35% 39% 43% 46% Buitenlandpas 1% 1% 2% 2% 2% 2% 1% 1% Chipknip 1% 1% 0% 0% 0% 0% 0% 0% Creditcard 1% 2% 3% 7% 5% 8% 6% 6% Tankpassen - - - - - - 17% 18% Rekening 2% 5% 1% 1% 5% 7% 1% 2% Cadeaubon e.d. 6% 4% 2% 2% 1% 1% 0% 0% Overig 0% 1% 0% 0% 0% 0% 0% 1% Totaal (%) 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% Totaal (x 1 mln) 91,5 1.362 76,5 5.236 207,5 4.149 291,6 8.300 Bron: Berekening Panteia/EIM onder meer op basis van gegevens van Currence, Hoofdbedrijfschap Detailhandel en Kenniscentrum Horeca In dit verband is het interessant om de transacties en de omzet ook af te zetten tegen het aantal kassa s in de branche. Hoe hoger het gemiddeld aantal transacties en de gemiddelde omzet per kassa, hoe meer de vaste kosten kunnen worden uitgesmeerd. De tankstations kennen een zeer hoog aantal transacties per kassa (ziet tabel 2). Ook de gemiddelde om- 1 Zo is binnen de drogisterijen gecorrigeerd voor de omzet van de ketenbedrijven (zoals Etos, Kruidvat en Trekpleister). Een soortgelijke correctie heeft plaatsgevonden voor de ketenbedrijven in de kledingbranche en de tankstations. 13
zet per kassa is met bijna 4 miljoen erg hoog. Bij kledingzaken is het aantal transacties per kassa het laagst. Dit geldt echter niet voor de omzet per kassa, die is het laagst bij de restaurants. Drogisterijen hebben in vergelijking met de kledingzaken en de restaurants relatief veel transacties en omzet per kassa. Tabel 2 Gemiddeld aantal transacties en gemiddelde omzet per kassa Branche Aantal transacties per kassa Omzet per kassa Drogisterijen 40.000 594.800 Kledingzaken 6.300 434.500 Restaurants 14.100 282.300 Tankstations 137.300 3.906.800 Bron: Panteia/EIM, 2012 3.2 Totale kosten van betalen In 2007 heeft EIM een gedetailleerd model ontwikkeld om de kosten van betalen te rubriceren naar verschillende kostenposten, te meten voor de verschillende betaalmiddelen, en te waarderen in geld. Deze methode is verfijnd in 2010 om de kosten van het betalingsverkeer bij toonbankinstellingen vast te stellen voor het jaar 2009. Met gebruikmaking van deze methode kunnen de kosten van betalen voor de vier branches worden vastgesteld op ruim 210 miljoen. Dit komt neer op 0,9% van de totale omzet in 2011 (incl. BTW). De totale kosten per branche en de verdeling naar betaalmethode zijn weergegeven in tabel 3. Voor een goede vergelijking is het zinvol om de betaalkosten per branche te relateren aan de omzet in die branche. Dit resulteert in: drogisterijen (1,2%), kledingzaken (1,1%), restaurants (1,9%) en tankstations (0,7%). 14
Tabel 3 De kosten van betalen, naar betaalmethode en branche Betaalmethode Drogisterijen Kledingzaken Restaurants Tankstations Contant 52% 52% 62% 32% Pin 41% 25% 23% 30% Creditcard 7% 23% 15% 19% Tankpassen - - - 19% Overige betaalmethoden 1% 0% 0% 0% Totaal (%) 100% 100% 100% 100% w.v. intern 70% 62% 70% 60% w.v. extern 30% 38% 30% 40% Totaal (x 1 mln) 16,1 55,8 76,9 58,5 Bron: Panteia/EIM, 2012 Wanneer het aandeel van contant en pin in de totale kosten wordt vergeleken met het aandeel in de transacties en de omzet (zie Tabel 1), dan valt op dat contante betalingen een relatief groot aandeel hebben in de totale kosten en pinbetalingen juist een relatief laag aandeel. Met name binnen de kledingzaken zijn de verschillen groot. De tabel toont verder dat creditcardbetalingen duur zijn voor ondernemers. In de totale kosten is een verder onderscheid gemaakt tussen interne kosten en externe kosten. Interne kosten zijn kosten die de ondernemer zelf maakt binnen de eigen organisatie. Hieraan zijn geen vergoedingen aan derden gekoppeld. De externe kosten betreffen vergoedingen aan derden (banken, verzekeringsmaatschappijen, geldvervoerbedrijven, communicatiebedrijven) die samenhangen met diensten die deze bedrijven leveren om de afwikkeling van betalingen mogelijk te maken. Tabel 3 laat zien dat de interne kosten circa 60-70% van de kosten van betalen bepalen. De druk van de interne kosten is voor de contante betalingen hoger dan voor pinbetalingen (gemiddeld respectievelijk 81% en 64%). 