32 33 Hoofdstuk 5 Vijf stappen om je slechte stemming te temmen Als er één positief ding is aan kwaad zijn, dan is het wel dat het je heel veel extra energie geeft. Maar die energie kan er ook voor zorgen dat je zin hebt om te vechten of dat je bijna gaat ontploffen. Dus, wat moet je dan doen met al die energie? Je kan haar omzetten in POSITIEVE KRACHT. Hoe? Begin bij: HET TEMMEN VAN JE SLECHTE STEMMING. Je hebt de kracht om je woede kleiner te maken. Lees verder en leer hoe! Eerst moet je je ontspannen zodat je weer kalmer wordt. Door dit te doen krijg je alles weer een beetje onder controle. Lees Hoofdstuk 2 voor enkele snelle tips om te ontspannen. Eenmaal gekalmeerd, ben je klaar om je slechte stemming te temmen. Doe dat in verschillende stappen, dat is gemakkelijker. STAP 1 Weet wat jouw 'kwaadheidsknop' in werking zet. Je kan waarschijnlijk wel dingen bedenken die je ooit kwaad hebben gemaakt. Misschien is die lijst zelfs behoorlijk lang! Bedenk dat deze dingen jouw kwaadheidsknoppen zijn. Je wordt boos wanneer er op geduwd wordt. Dit zijn enkele dingen die kinderen kwaad kunnen maken: BOOS WOEST KWAAD GEÏRRITEERD * iemand die iets steelt of kapot maakt dat van hen is
34 35 * iets dat oneerlijk lijkt * geplaagd worden * iets moeten doen dat ze niet willen doen * iets niet mogen doen dat ze willen doen * niet mogen deelnemen aan een spel * zien dat andere kinderen gepest worden * gecommandeerd worden * kritiek krijgen Uitgeverij Schoolsupport * niet genoeg aandacht krijgen * iemand die gemene opmerkingen maakt over hun afkomst, religie, uiterlijk of andere persoonlijke dingen Het helpt om te weten wat jouw kwaadheidsknoppen zijn, dus denk er eens over na. Misschien wil je ze zelfs opschrijven. Wanneer iemand dan op zo n knop duwt, kan je stoppen, eens goed ademhalen en jezelf beheersen. Het is niet omdat je er vroeger ooit kwaad om geworden bent, dat je nu op dezelfde manier moet reageren. MOPPERIG RAZEND WOEDEND STAP 2 Ken de 'woedewaarschuwingssignalen' van jouw lichaam Wanneer je goed oplet, zal je merken dat je lichaam je vertelt dat je boos bent. * Je krijgt het warmer. * Je begint te beven. * Je krijgt je gedachten niet meer onder controle. * Je hoofd of je maag doen pijn. * Je voelt je zenuwachtig of hulpeloos of je staat op punt te barsten. * Je wil roepen of huilen. * Je balt je handen tot vuisten. OPGEPAST GEVAAR Sta de volgende keer dat je boos bent eens stil bij de reacties van je lichaam. Ze zijn je waarschuwingssignalen. Beschouw ze als je persoonlijk alarm. het WOEDE AAN HET WERK EXPLOSIE
36 37 STAP 3 Stop en denk na. Woede is een sluwe emotie. Ze is een meester in vermomming. Want woede is vaak een masker dat andere gevoelens verstopt. Achter woede kunnen de volgende dingen schuilgaan: STOP Wanneer je de volgende keer boos bent, stop dan en denk na over wat er gebeurt. Stel jezelf de volgende vragen: Wat is er gebeurd dat me zo boos maakt? Wat voelde ik nóg toen het gebeurde? * frustratie * angst * verdriet * schaamte * ontgoocheling * jaloezie * schuld DENK PAUZE Vanwaar de vermomming? Misschien omdat het moeilijk is om over die andere gevoelens te praten. Het is gemakkelijker om boos te worden dan om toe te geven dat je teleurgesteld of jaloers bent of dat je je schaamt voor iets dat je hebt gedaan. WHAA! WACHT! Dat is Frans. Hier is een voorbeeld: Misschien is jouw beste vriendin gekozen als klasverantwoordelijke en krijgt zij daardoor heel veel aandacht. Jij hebt haar geholpen bij het ronselen van stemmen en nu ben je blij dat ze gewonnen heeft, maar er is niemand die lijkt te weten hoe hard jij haar geholpen hebt. Telkens wanneer iemand je vriendin 'proficiat' wenst, voel jij je boos. Dat is een antwoord op de vraag Wat is er gebeurd? Misschien was je wel wat jaloers toen je merkte hoeveel succes je vriendin had, ook al was je tegelijkertijd blij dat ze had gewonnen. Je voelde die jaloezie misschien tegelijkertijd met jouw woede. Of misschien net vóór je boos werd. Dit is een antwoord op de vraag Wat voelde ik nóg toen het gebeurde?
