Deel 1: Handleiding 1. Het Alpengebied Irene vertelt de cliënten die bij haar in therapie komen, dat je het leven kunt zien als het Alpengebied. Een gebied met grote en kleine bergen. Bergen met en zonder witte toppen. De top is soms te zien vanaf de begane grond en soms alleen als je halverwege het beklimmen van de berg bent. Ieder mens beklimt deze bergen. Bergen met op de top de verschillende doelen die je jezelf stelt. Doelen die je in jouw leven wilt behalen. Als je de berg hebt beklommen, heb je je doel behaald en kun je vanaf de top bekijken welke berg je nu wilt beklimmen. Welk doel wil je nu behalen? 2. Hoe groot is het doel dat jij jezelf hebt gesteld, hoe hoog is jouw berg? Sommige bergen zijn makkelijk te beklimmen. Er zijn weinig kloven, afbrokkelende stenen of gladde plekken waarop je uit kunt glijden en die je belemmeren om op de top van de berg te komen. Er zijn ook bergen die moeilijk te beklimmen zijn omdat ze heel hoog zijn of heel steil. Bergen met lawinegevaar, diepsneeuw waar je in kunt zakken of stenen die afbrokkelen en naar beneden vallen. Kun je het aan om juist deze berg te beklimmen of is het verstandiger of aangenamer om eerst een kleinere berg te beklimmen? 3. Hoe is je eigen conditie? Hoe snel je de top van de berg bereikt, heeft - naast de uiterlijke kenmerken van de berg - te maken met je eigen conditie. Hoe goed ben jij uitgerust? Hoe zwaar is je rugzak die je meedraagt op weg naar de top? Welke dingen belemmeren je en maken je rugzak zwaarder? Welke dingen belemmeren je zodanig op weg naar de top dat je er vanaf wilt? Er zijn mensen die nare ervaringen uit het verleden hebben. Ervaringen die in het hier en nu opduiken en hen belemmeren de top van de berg te bereiken. Anderen hebben onlangs een vervelende ervaring opgedaan, een ervaring waar ze ongewenst steeds weer mee worden geconfronteerd. 14
Deze ervaringen of ingrijpende gebeurtenissen die onlangs of in het verleden zijn opgedaan, kunnen leiden tot stagnatie van groei, stagnatie van persoonlijke ontwikkeling. Je kunt je afvragen wat je nog mist in je rugzak. Wat heb je nodig om je doel te behalen? Wat zijn jouw kwaliteiten? Hoe zet jij je kwaliteiten in op momenten wanneer jij dat nodig hebt? Als je dit weet of daar achter komt (met of zonder therapeutische begeleiding), dan zal de tocht door het leven een stuk aangenamer en lichter aanvoelen. Handleiding 4. Hoe goed ben jij beschermd tegen invloeden van buitenaf? Als je de top van de berg aan het beklimmen bent, kun je te maken krijgen met ongewenste invloeden van buitenaf. Bergen waar de weersomstandigheden onvoorspelbaar zijn of waar gevaarlijke dieren zoals schorpioenen en slangen op de loer liggen. Mensen zullen altijd in meer of mindere mate te maken krijgen met andere mensen die hen belemmeren hun doel te bereiken. Zou je dit nu wel doen? Kun je niet beter eerst iets anders doen? Dat lijkt me niet zo verstandig. Uitspraken waar je eigenlijk niet op zit te wachten als je de top van de berg aan het beklimmen bent. Het kan je aan het twijfelen brengen over keuzes die je zelf hebt gemaakt en het kan je onzeker maken over jouw capaciteiten. Hoe goed ben je tegen deze uitspraken opgewassen? 4.1 Welke problemen kan een kind tegenkomen? Ieder kind loopt in zijn leven tegen meerdere problemen aan. Sommige bergen zijn voor kinderen moeilijk te beklimmen. Ze vallen steeds weer over dezelfde boomstronk of ze glijden uit, waardoor er geen vooruitgang in zit. Om aan ouders en leerkrachten inzicht te geven in verschillende soorten problematiek worden in het boek twintig onderwerpen/ problemen aan de hand van een powerverhaal kort beschreven.. De algemene tips die worden gegeven zijn handvatten om met de problematiek / het onderwerp om te gaan. Daarnaast worden er suggesties gegeven voor activiteiten om in de thuissituatie of de schoolse situatie met het onderwerp / probleem aan de slag te gaan. De algemene tips en de activiteiten zijn in geen geval een vervanging voor therapie of behandeling. Mochten de verhalen en de tips niet voldoende resultaat geven, dan is het goed om professionele hulpverlening te zoeken, bijvoorbeeld bij een Integratief Kindertherapeut. 15
