Duobanen in de zorg: van deeltijds naar voltijds

Duobanen in de zorg: van deeltijds naar voltijds Juridisch en organisatorisch onderzoek Limburgse praktijkvoorbeelden In de Vlaamse, en dus ook de Limburgse, zorg- en welzijnssector zijn er heel wat zorgverleners onvrijwillig deeltijds aan de slag. Hierdoor verlaten heel wat medewerkers na verloop van tijd de zorgsector, terwijl deze sector net nood heeft aan bijkomende professionele zorgverleners. De zorgsector en de werknemers hebben er dus alle baat bij dat twee deeltijdse jobs bij verschillende zorgorganisaties kunnen worden gecombineerd. Hierdoor kan het personeelsbestand in de sector worden gehandhaafd, kunnen openstaande vacatures met reeds ervaren zorgverleners worden ingevuld en kunnen werknemers een voltijdse job uitoefenen. De Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij (POM) Limburg is daarom in 2012 het project DUObanen in de zorg. Van deeltijds naar voltijds met een DUObaan gestart. Samen met de UHasselt, KHLim en PXL is een juridisch en organisatorisch onderzoek uitgevoerd. In een aantal Limburgse zorgorganisaties zijn proefprojecten uitgevoerd om de theorie in de praktijk toe te passen. Een overzicht van het onderzoek en de cases worden in dit rapport gepresenteerd. Omwille van de innovatieve aanpak in de vacature-invulling en in de inzet van beschikbaar talent is het project Duobanen in de zorg eind 2013 beloond met het Flanders Care label. Het project past ook in de ontwikkelingsstrategie van het Strategisch Actieplan Limburg in het Kwadraat (SALK) waarbij de zorgeconomie als een belangrijke en toekomstgerichte sector wordt genoemd. Met dit project hopen wij alvast een stap voorwaarts te zetten om de huidige zorgverleners sterker te binden aan de Limburgse zorgsector en om de bestaande en toekomstige nood aan professionele zorgverleners effectief in te vullen. Marc Vandeput Gedeputeerde van Economie Voorzitter POM Limburg Door de combinatie van meerdere deeltijdse jobs kunnen we meer professionele zorgverleners behouden in de zorg- en welzijnssector Ervaringen in de ene organisatie kunnen ook goed gebruikt worden in de andere organisatie Het onderzoek naar Duobanen in de zorg verhoogt de efficiënte inzet van medewerkers in zorg- en welzijnsorganisaties Voor onvrijwillig deeltijds werkenden ontstaan nieuwe kansen om toch voltijds aan de slag te gaan in hun geliefkoosd beroep Rapport DUObanen v14052014.pdf 1 14-5-2014 16:17:39

Resultaten juridisch onderzoek UHasselt / PXL naar inzetten van werknemers over zorg- en welzijnsorganisaties heen Op vraag van de Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij (POM) Limburg/Platform Zorglandschap Limburg en diverse zorg- en welzijnsorganisaties, verrichte de UHasselt faculteit Rechten en PXL Business tussen oktober 2012 en februari 2013 een juridisch onderzoek naar de mogelijkheden rond het inzetten van werknemers over zorg- en welzijnsorganisaties heen. In dit academisch onderzoek werd nagegaan hoe de combinatie van deeltijdse jobs (voor één of meerdere werkgevers) juridisch georganiseerd kan worden en op welke arbeids- en sociaalzekerheidsrechtelijke problemen werkgevers en werknemers in een duobaan kunnen stoten. Het uitgangspunt voor het juridisch onderzoek naar de combinatie van deeltijdse jobs (de zogenaamde duobanen ) in de zorgsector was de vaststelling dat meer dan de helft van de werknemers op deeltijdse basis wordt tewerkgesteld én dat een aanzienlijk deel van deze werknemers ongewild deeltijds werkt. Meestal geven ze de voorkeur aan een voltijdse tewerkstelling, maar voltijdse banen zijn binnen een substantieel deel van de zorgsector niet beschikbaar. De zorgsector ziet hierdoor gekwalificeerd personeel uitstromen, niet alleen uit de hen tewerkstellende zorginstelling, maar zelfs uit de zorgsector in het algemeen. In het licht van de toenemende vergrijzing en het stijgend belang van zorg is deze tendens problematisch. Onvrijwillig deeltijdse arbeid in de Vlaamse en Limburgse zorgsector Zoals in andere sectoren zijn er in de zorgsector heel wat mensen deeltijds aan de slag. Op basis