38 39 Nog een voorbeeld: Stel dat je erg gemeen deed tegen je kleine broertje en zijn vriendje. Je ouders kwamen dat te weten en gaven je een uitbrander. Dat is wat er gebeurde. Misschien voelde je je sterk en machtig toen je de kleintjes pestte. Of misschien voelde je je wel schuldig en ongelukkig. (Gemeen doen wil meestal zeggen dat je boos bent.) Wanneer je ouders je tot de orde riepen, had je wellicht spijt of je was misschien teleurgesteld. Dus je werd kwaad. Allemaal emoties die je voelde toen het voorval gebeurde. Een antwoord geven op deze twee belangrijke vragen kan je helpen om je gevoelens beter te begrijpen. Zo kan je te weten komen of het nodig is om eens te praten met iemand over wat er allemaal gebeurt. Bovendien zal je nadenken in plaats van je woede zomaar groter te laten worden. Aan de andere kant ben je misschien wel gewoon KWAAD. Wat is er gebeurd dat me zo boos maakt? Wat voelde ik nóg toen het gebeurde? Waarom zou je niet kwaad worden als je zus je favoriete videospelletje expres stuk maakt of als het stortregent op de dag van een belangrijke voetbalwedstrijd en alle spelletjes worden afgelast? Ook al voel je vooral woede, dan is het nog steeds een goed idee om even te stoppen en na te denken over de twee vragen. Door dit te doen wordt het gemakkelijker voor je om naar de volgende stap te gaan. Stop nog niet! Deze dingen zijn belangrijk.
40 41 STAP 4 Wandel weg van woede. Woede is een sterke emotie. Maar JIJ bent sterker. Jij kan kiezen hoe je jezelf aanpakt. Om de juiste keuzes te maken moet je sterk zijn. Maar je kan het! Begin je je boos te voelen? Haal dan niet meteen uit, maar wandel, als dat kan, rustig weg van wie of wat je boos maakt. Als je kwaad bent op een leraar, op je ouders of op een andere volwassene, moet je misschien eerst zeggen: Ik heb even de tijd nodig om mezelf te beheersen of Geef me een minuutje om te kalmeren. Tegen een vriend kan je dezelfde dingen zeggen. Of zeg gewoon dat je er even tussenuit moet. Ren naar het dichtstbijzijnde toilet en plens wat koud water in je gezicht. Drink ook een beetje water. (Snelle manieren om af te koelen.) Een paar keer diep ademhalen zal je hoofd weer helder maken. Zeg tegen jezelf: Ik heb de kracht om mijn woede te overwinnen. Wil je écht ontspannen, probeer dan de oefeningen op pagina's 15 16. Vergeet niet te ADEMEN! Je moet de 5 stappen allemáál kennen.
