Instrument Cito Volgsysteem jonge kind en Cito Volgsysteem primair en speciaal onderwijs Met het Cito Volgsysteem Jonge kind en het Cito Volgsysteem primair en speciaal onderwijs kan door middel van observatie en toetsen de ontwikkeling van de peuters en kleuters in kaart gebracht worden Toelichting De inhoudelijke overeenkomsten tussen de producten voor peuters en kleuters zijn groot daarom worden zowel de toetsen als de observatielijsten voor peuters en kleuters hier beschreven. Doel Doel van de volgsystemen is het volgen van kinderen in hun ontwikkeling. Met het toetsresultaat kan de leidster/leerkracht bekijken of een kind vooruit gaat en hoe het kind zich ontwikkelt in vergelijking met leeftijdsgenootjes. Daarnaast kan de leidster/leerkracht met het toetsresultaat signaleren of een kind mogelijk extra hulp of meer uitdaging nodig heeft. Doelgroep Het Cito Volgsysteem jonge kind volgt kinderen van 6 maanden tot 4 jaar in de peuterspeelzaal of op het kinderdagverblijf. De producten uit het Cito Volgsysteem primair en speciaal onderwijs zijn bedoeld voor kinderen van 4 tot en met 6 jaar in groep 1 en 2 van het basisonderwijs. Werkveld Het Cito Volgsysteem jonge kind is bestemd voor gebruik in kindercentra (kinderdagverblijven en peuterspeelzalen). Viseon en de toetsen Taal en Rekenen uit het Cito Volgsysteem primair en speciaal onderwijs zijn bedoeld voor groep 1 en 2 van het basisonderwijs. Cito Volgsystemen zijn methode-onafhankelijke volgsystemen en kunnen ingezet worden bij ieder (VVE-) programma en elke methode. Materialen Het Cito Volgsysteem jonge kind bestaat uit: Observatielijst voor baby's en dreumesen (6 mnd tot 2 jaar) Observatielijst voor peuters (2 tot 4 jaar) Observatielijst peuters motoriek (in ontwikkeling) (2 tot 4 jaar) Toets Taal voor peuters (3 tot 4 jaar) Toets Rekenen voor peuters (3 tot 4 jaar) Hulpprogramma voor peuters (3 tot 4 jaar) Het Cito Volgsysteem primair en speciaal onderwijs bestaat uit: VISEON voor kleuters, digitaal (4 t/m 6 jaar) Motoriek voor kleuters, digitaal (in ontwikkeling) (4 t/m 6 jaar) Toets Taal voor kleuters (4 t/m 6 jaar) Toets Rekenen voor kleuters (4 t/m 6 jaar) Observatie- en hulpprogramma Taalplezier (4 t/m 6 jaar) Hulpboek Rekenen voor kleuters (4 t/m 6 jaar) Voor beide volgsystemen is een computerprogramma beschikbaar waarin alle gegevens vastgelegd en verwerkt kunnen worden.
