ONDERZOEK NIEUWE ECONOMIE

ONDERZOEK NIEUWE ECONOMIE Raamwerk voor het herkennen, duiden, sturen en evalueren van initiatieven voor en in een nieuwe economie Godelieve Spaas februari 2012 www.doen.nl/onderzoeknieuweeconomie

Inhoud Dank...2 Onderwegnaareennieuweeconomie...3 1. Aanleiding...4 1.1 Nieuweeconomie...4 1.2 StichtingDOEN...6 2. Hetonderzoek...8 2.1 Onderzoeksvraag...8 2.2 Scopevanhetonderzoek...8 2.3 Vanpraktijknaarcontouren...8 2.4 Actieonderzoek...9 2.5 Aanpak... 10 3. Contourenvaneennieuweeconomie... 12 3.1 Verruimenvanhetspeelveld... 13 3.1.1 Eennieuweeconomie,vormgeveninco creatie... 13 3.1.2 Nieuweeconomie,eenhybridespeelveld... 14 4. Resultatenvanhetonderzoek... 18 4.1 Nieuweeconomieeendynamischraamwerk... 18 4.1.1. Verruimenvanheteconomischspeelveld...19 4.1.2 Kenmerkenvaneenruimereconomischspeelveld...22 4.1.3 Verruimenvanhetondernemendperspectief... 23 4.1.4 Hetondernemendperspectief:eenmodel... 37 4.2 Nieuweeconomie:perorganisatie...38 4.2.1 Tapworld...39 4.2.2 StichtingGeïntegreerdeVisserij(SGV)...42 4.2.3 FestivalsurleNiger...44 4.2.4 Enviuen opensource houseghana...46 4.2.5 StichtingSTROhalm...48 4.2.6 Specialisterren...49 5. Conclusies... 51 5.1 Oudeennieuweeconomie... 53 5.2 Opschalen...54 Bijlage1... 55

Dank Ditraamwerkhadniettotstandkunnenkomenzonderdemedewerkingvanallemensendieik interviewde.zijnamendetijdomhunervaringen,ideeën,successenenteleurstellingenaanmijte vertellen.zelegdenuithoedeinitiatievengestaltekregen,watdeideeënerachterwaren,waarze tegenaanliepenenwatzeleerden.hunenthousiasmewasaanstekelijk,hunteleurstellingenleerzaamen hunopenheidverhelderend.hetwarendeinitiatiefnemersvandeverschillendeorganisatiesdiebereid warenhunnetwerkencontactenmetmijtedelen.zijwarenhetookdiehetgedachtegoeddatin dialogeneninformelegesprekkenontstond,hielpenverdiepenenverrijken.daarvoorkanikstefvan Dongen(Enviu),SamuelBiitir,AbrahamYenuLambon(OShouse)MamouDaffé(festivalsurleNiger), WillieSmits,TomasFiegeVosdeWael(Tapworld),SjoerdvandeMaade,RonaldvanVliet (Specialisterren)HenkvanArkel(STRO)enJaapVegter(SGV)nietgenoegbedanken. LauraTalsmawilikbedankenvoorhetuitwerkenvandeinterviews.Zijtyptedemeerdanzevenhonderd pagina sinterviewsendialogenwaarditonderzoekopgebaseerdis. OokdesteuneninbrengvanhetteamnieuweeconomievanstichtingDOENwasvangrotewaardevoor ditonderzoekendeontwikkelingvanhetraamwerk.hunfeedback,denkkrachtenuithoudingsvermogen warenonmisbaar.despilvanditprojectwaskimkiszelnik,programmamanagernieuweeconomie.zij maaktehetonderzoekmogelijkdoorhetbinnendoenteinitiërenenhetinvoor entegenspoedte ondersteunen.zonderhaarhadikernooitaankunnenbeginnenenhetalhelemaalnietkunnen volbrengen. GodelieveSpaas 2

3 Onderwegnaareennieuweeconomie Opnieuwkijkennaareconomieenondernemerschap Bijdragenaaneenduurzamerewereld,aaneenwereldwaariniedereeninzijnofhaarlevensonderhoud kanvoorzien,vraagtomeenondernemendementaliteitwaarmensennatuurbelangrijkerzijndanhet makenvanwinst.hetvraagtomeeneconomiediesocialeenecologischewaardetoevoegt.hetvraagt ommenseneninitiatievendiestrevennaareennieuweeconomie. Erismoedvoornodigombijtewillendragenaanhetontwikkelenvaneennieuweeconomie.Hetvraagt ommoedigemensen,omondernemersdiegelovendathetanderskan,diehunnekdurvenuitsteken, eeneigenzinnigevisiehebbenendaarmeeaandeslaggaan.omfinanciersdieindezeondernemers durvengelovenenhenopweghelpenmetleningen,participaties,subsidiesen/ofkennis.ommensendie gelovendathetanderskanenmoet,zondertewetenofhetlukkenzal.wantwateennieuweeconomie preciesis,watwerktenwatniet,enhoedatkannaasteninsamenhangmetdeoudeeconomie,dat wordtlangzaamzichtbaar,maarisnognietuitgekristalliseerd. StichtingDOENisopzoeknaarhandvattenomondernemersenorganisatiesineennieuweeconomieop eenzoeffectiefmogelijkewijzeteondersteunenendaardoorbijtedragenaandeverdereontwikkeling vaneeneconomiemetruimtevoorsociaalenduurzaamondernemen.ditonderzoekbeschrijftenduidt deontwikkelingvaneennieuweeconomieaandehandvandeervaringenenverhalenvanmensenen initiatievendieeraanbijdragen. Eennieuweeconomieiseeneconomiedieleidttoteenpositieveimpactopsamenlevingennatuur. Uithetonderzoekblijktdieontwikkelingzichoptweeterreinentevoltrekken:indeorganisatieen opdemarkt. Doordatorganisatieshetleverenvanmaatschappelijkeenecologischetoegevoegdewaardealshun kernactiviteitzien,wordenhundoelenmeerhybride:sociale,ecologischeeneconomischedoelen wordengecombineerdenversterkenelkaar.socialeenecologischewaardenvormenhetmorele kompasvaneenorganisatieineennieuweeconomie. Socialeenecologischeimpactvindtplaatsbinnenenbuitendeorganisatie.Omdattekunnen realisereniseenverbindingmetdeomgevingeenvoorwaarde.omgevingssensitiviteitiseen voorwaardevoororganisatiesineennieuweeconomie.dieverbindingmetdeomgevingvraagtom adaptiefvermogenenomflexibiliteitencreativiteitomintespelenentereagerenopde beweeglijkheidvandieomgeving.organisatiesineennieuweeconomiezijnveerkrachtigdoorzich teorganiserenopbasisvandiversiteit. Hettweedeterreinwaaropeennieuweeconomiezichmanifesteertisdemarkt.Organisatiesineen nieuweeconomiegebruikendemarktnietalleenomhunproducten,dienstenenideeënteruilen, maarookomdiemetelkaartedelenofwegtegeven.daardoorontstaannieuwespelregelsen kunnenanderemensenenorganisatiesdanalleenvragersenaanbiedersvaneconomische (schaarse)goederenmeedoenopdemarkt. Ditonderzoeksrapportbeschrijftachtereenvolgens: aanleidingenaanpakvanhetonderzoek deachterliggendeprincipesvaneennieuweeconomieenduurzaamondernemen degeneriekekenmerkenvaneennieuweeconomieenduurzaamondernemen deverhalenvandezesonderzochteinitiatievenenhunbijdrageaaneennieuweeconomie eenvragenlijstvoordoenalshandvatvoorselecteren,monitorenenbegeleidenvan ondernemingeninhetthemanieuweeconomie

