b Bedrijfshulpverlening Risico-inventarisatie en -evaluatie MKB-inforeeks Reeks Arbo Arbo in in het de MKB praktijk De arbochecklist voor veiligheid en gezondheid op de werkplek
Risico s terugdringen in uw bedrijf: actiepunten op een rij Risico-inventarisatie en -evaluatie: mogelijke arbeidsrisico s in kaart brengen (inventariseren) èn in volgorde van belangrijkheid zetten (evalueren). [op schrift] Plan van aanpak: concrete maatregelen (wie doet wat en wanneer) op basis van de geïnventariseerde risico s. [op schrift] Advies over plan van aanpak (prioriteiten, maatregelen en fasering) door een gecertificeerde arbodienst [van toepassing indien een werkgever in totaal voor meer dan 40 uur per week werknemers in dienst heeft] Jaarlijks de uitvoering van het plan van aanpak bespreken met het personeel Toetsing van RI&E [van toepassing indien een werkgever in totaal voor meer dan 40 uur per week werknemers in dienst heeft] De RI&E actueel houden Controle door de Arbeidsinspectie (d.m.v. steekproeven) In deze brochure vindt u informatie over: Waarom een risico-inventarisatie en -evaluatie? Arbeidsrisico s in kaart brengen De risico-inventarisatie en -evaluatie Plan van aanpak Werken bij derden en alleen-werk Wat geldt voor uw bedrijf? Wie moet wat? De eisen in het kort De RI&E actueel houden Vervolgonderzoeken Controle Zelf doen of uitbesteden? Handig: de digitale RI&E Deskundig advies van derden Meer informatie en nuttige links
1 De arbochecklist voor veiligheid, gezondheid en welzijn op de werkplek Veilig en gezond werken is belangrijk voor iedereen. Dat draagt niet alleen bij aan verbetering van de arbeidsomstandigheden in uw bedrijf, maar komt uiteindelijk ook de bedrijfsresultaten, het imago van uw bedrijf en de instroom van nieuw personeel ten goede. Hoe pakt u dit aan als werkgever en wat zijn de wettelijke eisen? De eerste stap kunt u gemakkelijk zelf zetten door een overzicht te maken van mogelijke arbeidsrisico s in uw bedrijf. Zo krijgt u snel inzicht in de situatie en komt u niet voor verrassingen te staan. Waarom een risico-inventarisatie en -evaluatie? Als ondernemer erkent u ongetwijfeld het belang van een veilig, gezond en plezierig werkklimaat. Een muisarm, gehoorschade, hernia door zwaar tillen of eczeem door oplosmiddelen zijn enkele klachten die werknemers kunnen krijgen. Het op schrift zetten van mogelijke arbeidsrisico s (de zogenaamde risico-inventarisatie en -evaluatie of RI&E) is een eerste stap waarmee u zich snel inzicht in de situatie verschaft en kunt ziet waar verbeteringen mogelijk zijn. Veel middelgrote en kleine bedrijven beschikken nog niet over zo n inventarisatie. Maar een goed overzicht van het eigen bedrijf is van groot belang. Het is wettelijk verplicht dat een
2 Risico-inventarisatie en -evaluatie werkgever een RI&E uitvoert, maar belangrijker is: continue aandacht voor betere arbeidsomstandigheden op de werkplek zorgt voor prettig en gezond werken. Bovendien zorgt het voor meer betrokkenheid en inzet van werknemers en voor minder risico op ziekteverzuim of ongevallen. Dat is goed voor iedereen en levert vaak ook nog eens geld op. Arbeidsrisico s in kaart brengen RI&E s zijn checklists die u helpen om te zien welke (mogelijke) arbeidsrisico s er in uw bedrijf en beroepsgroep of branche bestaan. Bij het invullen worden de belangrijkste risico s per werkzaamheid of bedrijfsproces doorlopen, wordt hun ernst ingeschat en wordt de prioriteit aangegeven. De check volgt dus de praktijksituatie in uw bedrijf(stak). Vragen die voor u niet van toepassing zijn, kunt u overslaan, zeker in digitale versies van de RI&E is dit praktisch. De lijst met vragen is meestal niet uitputtend; bekijk daarom altijd of er voor uw situatie nog risico s ontbreken.
