Actieplan Huiselijk ] geweld en Kindermishandeling 2016 2017
2 2 Inhoudsopgave! Voorwoord&...&3& HOOFDSTUK)1& INLEIDING!...!4& 1.1& Transformatie:&nieuwe&kansen&...&4& 1.2& Leeswijzer&...&4& HOOFDSTUK)2& LEEUWARDEN!IN!BEELD!...!5& HOOFDSTUK)3& ACHTERGROND!HUISELIJK!GEWELD!EN!KINDERMISHANDELING!...!6& 3.1& Risicofactoren&...&6& 3.2& Gevolgen!van!huiselijk!geweld!en!kindermishandeling&...&6& 3.3& Ontwikkelingen!in!vogelvlucht&...&7& HOOFDSTUK)4& SPOOR!1.!PREVENTIE!...!8& 4.1& Doel&...&8& 4.2& Belangrijke&spelers&voor&preventie&van&kindermishandeling&en&huiselijk&geweld&...&8& 4.3& Preventief&beleid&van&gemeenten.&Wat&gaat&gemeente&Leeuwarden&doen?&...&11& 4.4& Resultaten&...&14& 4.5& Acties&...&14& HOOFDSTUK)5& SPOOR!2.!SIGNALEREN!EN!TOEPASSING!MELDCODE!...!16& 5.1& Doel&...&16& 5.2& Wet&verplichte&Meldcode&Huiselijk&Geweld&en&Kindermishandeling&...&16& 5.3& Verwijsindex&...&18& 5.4& Aanpak&Voorkomen&Escalatie&...&18& 5.5& Beter&signaleren&en&melden.&Wat&gaat&gemeente&Leeuwarden&doen?&...&18& 5.6& Resultaten&...&23& 5.7& Acties&...&23& HOOFDSTUK)6& SPOOR!3.!EFFECTIEVE!KETENSAMENWERKING!...!26& 6.1& Doel&...&26& 6.2& Effectieve&ketensamenwerking.&Wat&gaat&gemeente&Leeuwarden&doen?&...&27& 6.3& Resultaten&...&28& 6.4& Acties&...&29&
3 Voorwoord Eind 2014 is in gemeente Leeuwarden, net als in alle andere Friese gemeenteraden, de Regiovisie Veilig Thuis vastgesteld. Het doel van de Regiovisie is het voorkomen van geweld en het realiseren van een duurzame veilige situatie voor het gehele (gezins)systeem. Geweld moet zo vroeg mogelijk worden gesignaleerd en gestopt. In de Regiovisie staan acht uitgangspunten die de aanpak van kindermishandeling en huiselijk geweld bepalen: 1. Veiligheid voorop en die van kinderen in het bijzonder 2. Snelle en passende hulp 3. Systeemgericht (integrale aanpak via 1 gezin, 1 plan, 1 coördinator/regisseur) 4. Focus op eigen kracht en sociaal netwerk 5. Lokaal wat kan en boven regionaal wat moet 6. Outreachend 7. Samenwerking tussen domeinen (lokaal/provinciaal en zorg/justitie) vraagt om heldere afspraken 8. Niet weten hoe te handelen is geen reden om niet te handelen In de Regiovisie is de afspraak gemaakt dat alle Friese gemeenten de visie vertalen in een concreet gemeentelijk actieplan huiselijk geweld en kindermishandeling. Voor u ligt het actieplan van de gemeente Leeuwarden. Hier staat in hoe burgers, direct betrokkenen, organisaties, instellingen en de gemeente zelf vanuit een gezamenlijke verantwoordelijkheid de komende jaren gaan doen om tot een duurzame veiligheid van hun burgers te komen. Tijdens de looptijd van dit actieplan (2016-2017) is het verbeterproject Collectief tegen Kindermishandeling in Leeuwarden en Weststellingwerf gestart. Het verbeterproject licht twee elementen uit het actieplan uit, om daar in de praktijk mee aan de slag te gaan. Dit zijn 1. het vergroten van de handelingsbekwaamheid van burgers en professionals om sneller te signaleren en te handelen ten aanzien van die signalen ( handeling en houding ) en 2. goede ketensamenwerking rond gezinnen waar kindermishandeling speelt om veiligheid te creëren, uitgaande van het principe één gein, één plan, één regisseur ( veerkracht en veiligheid ). 3
4 Hoofdstuk 1 Inleiding De omvang, hardnekkigheid de impact van huiselijk geweld en kindermishandeling vraagt om een stevige aanpak met duurzame oplossingen. In Nederland worden jaarlijks ongeveer 200.000 personen 1 slachtoffer van huiselijk geweld en 119.000 kinderen slachtoffer van mishandeling 2. Dit is ongeveer één kind per klas. De problematiek is hardnekkig door moeilijk te doorbreken (gewelds)patronen. Kinderen die opgroeien met geweld lopen een groot risico om op latere leeftijd pleger en/of slachtoffer te worden. De slachtoffers van huiselijk geweld en kindermishandeling ondervinden zowel op de korte als de lange termijn negatieve gevolgen (ontwikkelingsproblemen, hechtingsstoornissen, angst) die hoge maatschappelijke kosten tot gevolg hebben. De slachtoffers doen een groter beroep op (jeugd)gezondheidszorg, hulpverlening, opvang en de inzet van politie en justitie. Kinderen die getuige zijn van geweld tussen hun ouders, hebben net zo veel kans om gedragsproblemen te ontwikkelen als kinderen die lichamelijk zijn mishandeld 3 Alle burgers hebben recht om veilig op te groeien en te leven. Dit betekent investeren in preventie, het herkennen van dat signaleren, zorgen dat het geweld direct stopt en dat passende hulp wordt ingezet. 1.1 Transformatie: nieuwe kansen Per 1 januari 2015 hebben gemeenten de verantwoordelijkheid voor de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling, van preventie tot interventie. De decentralisaties van de jeugdhulp, Wmo en de Participatiewet bieden kansen om het sociaal domein meer in samenhang in te richten. Dat vraagt van inwoners, professionals, aanbieders en gemeenten een andere werkwijze en cultuur. Als de veiligheid het toestaat is het uitgangspunt het benutten van de mogelijkheden van de burger en zijn omgeving. Samen met het sociale netwerk worden maatregelen genomen om de veiligheid, ook op langere termijn, te waarborgen. Er wordt niet alleen gekeken naar de hulpvraag van een individu, maar van het hele gezinssysteem. Als blijkt dat hulp nodig is wordt vervolgens gewerkt volgens het principe één gezin, één plan, één regisseur. Het ondersteuningsplan wordt bij voorkeur samen het gezinssysteem (familiegroepsplan) opgesteld. 1.2 Leeswijzer In dit actieplan staat beschreven hoe gemeenten Leeuwarden uitvoering gaat geven aan de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling voor 2016 en 2017. In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de aard en omvang van de problematiek in Leeuwarden. In hoofdstuk 3 staan de recente ontwikkelingen en risicofactoren beschreven. In de hoofdstukken 4,5 en 5 staan de drie sporen uit dit actieplan uitgewerkt: 1. Preventie 2. Signaleren & melden (toepassing Meldcode) 3. Ketensamenwerking 1&Bron:&AMK&jaarverslag&2013& 2&Bron:&Alink,&L.,&IJzendoorn,&R.&van,&BakermansWKranenburg,&M.J.,&Pannebakker,&F.,&Vogels,&T.,&&&Euser,&S.&(2012).& Kindermishandeling&in&Nederland&Anno&2010& 3&Bron:&Augeo&Foundation&,&2015&(http://www.augeomagazine.nl/nl/magazine/9209/774949/inhoud.html)& 4