1. Aanleiding Thereisnothingnewaboutpoverty.Whatisnewisthattodaywehavethe resourcesandthetechniquestogetridofpoverty. MartinLutherKing 1 Bestaatereeneconomiediebijdraagtaaneenduurzamerewereld?Ishetmogelijkomzoteondernemen datdewerelddaarbetervanwordt?dehuidigeeconomischeenecologischecrisesmakendievraag urgenter.hoezieteenondernemingdieprioriteitgeeftaansocialeen/ofecologischeontwikkelingeruit? Hoeopereertzo norganisatie?hoeverandertdemarktwerking 2 alsdeprijsookopanderemanierentot standkomtdanalleenopbasisvanvraagenaanbod?alsindekostprijsookimpactopmensenende natuurzouwordenmeegewogen?ofalsnaastschaarseproductenendienstenookideeën,kennisen kwaliteitenmetelkaaruitgewisseldworden?alsnaastdetraditioneletransactiemodellenookhetdelen enweggevenvangoederen,dienstenenideeëndeelzouuitmakenvandemarktwerking? Steedsmeerondernemerszijnopzoeknaarduurzamevormenvanondernemen,omdatzijgelovendat hetandersenvooralbeterkan.betervoordemensendieerwerken,voordeomgeving,voordenatuur, passendbijlokalegemeenschappenenhunculturenenbijdragendaanecologischeensociale vraagstukken.ondernemersbedenkenenexperimenterenmetnieuwevormenvanondernemerschap, zijproberenanderemanierenvanprijsvorminguit,zoekenuithoesamenwerkingmetandere ondernemingendaarinkanwerkennaastofinplaatsvanonderlingeconcurrentie. Ditonderzoekbeschrijfthoeondernemersindepraktijkvormgevenaanwatweeen nieuweeconomie noemen,eeneconomiewaarinhetbewerkstelligenvanpositieveimpactopmensennatuurvoor materiëlewinstgaat. Veelondernemersdiebijdragenaandeontwikkelingvaneennieuweeconomiedoendatvanuiteen praktischperspectief:wathebiknodig,watwerktwelenwatwerktniet?erisnietaltijdtijdomdie ervaringenteoogstenentedelenmetandereondernemers.laatstaandatertijdenaandachtisomde ervaringenuitverschillendeexperimentenmetelkaarteverbindenennategaanwelkverhaalzijsamen vertellen.ditonderzoekbeoogtdebijdragevaneenzestalorganisatiesaandeontwikkelingvannieuwe manierenvanondernemeneneennieuweeconomietebeschrijvenenteduiden.uitinterviewsen verdiependedialogenontstaateenbeeldvanwatondernemenineennieuweeconomieisenvanwathet kanzijnvoordieondernemingen.opbasisdaarvanwordendecontourenvandeontwikkelingvaneen nieuweeconomieenhetondernemeninhetalgemeengeduid.stichtingdoen,dieinitiatievendie bijdragenaandevormgevingvaneennieuweeconomiefinancieelondersteunt,wilmetditonderzoek ookeeninhoudelijkebijdrageleverenaandeontwikkelingvaneennieuweeconomie.daarnaastworden opbasisvanhetonderzoekhandvattenvoordoenontwikkeld:hoealsfondseennieuweeconomiete faciliteren. Deonderzochteexperimentengevensameneenbeeldvaneennieuweeconomie.Eeneconomiedie, zoalsheternuuitziet,nieteeneenduidignieuwconceptis,maarmeereenverzamelingvan veranderingenenontwikkelingendieeennieuwerichtingaangeeftzonderdievasttezettenofte begrenzenvanuitéénbepaaldevisie.daaromookdekeuzeomdeontwikkelingenteduidenalseen nieuweeconomieennietalsdenieuweeconomie. 1.1 Nieuweeconomie Deontwikkelingnaareennieuweeconomieisinvollegang.WilliamMcDonoughenMichaelBraungart schreven Cradle to Cradle:RemakingtheWayWeMakeThings'.Zijonderzoekenenbeschrijvenhoete ontwerpenzonderafval.dekernvanhetcradle to cradleprincipeligtinhetconcept:afvalisvoedsel. Allegebruiktematerialenzoudennahunleveninheteneproductnuttigkunnenwordeningezetineen anderproduct.opdezemanierkunnenorganisatiesbijdragenaaneengroeneeconomiediezich onderscheidtdooreendirectewaarderingvanhetnatuurlijkekapitaalendooreenvolledige doorberekeningvankostenaannatuurofsamenleving. 1 King,Jr.MartinLuther(1968),recordedinthevideodocumentary EyesonthePrize 2 http://nl.wikipedia.org/wiki/neoklassieke_theorie 4

HermanWijffels,hoogleraarduurzaamheidensocialeveranderingaandeUniversiteitvanUtrecht, beschrijfthetconceptvandecirculaireeconomiediegerichtisopheteffectieveromspringenmet natuurlijkehulpbronnenomtoteenduurzamesamenlevingtekomen.wijffelspleitvooreeneconomie waarbijproductieonderdeelisvandekringloop. LegtWijffelsdenadrukopecologie,GunterPauliverbreedtdatnaardegreeneconomy2.0,doorhemde blueeconomygenoemd.pauliisoprichtervanzeri(zeroemissionsresearch&initiatives) 3 enverbindt deecologischeomgevingmetlevenskwaliteit: BlueEconomyiswherethebestforhealthandtheenvironmentischeapestandthenecessitiesforlife arefreethankstoalocalsystemofproductionandconsumptionthatworkswithwhatyouhave. Innovativebusinessmodelsarecapableofbringingcompetitiveproductsandservicestothemarket respondingtobasicneedswhilebuildingsocialcapitalandenhancemindfullivinginharmonywith nature'sevolutionarypath. Competitivenessisharnessingandoptimizingtheinnatevirtuesandvaluesconnectinguntappedlocal potential likeanaturalsystem,wheretheseedsliefallowonlytosproutwithamazingvigoratthefirst rainunleashingjoyandhappinessastheconditionsformindfull livingaremetinbalanceandin harmony. EeneconomiediebijdraagtaanlevenskwaliteitisvolgensJudyWicksookeeneconomiewaariniedereen kansenheeftenwaariedereenaankandeelnemen.eeneconomiedieiedereeninstaatsteltominzijn levensonderhoudtevoorzien: Businessesinlocallivingeconomiesremainhuman scaleandlocallyowned,fosteringdirect,authentic,andmeaningfulrelationshipswithemployees,customers,suppliers, neighbors,andlocalhabitat,addingtothequalityoflifeinourcommunities.decentralizedownership spreadswealthmorebroadlyandbringseconomicpowerfromdistantboardroomstolocalcommunities wherethereisashortdistancebetweenbusinessdecision makersandthoseaffectedbythedecision. Addressingthedeeperneedsoftheircommunities,localbusinessownerscanprovidemorefulfillingjobs, healthiercommunitiesandgreatereconomicsecurityintheirregion.successcanmeanmorethan growinglargerorincreasingmarket share,itcanbemeasuredbyincreasinghappinessandwellbeing, deepeningrelationships,andexpandingcreativity,knowledge,andconsciousness. 4 ArjoKlamer 5,hoogleraarcultureleeconomie,houdtzichbezigmetdeeconomievandeculturelesector. Hijdefinieerteconomiealshetrealiserenvanwaarden:uitdrukkinggevenaanjetalentendaarietsvoor terugkrijgen 6.Daarbijonderscheidthijvierbelangrijkepartnersdiedekunsteconomischmogelijk maken.hijschetsteenspeelveldwaarinmarkt,overheidenoikos(familieofgezin)samendeeconomie bepalen.daarmeevoegthijnietalleencultuurtoealsvanwaardevoordeeconomie,maarvoegthijook familiealsspelertoeaanheteconomischspeelveld. 3 www.zeri.org,gunterpaulimtheblueeconomy 10Years,100Innovations,100MillionJobs,2010 4 JudyWicks,LocalLivingEconomies:TheNewMovementforResponsibleBusiness 5 ArjoKlamer,CeesLangeveld,Pakaan,100en1ideeënvooralternatievefinancieringvankunstencultuur,2011 6 ArjoKlamerinzijnlezingophetDOENeventovernieuweeconomie14maart2012 5

