Hoofdstuk 5 Kosten beheer en renovatie 5.1 Huidige kosten De kosten van het boombeheer in de gemeente Drimmelen, zoals gerealiseerd in 2006 bedragen 477.674,00. De kosten van het boombeheer in 2007 waren begroot op 531.229,00. De kosten voor het boombeheer in 2008 zijn begroot op 492.663,00. Voor dit bedrag worden (afgerond) de volgende aantallen bomen onderhouden: Jonge en halfwas bomen (begeleidingssnoei) Volwas bomen (onderhoudssnoei) Knotbomen Gekandelaberde bomen Lei- en vormbomen Totaal 14.000 stuks 3.250 stuks 1.930 stuks 370 stuks 450 stuks 20.000 stuks Het onderhoud omvat: Begeleidingssnoei en onderhoudssnoei van jonge, halfwas en volwassen bomen. Jaarlijks worden 4.300 bomen gesnoeid. Snoeien van geknotte bomen (inclusief gekandelaberde bomen). Jaarlijks worden bijna 1000 bomen geknot. Knippen en scheren van lei- en vormbomen. Jaarlijks worden 450 bomen geknipt of geschoren. Verwijderen van stamschot bij de lindes. Verwerking van snoeihout (jaarlijks 100 ton). Onkruidvrij maken van boomspiegels, vier maal per jaar. Inboet van uitgevallen bomen. Jaarlijks worden gemiddeld 400 bomen ingeboet. Vervangen boompalen en boombanden. Jaarlijks worden bij gemiddeld 400 bomen de boompalen en boomband verwijderd en eventueel vervangen. Watergeven van jonge aanplant, zes maal per jaar. Uitvoeren visuele boomcontrole. Jaarlijks worden alle bomen volgens verschillende inspectieintervallen (1-, 2-, 4-, of 8- jaarlijks) visueel gecontroleerd. Boomonderzoek / onderzoek stabiliteit Bestrijding eikenprocessierups. Bestrijding luis in linde en esdoorn. Bemesten van bomen in de verharding. Jaarlijks worden 750 bomen met een groeiplaats in de verharding bemest. Behandelen verzoeken tot kapvergunning. Jaarlijks worden voor gemiddeld 80 bomen de verzoeken tot kapvergunning verwerkt. Als we de kosten van het huidig beheer analyseren vallen enkele zaken op. Bij de beheerbegroting is gerekend met een uurtarief voor de medewerker buitendienst van gemiddeld 25,28. Op dit bedrag wordt een overhead doorbelast van 24,30. (opslagpercentage 96,12 %). Dit opslagpercentage is uitzonderlijk hoog, als we dat vergelijken met wat gangbaar is. Een opslagpercentage van 60% komt meer overeen met de realiteit. Het verdient aanbeveling om kritisch te beoordelen welke kosten terecht worden Eindconcept 15-5-2008 34
toegerekend en welke niet. Indien bij de beheerbegroting met een opslagpercentage gewerkt zou worden van 60%, zou daarmee de begroting voor 2008 ruim 59.500,00 lager uitkomen. De gemeente Drimmelen kent verhoudingsgewijz erg veel lei-, vorm- en knotbomen. De onderhoudskosten van een lei- of vormboom zijn hoog. Ze zijn gemiddeld acht maal zo hoog als de kosten van begeleidingssnoei bij een jonge boom en ruim twee en een half maal zo hoog als de kosten van onderhoudssnoei bij volwassen bomen. Het loont dus de moeite om zo mogelijk situaties met lei- en vormbomen die niet functioneel zijn of geen speciale historisch betekenis binnen het dorpsbeeld hebben, te vervangen door vrij uitgroeiende exemplaren. 5.2 Kosten voortvloeiend uit dit advies Normbedragen Kosten per boom per jaar: Snoei 6,50 Boomveiligheidscontrole inclusief registratie 1,00 Diverse werkzaamheden (onderhoud boomspiegels, ziektebestrijding, Boomonderzoek, groeiplaatsverbetering ed.) 2,50 Afschrijving (gemiddelde omlooptijd 35 jaar) 30,00 Daarmee komen de beheerkosten op 40,00 per boom per jaar. Voor gemeenten met gemiddeld oude bomenbestanden en drukke steden zullen deze kosten iets hoger liggen. Bij gemeenten met een gemiddeld jong bomenbestand en plattelandsgemeenten, zoals Drimmelen, liggen deze kosten doorgaans iets lager. Voor