5. Powerverhalen en imaginaties Veel kinderen die bij Irene in behandeling kwamen heeft zij naast Integratieve Kindertherapie geholpen met een powerverhaal of een imaginatie. 5.1 Wat zijn powerverhalen? De eerste twintig verhalen uit dit boek zijn powerverhalen. Een powerverhaal is een verhaal waarin een of meerdere problemen centraal staan. In het verhaal wordt een oplossing gegeven voor het probleem. Het powerverhaal maakt kinderen bewust hoe om te gaan met doelen, belemmerende factoren, en op welke manier je je eigen kwaliteiten in kunt zetten. 5.2 Wat zijn imaginaties? De laatste vijf verhalen zijn imaginaties. Ze laten het kind met al zijn zintuigen deel uit maken van het verhaal. Ze zijn de hoofdpersoon van hun eigen verhaal die zelf vervelende of lastige gevoelens een plek kan geven. In het verhaal krijgen ze de kracht, het zelfvertrouwen en de ontspanning die ze op dat moment nodig hebben. Wat is het verschil en wat is de overeenkomst tussen een powerverhaal en een imaginatie? In een powerverhaal staan een of meerdere specifieke problemen centraal. In een imaginatie staan de problemen die het kind op dat moment heeft centraal. Een powerverhaal kan zelfstandig worden gelezen, maar ook worden voorgelezen. Een imaginatie wordt aan het kind voorgelezen. Op deze manier kan het kind zich met al zijn zintuigen concentreren op het verhaal. In zowel een powerverhaal als een imaginatie worden de innerlijke hulpbronnen van het kind aangesproken. Het kind denkt na over bepaalde problematiek, koppelt het verhaal direct of indirect terug naar de problemen in zijn eigen leven en bedenkt zelf de gewenste oplossingen. 16
5.3 Wat is de werking van powerverhalen en imaginaties? Kinderen (maar ook volwassenen) leren beter in ontspannen toestand. Als kinderen verhalen of imaginaties voorgelezen krijgen, sluiten zij de afleidende dingen om hen heen af om zich ontspannen te kunnen concentreren op het verhaal of de imaginatie. Tijdens het beluisteren van een verhaal wordt gebruik gemaakt van de rechterhersenhelft. In de rechterhersenhelft zit het centrum van de ruimtelijk georiënteerde taken zoals driedimensionale beelden, patronen, verbanden, synthese, niet verbale taken, maar ook de beelden, metaforen, inzicht en intuïtie. Een kind krijgt door het verhaal inzicht in problemen, het legt verbanden met zijn of haar eigen leven, en zijn of haar probleemoplossend vermogen wordt indirect gestimuleerd en geactiveerd. Een kind kan de ideeën en oplossingen die in de linkerhersenhelft zijn ontstaan indirect toepassen in de praktijk. Door middel van de suggestievragen die aan het einde van elk verhaal gesteld kunnen worden, samen met de creatieve opdrachten, wordt de rechterhersenhelft geactiveerd. In de rechterhersenhelft staan de tijd- gerichte taken centraal, zoals alles in de juiste volgorde stap voor stap afhandelen, analyseren, logisch denken, verbale taken, feiten, lijsten en berekeningen. Een kind leert de ideeën en oplossingen die in de linkerhersenhelft zijn ontstaan, directief om te zetten in de praktijk. Handleiding 5.4 Voor wie zijn de powerverhalen en imaginaties bedoeld? De powerverhalen en imaginaties zijn bedoeld voor alle kinderen ( met of zonder problematiek ) in de leeftijd van zes tot en met twaalf jaar. Welke doelen worden met behulp van de verhalen en imaginatie bereikt? Kinderen leren hun verbeeldingskracht gebruiken Kinderen leren een brug te slaan van een verhaal naar hun eigen problemen Kinderen leren de innerlijke hulpbronnen aan te spreken en aan te boren Zij leren actief de oplossingen die in het onderbewuste zijn ontstaan om te zetten in de praktijk Het inlevingsvermogen en begrip van een kind wordt vergroot (een kind leert meer over bijvoorbeeld hoogbegaafdheid en kan zich daardoor beter inleven in zijn of haar vriendje die hoogbegaafd is) Aan de hand van de suggestievragen leren kinderen filosoferen over de verschillende thema s en onderwerpen Vergroten van een positief zelfbeeld en zelfvertrouwen De creativiteit van kinderen wordt vergroot 17
5.5 Wanneer kunnen de imaginaties of verhalen gebruikt worden in de thuissituatie? Kies er als ouder voor om het powerverhaal op een rustig moment voor te lezen. Bijvoorbeeld na schooltijd of in het weekeind. Je kunt samen met je kind een gezellig plekje creëren met kussens en dekens en eventueel een kaarsje. Lees de powerverhalen bij voorkeur niet s avonds voor, om te voorkomen dat een kind gaat piekeren over het onderwerp en niet meer in slaap kan komen. Imaginaties daarentegen kunnen wel heel goed s avonds worden voorgelezen. Neem de tijd voor een imaginatie en vertel het niet als een spannend verhaal. Las tussenpozen van rust in om je kind de tijd te geven om te genieten van bijvoorbeeld de vlucht op een paradijsvogel. 5.6 Wanneer kunnen de imaginaties of verhalen gebruikt worden in de schoolse situatie? Powerverhalen kun je op ieder gewenst moment van de dag vertellen. Het soort verhaal kan afhangen van het thema wat op het moment speelt in de klas. Zorg er wel voor dat je de rust en de tijd hebt om het verhaal te vertellen, zodat je eventueel daarna de suggestievragen aan de kinderen kunt stellen of een creatieve opdracht kunt doen. Als leerkracht kun je er voor kiezen om aan het begin, midden of einde van de dag een imaginatie voor te lezen. Zorg ervoor dat de kinderen lekker zitten of op matjes liggen. Neem de rust en de tijd voor het voorlezen van een imaginatie. Las tussenpozen van rust in om de kinderen met al hun zintuigen bepaalde momenten te laten ervaren. Als een kind bijvoorbeeld lastige gevoelens en gedachten in een kist stopt, laat het daar dan de tijd voor nemen.