Aldezenieuwevormenvaneconomiedragenbijaaneenpositieveimpactopsamenlevingennatuur. Elkevormvoegtietstoeaandeandere.Waardegroeneeconomiestreeftnaarspaarzaamgebruikvan schaarsemiddelen,streeftdecirculaireeconomienaarhergebruikenherwaarderingvangebruikte middelen.hetsocialeelementvaneennieuweeconomiegaatnietalleenoverdenatuurlijkeomgeving vandemens,maarookomdemensdaarintotzijnrechttelatenkomen,tewaarderen,kwaliteitvan leventegeven.daarmeewordenbegrippenalsgeluk,relaties,creativiteitenbewustzijngeïntroduceerd inheteconomischdomein. KlamerenPauligevenaandatdaarvoorookanderebusinessmodellennodigzijn. Eennieuweeconomiestelteconomischrendementtendiensteaanecologischensociaal(inclusief cultureel)rendementengaatoverschaarseénovervloedigeproducten,dienstenenideeën 7. Hettoevoegenvananderesoortenrendementenvanovervloed(naastschaarste)heeftinvloedopde marktwerking.naasthetverwisselen 8 vanschaarsegoederenontstaatruimtevoorhetuitwisselen 9 van overvloedigekwaliteitenvanmensenenorganisatiesalskennisenideeën.doorecologischensociaal rendementmeetenemeninheteconomischdenkenontstaateenveelbrederpaletaanteverwaarden producten,dienstenenideeën. Ditonderzoekbeschrijfthoedeeconomieendemaniervanondernemenzichontwikkeltrichting duurzaamheidengeefteenraamwerkomdieontwikkelingindepraktijkteherkennenenteduiden. 1.2 StichtingDOEN StichtingDOENondersteuntinitiatievendiebijdragenaaneenleefbarewereldwaaraaniedereenkan meedoen.doenstimuleertmensenenbedrijvendiehetvoortouwnemenophetgebiedvan ecologische,socialeenculturelevernieuwing.indatkaderwildoenookbijdragenaandeontwikkeling vaneennieuweeconomie.eeneconomiediebijdraagtaaneenmaniervanondernemendieeenpositief effectheeftopdeleefomgeving. 7 ABridgingFrameworkforDOEN: ByWell Beingweunderstandthepossibilityofpeopleenjoyingasustainableformofhappinessbasedonadeep understandingofthenaturalenvironmentandofitsnecessities.thissustainableformofhappinessisbasedonthe possibilityofsharingandexperimentingwithabundantresources,likeknowledgeandexpression,whicharefreeand guaranteeawholesomeconnectionwithothersandtheenvironment. ByBetterusinglesswerefertocreativestrategiesforapproachingscarceresourcesinasustainableway,replacing exploitation,appropriationandabuseofothersandofnaturebysustainablepracticesbasedonasenseofreciprocityand cooperation. ReportonbrainstormingsessionlookingforpossibilitiesofacommonframeworkforDOEN sprogrammes.byclaudia Fontes,JoannavanderZandenandGodelieveSpaas,Amsterdam,Monday6thFebruary2012 8 Verwisselen:wisselde,h wisseldhetenedoorhetanderevervangenwww.vandale.nl 9 Uitwisselen:wisselde,h gewisseldwederzijdsgevenwww.vandale.nl 6

7 OmorganisatiesenondernemersgoedtekunnenselecterenenomondernemingendieDOENfinancieel ondersteuntgoedtekunnenbegeleidenenverbinden,heeftdoenbaatbijdeontwikkelingvaneen raamwerkomdeontwikkelinginenvaneennieuweeconomieteherkennen,erkennen,ingesprekkenin tebrengen,tevolgenentedelen.eenraamwerkdatdeontwikkelingduidtzonderdietefixeren,een raamwerkdatdedynamiekvaneennieuweeconomierechtdoet. DevraagvanDOENendeervaringenvandeondernemers/initiatievenkomensameninditonderzoek datdeexperimentenenhetgedachtegoedvaneenzestal,doorstichtingdoenmedegefinancierde, initiatievenbeschrijftenduidtenoptiltnaareenbeeldvaneennieuweeconomieenvormenvan duurzaamondernemen. Ditrapportbeschrijftachtereenvolgens deaanpakvanhetonderzoek, degevondenachterliggendeprincipesvaneennieuweeconomieenduurzaamondernemen. degeneriekekenmerkendiehetraamwerkvaneennieuweeconomieenduurzaamondernemen vormen debijdragenvandeondernemingenaandeontwikkelingvaneennieuweeconomieen conceptenvanduurzaamondernemen ThemanieuweeconomieDOEN DOENwilhetondernemeneenvernieuwende,duurzameinvullinggevenenisdaarvooropzoeknaar initiatievendieeenaantoonbarepositievebijdrageleverenaanmensenmilieu. VormgevingNieuweEconomie: omdeeconomieduurzamerensocialertemakenmoet dezeanderswordeningericht.omditvoorelkaarte krijgenrichtdoenzichopinitiatievenvan(startende) duurzameondernemersenvanorganisatiesdie veranderingvandebestaandeeconomischestructuren bewerkstelligen. Duurzaam&SociaalOndernemen: DOENrichtzichopondernemersdie duurzaamheidinnovatiesinhunbedrijfdoorvoerenofdie eenduurzaamproductopeenvernieuwendemanierop demarktbrengenofarbeidsplekkencreërenvoor specifiekedoelgroepen.doenrichtzichookop producenteninontwikkelingslandendieeenpositieve bijdrageleverenaanhunleefomgeving.

2.Hetonderzoek Doelvanhetonderzoekisinvullinggevenaanhetconceptnieuweeconomie(veranderingeninhet systeemenindemanierenvanondernemendaarin)dooreendynamischraamwerkteontwikkelenmet alsdoeleennieuweeconomieeninitiatieven(opzicheninrelatiemetelkaar)tekunnenherkennen, duiden,sturenenevalueren. Hetraamwerkbetrefttweedomeinenvaneennieuweeconomie: vormgevingnieuweeconomie duurzaamondernemen 10 2.1 Onderzoeksvraag Dekernvraagvanhetonderzoekis:welkecontourentekenenzichafdiekenmerkendzijnvooreen nieuweeconomie? Daarbijgaatheternietomeennieuweeconomietedefiniërenalseenvastomlijndfenomeen,maarals eenontwikkelrichtingvoorondernemendhandelengerichtophetcreërenvantoegevoegdewaardevoor samenlevingennatuur. Subvragendaarbijzijn: Welkeintentiehebbeninitiatievenineennieuweeconomie? Welkedoelenstrevenzijna? Hoeorganiserenzijzich? Hoeverhoudenzijzichtothunomgeving? Enhoehandelenzijindeorganisatie? Indeomgeving? Opdemarkt? Hetonderzoeksdomeinisdepraktijk,deverhalen,ervaringenenresultatenvanmenseninenrond organisatiesdieeenverschilwillenmakenvoorsamenlevingen/ofnatuur. 2.2 Scopevanhetonderzoek Doortekijkennaardepraktijkvanorganisatiesdieandersondernemenofeenanderemaniervan ondernemenwillenstimuleren,ligtdescopevanditonderzoekvoornamelijkopanderevormenvan ondernemen.hoeondernemenorganisatiesdiewillenbijdragenaannatuurensamenleving?watdoen zijandersdanandereorganisaties?inhunorganisatie,inhunrelatiemethunomgevingenhoeopereren zijopdemarkt?vanuithunervaringgeeftditonderzoekeenbeeldhoedemarktenorganisatieszich ontwikkelenineennieuweeconomie.hetonderzoekbeschrijftdespecifiekeinvullingdieorganisaties gevenaanondernemenenopererenopdemarktineennieuweeconomie.wathebbendeze initiatiefnemersenorganisatiesextrainhuisnaastdegebruikelijkeondernemersvaardigheden?opbasis daarvankunnenweeenindicatieveontwikkelrichtingvaneennieuweeconomiealsgeheelherkennen. 2.3 Vanpraktijknaarcontouren Hetraamwerkisontwikkeldopbasisvandeervaringenvaneenzestalorganisatiesdieelkophuneigen wijzebijdragenaandeontwikkelingvaneennieuweeconomie.hetgaatomorganisatiesdie ecologische,socialeeneconomischedoelensuccesvolmetelkaarcombinerenenhetbewerkstelligenvan duurzaamheidalskernactiviteithebben. Devolgendeorganisatiesdieelkopeigenwijzebijdragenaandeontwikkelingvaneennieuweeconomie zijnonderzocht: 10 http://nl.wikipedia.org/wiki/duurzame_ontwikkeling:bijduurzameontwikkelingisdussprakevaneenideaalevenwicht tussenecologische,economischeensocialebelangen.alleontwikkelingendieoptechnologisch,economisch,ecologisch, politiekofsociaalvlakbijdragenaaneengezondeaardemetwelvarendebewonersengoedfunctionerendeecosystemen zijnduurzaam 8

