Virussen zonder grenzen Prof. Eric Snijder Afdeling Medische Microbiologie Leids Universitair Medisch Centrum 1 Inferno, een kolfje naar mijn hand 2 1
2012... MERS Nature, October 4, 2012 3 Ebola 4 2
Ebola... Nog nooit in Nederland Tientallen eerdere uitbraken Allemaal bedwongen met minder kennis en minder middelen Eén Marburg-virus patiënt in NL (2008) Verder alleen wat fictieve Ebola gevallen... 5 januari 2016 28.639 gevallen 11.316 doden Ebola... Nog nooit in Nederland Tientallen eerdere uitbraken Allemaal bedwongen met minder kennis en minder middelen Eén Marburg-virus patiënt in NL (2008) Verder alleen wat fictieve Ebola gevallen... 6 januari 2016 28.639 gevallen 11.316 doden 3
2016... Zika 7 200.000 jaar geleden Migratie van de oermens vanuit Centraal Afrika 8 4
200.000 jaar op reis, maar nooit alleen Wereldbevolking (H. sapiens) 9 Wat virus-uitbraken sinds 1990 Schmallenberg virus, 2009 Influenza A (H7N9), 2013 Ebola, 2014 MERS coronavirus, 2012 Zika fever, 2016 Chikungunya, 2006 10 5
Ook virussen hebben grenzen!? Wat is een virus? Hoe werkt en verandert een virus? Wat kunnen we tegen virussen doen? Uitbrekende virussen (Ebola, MERS, Zika) Kunnen we virussen namaken en veranderen? Vragen stellen mag! 11 Virussen: onzichtbaar klein! 2 millimeter Tienduizend op een rij! ~25-500 nanometer groot 12 6
Röntgen foto s van virussen 13 Ebola virus virus envelop 14 7
Veel virussen zijn specifiek voor een gastheersoort voor een weefsel- of cel-type Specificiteit vaak bepaald op het niveau van viraal envelop-eiwit en cellulaire receptor 15 Maar het gaat uiteindelijk om wat erin zit Het virus-genoom codeert voor de eiwitfuncties die zorgen voor nieuw genomen en nieuwe virus-eiwitten 16 8
Definitie van een virus Virussen zijn intracellulaire parasieten Virusreplicatie is alleen mogelijk in een levende gastheercel 17 Hoe werkt een virus? Virusreplicatie is alleen mogelijk in een levende gastheercel 18 9
Op de grens van leven en dood inactief replicatie actief 19 Binnenkomen, vermenigvuldigen, inpakken & wegwezen replicatie virale kopieermachine! 20 10
Virussen veranderen voortdurend Snelle slordige vermenigvuldiging Veel genetische variatie Groot aanpassingsvermogen Virus maakt van de nood een deugd! 21 Tussenstand: VIRUSSEN... zijn onzichtbaar klein dringen cellen binnen kopiëren zichzelf misbruiken en beschadigen de cel veranderen voortdurend Vragen stellen mag! Wat kunnen we tegen virussen doen? 22 11
Wat kunnen we tegen virussen doen? 23 Wat kunnen we tegen virussen doen? Preventie & Diagnostiek Antivirale geneesmiddelen Vaccinatie 24 12
Antiviraal middel nr 1: het immuunsysteem aangeboren verworven automatische herkenning van indringers leert indringers herkennen cytokinen (bv. interferon) Vaccin antistoffen afweercellen 25 Wat kunnen we tegen virussen doen? Vaccinatie: je doet iets voor een ander én wordt er zelf ook beter van! 26 13
Nog een tussenstand: VIRUSSEN... kun je maar beter niet oplopen worden door meerdere onderdelen van het immuunsysteem bestreden zijn soms nog te bestrijden na de start van de infectie maar het is beter infectie te voorkomen met vaccinatie Waar komen die virussen dan vandaan? 27 Waar komen virussen vandaan? Altijd van een andere gastheer! 28 14
Waar komen virussen vandaan? door de lucht door de mond door de huid seksuele overdracht door medische handelingen 29 Nieuwe virussen: SARS-coronavirus 30 Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS) 2003 15
MERS-coronavirus, een neefje van... 31 2012 Risico-factoren: ziekenhuizen, kamelen en? 32 16
MERS zonder grenzen Ziekenhuizen Dromedarissen Andere dieren? Reizigers 33 The Koreaanse impact van MERS 34 17
2016... Zika! 35 Transmissie? Z Zoemt I Infectieus K Koloniseert A Agressief 36 18
Oorsprong van Zika virus? 37 Voorgangers van Zika chikungunya oerwoud Aedes aegypti stad Aedes albopictus Gele koorts, Knokkelkoorts (Dengue), West Nijl koorts, Chikungunya koorts 38 19
Maar hoe kwamen die muggen in Amerika? Wereldbevolking (H. sapiens) 39 Zika infectie Milde symptomen (~80% asymptomatisch) Koorts, uitslag, gewrichtspijn, conjunctivitis Incubatietijd: dagen tot weken Virus in het bloed: ~1 week Een oorzaak van microcephalie? Een oorzaak van Guillain-Barré syndroom? (autoimmuunziekte met verlammingsverschijnselen) Maar harde cijfers/data ontbreken nog 40 20
(geen) immuniteit Beste bescherming een natuurlijk infectie? Komt een vaccin op tijd? 41 Zika vragen Is het virus gemuteerd? Wat is er nodig om een vaccin te maken? Heeft muggenbestrijding nog zin? Heeft vaccinatie (straks) nog zin? Kan Zika inderdaad microcephalie veroorzaken? Kan Zika inderdaad Guillan-Barré Syndroom veroorzaken? Wat komt er na Zika? 42 21
? 43 Knutselen aan virussen 44 22
Is virusonderzoek eng? 45 Knutselen aan virussen Functies uitschakelen Functies toevoegen 46 23
Cerca trova! Wanneer wordt vogelgriep door de lucht overdraagbaar tussen mensen? Van groot belang voor virus surveillance Van belang voor ontwikkeling vaccins/geneesmiddelen Veiligheidsrisico? (misbruik, diefstal, ongelukken ) 47 Kunnen we nog iemand de schuld geven? 48 24
Elk voordeel heeft zijn nadeel? 49 Elk voordeel heeft zijn nadeel? 50 25
Uitbraak... Wat is de juiste reactie? 51 Dank voor jullie aandacht! 52 26