3 De arbochecklist voor veiligheid, gezondheid en welzijn op de werkplek Omdat u uw bedrijf het beste kent, is de uitvoering van de inventarisatie in principe een kwestie van zelfwerkzaamheid. Dat geldt ook voor het opstellen van een plan van aanpak. De RI&E biedt ook de mogelijkheid om direct een plan van aanpak op te stellen, gebaseerd op de prioriteitenlijst van de geconstateerde risico s. Denk eraan dat u de RI&E aanpast als arbeidsomstandigheden in uw bedrijf veranderen, b.v. door verbouwing of nieuwe machines. Een complete check bestaat uit het in kaart brengen van mogelijke arbeidsrisico s, oplossingen voor verbeteringen aanbieden en het opstellen van een plan van aanpak. De risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) Met het uitvoeren van een RI&E kunt u: onveilige en ongezonde situaties in uw bedrijf herkennen en op een rij zetten, beoordelen hoe groot de risico s zijn en wie er schade kan oplopen, bepalen wat er gedaan kan worden om de belangrijkste risico s te beperken, direct een concreet plan van aanpak met maatregelen (wie -wat - wanneer) opstellen om eventuele knelpunten op te lossen.
4 Risico-inventarisatie en -evaluatie Plan van aanpak Een overzicht maken van mogelijke arbeidsrisico s verandert op zich niets aan de arbeidsomstandigheden in uw bedrijf. Kennis over de risico s vormt wel een belangrijke basis voor de aanpak ervan. Maar verbeteringen treden pas op als er naar oplossingen gezocht wordt voor de gesignaleerde risico s. Dat gebeurt in een plan van aanpak dat helemaal is toegesneden op de situatie in uw eigen bedrijf. Want uiteindelijk gaat het erom dat mogelijke knelpunten worden aangepakt. Het plan van aanpak is onderdeel van de RI&E. In het plan van aanpak vult u de resultaten van de risicoinventarisatie in en geeft u aan welke verbeteringen u wilt doorvoeren. De arbodienst geeft advies over het plan van aanpak. Het is verder de verantwoordelijkheid van de werkgever liefst in overleg met werknemers om maatregelen te nemen. Soms is dat gewoon een kwestie van werken op een andere manier. Soms moet u aangeven wat er moet gebeuren, wie actie onderneemt en wanneer. Stel ook prioriteiten. Bij een overzichtelijk aantal arbeidsrisico s kunt u bijvoorbeeld samen met werknemers een Top Tien van aandachtspunten vaststellen en uitvoeren.
5 De arbochecklist voor veiligheid, gezondheid en welzijn op de werkplek Werken bij derden en alleen-werken Sommige werknemers werken niet op een vaste plek bij hun eigen werkgever, maar op locatie, bijvoorbeeld omdat zij op karwei worden gestuurd (installateurs, monteurs of verkopers) of omdat hun werkplek zich vast in een ander bedrijf bevindt (b.v. schoonmakers of ingeleende krachten). De werkgever is - samen met die andere werkgever(s), de inleners - verantwoordelijk voor de veiligheid van zijn eigen werknemers, óók als die elders werken. Dat betekent een goede check op omstandigheden elders, en goede afspraken met betreffende werkgevers. Bij sommige bedrijven werken veel uitzendkrachten of tijdelijke krachten. De zorgplicht van zowel de eigen werkgever als de inlener geldt ook voor hen. Omdat zij van buiten komen, moet de inlener extra aandacht schenken aan voorlichting, instructie en toezicht. Denk verder ook aan alleen-werkers. De Arbowet geeft hiervoor geen expliciete regels. Als zij werken buiten gehoorsafstand en/of gezichtsveld van anderen, moeten er in elk geval afdoende maatregelen getroffen zijn om incidenten zoveel mogelijk te voorkomen. Verder moet bekend zijn op welke plaatsen gedurende de avond- en de nachturen medewerkers alleen werken. Elke alleen-werker dient de mogelijkheid te hebben om alarm te slaan en zichzelf in veiligheid te brengen. Wat geldt voor uw bedrijf? Nederland kent, evenals de andere landen van de Europese Unie, de verplichting tot het in kaart brengen van de risico s voor veiligheid en gezondheid die verband (kunnen) houden met het werk. Dit moet op schrift gezet worden. Volgens de