SocialTRadeOrganizationSTRO 11 rekthetbestaandefinanciëlesysteemopdoorde ontwikkelingvanregionalefinanciëlesystemendieeerlijkekansencreërenvoor degenendieinarmoedeleven. Enviu 12 startwereldveranderendebedrijven,vanideetotlancering,dieeenpositieve socialeenmilieu impactopdewereldhebben. Eenvandieondernemingenis opensource house 13 diealsdoelheeftduurzameen betaalbarehuizenteontwikkelenvoormenseninlageinkomenslanden. Tapworldiseenpilotprojectdatwilbijdragenaanherstelenopbouwvantropisch regenwoudensocialeontwikkelingonderanderedoorsuikerenethanoltewinnenuit desuikerpalm. Specialisterren 14 iseenbedrijfdatsoftwaretest.wathetbedrijfbijzondermaakt,isdat zijwerkenmetmensenmetautistischekenmerken. FestivalsurleNiger 15 iseenmuziek,theater enbeeldendekunstfestivaldateenmaal perjaarinsegouinmaligehoudenwordteninmiddelsvelespin offactiviteiten organiseert.hetheeftalsdoelderegiosegouinsociaal,cultureelenondernemend opzichtteontwikkelen. StichtingGeïntegreerdeVisserij(SGV) 16 doetaankustvisserijopdewaddenmetoog voornatuur,werkgelegenheidenvisserijcultuur.desgviseenwerkgroepvanvissers diesamenwerkenaaneenpraktischenhaalbaartoekomstperspectiefvoorkustvisserij metkleineschepen. 17 Eenuitgebreiderebeschrijvingisopgenomeninbijlage1. Aandebasisvanditonderzoekligteenkortervooronderzoek,ookgehoudenonderdoorDOEN gefinancierdeinitiatieven,waaraandevolgendeorganisatiesdeelnamen: o StichtingProgreso,Ghana 18 o KIVA,VerenigdeStaten 19 o PrinsHeerlijk,Nederland 20 o Agora,MiddenAmerika 21 o AfricanParksNetwork(Zuid Afrika,Malawi,Zambia) 22 2.4 Actieonderzoek Wisdomisthefruitof L arbreàparole,thetreeunderwhichpeoplesitand discuss.theskinofthefruitisjustsimplefriendlytalking,butthefruititselfisa seriousdialogueandleadstowisdom. DrSimaga 23 DOENendeinitiatiefnemersineennieuweeconomiezijninhogemategerichtophetexperiment: uitproberenwatwerkt,lerendoortedoenenstapvoorstapbegrijpenwatwelennietwerkt. Erzijnweinigvoorbeeldendiezondermeertekopiërenzijn.Sterkernog,hetlijkteropdathet ontwikkelenvaneigenmaatwerkoplossingeneenkenmerkisvaneennieuweeconomie.daardoor kenmerkteennieuweeconomiezichdooreengrotevariatieendiversiteitaanmanierenvanondernemen eneconomischhandelen.duurzameondernemerszoekennaareeneigenmaniervanondernemen, 11 www.socialtrade.org 12 www.enviu.org 13 www.os house.org 14 www.specialisterren.nl 15 www.festivalsegou.org 16 www.geintegreerdevisserij.nl 17 www.doen.nl/researchneweconomy 18 www.progreso.nl 19 www.kiva.org 20 www.prinsheerlijktilburg.nl 21 www.theagorafoundation.org 22 www.african parks.org 23 DrSimaga,apharmacist,expertonMaayaandGodfatheroftheFestivalsurleNiger 9

passendbijwatzijwillenbewerkstelligen.zijhandelenvanuitverschillendeeconomischeprincipesals hetgaatomhetverwaarden,verkopenendistribuerenvanhunproducten,dienstenenideeën.de ontwikkelingvaneennieuweeconomiekenmerktzichdooreenbredeverzamelingaaninitiatievenwaar mogelijkeensamenhanginteontdekkenisdiedeontwikkelrichtingvaneennieuweeconomieduidt.een nieuweeconomieontstaatwerkenderwijs.doortelerenvanervaringendoorsteedsopnieuwtekijken watdebestevolgendestapis,ontwikkeltzichlangzaammaarzekereenontwikkelrichting,eenbeelden deervaringvanwatwerktenwatniet.redenomtezoekennaareenvormvanonderzoekdiedoor ervaringentedelenenteduidenbijdraagtaanhetontwikkelproces.gekozenisvooractieonderzoek 24 waarindeinteractietussenonderzoekerenonderzochteleidttotbegripenuitlegvanhetinitiatiefinhet kaderofdecontextvandeontwikkelingvaneennieuweeconomieenduurzaamondernemen.deze vormvanonderzoekleentzichuitermatevoorhetonderzoekenvanontwikkelingendienoggaandezijn endaarmeevaaknogimplicietzijn. OpbasisvandialoogendiscussiemetdeDOEN programmamanagers,deverschillendeinitiatiefnemers, hunstakeholdersendeonderzoekerontstaangedeeldebeeldenentheorieënoverwateennieuwe economieenduurzaamondernemenisenkanzijn. Deopbrengstvanhetonderzoekdientmeerderedoelen.AandeenekantontstaatvoorDOENeen raamwerkominitiatievenineennieuweeconomieensociaalenduurzaamondernementeherkennen. Tegelijkertijdoogstenparticiperendeondernemershunkennisenervaringindepraktijkenkunnenzijop basisdaarvanconcreteverbeteringendoorvoereninhuneigenonderneming. Datlaatsteblijkttevenseenbelangrijkelementindeontwikkelingvaneennieuweeconomieen duurzaamondernemen.ofzoalsvandevenhetstelt:"practicingmanagers,( ),arecriticizedfornot beingawareofrelevantresearchandnotdoingenoughtoputtheirpracticeintotheory(vandeven, 2002;Weick,2001).Asaresult,organizationsarenotlearningfastenoughtokeepupwiththechanging times." 25 MetditonderzoeklevertDOENeenconcretebijdrageaandeontwikkelingvaneennieuweeconomie: doordekennisuitdepraktijkteoogstenentedelenmetdesectorenmetondernemersineennieuwe economie.kennisdiedoorrichardrortyzotreffendbeschrevenwordtals:"knowledgeiscopingwith reality,notcopyingit". 2.5 Aanpak Hetonderzoekbestaatuiteenoriënterendvooronderzoekeneenverdiependvervolgonderzoek. Vooronderzoek Eenvooronderzoekmetalsdoeleeneersteinventarisatieomhetonderzoeksterreinaftebakenen. Daarvoorwerdenvanvijforganisatiesdeinitiatiefnemerseneenpaarstakeholdersbenaderdvooreen interview.ineenopengesprekwerdenaanhendevolgendevragengesteld: Watwiljebereikenenwatisdaarandersaandanaangewoonondernemen? Watverstajeondereennieuweeconomie?Enhoedraagjedaaraanbij? Waarbenjetegenaangelopenofwathebjegeleerd? Enalsjenaardetoekomstkijkt,hoedenkjijdandat(ondernemenin)eennieuweeconomieeruit kanzien? Hetvervolgonderzoekbestaatuittweefasen. Fase1 Hetverzamelenvangegevensoverdeverschillendeondernemingen/initiatievenuitdocumentenvanen overdieorganisatiesenuitinterviewsmeteenbredevariatieaanstakeholdersinenronddeorganisaties. DaarnaastisgebruikgemaaktvanDOEN documentatieen analysesvandeinitiatieven. Fase2 24 AndrewH.VandeVen,EngagedScholarship:CreatingKnowledgeforScienceandPractice,OxfordUniversityPress, Forthcoming,2007 25 AndrewH.VandeVen,EngagedScholarship:CreatingKnowledgeforScienceandPractice,OxfordUniversityPress, Forthcoming,2007 10