5 Hoofdstuk 2 Leeuwarden in beeld Er wonen in Leeuwarden 20.184 jeugdigen (0-18 jaar) 4. Vanuit de gemeente Leeuwarden zijn in 2014 bij het voormalige Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) 324 onderzoeken gedaan, waarbij 572 gemelde kinderen betrokken waren. Sinds 1 januari 2015 is het AMK onderdeel van Veilig Thuis. Er zijn in 2014 716 aanmeldingen binnengekomen bij Directe Hulp bij Huiselijk Geweld (DHHG) vanuit de gemeente Leeuwarden. Dit aantal is 27% van de aanmeldingen bij DHHG uit de Fryslân. Er zijn in de gemeente Leeuwarden 39 huisverboden opgelegd (37% van de huisverboden in de hele regio). 5 GGD Fryslân heeft in 2012 onderzoek gedaan naar huiselijk geweld 6. Hieruit blijkt dat 12% van de inwoners van de gemeente Leeuwarden voor de leeftijd 19-64 jaar ooit slachtoffer is geweest van huiselijk geweld. Voor heel Fryslân ligt dit gemiddelde op 7 %. Van de 20.184 jeugdigen (tot 18 jaar) in gemeente Leeuwarden, wonen 3.046 in een huishouden met een minimuminkomen. Dat is 15% van alle kinderen in Leeuwarden. Gemiddeld ligt dit percentage op 10%. Van alle 2.411 eenoudergezinnen in Leeuwarden heeft 45% een minimuminkomen. Meer dan de helft van de kinderen die opgroeien in armoede hebben een niet-westerse etniciteit (16% van alle kinderen in Leeuwarden heeft een nietwesterse etniciteit). De wijken Heechterp-Schieringen en Wielenpôlle/Schepenbuurt tellen relatief veel minimahuishoudens. Rond de 40% van deze huishoudens heeft een laag inkomen. 7 Volgens onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut 8 zijn Heechterp-Schieringen en Wielenpôlle/Schepenbuurt de wijken met een van de grootste risico s in de leefomstandigheden voor kinderen in Nederland. 4 &Bron:&armoedeaanpak&gemeente&Leeuwarden&(2014)& 5 &Bron:&verantwoording&Directe&Hulp&bij&Huiselijk&Geweld&(2014).&In&de&meldingen&bij&DHHG&en&bij&het&&voormalige&AMK&zitten& dubbelingen.&& 6 &Bron:&Onderzoek&GGD,&thema&huiselijk&geweld,&2012& 7 &Bron:&Armoede&aanpak&Gemeente&Leeuwarden& &Kunst&van&het&rondkomen &(2014)& 8 &Bron:&Kinderen&in&Tel,&Verwey&Jonkerinstituut&databoek&2014.&& 5
6 Hoofdstuk 3 Achtergrond huiselijk geweld en kindermishandeling 3.1 Risicofactoren Huiselijk geweld en kindermishandeling Armoede en werkloosheid zijn de belangrijkste risicofactoren van huiselijk geweld en kindermishandeling. Het risico op kindermishandeling is acht keer groter in gezinnen met zeer laag opgeleide ouders. Werkloosheid van beide ouders vergroot het risico op kindermishandeling met bijna vijf keer 9. Ook eenoudergezinnen, instabiele huisvesting/leefbaarheidsproblemen, psychiatrische- en verslavingsproblematiek en grote gezinnen vormen een verhoogd risico op huiselijk geweld en kindermishandeling. Ouders die zelf als kind mishandeld zijn, lopen een groter risico om hun eigen kind te mishandelen. Vooral de aanwezigheid van combinaties van bovenstaande factoren verhogen het risico op huiselijk geweld en kindermishandeling. Verslaving van ouders is de meest voorkomende en meest bepalende factor voor fysieke mishandeling en verwaarlozing van kinderen en verdrievoudigt het risico op kindermishandeling 10 Ouderenmishandeling Bij ouderenmishandeling gaat het behalve om geweld tussen partners ook om geweld door professionals. Het geweld kan enerzijds in huiselijke kring plaatsvinden. Anderzijds kan het geweld ook binnen de professionele setting plaatsvinden. De belangrijkste risico s zijn: toenemende afhankelijkheid van zorg door lichamelijke en geestelijke achteruitgang, sociaal isolement, intergenerationele geweldsrelaties en ingrijpende gebeurtenissen. Een aandachtspunt bij ouderenmishandeling is het risico op ontspoorde mantelzorg. Als mantelzorgers de zorg voor hun naaste niet meer aan kunnen, lopen ze het risico om te ontsporen in gedrag dat ze zelf ook niet zouden willen vertonen. Door overbelasting, onwetendheid, onkunde, onmacht en/of compassiemoeheid kan een mantelzorger onbedoeld over grenzen gaan. 3.2 Gevolgen van huiselijk geweld en kindermishandeling Huiselijk geweld is de belangrijke voorspeller van emotionele en psychische stoornissen. Slachtoffers verliezen zelfvertrouwen en krijgen vaker problemen met intimiteit en seksualiteit. Voor slachtoffers bij wie de dader van huiselijk geweld de (ex) partner is, is scheiding het belangrijkste gevolg (bij 85%). Zeker voor kinderen heeft het opgroeien in een onveilige omgeving vaak ingrijpende gevolgen. Emotioneel misbruik en verwaarlozing zijn oorzaken van de ontwikkeling van angst en depressie. Dit kan ook op latere leeftijd ontstaan. Ongeveer 40% van de kinderen die thuis met regelmaat geweld tussen ouders meemaakt, krijgt daardoor posttraumatische klachten. 9 &Bron:&NJI&(http://www.nji.nl/nl/Risicofactoren_kindermishandeling.pdf)& 10 &Bron&Augeo&Foundation&(2014)& 6
7 3.3 Ontwikkelingen in vogelvlucht De aanpak huiselijk geweld en kindermishandeling is de afgelopen jaren zowel op landelijk als regionaal niveau sterk in ontwikkeling. Hieronder volgt een korte opsomming van de recente ontwikkelingen: In 2007 is de RAAK-aanpak (Reflectie- en Actiegroep Kindermishandeling) uitgerold. Kern van de aanpak is dat instellingen op regionaal niveau gezamenlijk werken aan een samenhangende en effectieve aanpak van kindermishandeling. Fryslân heeft deelgenomen aan de RAAK-aanpak; In 2009 is de Wet tijdelijk huisverbod in werking getreden. Met een huisverbod kan een (potentiële) pleger van huiselijk geweld tien dagen uit huis worden geplaatst; De ministeries van VWS en VenJ zijn gestart met het actieplan Kinderen Veilig (2012-2016). De landelijke Taskforce Kindersmishandeling en Seksueel geweld is gelijktijdig ingesteld om de ministeries, uitvoeringsorganisaties en professionals die met kinderen werken aan te zetten tot actie; Sinds juli 2013 is de Wet verplichte Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling van kracht. De Meldcode verplicht professionals om de vijf stappen die beschreven staan in de Meldcode toe te passen bij vermoedens van huiselijk geweld en kindermishandeling. De Kindcheck is een onderdeel van de verplichte meldcode; Opdracht van Ministerie van VWS dat de centrumgemeenten Vrouwenopvang vóór januari 2015 met de gemeenten in hun regio s één visie formuleren voor de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling; Gemeenten hebben per 1 januari 2015 de volle verantwoordelijkheid voor de aanpak huiselijk geweld en kindermishandeling gekregen. De verantwoordelijkheid van gemeenten voor de vrouwenopvang en de organisatie van Veilig Thuis staan in de nieuwe Wmo; Per 1 januari 2015 is Veilig Thuis (samenvoeging van het SHG en het AMK) operationeel. Veilig Thuis biedt kansen om huiselijk geweld en kindermishandeling integraal aan te pakken. Gemeenten moeten eens in de vier jaar hun jeugdhulpbeleid vastleggen in een beleidsplan. Medio 2015 zijn het Rijk en de VNG zijn het project 'Collectief tegen Kindermishandeling' gestart. Dit richt zich speciaal op een vernieuwde, betere aanpak van kindermishandeling. Voor dit doel zijn in zes gemeenten samenwerkingsverbanden ingericht. Leeuwarden/Weststellingwerf vormt één deze Collectief-gemeenten; In mei 2015 hebben de wethouders van de centrumgemeenten Vrouwenopvang afgesproken om het initiatief te nemen voor een landelijk dekkend infrastructuur voor multidisciplinaire aanpak van slachtoffers van kindermishandeling, huiselijk en seksueel geweld. Dit wordt MDA (Multidisciplinaire Aanpak) genoemd. 7