Drimmelen zou een normbedrag van 37,50 per boom per jaar reëel zijn. Vergeleken met de normbedragen van 37,50 per boom per jaar lijkt het boombeheer in de gemeente Drimmelen goedkoop. De 20.000 bomen worden voor ongeveer 25,00 per boom per jaar beheerd. Er zijn echter een aantal zaken waar we kritisch naar moeten kijken: 1. De gemeente Drimmelen houdt in haar budget rekening met een inboetpercentage van 2%. Dit houdt in dat de gemiddelde boom in Drimmelen 50 jaar oud kan worden. Landelijk gezien is dat een hoge leeftijd gelet op de omlooptijd van 35 jaar. Om deze omloop van 50 jaar te kunnen realiseren zijn groeiomstandigheden nodig van een hoge kwaliteit. Gelet op de huidige aanwezige problemen met de groeiplaatsen wordt hier niet aan voldaan. Je zou dus kunnen zeggen dat de gemeente zich met het hanteren van deze te hoge omlooptijd rijk rekent. Met het toenemen van de gemiddelde leeftijd van het (nu nog jonge) bomenbestand zal de te verwachten uitval flink gaan stijgen en daarmee de kosten voor vellen, inboet en nazorg. 2. Het vasthouden aan de omlooptijd van 50 jaar zorgt ervoor dat de inboet de uitval niet bij zal houden. Dit heeft afname van het bomenbestand in absolute aantallen tot gevolg. Om de omloop van 50 jaar wel te realiseren zal er een kwalitatieve verbetering van veel groeiplaatsen plaats moeten vinden. Hiervoor is per groeiplaats gemiddeld 3.000,00 nodig. Voor dergelijke investeringen is binnen de huidige budgetten geen ruimte. 3. De gemeente Drimmelen kent verhoudingsgewijs erg veel lei-, vorm- en knotbomen. De onderhoudskosten van een lei- of vormboom zijn hoog. Ze zijn gemiddeld acht maal zo hoog als de kosten van begeleidingssnoei bij een jonge boom en ruim twee en een half maal zo hoog als de kosten van onderhoudssnoei bij volwassen bomen. Eindconcept 15-5-2008 35
Het loont dus de moeite om zo mogelijk situaties met lei- en vormbomen die niet functioneel zijn of geen speciale historisch betekenis binnen het dorpsbeeld hebben, te vervangen door vrij uitgroeiende exemplaren. 4. Bij de beheerbegroting is gerekend met een uurtarief voor de medewerker buitendienst van gemiddeld 25,28. Op dit bedrag wordt een overhead doorbelast van 24,30. (opslagpercentage 96,12 %). Dit opslagpercentage is uitzonderlijk hoog, als we dat vergelijken met het gemiddelde in Nederland van 60%. Dit percentage verschilt van gemeente tot gemeente zeer sterk. Een gemeente als Strijen scoort met 35% zeer goed, terwijl de gemeente Naarden met 100% de koploper vormt. Drimmelen zit daar met ruim 96% niet ver onder. Deze grote verschillen hangen sterk samen met welke kosten er allemaal aan het groenbeheer worden toegerekend. Het verdient aanbeveling om kritisch te beoordelen welke kosten terecht worden toegerekend en welke niet. Indien bij de beheerbegroting met een opslagpercentage gewerkt zou worden van 60%, zou daarmee de begroting voor 2008 ruim 59.500,00 lager uitkomen. 5.2 Kosten voortvloeiend uit dit advies Indien we alle in hoofdstuk 2 beschreven knelpunten en problemen op willen lossen leidt dit tot forse kosten. Deze zijn geraamd door de aantallen probleembomen te vermenigvuldigen met normbedragen afgeleid uit het boekje bomenwerk en ervaringsgegevens Met name de kosten gekoppeld aan problemen met de groeiplaats en wortelopdruk zijn erg hoog. Uitgaande van normbedragen zou voor het oplossen van de groeiplaatsproblemen een investering nodig zijn van: Groeiplaatsverbetering 450 stuks 3.000,00 1.350.000,00 Het is echter niet reëel om deze kosten (volledig) voor rekening te laten komen van het boombeheer. Omdat een groot deel van de situaties zich afspelen op plaatsen waar