van berekeningen van de FOD Economie rond de steekproefenquête naar de arbeidskrachten bij de Belgische huishoudens (EAK) van 2013 blijkt dat 54% van de Vlamingen uit de sector van de menselijke gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening deeltijds aan de slag is. Op Limburgs niveau ligt dit cijfer op 63,6%. In 2012 lag dit cijfer nog op 60,9%, wat neerkomt op 24 988 mensen. Verschillende motieven liggen aan de basis van deeltijdse arbeid in de sector van de menselijke gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening. Een belangrijk motief is dat deze werknemers geen voltijdse job kunnen vinden. Uit de bevraging van 2013 blijkt dat 3,55% van de Vlamingen deeltijds aangesteld is omdat hij of zij er niet in slaagt een voltijdse job te vinden. In 2012 was dit slechts 2,84%. Op basis van bovenstaande cijfers kan geraamd worden dat er in 2012 in Limburg 710 werknemers onvrijwillig deeltijds aangesteld waren in de verschillende organisaties actief in de menselijke gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening. In werkelijkheid gaat het waarschijnlijk nog over meer werknemers omdat van velen de reden voor deeltijdwerk niet gekend is. Rapport DUObanen v14052014.pdf 2 14-5-2014 16:17:39

Samenwerkingsverbanden Zorginstellingen proberen hun personeel aan boord te houden, door samenwerkingsverbanden aan te gaan waarin personeelsleden twee (of meer) deeltijdse jobs kunnen combineren. Maar daarbij rijzen vragen naar de praktische en de juridische haalbaarheid van dergelijke constructies. Tegen de achtergrond van de sociale wetgeving met betrekking tot deeltijdse arbeid werd onderzocht met welke juridische problemen samenwerkende zorginstellingen geconfronteerd kunnen worden bij de creatie van zogenaamde duobanen. Het onderzoek resulteerde in een draaiboek waarin enerzijds het juridisch kader in verband met deeltijdse arbeid gedetailleerd wordt uiteengezet, en waarin anderzijds aan de hand van concrete vragen een antwoord wordt geboden op diverse juridische knelpunten. Dat de zorgsector, in zijn poging om innovatieve tewerkstellingsformules te ontwikkelen, met diverse juridische obstakels geconfronteerd wordt, staat buiten kijf. Veel heeft te maken met de gefragmenteerde, soms onvolledige en meestal zeer complexe en/of rigide wetgeving rond deeltijdse arbeid. Daarbij komt dat de Belgische wetgever, zowel in het arbeidsrecht als in het sociale zekerheidsrecht, de voltijdse tewerkstelling van een werknemer bij één werkgever als model vooropstelt. Deeltijdse arbeid, en zeker de combinatie van deeltijdse jobs wijkt af van dit model. Deze vaststelling leidt tot de fundamentele vraag of het uitgangspunt van de sociale wetgever nog wel aangepast is aan de hedendaagse socioeconomische ontwikkelingen en meer in het bijzonder aan de wijze waarop bepaalde sectoren, in het algemeen belang, arbeid in ondergeschikt verband wensen te organiseren. Rapport DUObanen v14052014.pdf 3 14-5-2014 16:17:39

Zorginstellingen die samenwerking beogen en in het kader daarvan samen een werknemer wensen tewerk te stellen, kunnen dit juridisch realiseren ofwel door een gezamenlijke, meerpartijen-arbeidsovereenkomst te sluiten, ofwel door een klassieke arbeidsovereenkomst met één van de werkgevers te sluiten en de werknemer vervolgens gedeeltelijk ter beschikking te stellen van de andere werkgever. In de eerste hypothese dient vastgesteld te worden dat een meerpartijenovereenkomst in beginsel niet verboden en dus toegelaten is. Bij gebrek aan een wettelijk kader voor meerpartijen-arbeidsovereenkomsten zullen partijen wel duidelijk hun respectievelijke rechten en plichten contractueel moeten regelen. Niet alleen moeten praktische afspraken gemaakt worden in verband met (bijvoorbeeld) uurroosters of vakantieregelingen, bovendien zal duidelijk gestipuleerd moeten worden welke loon- en arbeidsvoorwaarden voor de respectievelijke delen van de tewerkstelling zullen gelden, bij welke preventieadviseur de werknemer terecht kan of wie bevoegd is over te gaan tot ontslag. In de tweede hypothese waarin de werknemer deeltijds uitgezonden