6 Risico-inventarisatie en -evaluatie Arbeidsomstandighedenwet 1998 - kortweg Arbowet - moeten alle werkgevers een risico-inventarisatie en -evaluatie uitvoeren en een plan van aanpak opstellen. Onder werkgevers wordt verstaan: ondernemers met werknemers waarmee een gezagsrelatie bestaat, waartoe b.v. ook uitzendkrachten of stagiares behoren. ZZP-ers (Zelfstandigen Zonder Personeel; alle ondernemers die geen personeel in dienst hebben) hoeven dus geen RI&E op te stellen. Werkgevers die in totaal voor niet meer dan 40 uur per week arbeid laten verrichten door één of meer werknemers (ook onbetaald) moeten wel een RI&E en plan van aanpak op schrift zetten en jaarlijks met de werknemers bespreken, maar zij zijn niet verplicht om deze te laten toetsen door de arbodienst. Wie moet wat? De eisen in het kort Alle werkgevers (= ondernemers met werknemers waarmee een gezagsrelatie bestaat, waartoe b.v. ook uitzendkrachten of stagiares behoren) moeten een RI&E uitvoeren en een plan van aanpak opstellen. ZZP-ers (Zelfstandigen Zonder Personeel) hoeven geen RI&E uit te voeren. In totaal niet meer dan 40 uur arbeid per week door 1 of meer werknemers (ook onbetaald): schriftelijke RI&E en plan van aanpak is verplicht, toetsing door arbodienst hoeft niet, uitkomsten jaarlijks met personeel bespreken. In totaal voor meer dan 40 uur per week werknemers in dienst: schriftelijke RI&E en plan van aanpak is verplicht, arbodienst moet RI&E toetsen en over plan van aanpak adviseren, jaarlijks met personeel bespreken.
7 De arbochecklist voor veiligheid, gezondheid en welzijn op de werkplek Bedrijven waarin in totaal voor meer dan 40 uur per week wordt verloond hebben wel toetsing door een gecertificeerde arbodienst nodig. De arbodienst verwacht van hen een ingevulde RI&E met een plan van aanpak. De arbodienst toetst de risico-inventarisatie en -evaluatie op volledigheid en juistheid en beoordeelt het plan van aanpak De RI&E actueel houden Als u in het verleden een RI&E heeft uitgevoerd, vraagt u zich wellicht af of en zo ja wanneer u hiervan een update moet maken en of deze vervolgens opnieuw getoetst moet worden. De RI&E moet altijd actueel zijn en de recente stand van zaken weerspiegelen. Bekijk uw RI&E regelmatig, bijvoorbeeld eenmaal in de vier jaar als er in uw bedrijf weinig verandert of tussentijds bij belangrijke veranderingen in uw bedrijf. Voorbeelden zijn: gewijzigde werkmethoden, werkomstandigheden of technische innovaties, zoals de inrichting van een nieuwe productielijn; uitbreiding van het dienstenpakket, een ingrijpende verbouwing of ingrijpende wijziging van taken van werknemers. In elk geval is het een goede gewoonte uw RI&E van tijd tot tijd te herzien. U kunt hierover een afspraak maken met uw arbodienst. Vervolgonderzoeken Bij toetsing van uw RI&E kan het zijn dat de arbodienst een waargenomen risico als zodanig ernstig beoordeelt, dat zij voor dit aspect een vervolgonderzoek nodig acht. Zo n onderzoek kan bijvoorbeeld aspecten als beeldschermonderzoek, tillen, lasrook, schadelijk geluid of gevaarlijke stoffen betreffen. Dan kan het
8 Risico-inventarisatie en -evaluatie bijvoorbeeld nuttig zijn om metingen te laten verrichten om de geluidssituatie in kaart te brengen. De resultaten van het onderzoek of eventueel van meerdere onderzoeken voor verschillende aspecten, maken deel uit van de RI&E. De Arbeidsinspectie kan aan de hand van concrete situatie in het bedrijf aanwijzingen geven om een nader onderzoek te (laten) verrichten. Controle De Arbeidsinspectie controleert namens het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid of bedrijven zich aan de arbowetgeving houden. De inspecteur controleert de werkomstandigheden in het bedrijf. Maar hij kan ook controleren of er een RI&E met bijbehorend plan van aanpak aanwezig is, of de RI&E compleet is, en of deze - indien dit voor uw bedrijf van toepassing is - getoetst is door een gecertificeerde arbodienst. Zelf doen of uitbesteden? De Arbowet laat in het midden wie de RI&E uitvoert en het plan van aanpak opstelt: de werkgever of een arbodienst. U mag het dus zelf doen. Wel moet de arbodienst uiteindelijk de uitgevoerde
