Ortec Finance Artikel Financiële planning Een integrale benadering van inkomensplanning en vermogensplanning met inzicht in risico Oktober 2014
inleiding In wet en regelgeving wordt steeds meer nadruk gelegd op inventarisatie, inkomensplanning, risicoprofilering, vermogensplanning en monitoring van het advies. Dit zijn tijdrovende processen voor zowel de adviseur als de klant. Stukken moeten worden verzameld, informatie moet worden verwerkt in systemen en vervolgens worden er beslissingen genomen om te sparen, beleggen, lenen of te verzekeren. De kwaliteit van de data (input) en inzicht in rendement maar ook in risico is zeer relevant om te komen tot de juiste beslissingen. Daarmee is ook het adviesproces zeer relevant, hoe kom je tot relevante oplossingsmogelijkheden en de juiste informatie? Sluit het business model aan op de hoeveelheid tijd die het kost om een financieel plan te maken? De verschillende onderdelen van financiële planning, inkomensplanning, vermogensplanning, risicoprofilering en monitoring moeten integraal worden benaderd om te kunnen komen tot de juiste financiële beslissingen. De volgende stap van financiële planning is de stap naar Goal based financial planning geïntegreerd met Financial decision support, waarbij inzicht in het risico van de vermogensontwikkeling en risico van inkomsten integraal worden meegenomen. Op dit moment is er een gebrekkige ondersteuning van systemen doordat de focus ligt op ofwel inkomensplanning ofwel vermogensplanning en bijvoorbeeld risico van inkomen niet integraal wordt meegenomen. Wat zijn de aandachtspunten bij de keuze voor een of meerdere systemen? 1
Inkomensplanning Inkomensplanning bestaat voor een groot deel uit het inventariseren van kasstromen. De relevantie van inkomensplanning neemt toe naarmate er minder vermogen is. Ook voor mensen met een groot vermogen kan inkomensplanning zeer relevant zijn, bijvoorbeeld wanneer er sprake is van omvangrijke kredieten. Doel van een inkomensplanning is het beantwoorden van vragen zoals: Wat zijn mijn inkomsten en uitgaven nu en in de toekomst? Wanneer zijn er eventuele tekorten? Hoe ziet mijn inkomenspositie er uit bij arbeidsongeschiktheid en overlijden? De analyses worden vaak gemaakt op basis van het verwacht rendement van de onderliggende belegging. Het is vaak niet duidelijk welk risico er gelopen wordt om bepaalde doelstellingen te realiseren. Soms wordt meegenomen dat het vermogen zich kan ontwikkelen in een goed, verwacht en slecht scenario, maar dan wordt dat nog niet vertaald naar het risico om niet op het gewenste inkomensniveau te komen. Een voorbeeld hiervan is de huidige problematiek in Nederland op het gebied van pensioenen. Het pensioeninkomen dat wordt gecommuniceerd op het pensioenoverzicht blijkt toch minder zeker te zijn dan vooraf gedacht. Er is dus inkomensonzekerheid ofwel pensioenonzekerheid. Bij financiële planning wordt nog weinig of geen aandacht besteed aan inkomensrisico en ook is er geen aandacht voor de vertaling van vermogensrisico naar inkomensrisico. Dit is een belangrijk aandachtspunt naar de toekomst omdat een steeds groter deel van het inkomen bij elkaar zal moeten worden gespaard door middel van opgebouwd (vrij) vermogen. Daarnaast veranderen pensioensystemen steeds meer naar een systeem waarbij het beleggingsrisico bij de deelnemer/consument komt te liggen, de zogenaamde defined contribution systemen (de inleg staat vast en de uitkering is onzeker). Op het gebied van vermogensplanning wordt door banken en vermogensbeheerders al meerdere jaren aandacht besteed aan beleggingsrisico. Vermogensplanning en risicoprofilering Bij vermogensplanning speelt het risicoprofiel van de belegger een belangrijke rol. De afgelopen jaren is het risicoprofiel met name bepaald door middel van een kwalitatieve vragenlijst, waarbij de risicohouding en de beleggingshorizon een belangrijke rol spelen. Op basis van deze twee factoren werd en wordt er een vertaling gemaakt naar een risicoprofiel door middel van een puntentelling. In de vragenlijst wordt met name het risico gemeten dat een klant WIL nemen. De wet en regelgeving (MIFiD, ESMA) en toezichthouders (AFM) sturen steeds meer op beoordeling of de consument het risico WIL en KAN nemen. De beleggingshorizon is daarmee niet meer voldoende. Er moet een stap worden gemaakt naar financiële draagkracht en de doelstellingen van de consument. Het rendement en het risico van de portefeuille bepalen in hoeverre (cash flow) doelstellingen haalbaar zijn en indien een doelstelling niet haalbaar is wat de consequentie daarvan is. Bij een cashflow doelstelling betekent het bijvoorbeeld dat in plaats van de gewenste 10 jaar onttrekking er maar 8 jaar onttrokken kan worden aan het vermogen of wanneer het een vermogensdoelstelling betreft dat het vermogen in een verwacht economisch scenario wel wordt bereikt maar in een slecht economisch scenario niet. De ontwikkeling van het netto vermogen is afhankelijk van het economisch scenario, kosten, inflatie, belastingheffing (zowel voor privé als voor de BV, het bedrijf), allocatie van de portefeuille en een eventuele life cycle strategie. Het resultaat van de vermogensplanning heeft weer impact op de inkomensplanning. De risico s die ontstaan in de vermogensplanning zouden weer meegenomen moeten worden in de haalbaarheid van de inkomensplanning om een integraal beeld te krijgen. uitgangspunten In de markt zien wij nationaal en internationaal de volgende ontwikkelingen. Modellen die inzicht geven in: inkomensplanning, waarbij er gewerkt wordt met een deterministisch rendement (een rendement scenario), soms is er een losse analyse op basis van een monte carlo simulatie; vermogensplanning en risicoprofilering door middel van een monte carlo simulatie (duizenden economische scenario s), waarbij mogelijk rekening wordt gehouden met kosten, inflatie, belastingen en een life cycle strategie; een geïntegreerde inkomens en vermogensplanning, waarbij gebruik gemaakt wordt van geavanceerde monte carlo simulatie en rekening wordt gehouden met kosten, inflatie, belastingen, life cycle strategie, bedrijf en privé balans, en inzicht wordt gegeven in zowel het vermogens- als het inkomensrisico. De vraag is vervolgens hoe kom je effectief tot een integrale of holistische benadering. 2
Integrale planning, financiële planning Indien je een complete financiële planning wilt maken, cliënten wilt adviseren en het advies wilt monitoren is het van belang dat dit proces door één of meerdere systemen wordt ondersteund. Hierbij wordt uitgegaan van ofwel een systeem voor inkomensplanning (inventarisatie van cash flows) in combinatie met een systeem voor vermogensplanning ofwel van een geïntegreerd systeem. Als er van twee losse systemen gebruik gemaakt wordt dan vindt er in praktijk een koppeling plaats tussen beide systemen via het rendement of via de cash flows. Bij de integrale benadering is deze koppeling niet nodig. We onderscheiden dan ook de volgende methoden: 1. Koppeling via rendement 2. Koppeling via cashflows 3. Integrale benadering Koppeling via rendement Bij een koppeling via het rendement is het uitgangspunt dat in de inkomensplanning het benodigd rendement wordt berekend om het gewenste doel te behalen. Vervolgens kan worden getoetst of het verwacht rendement van de belegging (of spaarrekening) gelijk is aan of hoger is dan het benodigd rendement. Indien het verwacht rendement gelijk is aan het benodigd rendement dan is de kans 50% dat het doel wordt gerealiseerd. Indien het verwacht rendement hoger is dan het benodigd rendement dan is de kans groter om het doel te realiseren. Overigens is het onduidelijk hoe groot die kans is. Los daarvan zal ook nog moeten worden getoetst of het beleggingsprofiel dat hoort bij het verwacht rendement aansluit op de risicohouding van de klant. Voor en nadelen van deze methode zijn: Voordelen Nadelen De gebruiker kan voor zowel de inkomensplanning als de vermogensplanning een systeem kiezen dat hij het beste vindt. In de inkomensplanning kan voor een grote mate van detail gekozen worden Er kan in de adviesfase niet makkelijk geschakeld worden tussen de inkomens en de vermogensdoelstellingen. Bijvoorbeeld: hoeveel inkomen heb ik nodig na pensionering en hoeveel vermogen moet ik daarvoor opbouwen? Er wordt geen inzicht gegeven in het risico in de inkomensplanning. Bijvoorbeeld: het risico dat onttrekkingen aan het vermogen in slecht weer scenario s niet meer kunnen worden gedaan wordt niet inzichtelijk gemaakt. De inkomensplanning staat volledig los van de vermogensplanning en is daarmee eenvoudig uit te voeren als er alleen met een deterministisch rendement wordt gerekend. Bij het monitoren is het lastig te bepalen wanneer het niet goed gaat. Je kunt bijvoorbeeld het gerealiseerde rendement vergelijken met het benodigde rendement, maar de impact op de inkomensdoelstellingen is niet eenduidig. Een gedetailleerde inkomensplanning is veel werk, zowel eenmalig als in het onderhoud, en de monitoring wordt zeer complex. De koppeling via het rendement is geen oplossing voor de bepaling van het risicoprofiel, dat wil zeggen: welk risicoprofiel kies je en waarom. Er wordt geen risico in die beslissing meegenomen. Ga je voor een zo hoog mogelijk rendement binnen de risicohouding of voor een zo laag mogelijk rendement, maar hoger dan het benodigd rendement? (zie ook Journal of Financial Planning 2004) 3