Hetverdiepenenbetekenisgevenaandiegegevensophetniveauvandeinitiatievenenophetniveau vandeontwikkelingvaneennieuweeconomieenanderevormenvanondernemen,indialoogmet groepenstakeholders,doen programmamanagerseninitiatiefnemersvandeorganisaties.deze duidingvanderealiteitvormtdebasisvanhetraamwerknieuweeconomievoordoen. Ad1 a. Businessplannen,visiedocumenten,jaarverslagen,websitesenanderegeschrevendocumenten enbronnenvandebetreffendeorganisaties b. 135interviewsmetverschillendestakeholders Initiatiefnemers Medewerkers/adviseurs Klanten Leveranciers Betrokkenorganisaties Representantenuit: Samenleving Belangenorganisaties Wetenschap Overheid indevormvanopengesprekken,opgebouwdlangsdevolgendelijn: Functie,rolenorganisatie/groepwaardegeïnterviewdewerkt/leeft Relatieenbetrokkenheidmetdeonderzochteonderneming Zijn/haarideeënoverdeonderneming Ontstaansgeschiedenis Doelen Waarden Organisatie Impact(wat,wie,hoe:viawelkeoutput/effect) Rol/actieindemarkt/marktwerking Samenwerking(wie,hoeenwaartoe) Beeldenoverdetoekomst Ad2 a. Zevenverdiependedialogenmetalleinitiatiefnemersapart b. Achtgroepsdialogenrondverschillendeoverkoepelendethema'smet: alleinitiatiefnemersvandeverschillendeorganisaties DOEN medewerkersthemanieuweeconomie(tweekeer) stakeholdersvansgv(tweekeer) stakeholdersvanfestivalsurleniger(driekeer) Samenvatting Hetonderzoekgenereertkennisoverdeontwikkelingenvaneennieuweeconomieop basisvanexperimentenenbestpracticesvanzichvoortdurendverderontwikkelende organisatiesdiebewustkiezenomvanbijdragenaanduurzaamheidofsociale ontwikkelinghuncorebusinesstemaken.hetonderzoekbeschrijftenduidtde ervaringenvanondernemersinrelatietothunbijdragenaandeontwikkelingvaneen nieuweeconomieenanderevormenvanondernemen.hetonderzoekheeftalsdoel kennisenervaringteoogstenvoordoen,voordeondernemersenvooranderen. 11

3.Contourenvaneennieuweeconomie "Hoeweonzelevensstandaardkunnenbehouden,ondertussenarmoede uitbannenénonsecosysteemrepareren.alsjedatalsmindsethebtgajeheel andersdenken."stefvandongen,enviu Eennieuweeconomieisworkinprogress.Eennieuweeconomiewordtindepraktijkontwikkelddoor initiatiefnemersdiedaadwerkelijkwillenbijdragenaanhetoplossenvanecologischeen/ofsociale vraagstukkenvanuithunkernactiviteit.deredenvanhunbestaanisbijdragenaan duurzaamheidontwikkeling. Daarbijlopenzijaantegentalvanobstakels.Bijvoorbeeldindewet enregelgevingwaarinhetgevalvan StichtingGeïntegreerdeVisserijhetmakenvanvangstafsprakenmetdehelegarnalensectorinhetkader vannatuurbeschermingverbodenis,omdatdaarmeedevrijeconcurrentieinhetgedingkomt(zieblog: hetgarnalendilemma 26 ),ofinhetgevalvanenviu,waarindefiscaleregelgevinghetcombinerenvan ondernemende(leeswinstgevende)activiteitenmetnot for profitactiviteiteninéénondernemingbijna onmogelijkis. 27 Andereobstakelsliggenmeerindesfeervanfinanciering,wiewilinvesterenineen ondernemingmeteenheelandere,nognietbewezenmaniervanzakendoen?ofdruisenintegende heersendegewoontes,waaromietsweggevenwaarjeookgeldvoorkuntvragen,waaromsamenwerken inplaatsvanconcurreren? Enviumaakteeenoverzichtvandeveranderingeninattitudetenaanzienvandefinanciëlegewoontes datverwoordthoegrootdieverschilleninattitudesomskunnenzijn. Aparadigmshift From To Formal Networked(formalandinformal) Top down Horizontalandbottomup Buildsondebtaccumulation Buildsonassetaccumulation Financialvaluecreationoriented Societalvalueoriented Basedonscarcityanddistrust Basedonabundanceandtrust Globalisedstructures Glocalised Consumptioncentered Consumerneedcentered Fasttransactions Loyalty Bankingonintransparancy Bankingonunderstandibility Systemcomplexityasexcuse Nothidingbehindthesystem Efficiency ICTusedtoenhancepersonal relationships Bron:Financialservices,fivetrendsfor2012,Enviufebruari2012 Aldieobstakelsmakendeverschillenenovereenkomstentussendehuidigeeconomischegewoontenen eennieuweeconomiezichtbaar.ondernemersvindeneigenoplossingenommetdezevraagstukkenom tegaan.meestalbinnendecontourenvanwatbinnendehuidigeuitgangspuntenvanheteconomisch systeemmogelijkis.somsooknetdaarbuiten.nietmetdebedoelinghethuidigesysteemomverte werpen,welomhetteverruimen,ommeervariatiemogelijktemaken. 26 www.doen.nl/onderzoeknieuweeconomie 27 IndeVSisereennieuwerechtsvormdezogenaamdeB corp:debenefitcorporation,diehetcombinerenvansociale, ecologischeeneconomischebelangenbinnenéénidentiteitmogelijkmaakt.californiëisde7destaatdiedezewetgeving aanneemt(januari2012)enindeukbestaatsindseenpaarjaardecommunityinterestcompany 12

13 3.1 Verruimenvanhetspeelveld Dezesonderzochteorganisatiesmakeneenbredediversiteitzichtbaarinanderemanierenvan handelen.erisnietéénantwoordoféénnieuweeconomieoféénspecifiekevormvanondernemerschap teonderscheiden.ineennieuweeconomieenduurzaamondernemerschapstaanondernemerscentraal diebewustkiezenomhetanderstedoen,omeenbijdrageteleverenaanduurzaamheidensociale impact,nietalleendoorwatzijdoen,maarvooralookdoorhoezijdatdoen.demanierwaarophet productofdediensttotstandkomtisevenbelangrijkalsdeduurzaamheidofdeimpactvanhetproduct zelf.netalsdemanierwaaropzijondernemenenzichorganiseren.ineennieuweeconomieenhet nieuweondernemerschapvormenondernemen,produceren,organiserenenpositionerenéén samenhangendgeheel.heteenkannietveranderenzonderhetander,enduurzaamheidensociale impactvragenomalignementvanaldezefactorenendaarmeeomeenintegraleaanpak. Deinvullingdaarvanverschilt.Elkvoorbeeldisgebaseerdopeeneigenvisie,opeeneigenwereldbeeld enopeeneigenstrategievoorontwikkeling.rondomdeverschillendeorganisatiestekentzicheen ruimteafwaarinzijzichbewegen.eenruimtewaarinzichzowelinondernemerschapalsineconomisch opzichtveelmeervariatievoordoetdannu.variatieinopvattingen,inmanierenvanwerken,inregels,in spelerseninuitgangspunten. Watovereenkomtindezeexperimentenisdathetverruimenvanheteconomischespeelveldenhet ondernemendperspectiefoptweemanierentotstandkomt.ondernemersbeschouwenzichzelfalscocreatorvanhetondernemendeeneconomischespeelveld.zozoekentapworldenenviubijvoorbeeld naarandereverdienmodellenennaarmanierenomduurzaamheidopdemarkttewaarderen.zijgeven actiefvormenkleuraanondernemeneneconomiedoortekiezenvooreeneigeninvullingvanbeide begrippen.datbetekentdatnochdeeconomie,nochondernemenwordtgezienalseenvaststaand concept.dekeuzeombeidealsvoortdurendinontwikkelingteduiden,heeftalsconsequentiedatiedere ondernemerookdeverantwoordelijkheidheeftomdaarinkeuzestemaken.hetvraagtomeenvisieop demanierwaaropdeinitiatiefnemeronderneemtenheteconomischespeelveldmeevormgeeft. Doordatiedereondernemerkeuzeskanmaken,verandertenverruimthetondernemendperspectiefen economischespeelveldvoortdurend. Detweedemanierwaarophetspeelveldverruimtismeerinhoudelijk.Alsduurzaamheidendus ecologischeen/ofsocialebelangenuitgangspuntzijn,wordtookdeeconomieenhetondernemenopdie manieringekleurd.daarmeeverandertdebasisvaneenhoofdzakelijkeconomischenaareenmeer hybride. 3.1.1 Eennieuweeconomie,vormgeveninco creatie Jemoetjesysteemandersgaaninrichtenmetalsstandaardgedachtezomin mogelijkgrondstoffengebruiken.datisweleenvandebelangrijkste uitgangspuntenvooreennieuweeconomie. StefvanDongen,Enviu Ondernemerschapeneconomiezijnbeidegeenstatischebegrippen,maarzijnbijvoortduring onderhevigaanveranderingdieingegevenwordtdooronderanderemaatschappelijkeenculturele opvattingen.detijdgeestkleurtactiviteitenvanenopvattingenoverondernemerschapeneconomie. Steedsmeerondernemersstellendeecologischeendesocialeimpactvanhunproducten,dienstenen ideeënvoorop.dieontwikkelingbeïnvloedtdeeconomieendeaardvanhetondernemerschapopveel manierenenopverschillendeniveaus.zospelenbiologischeoffair tradecertificatensteedsvakereenrol inhetimagovaneenbedrijfenindeprijsbepalingvanproducten,dienstenenideeën.consumentenzijn bereidomextratebetalenomdeco2 uitstootvanhunvliegreizentecompenserenenbedrijvenstreven naarhetverlagenvandeecologischefootprintvanhunonderneming.aldezeactiviteitenbeïnvloeden bedoeldenonbedoeldheteconomischspeelveldenondernemingsperspectiefinmeerofminderemate. DeorganisatiesdiedoorDOENwordenondersteundbinnenhetthemanieuweeconomie,onderscheiden zichvandezevoorbeelden,omdatzijeenanderevormvanondernemeneenvoorwaardevindenomte komentoteenduurzamereeconomie.voorhenkanduurzaamheidnietgerealiseerdworden,alsnietook deeconomieendewijzevanondernemenveranderen.datvindtookalmeidaashleydiein2009deprins Clausleerstoeloverduurzaamondernemenbetrad: Firstly,theCSRconceptdevelopedfromanarrow