42 43 STAP 5 Beslis wat je gaat doen. Als je jezelf hebt kunnen beheersen, moet je uitzoeken hoe je wat jou kwaad maakt, kan aanpakken. Iets doen is belangrijk, want het wil zeggen dat je overgaat tot actie. Maar let op dat je geen negatieve actie onderneemt, zoals iemand kwetsen met je vuisten óf met je woorden. Je wil een goede keuze maken, geen slechte. Wanneer je een goede keuze maakt, laat je aan je woede zien dat JIJ de BAAS bent. Drie positieve dingen die je kan doen: Praat het uit. Het belangrijkste woord hier is praten. Als je kwaad bent, wil je vaak roepen of schreeuwen. Of je stopt juist helemaal met praten. In plaats daarvan kan je beter aan iemand vertellen wat je voelt. Praten met volwassenen kan helpen. Ook met vrienden praten is goed, zeker als het goede luisteraars zijn. Vraag raad! Het gaat er niet om om vrienden 'aan jouw kant' te krijgen tégen iemand anders. Het gaat erom de hoofden bij elkaar te steken om op een gezonde manier een oplossing te zoeken. Directeur Baas Grote Chef Vip Je kan beslissen om te praten met de persoon op wie je boos bent. Er zijn goede manieren om dit te doen. Hoofdstukken 6 en 7 geven ideeën en informatie rond praten over woede.
44 45 Uitgeverij Schoolsupport Kom op voor jezelf. Stel dat je boos bent omdat iemand jou beledigd heeft. Zeg dan tegen die persoon hoe je je voelt. Je kan zeggen: Het is niet leuk wat je hebt gezegd. Ik verdien meer respect. Of wanneer iemand je oneerlijk behandelt, kan je jezelf verdedigen met: Deze situatie is niet eerlijk. Laat me vertellen wat er écht gebeurd is. Uit je gevoelens. Verschillende mensen hebben ondervonden dat ze hun gevoelens het best kunnen aanpakken wanneer ze ze opschrijven. Je zou een dagboek kunnen bijhouden, of je kan een liedje of een gedicht schrijven. Je kan beschrijven wat je voelt en wat je doet als je boos bent of wat je doet om negatieve gewoontes te veranderen. Misschien uit je je gevoelens liever door te schilderen of te tekenen. Ga aan de slag met klei of knutsel iets in elkaar met een hamer en nagels. Je kan ook een instrument bespelen of zingen om je emoties naar buiten te brengen. Pagina 45 zet alle stappen om je slechte stemming te temmen op een rijtje. Je kan die stappen kopiëren en ze altijd bij je dragen in je tas of rugzak. Maak een extra kopie om thuis op je spiegel of prikbord te hangen. Het is een goede geheugensteun om greep te krijgen op je woede voor ze greep krijgt op jou. Uit: Haal de Grrrr uit agressie door Elizabeth Verdick & Marjorie Lisovskis, copyright 2007. Abimo Uitgeverij, Europark Zuid 9-9100 Sint-Niklaas; www.abimo.net. Deze pagina mag gekopieerd worden voor individueel gebruik, voor in de klas of voor gebruik in kleine groepen. stappen om je slechte stemming te temmen 1.Weet wat jouw 'kwaadheidsknop' in werking zet. 2. Ken de 'woedewaarschuwingssignalen' van jouw lichaam. 3. Stop en denk na. 4. Wandel weg van je woede. 5. Beslis wat je gaat doen.
46 47 Hoofdstuk 6 De Kracht van Woorden Wanneer je je woede wil uiten, helpt het om woorden te hebben die jouw gevoelens beschrijven. Hieronder staan enkele woorden die iets met woede te maken hebben. Jij kan er ongetwijfeld nog andere verzinnen. Woedewoorden prikkelbaar boos nijdig gefrustreerd vijandig knorrig opgewonden woedend bitter verveeld Uitgeverij Schoolsupport verontwaardigd razend snauwerig gemeen zuur kwaad agressief kokend geïrriteerd wraaklustig koppig mopperig machteloos woest humeurig geërgerd chagrijnig nors De volgende woorden hebben te maken met positieve kracht. Ze drukken uit wat je wil voelen en wat je kán voelen wanneer je woede op een positieve manier aanpakt. Krachtwoorden sterk positief helder blij gelukkig opgelucht tevreden assertief zelfverzekerd VLOEK- WOORDEN bedachtzaam bekwaam voorzichtig vrolijk beheerst rustig ondernemend gezond kalm veilig zeker vredig nadenkend trots 'op je gemak' Vloek je of hoor je vaak vloekwoorden op school of thuis? Heel wat mensen beginnen te vloeken wanneer ze boos zijn en soms ook wanneer ze dat niet zijn. Scheld- en vloekwoorden kunnen kwetsend zijn. Bovendien kunnen ze jou (en anderen) nog kwader maken. Gebruik beter woedewoorden om duidelijk te maken hoe je je voelt.
