Feedback Evaluatie Correctie Team In onze klas is feedback 1 FEED BACK in de klas heel normaal Elkaar als collega s feedback geven, openstaan voor feedback We weten allemaal wel dat dit belangrijk is. In een professionele cultuur leert u van elkaar. Uw collega vraagt waarom u iets doet zoals u het doet. Of hij/zij geeft een suggestie, waardoor u gaat nadenken over uw aanpak. Maar hoe is dat in de klas? Weten de leerlingen hoe u feedback geeft en wat ze daarmee moeten doen? Zijn ze gewend om te leren van feedback? Kunnen ze omgaan met feedback, die ze elkaar geven? In een serie van vijf artikelen gaan we dieper in op het fenomeen feedback. Aflevering 1: over het creëren van een feedbackrijke klas! Leren reflecteren Van leerlingen kunt u echter niet verwachten, dat ze meteen weten wat ze met feedback moeten doen. En feedback geven aan een ander is al helemaal moeilijk. U bent als leerkracht een rolmodel voor de leerlingen. Dus ook in het gebruiken van feedback voor het leren! Feedback is niet weg te denken uit de dagelijkse les: Feedback helpt bij het verduidelijken van wat een goede prestatie is. Feedback geeft informatie over waar en waarom leerlingen fouten hebben gemaakt én geeft informatie, waarmee leerlingen zich kunnen verbeteren. Marléone Goudswaard, Linda Jonkman & Vera Vergunst Over de auteurs Marléone Goudswaard, Linda Jonkman & Vera Vergunst werken als onderzoeker/ ontwikkelaar of organisatie-/ innovatieadviseur bij de CED-Groep in Rotterdam. Feedback ontvangen én geven, in de samenwerking met collega s... We vinden het misschien wel belangrijk, maar vanzelfsprekend is het daarmee nog lang niet altijd. Er is meestal een leerproces aan voorafgegaan. In de opleiding is reflecteren een competentie, waar veel aandacht aan wordt besteed. En in het team staat de professionele leergemeenschap als thema op de agenda. Waarom? Omdat het de sleutel is tot leren. Feedback geeft ons de informatie, waarmee we reflecteren op onszelf en op wat we doen. Leerlingen worden hun eigen leraar Als leerlingen alleen de aanwijzingen van de leerkracht opvolgen, zonder dat ze weten wat de bedoeling ervan is, dan leren ze er niets van. (Black & William, 1998.) Zoals het tellen op de vingers. Dit is in groep 3 nog succesvol, maar op een gegeven moment moeten leerlingen juist niet meer op hun vingers tellen. Dit kan voor leerlingen verwarrend zijn. En het helpt daarom als u dit uitlegt. Bijvoor- 5
beeld: Als je boven de 20 komt, dan tel je mis. Het tellen op je vingers duurt langer. Voor grote getallen gaan we dat op een andere manier doen. Leerlingen hebben een begrip nodig van wat feedback betekent, hoe je die feedback krijgt, wat je ermee kunt doen en hoe je die benut om je werk te verbeteren. Wanneer een leerling weet wat hij* moet doen om een taak te volbrengen (én waarom), kan hij ervaren, dat hij controle heeft over zijn leren. Feedback, die gerelateerd is aan de te behalen doelen, kan de leerling laten zien dat: hij een vaardigheid kan leren door te oefenen; inspanning cruciaal is om vaardigheid te verhogen; fouten onderdeel zijn van het leerproces. (Hoska, 1993, in: Shute, 2007.) Gemotiveerd om je in te spannen Motivatie is een belangrijk principe in leren. De kennis, die de leerling heeft opgeslagen over zijn vorige prestaties, doelen, beloningen én over zichzelf beïnvloedt de inspanning, die de leerling doet om te leren. Een leerling kan pas gemotiveerd zijn om te leren, als de beloning in het leren zelf ligt. Daarom is het van belang, om de * Waar hij staat, moet uiteraard steeds hij/zij