5.7 Wat zijn de resultaten die met de powerverhalen en imaginaties behaald zijn? Kinderen hebben baat bij de powerverhalen en de imaginaties. Zij leren hun eigen innerlijke hulpbronnen aanspreken en gebruiken, waardoor zij leren omgaan met onder andere woede- aanvallen, perfectionisme, angsten, scheiding en eetproblemen. De kinderen worden sterker en kunnen met een lichtere rugzak de berg beklimmen. Handleiding Ook in klassenverband zijn de resultaten positief. De powerverhalen helpen kinderen om gezamenlijk te praten over bepaalde onderwerpen en problemen, waardoor zij bewust worden van hun eigen oplossend vermogen en dit oplossend vermogen ook actief zullen gaan gebruiken. Door de powerverhalen leren kinderen meer begrip voor elkaar opbrengen, waardoor de saamhorigheid in de klas vergroot. Kinderen leren zich door middel van de imaginaties te ontspannen voor een toets en zich beter te concentreren, waardoor betere resultaten worden behaald. 5.8 Wat zijn suggestievragen? Suggestievragen zijn vragen die gericht zijn op het onderwerp van het powerverhaal. Aan de hand van de vragen kan een (groeps)gesprek over het onderwerp op gang worden gebracht of gaande worden gehouden. 5.9 Hoe maak je gebruik van de suggestievragen? Na het verhaal kun je de vragen aan de kinderen stellen. Neem daar de tijd voor en zorg ervoor dat tijdens het geven van de antwoorden zo veel mogelijk kinderen van de klas aan de beurt zijn geweest. Houd je eigen mening of opvattingen op de achtergrond; het gaat er om de denkvaardigheden van de kinderen te stimuleren en niet om je eigen mening en opvattingen over te brengen op de kinderen. 19
5.10 Wat is het doel van suggestievragen? Kinderen leren door het beantwoorden van de vragen: Stilstaan en nadenken over de betreffende onderwerpen en problemen Ontwikkelen van eigen denkvaardigheden en een eigen zienswijze Vertrouwen op eigen denkvermogen Stimuleren en activeren van innerlijke hulpbronnen Leren dat de antwoorden op de vragen nooit fout zijn; het is immers je eigen mening of gedachtegang Luisteren naar elkaar Van elkaar leren Begrip ontwikkelen voor elkaar 5.11 Wat is integratieve kindertherapie? Integratieve Kindertherapie is een korte en intensieve vorm van psychotherapie voor kinderen in de leeftijd van vier tot en met twaalf jaar die op een moment in hun leven wat extra hulp kunnen gebruiken. Integratieve Kindertherapie is ontwikkeld op grond van de rechten van het kind. De grondgedachte van de therapie is dat het kind uiteindelijk zelf (bewust of onbewust) weet wat het nodig heeft om tot een oplossing te komen. In de therapie wordt onder andere gebruik gemaakt van therapeutische communicatie, spel, drama, visualisatie, suggesties, metaforen en imaginaties. Bij Integratieve Kindertherapie staat niet de klacht centraal, maar de autonomie van kinderen om met de klacht om te gaan. Een kind heeft allerlei delen in zich. Delen van onvermogen en delen van vermogen. Door zowel de delen van vermogen en onvermogen bij een kind te zien en te erkennen, voelt het zich gezien. Vervolgens kan samen met het kind gekeken worden op welke wijze het de delen van vermogen in kan zetten om met de delen van onvermogen om te gaan. 20
5.12 Wat voor soorten problematiek kunnen door middel van integratieve kindertherapie worden behandeld? Aangeleerde probleemgewoontes, zoals: nagelbijten, duimzuigen, haarplukken, tandenknarsen en snoepen. Psychosomatische klachten, zoals: schoolziek, hyperventilatie, buikpijn en hoofdpijn. Emotionele conflicten, zoals: traumaverwerking, angsten, fobieën, rouwverwerking, gevolgen van een echtscheiding en gepest worden. Gedragsproblematiek, zoals: woedeaanvallen, destructief gedrag, anti- sociaal gedrag/ te grote sociale aanpassing, liegen, stelen, gebrek aan concentratie en onzichtbaar maken / geen aandacht kunnen vragen. Ontwikkelingsproblemen, zoals: eetproblemen, slaapproblemen, zindelijkheidsproblemen, taal- en spraakproblemen, leerproblemen en hechtingsproblematiek. Handleiding 21