wordt naar de tweede werkgever zullen scrupuleus de grenzen van de toegelaten terbeschikkingstelling bewaakt moeten worden. De regeling inzake terbeschikkingstelling werd zeer recent opnieuw aangescherpt en overtreding ervan kan leiden tot zowel burgerrechtelijke als strafrechtelijke sancties. Een gehele of gedeeltelijke overdracht van het juridisch gezag buiten de toegelaten uitzonderingen op het principiële verbod van terbeschikkingstelling is uit den boze. voorzien. Het zou ingevoerd kunnen worden, bijvoorbeeld naar analogie met het tewerkstellingssysteem in de havens, maar dergelijke demarche vergt een wetgevend ingrijpen en kan in de huidige stand van de wetgeving niet op louter initiatief van een aantal zorginstellingen. In dat laatste geval zouden zij immers snel op de grenzen van de verboden terbeschikkingstelling van werknemers stoten. Om piekmomenten op te vangen zou wel een beroep gedaan kunnen worden op in de zorgsector gespecialiseerde uitzendkantoren en hun uitzendkrachten. Eveneens mogelijk is de organisatie van wachtdiensten, weliswaar rekening houdend met de geldende arbeidsduurwetgeving en de wijze waarop deze door de rechtspraak geïnterpreteerd wordt. Arbeidsduurregeling Wat de tewerkstelling zelf betreft, kan vooral de complexe arbeidsduurregeling een struikelblok vormen bij de combinatie van deeltijdse jobs bij verschillende werkgevers. Een combinatie van meerdere deeltijdse uurroosters is weliswaar juridisch mogelijk, maar met het oog op de praktische haalbaarheid is het aangewezen dat minstens één werkgever met vaste uurroosters werkt. Daarbij komt dat in verband met de regeling inzake overuren het van het grootste belang is om de toepasselijke uurroosters duidelijk te vermelden in het arbeidsreglement en dat een tewerkstelling op grond van een variabele uurrooster meestal de duurste optie blijkt te zijn als er overuren gepresteerd worden. Poolmogelijkheden Gecombineerde arbeidsovereenkomsten Om te kunnen voorzien in voldoende, tijdelijke arbeidskrachten op piekmomenten in de zorg is de vraag gerezen naar de mogelijkheid tot het inrichten van een pool. Specifiek voor de zorgsector is thans niet in een poolsysteem Het gebrek aan een uniforme regeling inzake deeltijdse arbeid manifesteert zich duidelijk wanneer, in geval van een gecombineerde toepassing van meerdere arbeidsovereenkomsten voor deeltijdse arbeid, één van deze Rapport DUObanen v14052014.pdf 4 14-5-2014 16:17:39

arbeidsovereenkomsten geschorst wordt, bijvoorbeeld omwille van ziekte. De ontstentenis van een wetsbepaling die een recht op een ziekte- en invaliditeitsuitkering opent voor werknemers die verschillende deeltijdse functies uitoefenen en die om medische redenen één van deze functies moeten stopzetten, in zoverre zij daardoor worden geconfronteerd met een vermindering van hun verdienvermogen met twee derden of meer en in zoverre zij niet uitkeringsgerechtigd zijn op grond van een andere sociale regeling, is volgens een recent arrest van het Grondwettelijk Hof strijdig met het gelijkheidsbeginsel. In dit arrest is tussen de lijnen door duidelijk te lezen dat het Grondwettelijk Hof de wetgever verwijt niet volledig mee te zijn met de socio-economische realiteit door niet in aangepaste regelgeving te voorzien bij de combinatie van deeltijdse jobs. Dat deeltijdse werknemers anders of ongunstiger behandeld worden dan voltijdse werknemers blijkt daarnaast bijvoorbeeld ook uit de beperkingen bij het opnemen van tijdskrediet of andere formules die de combinatie van werk en gezin beter mogelijk moeten maken, zelfs in de situatie waarin de deeltijdse werknemer door de combinatie van deeltijdse arbeidsovereenkomsten de facto voltijds werkt. Maar zelfs binnen de verschillende schorsingsgronden wordt een onderscheiden behandeling van deeltijdse werknemers doorgevoerd. Zo zal de opzeggingstermijn en/of de opzeggingsvergoeding van deeltijdse werknemers anders bepaald worden wanneer hun arbeidsprestaties (gedeeltelijk) geschorst zijn in het kader van ouderschapsverlof dan wanneer zij van een ander stelsel van tijdskrediet genieten. Volgens de