Koppeling via cashflows Indien er een uitgebreide inventarisatie van kasstromen is gemaakt is het mogelijk om te bepalen hoe groot de tekorten en overschotten zijn. Deze tekorten en overschotten kunnen worden gebruikt als basis voor de vermogensplanning. Er kan worden getoetst in hoeverre de tekorten kunnen worden aangevuld vanuit het vermogen, ofwel er wordt inzicht gegeven in hoeverre de onttrekkingen kunnen worden gedaan uit het belegd vermogen. De voor en nadelen van deze methode zijn nagenoeg gelijk aan de methode waarbij de koppeling via het rendement loopt. Deze methode lijkt iets preciezer dan de koppeling via het rendement. Ook hier zorgen de aparte doorrekening van de inkomensplanning en de vermogensplanning echter tot inconsistenties waarvan de gevolgen moeilijk in te schatten zijn. Een paar voorbeelden: Op basis van welk rendement worden de kasstromen berekend, een voorzichtig rendement of het verwacht rendement, welke impact heeft dat op de belastingen? Waar worden de belastingen berekend, bij de inkomensplanning of de vermogensplanning? Waar wordt inflatie meegenomen en wordt ook rekening gehouden met de correlatie van inflatie en de beleggingsportefeuille? Rendement van het belegd vermogen moet worden meegegeven aan de inkomensplanning (cash flow planning); Wanneer de inkomensplanning is gebaseerd op verwacht inkomen dan zal het lastig zijn om de nieuwe eisen van de pensioenwet te integreren, meenemen van het risico van pensioeninkomen. Integrale benadering Bij een integrale planning wordt rekening gehouden met zowel het vermogensrisico als ook het inkomensrisico. Indien door vermogensrisico ook inkomensrisico s ontstaat wordt dit inzichtelijk gemaakt in het inkomensoverzicht. Bij een integraal model werkt dit over en weer. Een paar voorbeelden: Voorbeeld 1: je kunt voor een bepaalde pensioenperiode bepalen wat het doelvermogen moet zijn om bijvoorbeeld gedurende 20 jaar 10.000 aan te vullen bij een bepaalde rekenrente. Indien je het doelvermogen gaat monitoren weet je niet wat de consequenties zijn indien je het doelvermogen niet haalt. Een alternatief is om te monitoren of de 10.000 kan worden onttrokken aan het vermogen, rekening houdend met het beleggingsrisico tijdens de pensioenperiode van 65 tot 85 (er is uitgegaan van een beleggingsportefeuille en niet van een pensioenproduct waar een annuïteit wordt aangekocht). Voorbeeld 2: Indien je gedurende 20 jaar 10.000 wilt aanvullen en je koopt een annuïteit aan, dan is het relevant of de rentestand laag of hoog is. Bij een hogere rentestand kan een veel hogere annuïteit / uitkering worden verkregen. Daarnaast is ook de hoogte van de inflatie relevant. Bij een hoge inflatie is ook een hoger inkomensniveau noodzakelijk. Voor en nadelen van deze methode zijn: Voordelen Nadelen Er kan in de adviesfase naadloos geschakeld worden tussen de inkomens en de vermogensdoelstellingen. De impact van beleidskeuzes is in één klap duidelijk en de resultaten zijn consistent met elkaar. Het risico op de inkomensplanning wordt inzichtelijk. Er moet één systeem voor inkomens- en vermogensplanning gekozen worden. Performance van de berekeningen, complexe berekeningen worden 1000 keer of meer doorgerekend. De monitoring kan gedaan worden op de echte doelstellingen van de klant (vermogen of periodieke kasstroom) i.p.v. op een afgeleide variabele als het rendement. Er wordt rekening gehouden met de correlatie van inflatie en de beleggingsportefeuille. 4