Gebruik De observatielijst De leidster vult de observatielijst voor baby's en dreumesen in op drie categorieën; sociaal-emotioneel functioneren, taalontwikkeling en motoriek. Voor peuters vult de leidster de lijst in voor de domeinen sociaal gedrag, welbevinden en speelwerkhouding. In de lijst voor kleuters komen dezelfde domeinen aan bod. De leerkracht vult deze lijst digitaal in. Wat de leidster/leerkracht al weet van vorige observaties kan ze direct invullen. De rest observeert zij op geschikte tijdstippen. Vervolgens scoort ze de observaties op de lijst. Ze telt de scores op en kijkt in het overzicht in de handleiding bij welk niveau het kind hoort. De kleuterlijst wordt automatisch gescoord. De toetsen De peutertoetsen worden individueel afgenomen en bestaan uit plaatjes met een tekst die aangeeft wat de leidster het kind moet vragen. De plaatjes en vragen staan in het toetsboek. Het kind wijst een plaatje aan of geeft antwoord op de vraag. De leidster noteert het antwoord op een formulier. Het aantal goede antwoorden wordt opgeteld, genoteerd en omgezet in een vaardigheidsscore en vaardigheidsniveau. Aan de hand van het groepsrapport kan de leidster nagaan hoe vaardig de kinderen zijn op de verschillende ontwikkelingsgebieden. Het peuteroverzicht biedt de leidster de gelegenheid per kind na te gaan of het vooruit is gegaan ten opzichte van de vorige afname. Ze kan de gegevens ook vergelijken met de normgroep. Op basis van deze gegevens kan de leidster besluiten extra hulp te geven of extra uitdaging te bieden. Voor extra hulp kan de leidster gebruik maken van het hulpprogramma voor peuters. Als de leidster een beeld wil krijgen van de vaardigheid van kinderen binnen de verschillende categorieën van de toets dan kan zij een categorieënoverzicht maken. Hiermee kan zij signaleren of kinderen laag of hoog scoren op een bepaalde categorie, of juist gelijkmatig scoren op alle categorieën. Beschikt de leidster over het Computerprogramma LOVS dan kan zij de toetsresultaten geautomatiseerd verwerken. De leidster kan dan ook meer geavanceerde overzichten maken, zoals een categorieënanalyse. Hiermee kan zij nagaan of kinderen op een bepaald onderdeel van de toets meer of minder fouten maken dan op grond van hun vaardigheidsscore verwacht mag worden. De kleutertoetsen worden groepsgewijs afgenomen (eventueel in kleine groepen of individueel). Elk kind krijgt een boekje met plaatjes. De leerkracht stelt bij elke opgave een vraag. De kinderen zetten in hun boekje een streep onder het plaatje dat hoort bij het antwoord van hun keuze. Na afloop kijkt de leerkracht de boekjes na, telt het aantal goede antwoorden op en zet het totaal aantal goed om in een vaardigheidsscore en vaardigheidsniveau. Aan de hand van het groepsoverzicht kan de leerkracht nagaan hoe vaardig de kinderen zijn op de verschillende ontwikkelingsgebieden: hebben ze voldoende geprofiteerd van de aangeboden activiteiten? Het leerlingrapport biedt de leerkracht de gelegenheid per kind na te gaan of het vooruit is gegaan ten opzichte van de vorige afname. Ze kan de gegevens ook vergelijken met de normgroep. Op basis van deze gegevens kan de leerkracht besluiten extra hulp te geven of extra uitdaging te bieden. Voor extra hulp kan de leerkracht gebruik maken van de hulpprogramma's voor kleuters. Ook de leerkracht kan de gegevens automatisch verwerken in het Computerprogramma LOVS en gebruikmaken van de geavanceerde rapporten. Bijvoorbeeld een categorieënanalyse. Hiermee kan zij nagaan of kinderen op een bepaald onderdeel van de toets meer of minder fouten maken dan op grond van hun vaardigheidsscore verwacht mag worden. Leerkrachten kunnen ook gebruikmaken van het handmatig in te vullen categorieënoverzicht. Deze is niet opgenomen in de toetsmap, maar kan via de Cito Portal gedownload worden. Scoring De observatielijst De