actuele stand van de wetgeving en de rechtspraak moet de opzeggingstermijn van alle deeltijdse werknemers bepaald worden op basis van het fictief voltijds loon. De opzeggingsvergoeding voor gewone deeltijdse werknemers wordt echter steeds begroot op basis van het lopend deeltijds loon. Deze regel geldt niet voor een werknemer met deeltijds ouderschapsverlof, maar dan weer wel voor een werknemer die zijn arbeidsprestaties tijdelijk vermindert om een andere reden dan ouderschapsverlof. Of deze regels ten slotte ook gelden voor de beschermingsvergoedingen waarop een (tijdelijk) deeltijdse werknemer bij onrechtmatig ontslag aanspraak kan maken, is geen uitgemaakte zaak en blijft in de rechtsleer het voorwerp van discussie. De aangekaarte juridische knelpunten bij de combinatie van deeltijdse jobs kunnen, zelfs met instemming van de betrokken werknemer, slechts in beperkte mate door partijen op contractuele basis weggewerkt worden. Een substantieel deel van de sociale wetgeving raakt immers de openbare orde of is minstens van dwingend recht. Het is daarom van groot belang dat ook de wetgever bereid gevonden wordt om samen met de sector op zoek te gaan naar innovatieve oplossingen in het belang van de werknemers, de werkgevers en het behoud van een kwalitatieve en duurzame zorg. Rapport DUObanen v14052014.pdf 5 14-5-2014 16:17:39

Cases DUObanen in Limburg Vertrekkende vanuit het academisch ontwikkelde juridische draaiboek, begeleidden de hogescholen KHLIM Quadri en PXL Healthcare in de periode maart 2013 januari 2014 verschillende organisaties met de voorbereiding en implementatie van DUObanen, om na te gaan of binnen het huidig juridisch kader Duobanen toegepast kunnen worden in de zorgsector. De implementatie gebeurde via een proeftuin waarin twee (zorg)organisaties samen ontdekken wat praktisch en organisatorisch mogelijk is om een DUObaan te realiseren. tussen Familiehulp en Bessemerberg opvolgen en gelijkenissen/verschilpunten met hun eigen organisatie in kaart brengen. Patrick Claes, algemeen directeur bij WZC Huize Sint-Anna De thuiszorg leek de beste manier om de uren van een medewerker op elkaar af te stemmen in beide organisaties. Verder is er het voordeel dat de beeldvorming die er heerst doorbroken kan worden in de positieve zin voor beide organisaties. Proeftuin Familiehulp St-Anna en Tevona Familiehulp, een dienst voor thuiszorg, wilde via een samenwerking met woon- zorgcentrum Bessemerberg voltijdse jobs creëren over de 2 organisaties heen en op die manier ontschotting tussen een woonzorgcentrum en een thuiszorgdienst realiseren. Tevona, een organisatie die opvang en begeleiding biedt aan volwassen personen met een verstandelijke beperking, wil de proeftuin Veerle Couvée, zorgkundige bij Familiehulp en St-Anna Als verzorgende is het moeilijk om een fulltime job te krijgen, zeker in mijn eigen woonomgeving. Ik vind het fijn om de dingen die ik meemaak in de ene organisatie mee te nemen naar de andere organisatie. Ik kan ook anders met de mensen omgaan. Rapport DUObanen v14052014.pdf 6 14-5-2014 16:17:39

Proeftuin AAA Care Woonzorgcentrum AAA Care wil in het kader van het project DUObanen samenwerken met de serviceflats Patrivelm om in te spelen op de vraag van werknemers van het woonzorgcentrum AAA Care om meer uren te werken en op de zorgvragen vanuit de flats. Proeftuin vzw Home Care & Personal Services Vzw Home Care & Personal Services, een nieuwe Dienst voor Gezinszorg en Aanvullende Thuishulp, wil zich engageren om een hogere tewerkstellingsgraad te creëren via DUObanen in de zorgsector. Dit willen ze doen door de groei van de dienst in te vullen met medewerkers van Flexpoint Personal Services (dienstencheques) en door een samenwerking met andere stakeholders in de zorg (bv. woonzorgcentra) op te zetten. Proeftuin HBO Verpleegkunde Genk & Ziekenhuis Oost-Limburg HBO Verpleegkunde Genk, een kennisinstelling die de opleiding gegradueerde verpleegkundige organiseert, en Ziekenhuis Oost-Limburg, een autonome verzorgingsinstelling, willen een duidelijk zicht krijgen op de organisatorische en praktische problemen in