3.3 De kosten per transactie Wanneer rekening wordt gehouden met het aantal betalingen, dan zijn de kosten per transactie voor de pinbetalingen in ieder branche lager dan de kosten per contante transactie. Alleen al uit kostenoogpunt is het dan ook zinvol om te streven naar een verdergaande vervanging van contante betalingen door pinbetalingen. De bedragen en de verschillen lopen echter sterk uiteen per branche (zie tabel 4). Opvallend zijn vooral de hoge kosten per contante transactie voor de kledingzaken. Dit komt omdat er in de kledingbranche relatief weinig contante transacties zijn (zie ook Tabel 1) en deze transacties bovendien verspreid zijn over een groot aantal vestigingen. Als gevolg hiervan is er sprake van een inefficiënte betalingsstructuur, waarbij de vaste kosten (zoals het eigen geldstransport en het bedrijfsklaar maken van de kassa s) relatief zwaar we- 15
gen in de totale kosten. Dit speelt in iets mindere mate ook bij de pintransacties in de kledingbranche. De kosten per transactie liggen in de overige drie branches een stuk lager, vooral vanwege het feit dat het aantal transacties per vestiging daar veel hoger ligt. Tabel 4 De kosten van betalen per transactie, naar betaalmethode en branche Branche Contant Pin Drogisterijen 0,18 0,17 Kledingzaken 1,30 0,30 Restaurants 0,44 0,24 Tankstations 0,20 0,14 Bron: Panteia/EIM, 2012 Gelet op de opbouw van de kosten per transactie, dan kan gesteld worden dat voor wat betreft contante betalingen de backofficekosten 1 de belangrijkste kostenpost is. Verder hebben ook het eigen geldtransport, het afstorten van contant geld en de frontofficekosten (de tijd/kosten die gepaard gaat met het daadwerkelijk afhandelen van de betaling) een betrekkelijk groot aandeel. Voor pinbetalingen zijn de frontofficekosten de grootste kostenpost. Verder hebben de bankkosten een relatief groot aandeel. Voor een gedetailleerd overzicht van de opbouw van de kosten naar branche en betaalmethode wordt verwezen naar bijlage I. 1 De backofficekosten voor contante betalingen zijn opgebouwd uit: het bedrijfsklaar maken van de kassa s, het legen en opmaken van de kassa s, het verzendklaar maken van de dag-/weekopbrengsten, het op peil houden van het wisselgeld en het aanvullen van de kassarollen. 16
4 Kosten en baten van pin-only In dit hoofdstuk staan de kosten per kassa centraal. Wat zijn de kosten die gemiddeld gemaakt worden per kassa als er zowel contante als pinbetalingen worden verricht en wat zijn de kosten per kassa als daar alleen pinbetalingen worden gedaan, en welke besparingen zijn dan mogelijk? Omdat dit nog niet gebaseerd kan zijn op feitelijke metingen van de kosten, maar op basis van modelmatige berekeningen, zijn er realistische aannames gemaakt ten aanzien van de kosten die vrijvallen dan wel zich extra zullen voor doen als een combikassa wordt omgevormd tot een pin-only kassa. Deze aannames zijn opgenomen in 4.1. De uitkomsten van de berekeningen per kassa (microniveau) worden gepresenteerd in 4.2. De uitkomsten voor de totale branche ten slotte komen aan de orde in 4.3. 