8 Hoofdstuk 4 Spoor 1. Preventie Preventie is essentieel om huiselijk geweld en kindermishandeling te voorkomen. Dit kan worden bereikt door de afname van risicofactoren en het versterken van de beschermende factoren. Elke gemeente is verantwoordelijk voor de vormgeving van preventief beleid, ook voor het preventieve beleid ter voorkoming van huiselijk geweld en kindermishandeling. Vooral in de reguliere hulpverlening ontbreekt nogal eens voldoende kennis over de complexiteit van partnergeweld, kinderen als getuige van huiselijk geweld en kindermishandeling. Dit leidt tot niet-adequate adviezen of het ontbreken van aandacht voor de geweldsproblematiek 11 4.1 Doel Het doel van spoor 1 is dat de risicofactoren huiselijk geweld en kindermishandeling afnemen. De gebiedsteams weten wat de risicofactoren zijn voor huiselijk geweld en kindermishandeling en welke wijken hoog scoren op de risico s. Burgers en professionals weten hoe zij geweld kunnen aankaarten en hulp kunnen inroepen. Handelingsverlegenheid Huiselijk geweld en kindermishandeling speelt zich vaak af in de schaduw van het bestaan. Mensen lopen er niet graag mee te koop en ouders kunnen bang zijn dat hun kinderen worden afgepakt. Vermoedens van mishandeling beginnen vaak bij een zogenaamd 'niet-pluisgevoel'. Dit gevoel wordt door professionals/beroepskrachten en maar ook bij burgers niet altijd voldoende serieus genomen, met het gevolgd dat er wel wordt gesignaleerd maar vervolgens niet wordt gehandeld. Het doorbreken van handelingsverlegenheid vraagt om een andere attitude: meer verantwoordelijkheidsgevoel, verder kijken, zorgen bespreekbaar maken met betrokkenen en collega s en indien nodig stappen zetten. 4.2 Belangrijke spelers voor preventie van kindermishandeling en huiselijk geweld Vrijwilligers/burgers Burgers en vrijwilligers hebben een belangrijke rol bij het herkennen van kindermishandeling en huiselijk geweld. De kans bestaat dat zij vermoedens hebben van mishandeling, maar dat zij zich niet willen bemoeien met het andermans privéleven. Dit kan worden doorbroken als er sprake is van een informele sociale verbinding tussen ouders/bewoners. Goede voorbeelden van wijkgerichte benaderingen specifiek gericht op preventie van huiselijk geweld zijn Van Huis Uit (Den Haag) en Vertrouwenspersonen in de wijk (Arnhem). Voor vrijwilligers heeft Movisie een factsheet opgesteld Als vrijwilligers zich zorgen maken. 11 &Onderzoek&naar&kindermishandeling&en&huiselijk&geweld&bij&de&G4,&Verwey&Jonker&(2014)& 8
9 Jeugdgezondheidzorg (JGZ) De taak van de jeugdgezondheidszorg (JGZ) is de gezonde en veilige ontwikkeling van kinderen te bevorderen en te borgen. De JGZ ziet als enige organisatie vrijwel alle kinderen (ruim 95 %) gedurende langere tijd. Daarbij monitort de JGZ diverse aspecten van de ontwikkeling van het kind. Door het hoge bereik en het brede zicht op de ontwikkeling van kinderen kan de JGZ een belangrijke rol spelen bij het voorkomen van kindermishandeling en het tijdig doorverwijzen naar passende hulp. Belangrijk hierbij is dat er een goede verbinding is tussen de JGZ en de gebiedsteams. Onderwijs (PO/VO en kinderopvang) Omdat (bijna) alle kinderen naar school gaan, is de school een belangrijke vindplaats voor signalen van kindermishandeling en huiselijk geweld. In de onderwijsinstellingen en in de kinderopvang worden kinderen en hun ouders (zeker bij jonge kinderen) dagelijks gezien. De beroepsgroepen die hier werken hebben goed zicht op de ontwikkeling van de kinderen. Scholen en leerkrachten zijn met name belangrijk om verwaarlozing vroegtijdig te signaleren en hierop te acteren. De grootste groep slachtoffers van kindermishandeling betreft namelijk slachtoffers van verwaarlozing. Uit een jeugdpanel-onderzoek van de Nationale jeugdraad kwam naar voren dat kinderen de leraar als belangrijk persoon zien om in vertrouwen te nemen bij kindermishandeling. Er zijn specifieke meldcodes opgesteld voor het PO, VO, MBO en passend onderwijs. De brancheorganisatie Kinderopvang heeft een eigen Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling opgesteld. Gebiedsteams De (nieuwe) gebiedsteams spelen een cruciale rol in de preventie van kindermishandeling en huiselijk geweld. De gebiedsteams werken outreachend, integraal en dichtbij de burgers. Ze bieden laagdrempelige ondersteuning en schalen op wanneer dit nodig is. Bij ondersteuning stelt het gebiedsteam samen met de leden van het gezin een ondersteuningsplan op vanuit het principe van één gezin, één plan, één regisseur waarbij de mogelijkheden van het gezin en sociale omgeving worden benut. Samen met het sociale netwerk worden maatregelen genomen om de veiligheid, ook op langere termijn, te waarborgen. Het gebiedsteam werkt nauw samen met wijkverenigingen, wijkpanels, dorpsbelangen, huisartsen, scholen maar ook buurtbewoners. Doel hiervan is het versterken van de sociale infrastructuur en de sociale cohesie in de wijk. Het vroegtijdig signaleren van problematiek en inzetten op preventie door er op af te gaan is nodig om zaken niet te laten escaleren. Door er op tijd bij te zijn kan dure zorg en ondersteuning voorkomen worden. Als de veiligheid van het gezin/huishouden dusdanig in het geding is kan het gebiedsteams expertise inschakelen (door middel van advies) bij Veilig Thuis, de SAVE teams of de Raad voor de Kindermishandeling. In gemeente Leeuwarden zijn 9 gebiedsgerichte teams actief, waaronder een team dat zich specifiek richt op jeugd en gezinnen. Ieder team bestaat uit sociaal werkers. Deze sociaal werkers hebben kennis op alle leefgebieden en zijn expert op verschillende deelterreinen. De sociale wijkteams in Leeuwarden vallen onder de coöperatie Amaryllis dat bestaat uit vijf instellingen: Welzijn Centraal Leeuwarden, Zienn, MEE, en Mienskipssoarch en het regiecentrum Bescherming en Veiligheid. 9