de bomen rondom in de verharding staan is een goede afstemming met de civieltechnische afdeling gewenst. Zodra groot onderhoud of renovaties van verhardingen plaats gaan vinden moet in een zeer vroeg stadium de koppeling gemaakt worden met de groendienst om te kijken of op die locatie wensen spelen gericht op de verbetering van de groeimogelijkheden van de aanwezige bomen. In de integrale planvorming kan de boom dan worden meegenomen wat sterk kostenbesparend kan werken en tevens (verdere) verslechtering van de groeiomstandigheden voor de bomen kan voorkomen. De kosten voor omvorming die te maken hebben met overige problemen zoals genoemd in hoofdstuk 2 bedragen: Vervanging lei/vormbomen 155 stuks 600,00 93.000,00 Verwijderen lei/vormbomen 40 stuks 250,00 10.000,00 Dunningen 70 stuks 250,00 17.500,00 Totaal 120.500,00 Kosten voortvloeiend uit realiseren wensbeeld. Voor het realiseren van het wensbeeld is aanplant van een boomstructuur langs de Loonsedijk, Gaete en Horenhilsedijk gewenst. Voor het realiseren van een laanbeplanting langs deze dijk moet gerekend worden met aanplant van 300 bomen met een plantafstand van 15 meter tussen de bomen. Aanplant 300 stuks 350,00 105.000,00 Eindconcept 15-5-2008 36
5.3 Veranderingen beheerkosten De in paragraaf 5.2. genoemde veranderingen leiden tevens tot aanpassingen in de beheerkosten. Voor de directe onderhoudskosten van diverse categorieën bomen wordt met de volgende normbedragen gewerkt: Jonge en halfwas bomen (begeleidingssnoei) Volwas bomen (onderhoudssnoei) Lei- en vormbomen 5,00 per boom per jaar 15,00 per boom per jaar 40,00 per boom per jaar De mutaties voor het beheer zijn als volgt: 155 lei- en vormbomen worden vervangen door jonge aanplant 40 lei- en vormbomen vervallen 70 jonge en halfwasbomen vervallen bij dunningen 300 jonge bomen worden toegevoegd De mutaties voor de onderhoudskosten zijn als volgt: Vervangen 155 lei- en vormbomen door jonge bomen - 5.425,00 per jaar Vervallen 40 lei- en vormbomen - 1.600,00 per jaar Vervallen 70 jonge en halfwasbomen - 350,00 per jaar Toegevoegd 300 jonge bomen + 1.500,00 per jaar Totaal besparing - 5.875,00 per jaar Door de hierboven genoemde aanpassingen zullen niet alleen de onderhoudskosten licht verminderen, maar zullen met name niet duurzame situaties die veelvuldig voor overlast en klachten zorgen worden weggenomen. 5.4 Prioritering omvorming en renovatie De gewenste maatregelen worden natuurlijk niet allemaal tegelijk uitgevoerd. Allereerst zullen die locaties worden aangepakt waarbij, door relatief beperkte ingrepen, op de reguliere beheerkosten bespaard kan worden. Hierdoor ontstaat financiële ruimte om ook locaties aan te pakken waarvoor grotere budgetten noodzakelijk zijn. Dus is de eerste prioriteit: 1. het uitvoeren van de noodzakelijke dunningen langs: - de Fazantenlaan in Made, - de Dorpsstraat in Wagenberg en - de Vlasweel in Terheijden. 2. het verwijderen en deels vervangen van overbodige leibomen op de locaties zoals vermeld in bijlage 2. Voor het oplossen van de problemen ten aanzien van de groeiplaatsomstandigheden zal een koppeling gemaakt moeten worden met de planning voor groot onderhoud en renovaties bij de afdeling civiel om de uitvoering budgettair mogelijk te maken. Eindconcept 15-5-2008 37