4.1 Uitgangspunten In het voorgaande zijn voor de vier branches de totale kosten van betalen weergegeven. De gemiddelde kosten per branche en per kassa zoals weergegeven in hoofdstuk 3 vormen een eenvoudige vergelijkingsmaatstaf, maar zijn minder geschikt als benchmark voor individuele bedrijven. De kosten en baten van de omschakeling van combikassa s naar pin-only kassa s worden in dit hoofdstuk behandeld. Bij de berekening is gebruik gemaakt van de kosteninformatie die is verkregen van 283 ondernemers, verdeeld over de vier branches. De volgende uitgangspunten voor het proces van omschakeling zijn gehanteerd: - Er wordt in iedere branche één combikassa vervangen door een pinonly kassa (in de kledingbranche resulteert dit overigens in een volledige overschakeling naar pin, aangezien er gemiddeld slechts één kassa is); - Alle kassa s hebben voor de omschakeling een gelijk aantal betalingen met gelijke verdeling naar betaalmiddel; - De kassa die omgaat naar pin-only heeft na de omschakeling in totaal evenveel transacties als voor de omschakeling, maar nu zijn het allen pintransacties; - De omschakeling van de kassa gaat niet ten koste van het totaal aantal betalingen bij (eventueel aanwezige) andere kassa s en leidt ook niet tot een veranderde samenstelling van de betalingen naar betaalmethode bij die andere kassa s. In de praktijk zal de omschakeling zeker niet helemaal volgens dit theoretische model verlopen. Er ontbreken evenwel voldoende duidelijke en harde praktijkgegevens over het proces en de effecten van de omschakeling om te gebruiken als uitgangspunt voor de berekening van de kosten en baten van de omschakeling. Wij achten de gekozen uitgangspunten zoals hiervoor aangegeven goed verdedigbaar als het gaat om een scenarioberekening vooraf van de kosten en baten verbonden aan de omschakeling. Indien in de toekomst organisaties op grote schaal de effec- 17
ten van de omschakeling op de verdeling van de betalingen per kassa zouden gaan registreren, dan is het mogelijk de analyse opnieuw uit te voeren, maar dan met hardere gegevens. Micro- en macro-effecten Panteia/EIM heeft voor de berekening van de kosten en baten die verbonden zijn aan de omschakeling een onderscheid gemaakt naar de micro-effecten en naar de macro-effecten. De micro-effecten betreffen de gevolgen voor de individuele onderneming, de macro-effecten de gevolgen voor de totale branche. Het verschil in beide benaderingen is dat we bij de micro-effecten hebben gekeken naar de directe verandering in de kassagebonden variabele kosten per transactie en voor de macroeffecten zijn wij ervan uitgegaan dat over het geheel genomen ook niet kassagebonden kosten zullen gaan fluctueren. De volgende uitgangspunten bij de berekening van de kosten en baten zijn gehanteerd: Op kassa- en vestigingsniveau (micro-effecten) - Backofficekosten voor contante betalingen nemen proportioneel af door minder contante betalingen (kassabeheer, met inbegrip van supplies voor kassa s); - Frontofficekosten contante betalingen nemen proportioneel af door minder contante betalingen; - Frontofficekosten pinbetalingen nemen proportioneel toe door meer pinbetalingen; - Externe bankkosten (afstorten, verkrijgen wisselgeld) nemen proportioneel af door minder contante betalingen; - Externe pinkosten (vergoeding aan bank voor afhandeling transacties) nemen proportioneel toe als gevolg van meer pinbetalingen; - De kosten van supplies voor pinapparatuur nemen proportioneel toe als gevolg van meer pinbetalingen. Op brancheniveau (macro-effecten) - De kosten van eigen geldtransport, professioneel geldtransport en afschrijvingen op kassa-apparatuur nemen proportioneel af vanwege de afname van contante betalingen. 4.2 De uitkomsten op microniveau In figuur 1 t/m figuur 4 zijn de gemiddelde kosten van een kassa weergegeven voor respectievelijk drogisterijen, kledingzaken, restaurants en tankstations voor en na omschakeling naar pin-only op jaarbasis. We zien de volgende voordelen per omgevormde kassa op jaarbasis zien (winst per kassa): Voor de drogisterijen: 40 per kassa; Voor de kledingzaken: 1.500 per kassa; Voor de restaurants: 810 per kassa; Voor de tankstations: 550 per kassa. De kosten per kassa voor omschakeling naar pin -only Uit de figuren blijkt dat de gemiddelde kosten van betalen per kassa in de uitgangssituatie sterk uiteenlopen tussen de verschillende branches. 18