10 huisartsen/verpleegkundigen/consultatiebureaus Huisartsen zijn vanuit de eerstelijns zorg in staat om vroegtijdig signalen op te pikken. In 2013 waren slechts 2,7% van de adviesvragen en 1,6% van de meldingen voor onderzoek bij het AMK afkomstig van huisartsen. Een arts heeft de wettelijke plicht om alles wat hij beroepsmatig te weten komt, voor zich te houden. Dit beroepsgeheim is een belangrijke voorwaarden voor de vrije toegang tot de zorg en beschermt de privacy van patiënten. De wet biedt artsen echter, bij vermoedens van kindermishandeling, de ruimte om hun beroepsgeheim te doorbreken als dat nodig is om kindermishandeling te stoppen of te laten onderzoeken. Dit gebeurt echter mondjesmaat. Verloskundigen en consultatiebureaus komen dagelijks in aanraking met (toekomstige) ouders en hun kinderen. Een verloskundige heeft tijdens de zwangerschap zijn er gemiddeld 10 contactmomenten. Bovendien komt de verloskundige tijdens de zwangerschap, bij de bevalling en/of in de kraamtijd bij de cliënt thuis. Zo krijgt de verloskundige een beeld van de thuissituatie van de cliënt en van de omgang met de baby. De Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst (KNMG) heeft gebaseerd op de landelijke Meldcode, een eigen Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling ontwikkeld. De KNOV (Koninklijke Nederlandse Organisatie voor Verloskundigen) heeft een Meldcode ontwikkeld gebaseerd op de landelijke Meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld. Ouderenzorg, thuiszorg en wijkverpleging Ouderenzorg en de thuiszorg actief in Leeuwaren hebben een rol in het voorkomen en signaleren van ouderenmishandeling. Ouderenmishandeling is vaak omgeven door schaamte en wordt daarom onvoldoende herkend en naar gehandeld. Ook wordt ouderenmishandeling niet geregistreerd. Er zijn diverse preventie programma s ouderenmishandeling ontwikkeld, zoals trainingen voor verzorgenden, verpleegkundigen en medici om ouderenmishandeling beter te leren signaleren en de meldcode te hanteren. Voorbeeld is E-learningmodule ouderen in veilige handen 12. Deze module is bewezen effectief. Ook is er Praktijkhulp voor vrijwilligers ontwikkeld 13. Woningbouw Woningcorporaties leveren een steeds belangrijker bijdrage aan het veiliger maken van de woonomgeving. Medewerkers van woningbouwcorporaties zijn veelal de ogen en oren in de buurt. Zij nemen allerlei zaken waar, die (mits goed geschoold en getoetst) kunnen leiden tot vroegsignalering van huiselijk geweld en kindermishandeling. Op het moment dat zij signalen hebben, zouden zij die moeten bespreken met de gebiedsteams. 12 &http://www.han.nl/onderzoek/werkveld/projecten/signaleringwouderenmishandeling/.& 13 &http://www.verweywjonker.nl/doc/2015/310515%20vrijwilligers%20tegen%20ouderenmishandeling%20w %20Interactieve%20handreiking.pdf& 10
11 4.3 Preventief beleid van gemeenten. Wat gaat gemeente Leeuwarden doen? 1. Armoede en scholingsbeleid Armoede en werkloosheid zijn de belangrijkste risicofactoren voor huiselijk geweld en kindermishandeling. Deze risico s worden vaak onderschat (Kinderombudsman, 2014). In de gemeentelijke armoede-aanpak De Kunst van het Rondkomen heeft gemeente Leeuwarden het advies van de kinderombudsman opgevolgd om een meer preventieve integrale aanpak die zich richt op de oorzaken van armoede in te zetten. In Leeuwarden onderscheiden we de volgende speerpunten; werk/participatie, gezondheid/sport, duurzaamheid/wonen, onderwijs/kinderen, netwerk/fondsen. Focus van het armoedebeleid ligt op langdurige armoede en kinderen. Armoede is een probleem waar tal van organisatie bij betrokken zijn. Samen met sociale wijkteams, scholen, woningcorporaties, zorgverzekeraars, en vrijwilligersorganisaties wordt armoede aangepakt. Veel problemen van mensen zijn direct of indirect terug te leiden naar de mate van participatie. a. Rol gebiedsteams De gebiedsteams hebben de taak om burgers de activeren (tot werk, vrijwilligerswerk, buurtactiviteiten). Vanaf 1 juli 2015 worden inwoners in de gemeente Leeuwarden in het kader van de participatiewet die moeilijk aan het werk komen, uitgenodigd voor een persoonlijk gesprek met gebiedsteam. Er wordt bekeken wat de mogelijkheden zijn en vervolgens wordt een plan van aanpak opgesteld. De gebiedsteams hebben een belangrijke signalerende rol bij vermoedens van huiselijk geweld en kindermishandeling. b. Kindpakket Het Kindpakket geeft kinderen binnen de gemeente Leeuwarden de mogelijkheid om mee te kunnen doen aan binnen- en buitenschoolse activiteiten op het terrein van school, sport en cultuur. Sinds 1 juli 2014 heeft gemeente Leeuwarden het Kindpakket geïntroduceerd. Het Kindpakket is een samenwerkingsinitiatief van Stichting Leergeld, Jeugdsportfonds, Jeugdcultuurfonds, de sociale wijkteams en de gemeente Leeuwarden. Het Kindpakket is bedoeld voor kinderen van 4 tot 18 jaar waarvan de ouders onder het sociaal minimumloon hebben. c. Integrale Kind Centra De Kinderombudsman meldt dat scholen in het basis- en voortgezet onderwijs te weinig rekening gehouden met armoedeproblematiek. Als gemeente willen we actiever onze kennis en expertise over armoede met onderwijsinstellingen delen. De komende jaar wordt doorgegaan met de doorontwikkeling van de Integrale Kind Centra (IKC). Dit is een integrale voorziening voor kinderen van 0-12 jaar waarin onderwijs, kinderdagverblijf, buitenschoolse opvang en welzijnsactiviteiten voor kinderen zijn samengevoegd. De samenwerking vindt plaats op wijk/buurt niveau. Via het IKC zijn kinderen goed in beeld, waardoor signalen bij vermoedens van kindermishandeling sneller worden opgemerkt en opgepakt. Dit voldoet aan onze wens om vroeg te signaleren en samen te werken met meerdere partijen die betrokken zijn rondom de leefwereld van kinderen. De signalen die het IKC en voortgezet onderwijs oppikken over armoede worden doorgegeven aan de sociale wijkteams. Zij spelen hierin samen met ouders, kinderen, het eigen netwerk en maatschappelijke organisaties op in. 11