een gedeelde tewerkstelling tussen onderwijs en zorgsector. Proeftuin KHLim-PXL Door middel van een focusgroep met DUObaners van de departementen gezondheidszorg van zowel KHLim als PXL, beiden instellingen voor hoger onderwijs, onderzoek en dienstverlening, worden praktische en organisatorische problemen en aanbevelingen naar de toekomst uitgediept. Uit de cases blijkt dat het concept DUObanen een groot potentieel bezit, zowel voor de zorgorganisaties (inspelen op de toekomstige stijgende zorgvragen en de stijgende complexiteit van zorgvragen), als voor de individuele werknemer (hogere tewerkstelling van onvrijwillig deeltijds werkenden, jobverbreding of meer gevarieerd takenpakket). Naast de gekende meerwaarde bleek ook dat er belangrijke organisatorische en praktische problemen zijn die het werken in een DUObaan bemoeilijken of verhinderen. Deze knelpunten bieden ruimte tot aanbevelingen. De promotie van het concept DUObanen moet erop gericht zijn om zowel aan de werkgever/zorgorganisatie als aan de individuele werknemer de nodige ondersteuning en handvaten te bieden om een DUObaan in de praktijk te realiseren. Om deze ondersteuning vorm te geven worden acties binnen 3 aandachtsgebieden geadviseerd: (1) Uitbouw van expertise waarbij de nadruk ligt op het vergaren van kennis die toepasbaar moet zijn voor andere samenwerkingsverbanden (o.a. tussen kinderopvang en thuiszorgdienst, ziekenhuis en WZC, ) in Vlaanderen en die tevens beleidsnuttige informatie moet geven aan de Vlaamse overheid. (2) Ondersteunen en faciliteren van lokale initiatieven en projecten waarbij de nadruk ligt op samenwerking tussen zorgorganisaties in het opzetten van een DUObaan. (3) Mogelijkheid tot experimenteren met het concept DUObanen in een aantal pilootprojecten waarbij in beperkte mate afgeweken kan worden van het bestaande juridische kader. Bijkomend onderzoek rond het thema, ondersteuning van bestaande en nieuwe lokale initiatieven en de mogelijkheid tot experimenteren binnen een aantal langer lopende pilootprojecten is noodzakelijk om het concept DUObanen verder te ontwikkelen en te integreren in de Vlaamse zorgsector, andere Vlaamse sectoren en op Europees niveau. Rapport DUObanen v14052014.pdf 7 14-5-2014 16:17:39

DAAR DOEN WE HET VOOR! Carina, zorgkundige in een woonzorgcentrum en Home Care & Personal Services Ik ben op late leeftijd in de zorgsector van start gegaan, waar ik nooit spijt van gehad heb. Ik doe mijn job als zorgkundige ontzettend graag. Je krijgt veel dankbaarheid terug van de senioren. Jammer genoeg is het moeilijk om als zorgkundige voltijds aan de slag te gaan in een woonzorgcentrum. Het woonzorgcentrum waar ik werk, werkt liever met twee deeltijds werkende zorgkundigen dan met één voltijds werkende zorgkundige. Indien één zorgkundige dan afwezig is, is er nog steeds één zorgkundige in het woonzorgcentrum. Voor het wooncentrum is het ook te duur om alle zorgkundigen fulltime aan te werven. Maar als alleenstaande heb ik het financieel niet breed en wil ik graag meer dan deeltijds werken. Sinds enkele maanden combineer ik een job in de thuiszorg met mijn job als zorgkundige in het woonzorgcentrum. Beide jobs combineren is voor mij haalbaar en biedt verschillende voordelen. In een rusthuis ben je omringd door collega s. In de thuiszorg heb je meer persoonlijk contact met de senioren. Door de hogere druk in een woonzorgcentrum heb je namelijk minder lang de tijd om met de senioren te praten. Ik ben heel blij met de bijkomende uren in de thuiszorg, want ik wil graag in de zorgsector blijven werken. Duobanen in de zorg: van deeltijds naar voltijds Projectpartners: Het volledige juridische en organisatorische draaiboek van het project Duobanen in de zorg: van deeltijds naar voltijds met een duobaan kan u raadplegen via de website www.platformzorglandschaplimburg.be V.U.: POM Limburg, dhr. Eric Christiaens (algemeen directeur), Kunstlaan 18, 3500 Hasselt Fotografie: POM Limburg, provincie Limburg (Robin Reynders), Luc Daelemans, Sint-Trudo Ziekenhuis POM Limburg - mei 2014 Rapport DUObanen v14052014.pdf 8 14-5-2014 16:17:39