Dit hangt onder meer samen met het aantal transacties per kassa en de samenstelling van het betalingsverkeer. De kosten na omschakeling naar pin -only Uit de figuren komen verder de besparingen tot uitdrukking na de omschakeling naar een pin-only kassa. Deze besparingen variëren sterk tussen de vier branches. - Bij drogisterijen is zoals hiervoor al gesteld er nauwelijks sprake van een besparing. Dit komt omdat de huidige structuur voor zowel contante betalingen als pintbetalingen al vrij efficiënt is (zie ook de kosten per transactie in tabel 4). Aan de andere kant: er is ook geen sprake van kostenstijging. - Efficiency is er ook al volop bij tankstations. Het hoge aantal transacties per vestiging en per kassa in beide branches draagt bij aan de al betrekkelijk efficiënte betalingsstructuur. Maar tankstations besparen wel degelijk als wordt overgeschakeld naar pin-only. - Door het beperkte aandeel contante betalingen wegen de vaste kosten en variabele kosten voor contante betalingen nu nog zwaar op de kosten van betalen voor het contante transacties. De vaste kosten voor contante betalingen verdwijnen geheel na de omschakeling naar pin-only kassa s als alle kassa s worden omgevormd. Tegenover de variabele kosten van contante betalingen komen dan extra variabele kosten de extra pinbetalingen te staan, maar deze kosten zijn nagenoeg gelijk. - De restaurants hebben juist op het gebied van pinnen nog veel te winnen en kunnen de gemiddelde kosten van pintransacties drukken door het aantal pintransacties te verhogen. De voordelen zijn berekend op jaarbasis, waarbij er geen rekening is gehouden met de mogelijkheid dat ondernemingen ook op termijn mogelijkheden zien om te besparen in hun vaste kosten voor het contante betalingsverkeer, bijvoorbeeld door minder vaak af te storten (vermindering de kosten van het professionele geldtransport of eigen geldtransport), minder valsgelddetectoren aan te houden, minder kluizen etc. 19
Figuur 1 De gemiddelde kosten van de kassa voor en na omschakeling naar pinonly voor drogisterijen Drogisterijen - kassakosten voor en na pin-only 7.000 6.390 6.350 6.000 5.000 4.000 3.000 1.020 1.780 520 1.640 2.900 2.000 1.000-3.070 gemiddelde kassakosten voor pin-only 210 1.600 gemiddelde kassakosten na pin-only contant - intern contant - extern pin - intern pin - extern totaal Bron: Panteia/EIM, 2012 Figuur 2 De gemiddelde kosten van de kassa voor en na omschakeling naar pinonly voor kledingzaken Kledingzaken - kassakosten voor en na pin-only 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500-2.500 350 460 230 1.460 gemiddelde kassakosten voor pin-only 1.000 410 590 gemiddelde kassakosten na pin-only contant - intern contant - extern pin - intern pin - extern totaal Bron: Panteia/EIM, 2012 20