12 d. VVE (Vroeg- voorschoolse educatie) Bij VVE gaat het om het stimuleren van de cognitieve, motorische en sociaal-emotionele ontwikkeling van het kind. Voorschoolse educatie is ontwikkeld voor kinderen van twee tot vier jaar en wordt in Leeuwarden in zogeheten speelleergroepen gegeven. Alle Leeuwarder peuters in de leeftijd van 2.5 4 jaar kunnen hier gebruik van maken. Deze speelleergroepen vallen onder de kinderopvang. De schoolbesturen zijn verantwoordelijk voor de vroegschoolse educatie. Vroegschoolse educatie vindt plaats in groep 1 en 2 van de basisschool, voor kinderen van vier tot zes jaar. Het gaat dan om het ontwikkelen van motoriek, taalvaardigheid, ruimtelijk inzicht en samenwerken. De gemeente is verantwoordelijk voor de voorschoolse educatie. VVE helpt kinderen uit een weinig taal stimulerende omgeving om een goede start te maken in het onderwijs. Het aantal aanmelding voor VVE is het afgelopen jaar sterk gestegen door een brede doelgroepbenadering in de gemeente Leeuwarden. e. Ondersteuning in de kinderopvang Kinderopvangcentra hebben behoefte aan een efficiënte zorgstructuur, aandacht voor en ondersteuning van doelgroepkinderen en begeleiding van de pedagogische medewerkers die met hen werken. Gemeente Leeuwarden heeft plannen om onderzoek te doen in een aantal speelleergroepen met doelgroepkinderen om na te gaan wat de medewerkers nodig hebben om goede ondersteuning te verlenen. Onderdeel hierin is het leren signaleren van kindermishandeling en huiselijk geweld. 2. Vroeg-signalering van schuldenproblematiek De gemeente Leeuwarden zet samen met haar partners schuldenproblematiek eerder signaleren en inzetten op preventie. Eind 2014 heeft de gemeente Leeuwarden samen met Amaryllis, WoonFriesland, Elkien, Essent, Vitens en De Friesland Zorgverzekeraar het convenant `Iedereen financieel fit!' ondertekend. Met de ondertekening van dit convenant verplichten partijen zich tot een gezamenlijke inspanning en verantwoordelijkheid met betrekking tot de hulp- en dienstverlening aan inwoners van de gemeente Leeuwarden met achterstanden op het gebied van huur, gas, elektriciteit, water en de zorgverzekering. 3. Gebiedsanalyse op basis van risicofactoren In de Regiovisie is afgesproken dat alle Friese gemeenten hun risicogroepen- en gebieden in kaart brengen. Op die manier krijgen gemeenten zicht op de groepen en gebieden in de gemeente waar een grotere kans op huiselijk geweld en kindermishandeling aanwezig is als gevolg van risicofactoren. Om zicht te krijgen op het aantal risicogezinnen binnen een gemeente op kindermishandeling is de Jeugdmonitor van het Centraal Bureau voor de Statistiek te raadplegen (http://jeugdmonitor.cbs.nl/nl-nl/). Hierin staat informatie op zoals jongeren in armoede of ouders die het gevoel hebben de opvoeding van hun kinderen niet aan te kunnen. 4. Checklist Preventie Kindermishandeling Er is een checklist Preventie Kindermishandeling 14 opgesteld voor gemeenten door het Nederlands Jeugd Instituut en de Augeo Foundation gebaseerd op wetenschappelijke 14 &Ontwikkeld&door&Augeo,&de&Bernard&van&Leer&Foundation&en&Stichting&Kinderpostzegels,& gemeentenaanpakkindermishandeling.nl& 12
13 literatuur en op ervaringen die gemeenten van 2003 tot 2010 hebben opgedaan met de RAAK-aanpak (Reflectie en Actie rondom de Aanpak Kindermishandeling). Fryslân heeft deelgenomen aan de RAAK projecten. De checklist helpt gemeenten om hun preventiebeleid effectiever in te richten. Hieronder staan de 10 punten kort beschreven. De uitgebreide checklist is te vinden op de website: http://gemeenteaanpakkindermishandeling.nl/ Checklist Preventie Kindermishandeling voor gemeenten: 1. Screening tijdens zwangerschap op verhoogde risico s voor kindermishandeling zoals alcohol en drugsverslaving en partnergeweld. 2. Voorlichting geweldloos opvoeden voor ouders 3. Voorlichting Shaken Baby Syndroom. Jonge ouders worden voorgelicht over het (omgaan met) huilgedrag van baby s en de risico s van het schudden van je baby. 4. Opvoedproblemen signaleren. Met alle ouders die de jeugdgezondheidszorg bezoeken wordt met hulp van goede gespreksprotocollen en screeningslijsten gesproken over opvoed- en opgroeizorgen. 5. Opvoedondersteuning bieden 6. Voorlichting voor alle kinderen op school over misbruik en mishandeling 7. Training voor professionals. De professionals waarmee ouders en kinderen veel contact hebben zijn getraind in het signaleren van kindermishandeling volgens de Meldcode. 8. Psycho-educatie na huiselijk geweld. Alle kinderen die getuige of slachtoffer zijn van huiselijk geweld en waarbij politie of en/of het Veilig Thuis betrokken zijn, krijgen ten minste psycho-educatie aangeboden. 9. Hulp voor kinderen in de (vrouwen)opvang. Kinderen in de vrouwen- en maatschappelijke opvang krijgen begeleiding en hulp voor hun eigen problemen. 10. Publieksvoorlichting. Inwoners weten waar zij in hun gemeente terechtkunnen voor advies wanneer zij zich zorgen maken over een kind of gezin. Ze weten ook waar ze zelf (opvoed)advies kunnen krijgen. Gemeente Leeuwarden gaat op basis van bovengenoemde 10 punten na in hoeverre zij een hun preventiebeleid kindermishandeling (on)voldoende hebben ingericht om een veilige omgeving voor kinderen te realiseren. 5. Monitor Aanpak Kindermishandeling van het NJI (Nederlands Jeugd Instituut) Gemeenten kunnen de effecten van hun beleid volgen met de Monitor Aanpak Kindermishandeling van het NJI (Nederlands Jeugd Instituut). In de monitor kunnen gemeenten gegevens vinden over de omvang en aard van kindermishandeling in de eigen gemeente(n), over welke instanties kinderen uit de gemeente(n) hebben gemeld, welke gezinsproblematiek hierbij speelde en wat het vervolg is geweest op de melding. Daarnaast wordt de aanpak beoordeeld (basis hiervoor is de eerder genoemde checklist) en vergeleken met de gegevens van andere gemeenten. Op grond van de scores krijgen gemeenten suggesties om de aanpak te verbeteren. Deze Monitor Aanpak Kindermishandeling wordt op korte termijn uitgebreid met huiselijk geweld. Gemeente Leeuwarden sluit aan de monitor en bespreekt de uitkomsten jaarlijks met het NJI en Movisie om tot verbeteracties te komen. 13