5.5 Organisatorische zaken Het bomenbeleid wordt uiteindelijk in de uitvoering gemaakt. Het is daarom van groot belang dat dit over langere tijd door dezelfde mensen / partijen wordt gedaan. 5.5.1 Algemeen Het bomenbeleid wordt uitgevoerd door de beleidsmedewerker Groen. De voorman van de bomenploeg is de specialist op het gebied van bomen. De aanwezigheid en beschikbaarheid van een dergelijke specialist is één van de voorwaarden voor het juist uitvoeren van het bomenbeleid. 5.5.2 Huidige organisatie Actuele situatie bomenteam De voorbereiding van het uitvoeren van het beheer en onderhoud ligt in handen van het bomenteam. Dit team bestaat uit een voorman en twee buitendienstmedewerkers. Zij stellen samen een onderhoudsplan op en vullen dit eventueel aan met zaken die uit klachten/verzoeken naar voren komen. Een deel van het onderhoud wordt uitbesteed: wanneer er klimmend gesnoeid moet worden of er zeer specialistische kennis nodig is. Daarnaast wordt werk ook uitbesteed omdat er te weinig personele uren beschikbaar zijn. De twee uitvoerende leden van het team zijn hun kennis aan het vergroten door opleidingen op bomengebied. Deze opleiding omvat niet alleen het snoeien van bomen maar ook soortherkenning en herkennen van ziekten en plagen. Na deze opleiding zal de kennis in het team op hoog niveau zitten; zij vormen een belangrijke schakel in het juist uitvoeren van het bomenbeleid. Actuele situatie wijkteams De wijkteams hebben o.a. als taak het stamopschot te verwijderen en kleine bomen te vellen en op te ruimen. Daarnaast leveren zij indien nodig hand- en spandiensten. Zij hebben een dagcursus gehad in begeleidingssnoei, kettingzaag en het vellen van kleine bomen. Zes personen van de buitendienst krijgen dit jaar nog een cursus hoogwerker. Advies, taakverdeling bomenploeg/wijkteams Het professioneel specialistisch werk dient door het bomenteam uitgevoerd te worden. Bulkwerk kan samen met wijkteams. Dit onder aanvoering van een bomenman. Indien het bulkwerk niet in zijn geheel in eigen beheer uitgevoerd kan worden de resterende werkzaamheden uitbesteden. Advies verdeling uitbesteden/zelfdoen Het bomenteam is relatief klein t.o.v. de hoeveelheid bomen (20.000) waarvan een groot deel intensief onderhouden moet worden (vorm- en leibomen). Dit is door het bomenteam niet haalbaar. Ervan uitgaande dat de wijkteams geen tijd hebben voor de bomen is het aan te bevelen om het bomenteam uit te breiden met personele uren. Een aanvullende mogelijkheid is om dat deel van het werk, dat sneller en goedkoper door derden gedaan kan worden, uit te besteden. Denk hierbij aan specialistische snoei van grote bomen, waarbij geklommen moet worden, of het snoeien van grote aantallen bomen in het buitengebied. Actuele prioritering Het belangrijke en noodzakelijke onderhoud van de vorm- en leibomen krijgt van het bomenteam meestal de prioriteit boven de begeleidings- en onderhoudssnoei van de gewone bomen. Deze komt hierdoor op de tweede plaats en wordt niet of te laat uitgevoerd. Door deze achterstallige snoei worden de kosten van onderhoud hoger. Een achterstallige boom snoeien kost al snel tweemaal zoveel. Daarna kan het voorkomen dat de achterstand niet in één snoeibeurt maar in meerdere beurten opgelost moet worden. In de ergste gevallen moet de boom vervangen worden, dit is kapitaalvernietiging (aankoop, planten, water geven en snoeien van de boom). Eindconcept 15-5-2008 38
5.5.3 Gewenste organisatie Voor het plannen van uitvoering en uitbesteden van snoei kan met volgende prioriteitenreeks gewerkt worden. De werken bovenaan de lijst hebben de hoogste prioriteit en moeten dus zeker uitgevoerd worden, bij voorkeur door het eigen bomenteam. Wanneer het bomenteam onvoldoende uren en/of middelen ter beschikking heeft kunnen de overblijvende werkposten uitbesteed worden. 1. Oplossen van problemen en calamiteiten; 2. Begeleidingssnoei van de bomen welke op beeld zijn; 3. Achterstallige & verwaarloosde begeleidingssnoei; 4. Onderhoudssnoei. 