9 De arbochecklist voor veiligheid, gezondheid en welzijn op de werkplek RI&E toetsen en advies uitbrengen over het plan van aanpak, tenminste als u in totaal voor meer dan 40 uur per week werknemers in dienst heeft. Zelf de RI&E uitvoeren verdient om diverse redenen vaak de voorkeur. U bespaart dan een aanzienlijk deel van de externe kosten voor de arbodienst. In veel gevallen - zeker als er al (digitale) hulpmiddelen zijn die specifiek op uw branche of bedrijfstype zijn toegesneden - kunt u de inventarisatie zelf uitvoeren op basis van uw eigen kennis van de werksituatie in uw bedrijf. Daarnaast kunt u de keuzes en maatregelen om arbeidsvoorwaarden in uw bedrijf te verbeteren zo in eigen hand houden. Laat trouwens ook uw werknemers meedenken. Natuurlijk kunt u het traject ook uitbesteden aan een arbodienst. Vraag in elk geval extern advies bij ernstige risico s of als u niet zeker bent. Handig: de digitale RI&E Als u besluit om de RI&E zelf uit te voeren helpen de overheid, brancheorganisaties en MKB-Nederland u daarbij graag een handje. Zo is de website www.rie.nl speciaal ontwikkeld voor mkb-ondernemers. U vindt hier alle informatie over RI&Eformulieren en hoe deze in te vullen. Via deze site zullen ook steeds meer digitale RI&E s beschikbaar komen. Het gebruik van zo n digitale RI&E werkt efficiënt en handig en na het doorlopen van de vragen krijgt u veelal automatisch een op uw situatie toegespitst plan van aanpak. Check eerst of er voor uw branche al branchespecifieke RI&E s ontwikkeld zijn. Deze verdienen dan de voorkeur. Zolang dit niet het geval is kunt u gebruik maken van algemene model- RI&E s.
10 Risico-inventarisatie en -evaluatie Deskundig advies van derden Brancheorganisaties stimuleren en ondersteunen de arbokennis en de invoering van (digitale) risico-inventarisaties en -evaluaties bij kleine en middelgrote bedrijven. Door de grote verschillen per branche, is meestal een branchespecifieke aanpak nodig. Uw brancheorganisatie is exact op de hoogte van de situatie in uw eigen branche. Veel brancheorganisaties ontwikkelen arboinstrumenten, zoals een (digitale) risico-inventarisatie en -evaluatie, en stellen deze al dan niet tegen vergoeding beschikbaar aan hun leden. Als deze voor uw branche bestaan, dan kunt u die het beste gebruiken. Vraag ernaar bij de arbospecialist van uw brancheorganisatie. Ook arbodiensten en de overheid (het ministerie van SZW) kunnen informatie verstrekken.
11 De arbochecklist voor veiligheid, gezondheid en welzijn op de werkplek Meer informatie en nuttige links Meer informatie over een risico-inventarisatie en -evaluatie voor uw branche kunt u ontvangen bij uw brancheorganisatie. Kijk voor algemene informatie ook op de volgende websites: www.rie.nl: site van het Arbo Platform Nederland, een samenwerking van werkgevers, werknemers, overheid en kennisinstellingen). Hier vindt u handige stappenplannen en voorbeeld-ri&e s voor een aantal branches. Via deze site komen ook digitale RI&E s met een plan van aanpak beschikbaar. www.arbo.nl: het Nederlandstalige deel van het Europees agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk biedt actuele informatie van het Arbo Platform Nederland over arbobeleid, wet- en regelgeving en goede praktijken. www.szw.nl: de site van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Hier vindt u bij het onderwerp veilig werken onder andere informatie over algemeen arbeidsomstandighedenbeleid, arbozorg, Arbodiensten, Arbeidsinspectie en ziekteverzuim. www.arbeidsinspectie.nl: De Arbeidsinspectie is een handhavings- en uitvoeringsorganisatie van het ministerie van SZW. De site informeert over de taakstelling en het werkterrein van de Arbeidsinspectie. Tevens geeft de site u inzicht in de wettelijke plichten en rechten op het terrein van de arbeidsbescherming.
12 Risico-inventarisatie en -evaluatie MKB-Nederland, september 2003
Koninklijke Vereniging MKB-Nederland Brassersplein 1, Delft Postbus 5096, 2600 GB Delft Telefoon 015-219 12 12, Fax 015-219 14 14, Internet: www.mkb.nl