14 6. Voorlichting Kindermishandeling vindt vaak in huiselijke kring, door ouders, familie of kennissen plaats. Voor kinderen is het belangrijk zij weten waar de grenzen liggen en dat zij het bespreekbaar durven te maken. Voor schoolgaande kinderen zijn lespakketten beschikbaar met informatie over seksueel misbruik, fysiek mishandeling en pesten. Leeuwarden gebruikt de LEJA om in overleg met de onderwijspartners en de kinderopvang afspraken te maken over voorlichting aan kinderen over kindermishandeling en het vergroten van de weerbaarheid van kinderen. Voor volwassenen is het van belang waar zij terecht kunnen met hun vragen over kindermishandeling en huiselijk geweld. De landelijke publiekscampagne is hier een goed voorbeeld van. In het najaar 2015 is de regionale campagne van Veilig Thuis van start gegaan. Gemeente Leeuwarden zal hier actief aan deelnemen. 4.4 Resultaten Leeuwarden zet in op armoedebestrijding; De gebiedsteams hebben als speerpunt om burgers op de onderste treden van de participatieladder te activeren; Risicogroepen en risicogebieden zijn in beeld bij de lokale gebiedsteams. Gemeenten hebben een gericht preventiebeleid ingezet op basis van risicofactoren. Iedere burger, zowel volwassene, als kind, weet welke laagdrempelige manieren er zijn om geweld aan te kaarten en/of hulp in te roepen. Zij weten ook waar zij zelf (opvoed) advies in kunnen winnen. 4.5 Acties In deze alinea staan de acties die ingezet zouden moeten worden om de resultaten beschreven in paragraaf 4.4 te realiseren inclusief de planning. Preventie Onderwerpen: Armoede- en scholingsbeleid Vroegsignalering schuldenproblematiek Planning 2015/2016: Per 1 juli 2015 worden werkloze inwoners uitgenodigd voor een persoonlijk gesprek met het gebiedsteam Kindpakket: Financiële ondersteuning voor kinderen in minimahuishoudens om deel te nemen aan sport, of kunstbeoefening (loopt tot 2017); Doorontwikkeling van de Integrale Kind Centra (IKC); Onderzoek op aantal speelleergroepen naar ondersteuning van doelgroepkinderen Vroeg- en voorschoolse educatie na indicatie van JGZ (bij indicatie lage opleiding ouders, hoge score op vragenlijst stevig ouderschap) In iedere wijk is een buurtsportcoach actief; 2015/2016: Convenant vroegsignalering bij schuldenproblematiek is van kracht (met Amaryllis, woningbouwcoöperatie, drinkwaterbedrijf, energiebedrijf en zorgverzekeraar). Gemeente Leeuwarden gaat of het convenant goed wordt nageleefd en of verbeteringen nodig zijn. 14
15 Gebiedsanalyse 2016: Gemeente Leeuwarden benoemt een ambtenaar met het dossier: huiselijk geweld en kindermishandeling. Die heeft kennis van: o De armoedeaanpak van Leeuwarden de kunst van her rondkomen en effectief kindgericht armoedebeleid (Kinderombudsman, maart 2014) 15 Checklists + monitoring o factsheet riscofactoren en beschermende factoren kindermishandeling (NJI) 16 o factsheet huiselijk geweld (Movisie) 17 o factsheet ouderenmishandeling ontspoorde zorg (Movisie) 18 2016: Gemeente Leeuwarden en gebiedsteams kennen de risicofactoren huiselijk geweld (waaronder ouderenmishandeling) en kindermishandeling Gemeente Leeuwarden doet een gebiedsanalyse op basis van de risicofactoren Op basis van uitkomsten van de gebiedsanalyse wordt geïnventariseerd welke kennis/expertise per gebiedsteams extra nodig is. Vanaf 2016: Jaarlijkse wordt de Checklist Preventie Kindermishandeling op de 10 punten nagelopen met relevante organisaties (JGZ, Opvoedpunt, gebiedsteams) Gemeente Leeuwarden sluit aan op de monitor kindermishandeling van het NJI en komt op basis van de uitkomsten tot verbeteracties Voorlichting kinderen 2016: Basisscholen en Voorgezet onderwijs in Leeuwarden worden gestimuleerd om deel te nemen aan voorlichtingsprogramma s voor kinderen over kindermishandeling. Dit punt komt jaarlijks terug op de agenda van de LEJA. Voorbeelden van voorlichtingsprogramma s zijn: STUK is een theaterstuk om KM bespreekbaar te maken 19 Voorlichting volwassenen Het Klokhuis : lespakket over KM voor groep 7 en 8 20 Safe You Safe Me : voor het basis- en speciaal onderwijs 21 Marietje Kessels : een lesprogramma fysieke en mentale weerbaarheid voor groep 7 en 8 22 Rots en Water 23 een lesprogramma weerbaarheid en sociale competenties voor PO en VO 2015/2016: Samenwerkingen en afstemmen communicatieactiviteiten van Veilig Thuis. 15 &http://www.dekinderombudsman.nl/ul/cms/fckuploaded/& 16 &http://www.nji.nl/nl/risicofactoren_kindermishandeling.pdf& 17 &http://www.huiselijkgeweld.nl/doc/feiten/factsheet_huiselijk_geweld_november_2013.pdf& 18 &https://www.movisie.nl/sites/default/files/factsheet%20ouderenmishandeling%20w%20iv%20ontspoorde%20zorg.pdf& 19 &https://www.movisie.nl/tools/stukwlespakketwoverwkindermishandeling& 20 &http://kindermishandeling.hetklokhuis.nl/voorwscholen/faq/& 21 &http://safeyousafeme.veiligheid.nl/csi/sysm.nsf& 22 &http://www.marietjekessels.com/& 23 &http://www.rotsenwater.nl/& 15
16 Hoofdstuk 5 Spoor 2. Signaleren en toepassing Meldcode Hoe eerder huiselijk geweld en kindermishandeling wordt gesignaleerd, des te sneller kan worden ingegrepen. Voor het tijdig signaleren is het van belang dat professionals in het lokale veld deskundig zijn om de aanwezige signalen te herkennen en bekwaam zijn om het gesprek met betrokkenen hierover aan te gaan. Hiervoor is nodig dat wordt geïnvesteerd in de expertise in het voorveld. Dit kan door enerzijds het investeren in de opbouw van deskundigheid bij de professionals en anderzijds door de expertise over huiselijk geweld en kindermishandeling vanuit gespecialiseerde instellingen naar voren te halen. 45% van de professionals voelt zich onvoldoende toegerust om goed om te gaan met vermoedens van kindermishandeling. Professionals die getraind zijn in het signaleren en handelen volgens de Meldcode, komen 3 keer vaker in actie bij vermoedens van kindermishandeling 24 5.1 Doel Professionals weten signalen te herkennen en er adequaat op te reageren. De Meldcode (waaronder de Kindcheck) is structureel ingebed in de organisatie en de werkpraktijk van professionals. Zorgsignalen over kinderen worden afgegeven in de Verwijsindex 5.2 Wet verplichte Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling Sinds juli 2013 is de Wet verplichte Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling van kracht. De Meldcode verplicht professionals om bij vermoedens van huiselijk geweld en kindermishandeling, de 5 stappen van de Meldcode toe te passen. De Meldcode is ingevoerd omdat professionals vaak te lang wachten met handelen bij vermoedens van huiselijk geweld en kindermishandeling. De vijf verplichte stappen van de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling: 1. In kaart brengen van signalen 2. Overleggen met een collega en eventueel raadplegen van Veilig Thuis 3. Gesprek met de cliënt 4. Wegen van het geweld of de kindermishandeling 5. Beslissen: hulp organiseren of melden bij Veilig Thuis De Meldcode is van toepassing op ongeveer 1 miljoen professionals die werkzaam zijn in de jeugdhulp, gezondheidszorg, onderwijs, kinderopvang, maatschappelijke ondersteuning en justitie. Onder de Wet verplichte Meldcode vallen de volgende beroepsgroepen: Gezondheidszorg: bijv. artsen, verpleegkundigen, verloskundigen, tandartsen, fysiotherapeuten, kraamzorg en geestelijke gezondheidszorg psychologen; Onderwijs en kinderopvang: bijv. onderwijspersoneel, en leerplichtambtenaren, personeel kinderdagverblijf en peuterspeelzalen, en gastouders; Maatschappelijke ondersteuning: bijv. algemeen maatschappelijk werkers, (thuis) zorgmedewerkers, welzijnswerkers en personeel in de sport, MEE consulenten en 24 &Augeo,&2015& 16