observatiepunten staan op een vierpuntsschaal. Elk observatiepunt bestaat uit twee tegenovergestelde stellingen. De leidster/leerkracht bepaalt eerst welke van de twee stellingen het meest van toepassing is op het kind en bepaalt dan of die stelling helemaal van toepassing is of gedeeltelijk. Per categorie wordt het totaal aantal punten opgeteld. (Bij de peuters doet de leidster dit handmatig. Bij de kleuters gaat de automatisch, omdat het een digitale observatielijst betreft.) De totalen per categorie worden omgezet naar een niveauscore. Zo ontstaat een beeld van het functioneren van het kind op de afzonderlijke categorieën van de lijst. Met behulp van de resultaten kan ook vastgesteld worden hoe het kind functioneert in vergelijking met de normgroep van leeftijdsgenootjes. Als de observatielijst op meerdere momenten wordt ingevuld, kan gekeken worden hoe de peuter zich ontwikkelt ten opzichte van zichzelf. Met de uitkomsten kan een groepsoverzicht gemaakt worden. De toetsen
Bij de peuters vult de leidster tijdens afname van de toetsen het scoreformulier in. Bij de kleuters kijkt de leerkracht na afloop van de afname de toetsboekjes na. Door optelling van de goede antwoorden wordt de ruwe score van het kind bepaald. Op grond hiervan kan men de vaardigheidsscore van het kind bepalen. Hoe hoger de vaardigheidsscore hoe hoger de vaardigheid van het kind is op de desbetreffende toets. Als van een kind vaardigheidsscores van meerdere momenten worden ingetekend (op het peuteroverzicht of het leerlingrapport) kan de leidster/leerkracht zien hoeveel het kind vooruit is gegaan. De vaardigheidsscores van de kinderen kunnen pas goed geïnterpreteerd worden als ze vergeleken worden met die van een grote groep kinderen. De normgroep kinderen wordt op basis van de behaalde scores in vijf niveaugroepen ingedeeld. Bij de peuters gaat dat per leeftijdscategorie (P1 en P2). Bij de kleuters per afnamemoment. Er zijn twee verschillende niveau-indelingen: - indeling in niveaus A (25% hoogst scorende kinderen) tot en met E (10% laagst scorende kinderen); - indeling in niveaus I (ver boven het gemiddelde) tot en met V (ver onder het gemiddeld. Tijdsinvestering Het advies is om de Observatielijst voor baby's en dreumesen minimaal twee keer per jaar af te nemen. Vanwege de snelle ontwikkeling van baby's en dreumesen is het zinvol om het vaker te doen: één keer per drie tot vier maanden. Bij de Observatielijst voor peuters wordt geadviseerd om deze minimaal één keer per jaar in te zetten. VISEON voor kleuters wordt één keer per jaar afgenomen in de periode van november tot en met maart. Het invullen van de observatielijsten kost in de regel niet meer dan 8 minuten per kind. Het advies is om de toetsen voor peuters en kleuters twee keer per jaar af te nemen. De toetsen voor peuters zijn op leeftijd genormeerd. De eerste afname (P1) als het kind tussen 3;0 en 3;5 jaar is en de tweede afname (P2) als het kind tussen 3;6 en 4;0 jaar is. De toetsafname duur per kind maximaal 15 minuten. De toetsen voor kleuters worden ook twee keer per jaar (in januari/februari en in mei/juni) afgenomen. Iedere toets wordt in twee delen afgenomen. Per deel kost dat 20 à 30 minuten. Type hulpmiddel Observatieschema;Test Onderdelen / subschalen Het Cito Volgsysteem jonge kind bestaat uit de Observatielijst baby's en dreumesen, de Observatielijst voor peuters, de toets Taal voor peuters en de toets Rekenen voor peuters. De Observatielijst voor baby's en dreumesen bestaat uit observatiepunten om het sociaal-emotioneel functioneren, de motoriek en de taalontwikkeling te observeren. De Observatielijst voor peuters brengt het functioneren van peuters in kaart op de categorieën sociaal gedrag, welbevinden en speelwerkhouding. In de toets Taal voor peuters zijn verschillende aspecten van de taalontwikkeling ondergebracht in de volgende vier