5. Onderhoud vorm- en leibomen; Conclusie: In de huidige situatie (beschikbare uren/budgetten, aantal bomen en verhouding vorm- en gewone bomen) zou overwogen kunnen worden om kwaliteit voorrang te geven boven kwantiteit. Ofwel: het aantal te onderhouden bomen te verminderen. Organisatie en samenwerking bij renovatieprojecten Momenteel is het in Drimmelen gebruikelijk om een boom die overlast veroorzaakt door een (te) grote kroon, in eerste instantie niet te kappen, maar te kandelaberen.. Dit kan een duurzame oplossing zijn (zie foto Wagenstraat in Wagenberg), maar is duurder dan gewoon onderhoud. Eventueel worden deze bomen wel gekapt als de straat gerenoveerd wordt, er wordt dan werk met werk gemaakt. Dit wordt helaas letterlijk wel eens vergeten. Om dat te voorkomen kan de lijst met te renoveren bomen uit het volgende hoofdstuk worden gecombineerd met de renovatieplannen van de afdeling wegen. Door de lijst jaarlijks samen te vernieuwen, blijft deze onder de aandacht. Bij vragen van bewoners kan dan ook aangegeven worden welke straten er wanneer gerenoveerd worden. Een kanttekening wat betreft het kandelaberen van bomen. Kostentechnisch is dit een dure onderhoudsvorm. Een volwassen gekandelaberde boom wordt iedere drie jaar gesnoeid, terwijl een niet gekandelaberde boom eens per 5 jaar gesnoeid wordt. Daarbij wordt er bij een gekandelaberde boom meer hout verwijderd, wat ook weer afgevoerd en gestort moet worden. Anderzijds is het soms een duurzame oplossing, volwassen bomen hoeven niet worden gekapt en kunnen nog jaren goed functioneren. Een goed voorbeeld hiervan is de Wagenstraat in Wagenberg (zie foto). Organisatie en samenwerking bij nieuwe projecten Bij het maken van nieuwe plannen, van het plaatsen van een kabelhuisje tot het ontwikkelen van een nieuwe wijk, is het van belang om vanaf het begin de belangen van het groen en de bomen te kunnen behartigen. Vaak wordt de afdeling groen pas betrokken bij de planvorming als deze alleen ingevuld moet worden voor de kapvergunning en het inplanten van het terrein. Dit is vaak te wijten aan de beperkte kennis over bomen en het niet kennen van de randvoorwaarden voor een kwalitatief goed bomenbestand. Door regelmatig overleg met de afdeling Grondgebied wordt tegenwoordig de vakdiscipline groen al in een vroeg stadium betrokken bij de planvorming. Het is de bedoeling dat voortaan de boomeffectanalyse zoals beschreven in 4.2.3. verplicht uitgevoerd wordt. Eindconcept 15-5-2008 39
Door het tijdig doorgeven van de geplande woningbouw of projectontwikkeling tijdig kunnen tijdig de randvoorwaarden voor bomen ingebracht worden en geanticipeerd worden op het huidig beheer. Praktijkvoorbeeld Gemeente Sint Anthonis In de gemeente werd regelmatig de afdeling groen te laat betrokken bij nieuwbouwplannen. Een reden hiervoor was dat de initiërende afdeling niet wist dat er belangen voor groen lagen. Oplossing: Op het formulier voor de aanvraag van een bouwvergunning dat langs diverse afdelingen gaat van burgerzaken tot civiel, staat nu ook de afdeling groen. Zij controleren de bestemming, groenstructuur, enz. Zij kunnen hierdoor anticiperen op veranderingen. Om de mogelijkheden voor aanplant, beheer en behoud van bomen goed in te kunnen zetten, is een ruime kennis nodig. De laatste 10 jaar is de kennis op bomengebied ingrijpend veranderd. Ook de techniek heeft een hoge vlucht genomen. Bomen kunnen nu langer blijven staan op een beperkte groeiplaats door het toepassen van speciale ondergrondse constructies of groeiplaatsinrichting. Op de afdeling Openbare Werken is deze kennis aanwezig en wordt waar nodig toegepast. Eindconcept 15-5-2008 40