17 jongerenwerkers; Jeugdhulp/VT/GI s: bijv. medewerkers Veilig Thuis, Regiecentrum Veiligheid en Bescherming, gedragswetenschappers en medewerkers van jeugdhulpaanbieders; Justitie: bijv. medewerkers Veiligheidshuis, reclasseringswerkers en groepswerkers van de justitiële jeugdinrichtingen. Organisaties die onder de wet Meldcode vallen, dienen een eigen Meldcode zelf vast te stellen, waarbij zij gebruik kunnen maken van het basismodel Meldcode die te downloaden is op www.meldcode.nl. Tevens zijn de organisaties verantwoordelijk voor de toepassing van de Meldcode onder de professionals en dat de daarvoor benodigde kennis op peil wordt gehouden. Voorbeelden van Meldcodes zijn te vinden op de site van het ministerie van VWS 25. Kindcheck Een verplicht element van de Meldcode is de Kindcheck. De Kindcheck is bedoeld voor professionals die met volwassenen (ouders) werken. De Kindcheck houdt in dat de professional nagaat of er kinderen onder de zorg van de volwassen cliënt staan en of kan worden vastgesteld dat de kinderen veilig zijn. Bij zorgen is de professional verplicht de stappen van de Meldcode te doorlopen. De Kindcheck is dus bedoeld voor professionals die werken met volwassen cliënten zoals professionals werkzaam in de geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg, medewerkers sociale diensten van gemeenten (armoedeproblematiek) maatschappelijke ondersteuning en de justitiële instellingen. De Kindcheck is onderdeel van de Meldcode. De Kindcheck is toegevoegd aan de Wet Meldcode om meer kinderen in beeld te brengen die het risico lopen mishandeld of verwaarloosd te worden. Voor behandelaars betekent dit dat je, bij zorgen over een volwassen cliënt of patiënt, moet nagaan of hij/zij zorg draagt voor minderjarige kinderen. En of deze kinderen wel veilig zijn. Ook als je deze kinderen niet zelf ziet of behandelt. De bekendheid van de Kindcheck bij huisartsen is 41%. Van de respondenten (artsen) die bekend zijn met de Kindcheck, geeft 40% aan de Kindcheck nooit toe te passen 26 Aandachtsfunctionarissen Stap 2 van de Meldcode is het consulteren van een deskundige collega. Dit impliceert dat specifieke deskundigheid binnen de organisaties die onder de Meldcode vallen, aanwezig moet zijn. Deze persoon wordt ook wel een aandachtsfunctionaris huiselijk geweld en kindermishandeling genoemd. Een aandachtsfunctionaris is aanspreekpunt voor collega s, houdt de regie bij de aanpak van zorgelijke situaties en zorgt voor de implementatie en borging van de Meldcode in de organisatie. Deskundigheidsbevordering van aandachtfunctionarissen wordt landelijk georganiseerd door 25 &http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/huiselijkwgeweld/documentenwenw publicaties/richtlijnen/2012/03/19/voorbeeldenwmeldcodewhuiselijkwgeweldwenwkindermishandeling.html& 26 &Onderzoek&naar&toepassing&Meldcode&bij&artsen&(BMC,&2015)& 17
18 de Landelijke Vakgroep Aandachtsfunctionarissen Kindermishandeling/Huiselijk geweld (LVAK). De LVAK biedt trainingen en na- en bijscholing. De aandachtsfunctionarissen kunnen lid worden van deze vakgroep. Organisaties kunnen ook in aanmerking komen voor een Keurmerk Meldcode. Dit keurmerk wordt door het LVAK in samenwerking met Registerplein afgegeven. Uit onderzoek blijkt dat het aangaan van het gesprek met betrokkenen en/of ouders (stap 3 uit de Meldcode) in de praktijk lastig te zijn. Artsen zijn onzeker over hun vermoedens, omdat ze het gesprek te confronterend vinden of omdat ze denken over onvoldoende expertise te beschikken om het gesprek te voeren 27 5.3 Verwijsindex Leerkrachten, hulpverleners en andere professionals die zich zorgen maken over een kind of jongere geven een signaal af in de Verwijsindex. Voor de betrokken professionals is in de Verwijsindex in één oogopslag te zien welke andere hulpverleners een signaal hebben afgegeven in de Verwijsindex. Vervolgens bespreken zij hoe ze de best passende hulp kunnen bieden aan de jongere/gezin. De Verwijsindex zorg voor informatie-uitwisseling tussen instellingen en een betere samenwerking/afstemming. In de Verwijsindex staat geen inhoudelijke informatie over het kind/gezin. In Verwijsindex zijn 1441 signalen afgegeven voor kinderen die ingeschreven staan in de gemeente Leeuwarden. Ongeveer een kwart van de ingebrachte signalen veroorzaakten een nieuwe match. Van een match is sprake wanneer over een jeugdigen twee of meerdere keren een melding is gedaan in de Verwijsindex. Bij een match wordt er vervolgens een signaal gezonden naar alle meldingsbevoegden die de betrokken jeugdige hebben gemeld: een e- mail over de betrokkenheid van dezelfde gemelde jeugdige. Zij kunnen dan contact met elkaar opnemen en onderling inhoudelijke informatie uitwisselen. Dit gebeurt echter niet in alle gevallen. Eind 2015 worden nieuwe convenanten getekend met de (nieuw) aangesloten organisaties (waar de regio subsidie/inkooprelaties mee heeft afgesloten in het kader van de Jeugdwet) 5.4 Aanpak Voorkomen Escalatie De gebiedsteams hebben in Leeuwarden bij sociale problemen de regie over casus en proces. Bij complexe domein overstijgende problematiek en stagnerende samenwerking tussen organisaties, wordt de casus opgeschaald en neemt het Veiligheidshuis de regie van het proces over. De casusregie blijft bij het gebiedsteam. Het Veiligheidshuis roept de professionals van alle betrokken organisaties aan tafel voor een zogeheten maatwerkoverleg. Werkt dat overleg uiteindelijk ook niet, dan roept de manager van het Veiligheidshuis de managers van de betrokken hulporganisaties bij elkaar. Zodra er duidelijke afspraken over ieders taken zijn gemaakt, kan er weer worden afgeschaald. We hebben AVE het afgelopen driekwart jaar in Leeuwarden tien keer ingezet. 5.5 Beter signaleren en melden. Wat gaat gemeente Leeuwarden doen? 27 &BMC&onderzoek&Meldcode&onder&artsen,&juni&2015.&Meerderheid&van&de&respondenten&uit&het&onderzoek&zijn&huisartsen.& 18