gelezen worden. Hier is voor gekozen, omdat anders de tekst nodeloos ingewikkeld en onleesbaar wordt. nadruk niet eenduidig op presteren te leggen, maar op het leren zelf : Focus de leerlingen op leerdoelen, in plaats van op prestatiedoelen (of taakdoelen). Geef bijvoorbeeld duidelijk aan, dat de leerlingen gedurende een langere periode gaan oefenen, om het doel te bereiken. Bevorder het geloof van leerlingen dat ze door inspanning iets kunnen bereiken, door hen te laten ervaren, dat ze iets beheersen. Laat de leerlingen hun vooruitgang zien, ook al beheersen ze iets nog niet volledig. U kunt leerlingen bijvoorbeeld Inspanning telkens een stukje van een balk laten kleuren, als ze weer een stap verder zijn gekomen. Of u laat ze voor iedere vooruitgang een briefje vastmaken aan de staart van een vlieger. Praktijkvoorbeeld Peggy Nieuwolt, leerkracht in groep 8 van BS De Oranjehof in Alkmaar maakt voor de evaluatie gebruik van een inspanningsen prestatietabel. (Marzano, 2008.) (Zie: figuur 1.) 4 Ik heb aan de opdracht gewerkt, totdat die klaar was. Ik ben er aan blijven werken, zelfs als het moeilijk was of ik niet direct het antwoord wist. Ik heb geleerd zelf problemen op te lossen. 3 Ik heb aan de opdracht gewerkt, totdat die klaar was. Ik ben er aan blijven werken, zelfs als het moeilijk was of ik niet direct het antwoord wist. 2 Ik heb aan de opdracht gewerkt, maar ben gestopt toen het moeilijk werd. 1 Ik heb bijna niet aan de opdracht gewerkt. Prestatie 4 Ik heb meer bereikt dan de doelen van de opdracht. 3 Ik heb alle doelen van de opdracht bereikt. 2 Ik heb een paar doelen van de opdracht bereikt. Figuur 1 Inspannings- en prestatietabel BS De Oranjehof. (Marzano, 2008.) 1 Ik heb de doelen van de opdracht niet bereikt. 6 In onze klas is feedback heel normaal Feedback Evaluatie Correctie
De leerlingen stellen resultaatgerichte doelen. Bijvoorbeeld: 10 van de 12 werkwoorden goed. Peggy evalueert die doelen om de andere dag. Het gesprek met de leerlingen duurt 5-10 minuten. Bij de evaluatie stelt Peggy de volgende vragen: Wat is de inspanning/moeite, die je ervoor gedaan hebt? Hoe ben je daarbij gekomen? (Aan twee leerlingen.) Wat is de prestatie/het resultaat? Aan het eind van het gesprek zegt Peggy wat haar aan sterke punten is opgevallen, wat de leerlingen de volgende keer mee kunnen nemen. Ze rondt af met een algemene kwaliteit (of een pluspunt) die/ dat haar is opgevallen. Tips voor een feedbackvriendelijke klas Tip 1 Betrek de leerlingen bij de instructie, lok reacties uit en laat ze input geven Feedback volgt de instructie: pas nadat de leerstof is uitgelegd, besproken en ingeoefend, krijgt u bij het verwerken van de leerstof zicht op wat er goed gaat en wat verbeterd kan worden. Een goede instructie is dus basaal. Er zijn handige technieken, waarmee u de leerlingen actief bij de instructie betrekt, zoals (bijvoorbeeld): goed is goed. Bij deze techniek legt u de lat hoog bij het beoordelen van de juistheid van een antwoord en handhaaft die hoge standaard. Pas als het antwoord écht goed is, bent u tevreden. Andere voorbeelden van technieken zijn: de bliksembeurt, de formulering telt en weet niet geldt niet. (Lemov, 2012). Tip 2 Laat leerlingen op hun taak vooruitkijken en geef daarover feedback U kunt leerlingen vooraf hun taak laten inschatten. Leerlingen denken na over wat er komt, wat ze verwachten. Als ze daar van u feedback op krijgen, leren ze beter hun eigen mogelijkheden in te schatten. Bovendien geeft dit u informatie over de beginsituatie. U kunt dit praktisch