andafterprofitperspective,mainlyattheearlystagesofthecsrliterature,whichdefinedcsrasa businessbenevolenceconductandcommunityrelationspolicies,rangingfromcorporatephilanthropyto businesssocialinvestment.asecond,broaderandbefore profitcsrconceptincludespoliciesand practicestowardssustainabilitythroughoutthebusinessprocessatthelevelofthefirmandinbusinesssocietyrelations. 28 Deorganisatiesinditonderzoekgevenverschillenderedenenaanwaaromzijhunwijzevanondernemen ofeconomischhandelenveranderen.eenpaarvoorbeelden: Enviu:eengroepvanmensenmetidealendiewillenbewijzendathetanderskan.Datjesamenmeer kuntbereikendanalleen.daaromontwikkeldenzijeenzeerparticipatievemaniervanondernemen, waarinverschillendeondernemers,individuen,universiteitenenallerleiandereorganisatiessamen werkenaanhetverbeterenvandelevenskwaliteitvooriedereen. Tapworld:eengroepmensendiezichrealiseertdatdenatuurhersteldmoetwordenendatdatalleenkan alsjedenatuuralsbasiszietvanhetondernemen. Specialisterren:eengroepmensendiegelooftdatjeeenondernemingnietbouwtopwatjemaakt,maar wiehetmaakt.hettalentvanindividuenisdebasis,doordattalenttefaciliterenkunjeeenverschil makenvoordesamenleving. STRO:eengroepmensendieervanovertuigdisdateconomischegroeieenanderevormmoetvinden dandehuidige.eenvormvangroeiinharmoniemetdenatuur.eenmanieromdatvoorelkaartekrijgen (daarwaardeaantoetekennen)isdoorhethuidigegeldsysteemteverruimen. Allemaalhebbenzijeenvisieopondernemerschapendeeconomieopbasiswaarvanzijhun doelstellingenkunnenrealiserenenhunbedrijfenhandelensamenmethunomgevingvormgeven.om duurzaamtekunnenondernemenzijnindevisievandezeondernemingenaanpassingennodiginde maniervanondernemenenindewerkingvandeeconomie. Hetbewustinzettenopeenveranderinginondernemerschapeneconomiemaakthentotvormgevers vaneennieuweeconomie. 3.1.2 Nieuweeconomie,eenhybridespeelveld "PersonallyIdon tseeit[oshouse]asaprofitdrivenproject(building sustainablehousesforthelowermiddleclass)butessentiallytoprovidebasic livingaccommodationforpeople.itisfiftyfifty,abusinessandango.itisa NGOsortof,butit salsointerestedinrecapturingwhattheyputin."peter Dery 29,OShouse,geïnitieerddoorEnviu Debegrippeneconomieenondernemerschapkunnenopveelmanierengedefinieerdworden. Indemeestegevallenwordenbeidebinnenheteconomischedomeingeduid.Devolgendetwee definitiesgeveneenalgemeneeconomischebeschrijvingvanbeidebegrippen: Economie: Eeneconomieisdewijzevanproductie,distributieenconsumptievanschaarsegoederenendienstenin eensamenleving. 28 CorporateSocialResponsibility:ARoleonlyforBusinessLeaders?PatriciaAlmeidaAshleyInauguralAddressas ProfessortothePrinceClausChairinDevelopmentandEquity2009/2011deliveredon30March2010attheInstituteof SocialStudies,TheHague,TheNetherlands 29 CoordinatingDirectorCapeCoastmetropolitanAssemblyCCMA 14

Hethuidigeeconomischesysteemisgebaseerdophetprincipevandevrijemarkt.Degrondgedachte daarachteris:doorconcurrentiemogelijktemaken/tehoudenzorgteenvrijemarktwerkingvoorde vormingvaneeneerlijkeprijsvoordeproductenenwordtinnovatiebevorderd.uitgangspuntdaarbijis datdeconsumentofhomoeconomicusaltijddemeestrationele,gunstigekeuzemaakt.dehuidige economieisnieteenpurevrijemarkteconomie,maareengemengdeeconomie,waarindeoverheideen belangrijkeregulerenderolspeelt.demeestewestersesamenlevingenkenneneenvormvangemengde economiemetdenadrukophetvrijemarktmodel. Ondernemen: Eenactiviteitmetalsdoeleeninkomenterealiserendoormeteenbepaaldecombinatievanarbeid, kapitaalenkenniseenbedrijfteleidenofinstandtehouden. Zoalseerderalaangegevenzijnbeidebeweeglijkenwordenzijbedoeldofonbedoeldbeïnvloeddoor ondernemersendeparticipantenopdiemarkt.nochdeeconomie,nochhetondernemenwerktinde praktijkvolgensdezezuivereonderliggendeprincipes.bijdragenaanduurzaamheidbrengteenaantal waardenmetzichmeediedezedefinitiesveranderen.deonderzochteorganisatieshebbenallemaal kwaliteitenvanzowelprofit alsnon profitorganisaties,hanterenzoweleconomischewaardenalssociale enecologischewaarden.deonderzochteondernemersineennieuweeconomiekenmerkenzichdoor hunbrugfunctietussensamenleving,natuureneconomie.datvertaaltzichinhybridevormenvan economieenondernemendiedekenmerken,waardesystemenenhandelingslogica svanverschillende wereldenmetelkaarverbinden. 30 Hetbelangvanhetsamenbrengenvansociale,ecologischeeneconomischewaardenendoelenwordt ookinhetearthcharter 31 benadrukt: Lifeofteninvolvestensionsbetweenimportantvalues.Thiscan meandifficultchoices.however,wemustfindwaystoharmonizediversitywithunity,theexerciseof freedomwiththecommongood,short termobjectiveswithlong termgoals.everyindividual,family, organization,andcommunityhasavitalroletoplay.thearts,sciences,religions,educational institutions,media,businesses,nongovernmentalorganizations,andgovernmentsareallcalledtooffer creativeleadership. TheEarthCharter(2000) 32 Hetsamenkomenvanverschillendewaardesystemeninheteconomischedomeinisnietnieuwofuniek vooreennieuweeconomie.deexplicietheidendeuitdrukkelijkekeuzevoorecologischeen/ofsociale waardenendoelstellingenisdatwel.watdeondernemersineennieuweeconomieookonderscheidtis detransparantieenhetbewustzijnvanhunbijdrageaandeinvullingvaneennieuweeconomieen duurzaamondernemen.zijvindenalshetwarehuneigenmaatwerkspelregelsuit.alleondernemersin hetonderzoekzoekenophuneigenmaniernaarmogelijkhedenomsamenlevingennatuurteverbinden methunondernemendeactiviteiten.jurcellvirginia,financeandinvestmentadvisortapworld,zegt daarover: Wemakeneenlinktusseneconomieendesofterekantvanduurzaamheid." MamouDaffé,initiatiefnemervanhetFestivalsurleNiger,zegtdatondernemeninMaligeenandere doelkanhebbendanbijdragenaanmaatschappelijkeontwikkeling.omdattebereikencombineerthij traditionelelokalewaardenmetmeerglobaleeconomischprincipes. 30 "Hybridityreferstoheterogeneousarrangements,characterizedbymixturesofpureandincongruousorigins, (ideal)types, cultures, coordinationmechanisms, rationalities, or actionlogics. Thenotionofhybridity hasitsoriginsinbiology,whereitreferstothemoreorlessstablemixtureofdifferentspecies"intljournalofpublic Administration,28:749 765,2005GriffinsorChameleons?HybridityasaPermanentandInevitableCharacteristicofthe ThirdSector,TacoBrandsen,WimvandeDonkandKimPutters 31 HetEarthCharteriseeninternationaaldocumentoverfundamentelewaardenenprincipesdatprobeertbijtedragen aaneenrechtvaardige,duurzameenvreedzamesamenlevinginde21eeeuw.volgensdevisievanhetearthcharterzijn ecologischeintegriteit,mensenrechten,gelijkwaardigheidenvredeonlosmakelijkmetelkaarverbonden.hetdocument scheptdaaromeenkaderwaarindezeonderwerpengezamenlijkaandeordekomen.hetearthcharterisontstaanuiteen mondiaalconsultatieprocesdatplaatsvondindejaren90vande20eeeuw.hetopstellenvanhetearthcharterwaseen vandemeestopenencompletesamenwerkingsprocessenooitvoorhetschrijvenvaneeninternationaaldocument. http://nl.wikipedia.org/wiki/earth_charter 32 http://www.earthcharterinaction.org/content/pages/read the Charter.html 15