19 1. Meldcode als subsidievoorwaarde Aangezien de Meldcode is gericht op kwaliteit van dienstverlening is het mogelijk om deze voorwaarde in de subsidie en inkoopvoorwaarden op te nemen. Gemeente Leeuwarden neemt in de subsidie/inkoopvoorwaarden de volgende punten op: scholingbeleid van instelling in de toepassing van de Meldcode (waaronder scholing van nieuwe medewerkers) toepassing Kindcheck benoemen en rol van aandachtsfunctionarissen (dekundige) per instelling 2. Invulling toezichthoudende rol toepassing wet Meldcode Gemeente Leeuwarden heeft een rol als toezichthouder van de toepassing van de Meldcode op organisaties die actief zijn op het terrein van de maatschappelijke ondersteuning en kinderopvang, zoals jongerenwerk, maatschappelijke opvang, welzijnswerk, maatschappelijk werk en huishoudelijke hulp. Daarnaast is de gemeente zelf verantwoordelijk voor het toezicht op de implementatie Meldcode bij de leerplichtambtenaren. De landelijke inspecties oefenen toezicht uit op hun eigen sectoren. Vrijwilligersorganisaties vallen niet onder de Wet Meldcode. Gemeente Leeuwarden gaat met de instellingen die onder de Wet Meldcode vallen en waar Leeuwarden een subsidie of een inkooprelatie geeft, tijdens de voorgangsgesprekken/kwartaalbesprekingen structureel de volgende vragen stellen: Is er binnen de organisatie een Meldcode opgesteld? Wat doet de instelling concreet om de kennis en het gebruik van de Meldcode bij de medewerkers te bevorderen? Zijn er aandachtsfunctionarissen (of deskundigen) benoemd? Hoe wordt deze rol ingevuld? Zijn ze lid van de Landelijke Vakgroep Aandachtsfunctionarissen? Op welke wijze wordt de Kindcheck toegepast? 3. Deskundigheidsbevordering Meldcode Op de landelijke databank van het ministerie van VWS bij- en nascholing Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling zijn meerdere trainingen te vinden 28. De Augeo Academy biedt E-learning training voor huisartsen, thuiszorg, kinderopvang, PO, VO, GGZ etc. Leerplichtambtenaren Leerplichtambtenaren zijn verplicht te werken met de Meldcode. Dit betekent dat zij een eigen Meldcode op moeten stellen. Daarnaast is het aan te bevelen dat gemeenteambtenaren die in het kader van de Wmo of de Jeugdwet veel in contact staan met cliënten (zoals jongerenwerkers en loketmedewerkers) ook te trainen in de Meldcode. Vrijwilligers Het is geen verplichting om als vrijwilligersorganisatie de Meldcode te implementeren. Movisie heeft een folder uitgebracht die ingaat op de rol die een vrijwilliger en het bestuur van vrijwilligersorganisaties hebben als het gaat om de veiligheid in de thuissituatie van leden, 28 &http://www.huiselijkgeweld.nl/dossiers/databank_bij_en_nascholing_meldcode& 19
20 cliënten of deelnemers. Zie link https://www.movisie.nl/publicaties/vrijwilligers-zich-zorgenmaken. Belangrijk advies in de folder is het benoemen van een aandachtsfunctionaris huiselijk geweld en kindermishandeling bij vrijwilligersorganisaties (een betaalde medewerker of iemand uit het bestuur), en dat dit intern wordt gecommuniceerd. Zo weten vrijwilligers bij wie zij binnen de organisatie terecht kunnen met hun zorgen en hun vragen. Gemeente Leeuwarden gaat het gesprek aan met de vrijwilligersorganisaties aan en bespreekt per organisatie wat de best passende wijze is om het onderwerp huiselijk geweld en kindermishandeling in de organisatie te borgen. Op het Platform Vrijwilliger Thuishulp (gezamenlijk overleg tussen alle vrijwilligersorganisaties in Leeuwarden) staat het agendapunt huiselijk geweld en kindermishandeling geagendeerd (eind 2015). Onderwijs en kinderopvang Leerkrachten spelen een belangrijke rol om signalen van kindermishandeling tijdig te herkennen en vervolgens de Meldcode toe te passen. De leerkracht signaleert en intervenieert. Indien nodig kan de leerkracht anderen inschakelen voor advies of handelingsplanning, zoals collega-leerkrachten, de intern begeleider, de (preventief) ambulant begeleider, de schoolmaatschappelijk werker, de jeugdverpleegkundige of de jeugdarts. Meestal is het zorgteam op school de plaats waar deze experts elkaar ontmoeten. Voor complexere problematiek kunnen de meeste scholen beschikken over een bovenschools zorgen adviesteam (ZAT). Het NJI heeft meldcodes voor het PO, VO en speciaal VO opgesteld, zie link http://www.zat.nl/ecache/def/1/26/194.html. Stichting Augeo biedt e-learning modules aan voor onderwijsprofessionals (leerkrachten, intern begeleiders en schoolleiders) om signalen van kindermishandeling beter te leren kennen. Op de LEJA zal jaarlijks (bijvoorbeeld in de week tegen kindermishandeling, week 41) het onderwerp Kindermishandeling en huiselijk geweld op de agenda komen. Met de scholen en kinderopvang in Leeuwarden wordt gekeken hoe knelpunten die er zijn in de toepassing van de Meldcode. Aan alle scholen (PO en VO) in Fryslân is vanuit Veilig Thuis het aanbod gedaan om voorlichting te geven over de Meldcode. Huisarts(praktijken) Pilot POH-Jeugd (Praktijk Ondersteuner Huisarts-Jeugd) Sinds april 2015 loopt de pilot POH-Jeugd bij drie gezondheidscentra in Leeuwarden (Bilgaard, Aldlân en het Gezondheidscentrum Bonnehûs). De ligt op het vroeg signaleren en behandelen van psychosociale problemen bij kinderen. De Praktijkondersteuners-Jeugd gaan zetten zich ook in voor een goede samenwerking tussen de huisartsen en de wijkteams. Naast de huisartsenpraktijken en de gemeente Leeuwarden, wordt er ook nauw samengewerkt met de GGD (jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen), GGZ-Friesland (Kinnik) en de wijkteams. Na een jaar worden de resultaten bekeken. Het streven is om m.i.v. januari 2016 in nog drie huisartsenpraktijken met Praktijkondersteuners-Jeugd te gaan werken. Het is de bedoeling om uiteindelijk bij huisartsenpraktijken in alle wijken van de gemeente Leeuwarden met Praktijkondersteuners-Jeugd aan het werk te laten gaan. Het thema huiselijk geweld en kindermishandeling zal als thema waar de Praktijkondersteuner-Jeugd aandacht voor moeten hebben, worden benadrukt. Het zal m.i.v. 2016 als onderwerp van de monitor worden toegevoegd. 20