organiseren, door op de weektaak naast de taken ook de doelen te zetten. Of door bijvoorbeeld op de datamuur de doelen zichtbaar te maken. Tip 3 Laat het zien en doe het voor! Leerlingen leren (onder andere) vaardigheden, door het goede voorbeeld te zien en dit na te doen (modelleren). Dit geldt ook voor feedback. Geef zelf kwalitatief goede feedback, die betrekking heeft op de gestelde leerdoelen. Laat zien hoe u met feedback ook uw eigen werk nog eens bekijkt en verbetert. Door hardop te denken, neemt u de leerlingen mee in de denkstappen die u maakt. Bijvoorbeeld: Even kijken, het doel van deze opdracht is om de hoofdletters op de juiste plek te schrijven Hoe zal ik dat eens gaan doen? Ik ga elke zin lezen en kijk dan waar een hoofdletter moet staan. Maaike, ja, dat is goed, een naam, ja, die moet met een hoofdletter Hé, ik zie hier nedeland. Nederland is een naam, dus die moet met een hoofdletter Ik zet hier een streepje onder, want ik zie dat de letter r vergeten is. Maar daar let ik nu niet op Ik let nu alleen maar op de hoofdletters. Figuur 2 Stappenplan Nieuwsrekenen (CED- Groep). Stappenplan Nieuwsrekenen (CED-Groep) 1 Voor je begint Begrijp de tekst. Controleer of je de juiste stappen hebt genomen. 2 Model, tekening, som? Model: 0 1 2 3 4 5 6 theeglazen 2 4 6 schepjes suiker 4 8 2 4 6 Of teken: Of maak er een som van: + x : Controleer of je het goed hebt begrepen. 3 Reken uit Controleer of je het goed hebt begrepen en uitgerekend. 7
Tip 4 Geef de leerlingen een actieve rol in het nakijken en controleren van hun eigen werk Stappenplan Hier kunt u in veel gevallen het antwoordenboek van de methode voor gebruiken. Ook vindt u in het methodemateriaal verweven controlemomenten voor de leerling. Zoals bij de methode Nieuwsrekenen, waarbij je eigen werk nakijken en verbeteren deel uitmaakt van het stappenplan. (Zie: figuur 2, op pagina 7.) Toegepaste spelling Groep: Periode: 1 Ik lees mijn verhaal goed door, van het begin tot het einde. Heb ik misschien woorden vergeten? Ik kijk of ik alle hoofdletters en punten op de goede plaats heb staan. 2 Zie ik net als-woorden met de fopletter r? Door de letter r klinkt het woord vaak anders. Wat moet ik doen? (Aanpak noemen.) veer: Je hoort i, maar je schrijft ee. deur: Je hoort u, maar je schrijft eu. oor: Je hoort o, maar je schrijft oo. Heb ik de woorden goed geschreven? Figuur 3 Spellingchecker (Neels, Uitgeverij Eduforce). Spellingwijzer Zo zijn er nog meer handige hulpmiddelen. Bijvoorbeeld: de Spellingwijzer voor toegepaste spelling. Dit is een stappenplan, waarmee leerlingen hun eigen werk kunnen nakijken op spellingfouten. (Zie: figuur 3.) Leerlingen bouwen een spellingbewustzijn op, als u ze traint om kritisch te kijken naar hun werk. U moet ze hier uiteraard wel de tijd voor geven. Let erop, dat u per keer maar één of twee aanwijzingen geeft, om het werk op na te kijken. U kunt groepsaandachtspunten geven, maar u kunt ook in overleg met de leerling een individuele wijzer maken. Focus op leerdoel Spellingwijzers kunnen ook goed worden ingezet bij andere vakken. Als leerlingen klaar zijn met hun werk, dan kijken ze zélf met hun spellingwijzer of ze spelfouten hebben gemaakt. U hebt hierdoor de mogelijkheid te focussen op het leerdoel, in plaats van voortdurend spelfouten te moeten verbeteren. Een les topografie kan hierdoor een les topografie blijven. U focust op het leerdoel/lesdoel: leerlingen kennen de hoofdsteden van Europa. Tip 5 Oefen samen in stappen het nakijken van andermans werk Wilt u dat leerlingen elkaars werk nakijken