categorieën: passieve woordenschat, definitievaardigheid, kritisch luisteren en actieve woordenschat. De toets Rekenen voor peuters meet de volgende aspecten van de rekenontwikkeling: getalbegrip, meten en meetkunde. Het Cito Volgsysteem primair en speciaal onderwijs bestaat uit VISEON voor kleuters, de toets Taal voor kleuters en de toets Rekenen voor kleuters. VISEON voor kleuters bestaat uit observatiepunten om het sociaal-emotioneel functioneren, de motoriek en de taalontwikkeling te observeren. De toets Taal voor kleuters bevat de volgende categorieën: passieve woordenschat, kritisch luisteren, klank en rijm, eerste en laatste woord horen, auditieve synthese en schriftoriëntatie. In de toets voor groep 1 komen alleen de eerste twee categorieën aan bod. In de toets voor groep 2 alle categorieën. De toets Rekenen voor kleuters meet de volgende aspecten van de rekenontwikkeling: getalbegrip, meten en meetkunde. Daarnaast zijn er in de toetsmappen van Rekenen voor peuters en Rekenen voor kleuters nog twee aparte toetsen opgenomen over 'kleur' en 'lichaamsdelen'. Deze toetsen neemt de leidster of leerkracht alleen af bij kinderen waarbij ze meer gegevens wil verzamelen over het herkennen van de kleuren of het oriënteren op het lichaam. Deze toetsen bestaan voor de peuters ieder uit 10 opgaven en de afnametijd bedraagt 5 minuten per toets. Bij de kleuters bevatten beide toetsen 19 opgaven en bedraagt de afnametijd 10 minuten per toets. Achtergrond
De instrumenten zijn ontwikkeld door Cito om leidsters en leerkrachten handvatten te bieden om de ontwikkeling van de kinderen te volgen en zo nodig bij te sturen. Het Cito Volgsysteem jonge kind en het Cito Volgsysteem primair en speciaal onderwijs is een samenhangend systeem van observatielijsten en toetsen. Het belang van deze samenhang is groot. De peuterspeelzaal is belangrijk voor de ontwikkeling van jonge kinderen, in het bijzonder voor jonge kinderen die extra stimulering nodig hebben. Leidsters stellen er prijs op de overdracht van kinderen van peuterspeelzaal of kinderdagverblijf naar groep 1 op een goede manier te regelen. Met behulp van een samenhangend volgsysteem kunnen ze alle relevante informatie doorgeven, die de leerkrachten van groep 1 in hun onderwijs kunnen gebruiken. Deze zijn dan op de hoogte van hetzelfde systeem, begrijpen de informatie en kunnen ermee werken. Vervolgens kunnen ze met dezelfde informatie de kinderen ook in groep 1 en 2 volgen. Om leidsters en leerkrachten op een gemakkelijke manier met het Cito Volgsysteem te laten werken, is ervoor gezorgd, dat het systeem een doorlopende lijn heeft met dezelfde inhoud en dat het gemakkelijk kan worden gebruikt in de praktijk. Theoretisch kader/verantwoording Bij elke toets en elke observatielijst hoort een handleiding waarin wordt ingegaan op het doel en de inhoud, de ontwikkeling en opzet van de toets of observatielijst. Uitgebreidere informatie over het theoretische kader van de observatielijsten en toetsen is terug te vinden in de inhoudsverantwoording (opgenomen in de toetsmap) en de wetenschappelijke verantwoording. De wetenschappelijke verantwoording is via de Cito website te downloaden. Relatie met andere hulpmiddelen Het peutervolgssyteem sluit aan op het Cito leerlingvolgsysteem voor groep 1tot en met 8. Het deel van de leerlingvolgsysteem dat bestemd is voor kleuters uit groep 1 en 2 volgt leerlingen op dezelfde wijze en met behulp van dezelfde soort toetsen als het Peutervolgsysteem.Ook sluit het Peutervolgssyteem en het Kleutervolgsysteem inhoudelijk aan bij Piramide. Dit is een educatieve methode voor kinderen van 3 tot 6 jaar met speciale uitwerkingen voor kinderen in achterstandssituaties. Kwaliteit De toetsen die bij het Cito Volgsysteem jonge kind en het Cito Volgsysteem primair en speciaal onderwijs horen zijn door de COTAN beoordeeld op