conclusie Een integrale benadering geeft inzicht in de haalbaarheid van het gewenste inkomen, het neemt risico mee bij de inkomensplanning. De integrale benadering levert de beste informatie om te komen tot goede financiële besluitvorming. De andere twee methodieken, koppeling via rendement of via cash flows hebben beperkingen. Er zijn beperkingen om ofwel het (vermogens en inkomens) risico inzichtelijk te maken of te ondersteunen bij investeringsbeslissingen. Uiteindelijk zal er een afweging moeten worden gemaakt tussen het gedetailleerd in kaart brengen van kasstromen en fiscaliteit of het meenemen van beleggingsrisico. Op lange termijn zal het beleggingsrisico grotere impact hebben dan een iets minder detailniveau bij belastingen of cash flow. Het detailniveau is zeer relevant, enerzijds bij het geven van een realistisch beeld aan de cliënt en anderzijds bij de bepaling van het verdienmodel. Naast de complexiteit in de analyse is het zeer lastig om met meerdere systemen de monitoring goed in te regelen. In onderstaande tabel is aangegeven welke aandachtspunten er zijn bij de keuze voor verschillende methodieken: Methodiek Aandachtspunten Koppeling via rendement (1) Koppeling via cash flow (2) Integrale benadering (3) Meenemen van risico economische ontwikkelingen in het decision support process Niet mogelijk Niet mogelijk Heel goed mogelijk Uitgangspunten berekeningen Afstemmen tussen twee systemen Afstemmen tussen twee systemen Een systeem met consistente uitgangspunten Meenemen van inflatie Inflatie kan worden meegenomen bij de inkomensplanning (geen inflatie risico en correlatie met assets) Inflatie kan worden meegenomen bij de inkomensplanning (geen inflatie risico en correlatie met assets) Integrale benadering van inflatie en assets, ook correlatie wordt meegenomen Meenemen van belastingen Belastingen bij inkomensplanning, dan niet bij vermogensplanning geen benadering van de werkelijkheid), gaat alleen goed in verwachte scenario Belastingen bij inkomensplanning, dan niet bij vermogensplanning Geen benadering van de werkelijkheid), gaat alleen goed in verwachte scenario Belastingen worden berekend voor 1000 scenario s, integrale benadering, goede benadering van werkelijke ontwikkelingen Meenemen van inkomensrisico in de advisering Niet mogelijk Niet mogelijk Heel goed mogelijk door integrale benadering Ondersteuning bij het bepalen van het risicoprofiel Lastig, met name bepaling op basis van emotie doordat beleggingsrisico niet wordt meegenomen Lastig, geen integrale benadering Goed door een integrale benadering Monitoring Monitoring mogelijk lastig, twee systemen tegelijk gebruiken in monitoring Monitoring mogelijk lastig, twee systemen tegelijk gebruiken in monitoring Monitoring effectief, één systeem, één berekening Realistisch signaal om andere strategie te volgen Heel lastig vanwege beperkte monitoring mogelijkheden (wanneer ga je financieel plan aanpassen?) Heel lastig vanwege beperkte monitoring mogelijkheden Effectieve signalering gericht op beslissing ondersteuning Performance van de berekening In het algemeen goed In het algemeen goed Aandachtspunt maar ervaringen zijn goed Kosten onderhoud Vaak hoog door te veel detail, kost adviseur veel tijd, onderhoud twee systemen Vaak hoog door te veel detail, kost de adviseur veel tijd, onderhoud twee systemen Relatief laag, door integrale benadering vanuit een systeem Mogelijkheden om details in de inkomensplanning mee te nemen. Mogelijk Mogelijk Beperkter vanwege mogelijke performance uitdagingen 5
Ortec Finance Artikel Financiële planning Een integrale benadering van inkomensplanning en vermogensplanning met inzicht in risico Ortec Finance Ortec Finance levert wereldwijd technologie en advies op het gebied van risk en return management. Opgericht in Rotterdam in 1981, Ortec Finance bestaat uit 180 medewerkers die gespecialiseerd zijn in actuariële wetenschappen, economie, econometrie, investment management en informatietechnologie. Onze klanten bevinden zich over de hele wereld en variëren van pensioenfondsen, verzekeraars en vermogensbeheerders tot gemeenten, woningcorporaties en financieel planners. Ortec Finance helpt investeerders financiële beslissingen te nemen en de resultaten daarvan te monitoren. We integreren onze diepgaande kennis in onze softwaremodellen en combineren die met professionele adviesdiensten op het gebied van asset-liability management, performance-attributie en financieel planning. Ortec Finance blijft voorop lopen in innovatie dankzij nauwe banden met de academische wereld. Offices Ortec Finance - Rotterdam Boompjes 40 3011 XB Rotterdam Nederland Tel. +31 (0)10 700 50 00 Ortec Finance - London 23 Austin Friars London EC2N 2QP Verenigd Koninkrijk Tel. +44 (0)20 3178 3913 Ortec Finance - Amsterdam Barajasweg 10 1043 CP Amsterdam Nederland Tel. +31 (0)20 700 97 00 Ortec Finance - Pfaffikon Poststrasse 4 8808 Pfäffikon SZ Zwitzerland Tel. +41 (0)55 410 38 38 info@ortec-finance.com www.ortec-finance.com