en bespreken? Geef ze dan voldoende gelegenheid om dit te leren. Blijf wél betrokken bij het werk, ook als u leerlingen elkaars werk laat nakijken! Begeleidt u leerlingen hier niet bij? Dan kunnen ze negatieve ervaringen opdoen. Zoals blijkt uit onderstaand voorbeeld van Miguel. Miguel Miguel is overstuur thuisgekomen, want een klasgenootje heeft zijn geschiedeniswerk nagekeken. En Miguel is nu bang dat hij een onvoldoende krijgt, omdat zijn klasgenoot alle antwoorden als fout heeft gemarkeerd. Terwijl hij ervan overtuigd is, dat zijn antwoorden goed zijn. Wat blijkt nu? Het klasgenootje heeft niet de antwoorden op de geschiedenisvragen nagekeken (die waren goed), maar heeft alle schrijffouten onderstreept en geteld. Eva, de juf van Miguel, besluit om direct vanmiddag het werk én het nakijken met de klas te bespreken. Ze wil de volgende keer de opdracht rond het nakijken beter verwoorden. Oefen samen, bijvoorbeeld met een stappenplan. Oefen de stappen van het stappenplan een voor een. Bijvoorbeeld als volgt: - Leer de leerlingen eerst om te letten op het positieve, door een algemeen compliment te laten geven over het werk van een ander. - Leer de leerlingen daarna om het werk schriftelijk positief te beoordelen op het doel. - En leer de leerlingen tot slot om correcties te noteren, daar waar het doel van de taak niet is bereikt. 8 In onze klas is feedback heel normaal Feedback Evaluatie Correctie
Maak er gebruik van! Feedback werkt! Figuur 4 Feedbackposter, gebaseerd op de studentenbrochure Feedback, make it work for you. Advice for students. (ASKe, Oxford Brooks University.) Tip 6 Maak met de leerlingen afspraken over wat belangrijk is Voordat leerlingen elkaars werk nakijken én bespreken, is het nodig om samen met de klas afspraken te maken. Als u de leerlingen erbij betrekt, zullen ze ook meer geneigd zijn zich aan de afspraken te houden. Feedbackposter Feedback is meer dan alleen maar een cijfer of een beoordeling. Je kunt er je werk mee verbeteren! Met een feedbackposter kunt u benadrukken, dat feedback er helemaal bij hoort in de klas! (Zie: figuur 4.) Feedback is bedoeld om jou na te laten denken. Je leert zelf te bedenken hoe het beter kan! Feedback gaat niet over dat ene werk, maar kan gaan over ál je werk. Wat je verbetert, kun je ook bij een ander vak gebruiken! Meer lezen Dit artikel is een vervolg op het boekje Alles is data. (Goudswaard & Vergunst, 2011.) Als u de data van uw leerlingen goed op orde hebt, dan hebt u de juiste informatie in handen om zo effectief mogelijk feedback te geven. En dat is van het grootste belang. Want effectieve feedback is een van de beste voorspellers van hoge leeropbrengsten! Veel succes! Literatuur P. Black & D. Wiliam, Assessment and classroom learning, opgenomen in: Assessment in Education 5 (1), 7-74, 1998. D. Lemov, Teach like a champion. 49 technieken om leerlingen te laten excelleren, CED-Groep, Rotterdam, 2012. R. J. Marzano, Wat werkt in de klas?, Bazalt, Middelburg, 2008. D. F. Shell, D. W. Brooks, G. Trainin, K. M. Wilson, D. F. Kauffman & L. M. Herr, The Unified Learning Model: How Motivational, Cognitive, and Neurobiological Sciences Inform Best Teaching Practices, Springer, Dordrecht/Heidelberg/London/ New York, 2010. V. J. Shute, Focus on Formative Feedback, Educational Testing Service (ETS), Princeton, New Jersey, USA, 2007. Volgende keer In het volgende nummer van het Praxisbulletin (nummer 9, mei 2013) zal de rubriek Feedback in de klas weer worden opgenomen. Het betreft dan aflevering 2: Nakijkwerk in uitvoering. 9