16 StefvanDongenvanEnviuzoektnaarmanierenomzijnorganisatievormtegeven,zodatprofitennotfor profitactiviteitenelkaarversterken.hijverwoordtdatalsvolgt: Enviubestaatuittweedelen:Inde goede doelen organisatiewordenideeënontwikkelddiedaarnaaan participaties,een werkmaatschappijindeholdingonderdecommerciëlestichting,wordenverkocht.hetiseensoort hybridestructuur. DeinitiatiefnemersvanEnviuhebbeneeneigenuniekestructuurontwikkeldwaarin zijaandeenekanthunanbi(algemeennutbeogendeinstelling) statusborgenentegelijkertijdruimte hebbenomondernemendeinitiatieventeontwikkelen,optezettenenteverkopen.inditspecifieke gevalheeftdebelastingdienstaparttoestemminggegevenomopdezemanierteopereren. In opensource houseziejehoesocialewaardeneenrolgaanspelenindeorganisatie.dezeheefteen netwerkvanberoepsverenigingenaanzichverbondenomzosamendevraagstukkenrondduurzaamen betaalbaarbouwenoptelossenenzosameneenbijdrageteleverenaandemigratievansloppenwijken naareigenwoningen. Alshethebbenvaneensocialeen/ofecologischebijdrageuitgangspuntvaneennieuweeconomieen duurzaamondernemenis,ishetzinvoldebasisdefinitiesvaneconomieenondernemenuittebreiden naardefinitiesvaneennieuwevormvaneconomieenduurzaamondernemen.datzoukunnenopde volgendemanier: Nieuweeconomie: Eeneconomieisdewijzevanproductie,distributie,circulatie,gebruikenconsumptievanschaarseen overvloedigemiddelenenideeënineensamenleving.eennieuweeconomiecombineerthetverwisselen vankwantiteiten(goederen,diensten)methetuitwisselenvankwaliteiten(talenten,ideeën,kennis, ervaring).eennieuweconomischsysteemis,naastdegrondgedachtevandevrijemarkt,ookgebaseerd opdegrondgedachtedatallebetrokkenenineenopenentransparante(lokale)marktmetelkaarzorgen vooreenpositieveimpactophetsamenhangendesysteemvanecologische,sociale,cultureleen economischewaarden,zodateeneerlijkeprijseninnovatiesvoorhetwelzijnvanmens,natuuren samenlevingwordenbevorderd.deoverheidspeeltdaarineenfaciliterenderol. Duurzaamondernemen: Eenactiviteitmetalsdoelecologischeen/ofsocialeontwikkelingterealiserendoormeteenbepaalde combinatievanondernemersinzicht,sociaal,cultureel,ecologischeneconomischkapitaal,arbeid, kennis,waardeneninsamenwerkingmetstakeholderseenorganisatieteleidenofinstandtehoudenen daarmeeeenduurzamebronvanlevensonderhoudteverwerven. Beidedefinitieszijneenverruimingvandebestaandedefinitiesengevenuitdrukkelijkruimteaanhet realiserenvancombinatiesvanwaarden,activiteiten,productenenideeën.alleonderzochteorganisaties passeninendragenbijaanrealisatiesvandezeuitgangspuntenvaneennieuweeconomieenduurzaam ondernemen.

Samenvatting Erisnietéénnieuweeconomieenéénmaniervansociaalenduurzaamondernemen.Beidezijn voortdurendinontwikkeling. Ondernemingenineennieuweeconomiegevenbewust(mede)vormaananderevormenvan duurzaamondernemenenaaneennieuweeconomiepassendbijwatzijwillenbereikenenopwelke manierzijdatwillen. Eennieuweeconomieenduurzaamondernemenzijnhybrideenkenmerkenzichdoorhet combinerenvanverschillendewaardensystemenbinnenhuneconomischeenondernemende speelveld. Economie:isdewijzevanproductie,distributie,circulatieengebruikenconsumptievan schaarseenovervloedigemiddelenenideeënineensamenleving. Ondernemen:eenactiviteitmetalsdoelecologischeen/ofsocialeontwikkelingterealiseren dooreninsamenwerkingmetstakeholderseenbedrijfteleidenofinstandtehoudenen daarmeeeenduurzamebronvanlevensonderhoudteverwerven.hetbedrijfcombineert daarvooropeigenwijzeondernemerinzicht,sociaal,cultureel,ecologischeneconomisch kapitaal,arbeid,kennisenwaarden 17

4. Resultatenvanhetonderzoek "Weneedtoseeknowledgeasamatterofconversationandofsocialpractice". RichardRorty,philosopher 33 Deresultatenvanhetonderzoekleidenopverschillendeniveaustotbegripvanwateennieuwe economieenduurzaamondernemenisenkanzijn. Opbasisvanhetonderzoekishetmogelijkomelkvandeondernemingenteduidenindewijzewaarop zijhetspeelveldvandeeconomieenhetondernemenverruimen. Dieverschillendebeeldensamenvertelleneenverhaaldatdeontwikkelingvaneennieuweeconomieen duurzaamondernemenduidtalsbrederherkenbareontwikkelinginondernemenendeeconomievan vandaagdedag.opbeideterreinenwordteenontwikkelrichtingzichtbaardieteherkennenisopbasis vaneenaantalgeneriekekenmerkendieopverschillendemaniereningevuldkunnenworden.zo ontstaateenraamwerkwaarindedynamischeontwikkelingvaneennieuweeconomieenduurzaam ondernemenherkendengedeeldkanworden. 4.1 Nieuweeconomieeendynamischraamwerk Ineennieuweeconomievallenlearning,earningenreturningsamen. CornelisdenBoer,adviseurEnviu Erisgeenconsensusoverhoehetandersmoet.Erzijnwelveelvoorbeeldenhoehetanderskan.Een nieuweeconomietekentzichnietafalséénnieuwevorm,maarveelmeeralsvariatiesopeenthema. Somsdichtbijdehuidigeeconomie,somswatverderdaarvanaf.Maaraltijdinverbindingmetde huidigeeconomie.dediversiteitneemttoeendaarmeeookdeverantwoordelijkheidomkeuzeste maken,omzelfvormtegeven.erisnietmeeréénvormvanondernemenofééntypeeconomiediede juisteis.eennieuweeconomieenduurzaamondernemenzijnvoortdurendinontwikkeling. Tochhebbendeorganisatiesinditonderzoekeenaantalkenmerkengemeen.Nietzozeerinhoezij opereren,maaropwelketerreinenzijbewustekeuzesmakenvooranderevormenvanorganiseren, activiteitenofandershandelen.ineennieuweeconomiegaathetomduurzaamhandelenineen economiediebijdraagtaanduurzameontwikkeling.paralleldaaraanzijnindeonderzochteorganisatie tweeterreinenvanontwikkelingteherkennen: 1 hetondernemendhandelenvandeorganisatie 2 hethandelenvandeorganisatieopdemarkt Deontwikkelingsrichtingisteduidenalsmeerverwevenmetsamenlevingennatuurwaardoor organisatieenmarktmeerhybrideworden.ondernemenisgebaseerdopeencombinatievandoelendie strevennaareenduurzameimpact.hetperspectiefvanhetondernemenwordtdaardoorruimer,netals hetspeelveldvandemarkt. Hetondernemendperspectiefwordtruimerdoordevariatieaandoelen(sociaal,ecologisch, economisch),waardoormeerdynamiekindeorganisatieeneengroterewederzijdseafhankelijkheidmet deomgevingontstaat. Hetecologischspeelveldwordtruimer,omdatnaastverwisselenookuitwisseleneenplaatskrijgt, waardoorookdevariatieinspelersopdemarkttoeneemt. Indevolgendeparagrafenwordtverderingegaanopdeontwikkelingenopbeideterreinen. 33 http://plato.stanford.edu/entries/rorty/ 18