Figuur 3 De gemiddelde kosten van de kassa voor en na omschakeling naar pinonly voor restaurants Restaurants - kassakosten voor en na pin-only 5.000 4.000 3.000 4.350 440 730 460 3.540 740 2.000 1.370 1.000 2.730 120 1.320 - gemiddelde kassakosten voor pin-only gemiddelde kassakosten na pin-only contant - intern contant - extern pin - intern pin - extern totaal Bron: Panteia/EIM, 2012 Figuur 4 De gemiddelde kosten van de kassa voor en na omschakeling naar pinonly voor tankstations Pompstations - kassakosten voor en na pin-only 20.000 15.000 16.850 2.420 16.300 3.570 10.000 5.710 2.040 8.560 5.000-6.680 gemiddelde kassakosten voor pin-only 1.150 3.030 gemiddelde kassakosten na pin-only contant - intern contant - extern pin - intern pin - extern totaal Bron: Panteia/EIM, 2012 4.3 De baten op macroniveau Tot slot is nagegaan wat de opbrengsten op macroniveau op jaarbasis zouden kunnen zijn als alle ondernemingen in de vier branches zouden besluiten tot het omvormen van één van hun kassa s tot pin-only kassa. Bij deze berekening zijn we er vanuit uitgegaan dat op macroniveau ook de eerder aangegeven vaste kosten voor geldtransport en afschrijvingen op kassa-apparatuur zullen afnemen naar rato van de vermindering van het totale aantal contante transacties. In figuur 5 t/m figuur 8 zijn de totale kosten in beeld gebracht in de oude en nieuw situatie. Daaruit komt naar voren dat de vier branches gezamenlijk jaarlijks ruim 52 miljoen minder betaalkosten (een daling met 25%) zouden hebben na omschakeling naar een pin-only kassa in 21
iedere vestiging. De besparing vindt echter grotendeels plaats bij kledingzaken (circa 26 miljoen) en de restaurants (circa 21 miljoen). Bij de tankstations en de drogisterijen is de besparing met respectievelijk ruim 4 miljoen en circa 1 miljoen, zowel in absolute als in procentuele zin een stuk kleiner. Tegenover een vermindering van de kosten van contante betalingen staat een stijging van de kosten voor pinbetalingen (met name de interne kosten). Figuur 5 De totale kosten van betalen zonder pin-only kassa's en na overschakeling naar één pin-only kassa voor drogisterijen Drogisterijen - totale kosten voor en na pin-only 20.000.000 15.000.000 10.000.000 16.130.000 1.500.000 2.340.000 4.070.000 15.230.000 1.500.000 3.760.000 5.000.000-1.190.000 7.030.000 voor pin-only 6.640.000 480.000 2.850.000 1 pin-only kassa contant - intern contant - extern pin - intern pin - extern kosten overige betalingsmiddelen totaal Bron: Panteia/EIM, 2012 Figuur 6 De totale kosten van betalen zonder pin-only kassa's en na overschakeling naar één pin-only kassa voor kledingzaken Kledingzaken - totale kosten voor en na pin-only 75.000.000 60.000.000 55.780.000 45.000.000 30.000.000 15.000.000-12.690.000 6.050.000 7.970.000 3.900.000 25.160.000 voor pin-only 29.950.000 12.690.000 7.120.000 10.130.000 1 pin-only kassa contant - intern contant - extern pin - intern pin - extern kosten overige betalingsmiddelen totaal Bron: Panteia/EIM, 2012 22
Figuur 7 De totale kosten van betalen zonder pin-only kassa's en na overschakeling naar één pin-only kassa voor restaurants Restaurants - totale kosten voor en na pin-only 100.000.000 80.000.000 76.870.000 60.000.000 40.000.000 12.890.000 6.430.000 10.790.000 6.710.000 55.710.000 12.890.000 10.880.000 20.000.000-40.050.000 voor pin-only 20.070.000 1.700.000 10.160.000 1 pin-only kassa contant - intern contant - extern pin - intern pin - extern kosten overige betalingsmiddelen totaal Bron: Panteia/EIM, 2012 Figuur 8 De totale kosten van betalen zonder pin-only kassa's en na overschakeling naar één pin-only kassa voor tankstations Pompstations - totale kosten voor en na pin-only 75.000.000 60.000.000 58.510.000 54.050.000 45.000.000 22.710.000 22.710.000 30.000.000 15.000.000-5.150.000 12.130.000 4.330.000 14.200.000 voor pin-only 7.580.000 18.190.000 1.300.000 4.270.000 1 pin-only kassa contant - intern contant - extern pin - intern pin - extern kosten overige betalingsmiddelen totaal Bron: Panteia/EIM, 2012 23