48 49 Wanneer je boos bent op iemand is het vaak nodig om daarover te praten. Anders blijf je elkaar de schuld geven en worden jullie beiden bozer en bozer. Soms lijkt het een beetje vreemd om te praten met de persoon op wie je boos bent. Het is vaak veel gemakkelijker om te vechten met die persoon of om te doen alsof hij je koud laat of om je stiekem uit de voeten te maken. "Het is allemaal JOUW fout!" "Nee, het is jóúw schuld!" "Ik heb niets gedaan!" "Je geeft altijd iemand anders de schuld!" Maar door zulke dingen te doen, los je het probleem niet op. Elkaar recht in het gezicht kijken en praten met elkaar is een veel verstandigere manier om de situatie aan te pakken.
50 51 Hoe gebruik je Ik-zinnen? (om te vermijden dat je anderen de schuld geeft) Je kan praten over wat er aan de hand is door 'Ikzinnen' te gebruiken. Zulke zinnen zijn vooral handig wanneer je boos bent op iemand anders. Ze laten jou aan het woord over je gevoelens, zonder de ander te beschuldigen. Misschien zou je diep binnenin de andere persoon wel willen beschuldigen, maar dan nodig je die persoon uit om terug te vechten of te ruziën. Ik-zinnen zijn positief. Ze zorgen ervoor dat het gesprek rustig en respectvol verloopt. Hieronder zie je hoe ik-zinnen werken. Stel je voor dat je broer of zus voortdurend jouw werktafel doorsnuffelt en al je spullen gebruikt. Zeg wat de oorzaak is van die gevoelens: '"... dat je zomaar mijn spullen pakt zonder het te vragen," Zeg waarom je je zo voelt: "want wanneer ik ze dan nodig heb, kan ik ze nergens vinden." Maak jouw gevoelens duidelijk en gebruik daarbij het woord ik. Ik vind het echt vervelend... Zeg wat je wil dat er gebeurt om het probleem op te lossen: "Ik zou graag willen dat je het me eerst vraagt vanaf nu."
52 53 Meer ik-zinnen in actie: Uitgeverij Schoolsupport "Clara, ik was boos toen je me uitlachte tijdens de turnles. Het was erg vervelend en ik dacht toch dat je mijn vriendin was. Ik zou willen weten waarom je dat deed en ik hoop dat je het niet opnieuw zal doen." "Ik vind het niet leuk dat je de telefoon de hele avond inpikt, Tim. Ik vind het gewoon niet eerlijk. Ik wil ook met mijn vrienden praten. Ik zou ook graag wat tijd krijgen om te telefoneren." "Mama, het stoort me dat ik zaterdagnamiddag altijd thuis moet blijven om te helpen babysitten. Ik kan nooit eens weg met mijn vrienden. Ik zou graag eens praten over een manier om wat vrije zaterdagen te krijgen." Als het niet mogelijk is om rechtstreeks met de persoon te praten, kan je ook telefoneren of ikzinnen gebruiken in een briefje. Beste Kelly, Ik voelde me droevig toen jij en Enrico die grap met me uithaalden, want het was een beetje gemeen. Ik zou me beter voelen als je zou zeggen dat het je spijt. Bart Het komt erop aan veel te oefenen met ikzinnen. Wen eraan om je gevoelens duidelijk te formuleren en om te vragen wat je nodig hebt. Zie hoe dit werkt voor jou. Voel je jezelf sterker en zelfverzekerder wanneer je ik-zinnen gebruikt? Zijn de anderen sneller bereid om de dingen uit te praten? Zoals je kan zien, zit er veel kracht in woorden: ze kunnen kwetsen en ze kunnen helpen. Wanneer je woorden op een positieve manier gebruikt, is de kans veel groter dat je een positief resultaat krijgt. En dat wil zeggen dat je goed op weg bent om een probleem op te lossen!