4.1.1. Verruimenvanheteconomischspeelveld Eennieuweeconomieiseenprocesvansamenwerking. HenkvanArkel, stichtingstrohalm 34 Alleonderzochteondernemingenrekkendegrenzenvanheteconomischespeelveldophuneigen maniereenbeetjeop.strodoetdatextremerenhetuitdrukkelijkstenspecialisterrenhetminst expliciet.deverhalenvanalleorganisatiessamenvormeneenbeeldhoezijdatspeelveldmee vormgevenenhetmeerhybridemaken. HetbelangrijkstedoelvoordeinitiatiefnemersvanTapworldisbijdragenaanherstelvandenatuurlijke omgeving.datwillenzeopeenrendabelemanierdoendoorerookoplangetermijnwaardeaantoete kennen.denatuurdiezijcreërenmoetinkomstengenereren.maarerisookaltijdeendeeldatgeen inkomstenoplevert,waarvoornietbetaaldwordt,maardatzijgratisaandenatuurgevenendaarmee aandesamenleving.heteconomischemodelvantapworldbestaatuitproducten,dienstenenideeën verkopen(ruilentegengeld)enproducten,dienstenenideeënweggevenaandenatuuromzodenatuur teherstellen. Alswatjemaaktendoetgekwantificeerdis,dankunjehetruilen.Alsjehetduurzaamwiltmaken,moet desuikerruilbaarzijn,eenprijshebben.jegaatookconcurrerendeprijzenkrijgen.hetstukjedatwe gratisdoen(watnognietgekwantificeerdkanworden,maarwelgedaanwordt:lange termijn impactop deomgevingbijvoorbeeld),krijgjeeraltijdbij,dusalserconcurrentenkomenisdatgoed. Jurcell Virginia,Tapworld Opensource house(betaalbare,duurzamehuizenbouwenvoordelageremiddenklasseinghana)doet ietsvergelijkbaars: Hetideewasgratisdeideeëndewereldintekrijgen.Omhetplatformgoedte krijgenopinternetmoetenwegeldhebben,daarvoorhebbenwesubsidiegekregen.uiteindelijkishet doelomnietopsubsidiestedraaien.alsjeeenimpactwilthebben,moetjenietafhankelijkzijnvan subsidie.geengratishuizenbouwenenaltijddeschaalbaarheidvoorogenhouden.eenpercentagevan hetgebruikvaneenontwerpgaatnaardearchitect.eenontwerpkanoneindigvaakgebruiktworden. VincentvanderMeulen,concepteigenaarvan opensource houseenviu Ookinditvoorbeeldishetverkopenvanproductenendiensteneenbasisvanbestaanincombinatiemet hetdelenvanideeën.alleontwerpenzijnvooriedereentoegankelijk,mogendooriedereengemaakt worden,gratisoftegeneenlagevergoeding.hetmooievanideeënis,netalsvankennis,datjezekunt delenzonderzezelfkwijtteraken.doorideeëntedelenwordenzijrijker,gevarieerderenvaker toegepastdandoordievoorjezelftehouden.naastruilenvoegtoshousedelentoeaanheteconomisch handelingspalet. 34 HenkvanArkelophetDOENeventovereennieuweeconomie14maart2012 19

Delenlevertookietsop.OpdevraagwaaromdeinitiatiefnemersvanSTROhunkennisenICTtoepassingen opensource maken,antwoordtjaapvink: Hetwerkttochwederzijds.Mensengaanhet gebruiken,gaanhetvoorjetesten,vindenoplossingenendelendieweermetje.desoftwarewordter betervan. StefvanDongen(oprichterEnviu)brengthetideevandelennogeenstapverder:Omoverbelastingvan hetecosysteemtevoorkomenmoetjeietsveranderenaandebasis: Dekerndrijveromdatte veranderenisspiritualiteitinhetonderwijs.inplaatsvanalleenfunctioneeltewerkenmoetjeookje passieontdekken.danontwikkelenmensenzichanders,meerorganisch.danbekijkjedingenholistisch, geldisdanmaaréénvandefactoren.alskwaliteitbelangrijkeris,danhoefjegeeneigendomtehebben, alleentoegangertoe. Nietalleenkennisenideeënkunjedelen,ooktastbarezakenkunjedelen,doornietheteigendomte verkopenmaardetoegangertoe.zoalsbijvoorbeeldgebeurtbijwheels4all 35 waarmeerderemensen sameneenautogebruiken. Beidevoorbeeldengevenaanhoeheteconomischespeelveldwordtvergrootdoorhettoevoegenvan spelregels.manierenvanhandelendievoortkomenuitnaastwaardeookwaardentoetewillenvoegen. Doornaastfinancieeltevertalenwaardeookkwalitatievewaardeaandenatuurofaandesamenleving toetevoegen.waardendienietalleenfinancieeluittedrukkenzijnmaaralleenmeerofminderspecifiek ofheelglobaaltebeschrijvenzijn. Toevoegenaandesamenlevingbrengtmetzichmeedatookmanierenvanhandelenuitdiebeide domeinendeelwordenvandemarkt: uithetdomeinvandegemeenschapkomt:delen:gemeenschappelijkbezithebbenofdingensamen kennenenweten;enuithetdomeinvandenatuurkomt:geven:denatuurgeeftvanzelfsprekendvanuit diversiteitenovervloed.ruilen,vooraleeneconomischbegrip,wordtgecombineerdmetdelenengeven ennemen.devariatieaanmogelijkespelregelsopdemarktwordtdaarmeevergroot. HetverhaalvanColetteTraoré,co founderofawomen sweavingcooperative 36 laatzienhoedelenaan demaniervanmetelkaarconcurrereneenanderebetekeniskangeven: Withtenlocalwomenweput ourmoneytogethertobuyaloom.that showwestartedourcooperative.thereweretwomainreasons forstartingit.thefirstwastoreestablishthetraditionalformsofweavinginacontemporaryway.and thesecondwastohelppeoplemakealiving.forthefestivalsurleniger,weworktogetherwithallthe otherorganizationsinthefieldofweaving,dyeing,sewing,andsoon.togetherweensurethat everybodygetsafairshareoftheworksothatnobodyisexcludedfromthebenefitsofthefestival. OokWillieSmitsvanTapworldwerktmetopbrengstenvoorhetcollectiefnaastdievoordeindividuele ondernemer.elkehub(lokaleproductie unitvansuikersap)isvooreendeeleigendomvande gemeenschapvanboeren.dewinstdiedehubmaakt,benoemtsmitsals: Itiscommunitybasedprofit andcommunityspentprofit,becausethevillagerswillbeco ownersofthehub. Indezevoorbeeldenkrijgendelenengevenennemennaastruileneenplaatsinhetmarkteconomisch handelen.siegfriedfinserverwoordtdatalsvolgt: Therearethreetransactionsandonlythree,andtheyallinvolvetwoparties.Allconstituteagreements validatedbytangibleevidencebutmotivatedbydifferentaspectsofoursoul.eachaffectspeopleand theworlddifferently.buying/sellingdrawshumanbeingsintothematerialworldandstimulatesthe wholeworldtoproducewhatpeopledesire.lending/borrowingdrawshumanbeingsintoconnection withoneanother,enablingpeopletoaccomplishtheirintentions.itmakestheworldintoacommunityof strivinghumanbeings.giving/receivingenticesthespiritintomaterialexistenceandcanelevatehuman beingstogreaterdevelopment,wisdom,andloveinshapingthefuture.basedonmyobservationsand experiences,ihaveconcludedthatthesethreetransactionsarerootedinthearchitectureoftheuniverse. Theycontainalltheingredientsweneedtobecomehealingforcesinthelifeofthesociety.Thesethree 35 www.wheels4all.nl 36 theassociationdefemmesartisanesettisseusestraditionelles(afatt),mali,verbondenaanfestivalsurleniger 20