5 Slotbeschouwing De centrale vraag voor dit onderzoek luidde: levert de pin-only kassa ook voor de ondernemer in het MKB voordeel op? Uit eerder onderzoek onder supermarkten (Panteia/EIM, 2011) is al wel gebleken dat de zelfstandige supermarkten baat hebben bij de pin-only kassa. Maar geldt dit nu ook van de andere branches in het MKB, waarbij de winkels veelal slechts één of een zeer beperkt aantal kassa s hebben? Uit het onderzoek is gebleken dat er in ieder geval zowel bij de meeste consumenten en ondernemers in het MKB er een positieve grondhouding is voor de pin-only kassa: de pin-only kassa wordt gezien als eigentijds en als gemakkelijk. Ook draagt pin-only zeker bij aan het veiligheidsgevoel van ondernemer en van consumenten. Wat betreft het imago zijn er geen belemmeringen voor de invoering van pin-only, vooropgesteld dat het (het merendeel van het) MKB vooralsnog (en denk daarbij echt in de komende 5 tot 10 jaren) de consument ook de mogelijkheid blijft bieden om contant te betalen. De pin-only kassa is dan ook vooral weggelegd voor branches waarbij het gebruikelijk is dat betaald kan worden aan 2 of meer kassa s of voor branches waar bijna niemand meer contant betaalt. Omschakeling van een kassa naar pin-only levert voor alle onderscheiden branches per omgevormde kassa een bescheiden winst op (bij de drogisterijen) tot een echt aanmerkelijke winst bij de andere branches. Bij de drogisterijen is de winst bescheiden omdat daar sprake is van een nog aanmerkelijk aandeel (kleine) contante betalingen en een zeer efficiënte afhandeling van de contante betalingen. Bij de kledingzaken is de besparing echt substantieel. Zeker als besloten wordt om toch in het geheel over te stappen naar pin-only. Juist bij de kledingzaken lijkt dit ondanks de overweging dat veel ondernemers hun klanten keuzevrijheid willen blijven bieden een reële optie, zeker gezien ook het feit dat bij de kledingzaken nu al bij 70 % van de betalingen met de pinpas worden gedaan en nog maar circa 25 % contant wordt afgerekend. De stap is natuurlijk groot voor de MKB-ondernemer met een kledingzaak, maar misschien wordt de pin-only kassa nog wel hoger gewaardeerd als daar ook extra service of klantenvoordeel aan kan worden gekoppeld. De pin-only kassa heeft binnen de supermarkten inmiddels al een vaste positie verworven. Het is nog slechts een kwestie van tijd voordat de pin-only kassa ook een vaste plaats heeft bij het MKB. De technische basis is er, de winstmogelijkheden zijn er, consumenten zijn positief en zo ook de ondernemers. Nu rest alleen nog de omslag. 25
BIJLAGE I Opbouw van de kosten per transactie Tabel 5 Opbouw van de kosten (in centen) per transactie, naar branche en betaalmethode Kostenpost Drogisterijen Kledingzaken Restaurants Tankstations Contant Pin Contant Pin Contant Pin Contant Pin Gelddiefstal & vals geld 0,39 n.v.t. 1,35 n.v.t. 1,09 n.v.t. 0,48 n.v.t. Prof. geldtransport 0,00 n.v.t. 0,00 n.v.t. 0,00 n.v.t. 1,77 n.v.t. Eigen geldtransport 2,06 n.v.t. 15,28 n.v.t. 7,73 n.v.t. 1,48 n.v.t. Afstorten contant geld 2,59 n.v.t. 17,12 n.v.t. 5,77 n.v.t. 2,80 n.v.t. Verkrijgen wisselgeld 0,06 n.v.t. 0,23 n.v.t. 0,50 n.v.t. 0,12 n.v.t. Backoffice 6,45 1,30 77,79 1,94 18,98 3,93 7,04 0,35 Frontoffice 5,76 8,23 5,76 8,23 5,76 7,41 4,53 9,05 Betaalapparatuur pin n.v.t. 1,46 n.v.t. 6,64 n.v.t. 3,46 n.v.t. 0,32 Datacommunicatie n.v.t. 0,77 n.v.t. 6,19 n.v.t. 2,82 n.v.t. 0,29 Bankkosten pin n.v.t. 5,54 n.v.t. 6,56 n.v.t. 5,99 n.v.t. 3,83 Valutering 0,01 n.v.t. 0,04 n.v.t. 0,01 n.v.t. 0,01 n.v.t. Rentederving 0,03 n.v.t. 0,21 n.v.t. 0,05 n.v.t. 0,05 n.v.t. Kassa s/kluizen/geldverz. 1,04 n.v.t. 11,85 n.v.t. 3,89 n.v.t. 1,87 n.v.t. Totaal 18,38 17,29 129,64 29,55 43,78 23,62 20,16 13,84 Bron: Panteia/EIM, 2012 27