betrouwbaarheid en validiteit. De kwaliteit van deze toetsen is goed bevonden. De beoordeling van de observatielijsten heeft nog niet plaatsgevonden. Betrouwbaarheid De betrouwbaarheid van de toetsen is volgens de COTAN goed (2011/2012). Validiteit De validiteit van de toetsen is volgens de COTAN voldoende (2011/2012). Normering De normering van de toetsen is volgens de COTAN goed (2011/2012). Overige kwaliteitsaspecten De toetsen die bij het Cito Volgsysteem jonge kind en het Cito Volgsysteem primair en speciaal onderwijs horen zijn door de COTAN beoordeeld op betrouwbaarheid en validiteit. De kwaliteit van deze toetsen is goed bevonden. De beoordeling van de observatielijsten heeft nog niet plaatsgevonden. Bestelinformatie Cito Postbus 1034 6801 MG Arnhem. Telefoon: 026-3521111 Kosten (prijspeil 2013/2014, excl. btw): Observatielijst voor baby's en dreumesen: 67,50 euro Observatielijst Sociaal-emotioneel functioneren: 67,50 euro Taal voor peuters: 89,90 euro Rekenen voor peuters: 89,90 euro Hulpprogramma peutervolgsysteem: 195,00 euro VISEON voor kleuters: 45,00 euro (digitale afname 0,65 euro per leerling) Taal voor kleuters: 62,35 euro (digitale afname 0,65 euro per leerling)
Rekenen voor kleuters: 62,35 euro (digitale afname 0,65 euro per leerling) Hulpboek Rekenen voor kleuters: 55,00 euro Observatie- en hulpprogramma Taalplezier: Observatieprogramma: 59,50 euro Hulpprogramma: 173,50 euro Cursusprogramma: 91,50 euro Op aanvraag is er een eendaagse training voor leidsters en pedagogisch medewerkers 'Werken met het Cito Volgsysteem jonge kind'. Literatuur http://www.cotandocumentatie.nl/ Cito (z.j.). Computerprogramma LOVS. Arnhem: Cito. Cito (z.j.). Handleiding Computerprogramma LOVS. Arnhem: Cito. Kamp, M. op den (2010). Rekenen voor peuters. Arnhem: Cito. Kamp, M. op den & Lansink, N. (2010). Taal voor peuters. Arnhem: Cito. Kamp, M. op den & Evers, G. (2011). Rekenen voor kleuters. Handleiding digitale toetsen. Arnhem: Cito. Kamp, M. op den & Keuning, J. (2011). Wetenschappelijke verantwoording van toets Rekenen voor peuters. Arnhem: Cito. Kamp, M. op den & Keuning, J. (2012). Wetenschappelijke verantwoording van de digitale toetsen Rekenen voor kleuters. Arnhem: Cito. Kamp, M. op den, Koerhuis, I. & Lansink, N. (2012). Kleutertoetsen, moet dat nou? Do's en don'ts van toetsen bij jonge kinderen. HJK, januari 2012, 12-15. Koerhuis, I. (2010). Rekenen voor kleuters. Arnhem: Cito. Koerhuis, I. (2010). Van welk kind is deze schaduw? De nieuwe toets Rekenen voor kleuters van Cito. Volgens Bartjens, jaargang 30, 2012-2011, nummer 2, 4-7. Koerhuis, I. & Keuning, J. (2011). Wetenschappelijke verantwoording van de toetsen Rekenen voor kleuters voor groep 1 en 2. Arnhem: Cito. Kuyk, J.J. van (1999). Taalplezier. Observatie-, hulp- en cursorisch programma voor kleuters in de basisschool. Arnhem: Cito. Kuyk, J.J. van (2005). Hulpprogramma Peutervolgsysteem. Arnhem: Cito. Lansink, N. (2009). Taal voor kleuters. Arnhem: Cito Lansink, N. & Evers, G. (2010). LOVS Taal voor kleuters groep 1 en 2. Handleiding digitale toetsen. Arnhem: Cito. Lansink, N. & Hemker, B. (2010). Wetenschappelijke verantwoording van de toetsen Taal voor kleuters voor groep 1 en 2 uit het LOVS. Arnhem: Cito. Lansink, N. & Hemker, B. (2011). Wetenschappelijke verantwoording van de toets Taal voor peuters uit het Cito Volgsysteem jonge kind. Arnhem: Cito. Lansink, N., Hemker, B. & Verschoor, A. (2011). Wetenschappelijke verantwoording van de digitale toetsen Taal voor kleuters. Arnhem: Cito. Lansink, N., Kamp, M. op den (2012). Cito Volgsysteem jonge kind. Zeven vragen over de peutertoetsen. Management Kinderopvang, februari 2012, 20-21. Lansink, N. & Koerhuis, I. (2013). Ja, mijn groepje kleuters met een A (of I)! En nu? Praxis Bulletin (30), 5, 27-31 Link Cito Deze informatie is op 18 juni 2016 gedownload van www.nji.nl.