ondersteuningsbehoeften m a t r i x Handleiding, versie 141113 De ondersteuningsmatrix is een product van Samenwerkingsverband VO-VSO Nijmegen e.o. en mag niet worden gebruikt of verspreid zonder toestemming van het SWV VO-VSO Nijmegen e.o.
Inhoudsopgave Inleiding 3 1. De Ondersteuningsbehoeftenmatrix 4 1.1 Domeinen en Niveaus 5 1.1.1 Indeling in domeinen en niveaus 5 1.1.2 Definiëring van de domeinen 6 1.1.3 Indeling in niveaus 7 1.1.4 Scoren op verschillende niveaus in verschillende domeinen 8 2. Stappen bij het gebruik de ondersteuningsbehoeftenmatrix 9 3. De ingevulde matrix 11 3.1 Het scoreformulier 11 3.2 Interpretatie van de Matrix 12 4. De ondersteuningsbehoeftenmatrix 13 141113 Matrixboekje Pagina 2 van 20
Inleiding De ondersteuningsbehoeftenmatrix is een instrument waarmee de ondersteuningsbehoefte van een leerling in het v(s)o in beeld wordt gebracht, met als doel te bepalen welke ondersteuning een leerling in het vo nodig heeft om een beoogd diploma te behalen. Een leerling heeft immers als hij/zij van het basisonderwijs komt, een diplomaperspectief. Wordt dat perspectief niet bereikt, dan is er mogelijk ondersteuning nodig. De ondersteuningsbehoeftenmatrix is gebaseerd op de Matrix of Services 1 : een instrument dat in Florida (USA) wordt gebruikt om behoeften aan ondersteuning en de hoogte van de bijbehorende financiële middelen te bepalen. Daarnaast speelde handelingsgericht werken een belangrijke rol bij het ontwerpen van de ondersteuningsbehoeftenmatrix. De behoeften zijn immers zo geformuleerd dat ze omgezet kunnen worden in handelingen. De ondersteuningsbehoeftenmatrix is een inventarisatie-instrument dat een rol speelt in het gesprek met het Ondersteuningsplatform. Dit gesprek is leidend in het al dan niet aanvragen van een ondersteuningspakket of voor een toelaatbaarheidsverklaring voor het vso. In hoofdstuk 1 wordt ingegaan op het doel van de ondersteuningsbehoeftenmatrix. De ondersteuningsbehoeftenmatrix is ingedeeld in domeinen en niveaus. In paragraaf 1.2 wordt toegelicht welke domeinen de matrix kent en wat het onderscheid in niveaus is. In hoofdstuk 2 wordt het gebruik van de ondersteuningsbehoeftenmatrix in stappen uitgelegd. De wijze waarop de matrix wordt gescoord en kan worden geïnterpreteerd komt in hoofdstuk 3 aan bod. In dit proces speelt het gesprek met het Ondersteuningsplatform een centrale rol. Ter afsluiting bevat hoofdstuk 4 bevat de ondersteuningsbehoeftenmatrix. 1 Bij de Matrix of Services van het Florida Department of Education wordt uitgegaan van de vraag wat een leerling daadwerkelijk nodig heeft. (zie handboek op http://www.broward.k12.fl.us/studentsupport/ese/pdf/matrixhandbook6-13-12.pdf) 141113 Matrixboekje Pagina 3 van 20
1. De Ondersteuningsbehoeftenmatrix Als een leerling op het vo start, is er de verwachting dat de leerling - te zijner tijd - een diploma zal behalen, bijvoorbeeld het diploma vmbo-k of het diploma havo. Deze verwachting is gebaseerd op de prestaties in en het advies van de po-school. Om aan de verwachting te kunnen voldoen, worden leerlingen bij hun onderwijsleerproces ondersteund. Elke leerling ontvangt tijdens zijn/haar onderwijs ondersteuning. Dit noemen we de basisondersteuning. Bij basisondersteuning moet gedacht worden aan de begeleiding die een leerling krijgt van mentor, afdelingsleider en team van onderwijzenden. Voor het overgrote deel van de leerlingen is de basisondersteuning voldoende. Die basisondersteuning is in het schoolondersteuningsprofiel van elke school beschreven en terug te vinden op de websites van de scholen van het Samenwerkingsverband Nijmegen VO-VSO Nijmegen e.o. Extra ondersteuning heeft een kleiner deel van de leerlingen nodig om aan de verwachtingen te kunnen voldoen. De basisondersteuning is dan niet voldoende om het beoogde doel (het diploma) te bereiken. Deze leerlingen hebben meer ondersteuning nodig: extra ondersteuning. Deze extra ondersteuning wordt vooral eerst gegeven op de reguliere vo-scholen. Een deel van de groep leerlingen die extra ondersteuning nodig heeft, heeft dusdanig veel ondersteuning nodig dat onderwijs in het OPDC (Flex College) of in het speciaal onderwijs noodzakelijk is. In de ondersteuningsbehoeftenmatrix is de ondersteuning die leerlingen nodig hebben om hun doel te halen, geformuleerd in behoeften. Om het gestelde doel te halen heeft een leerling als het ware ondersteuningsbehoeften. Als aan die behoeften voldaan wordt, kan door de leerling het ontwikkelingsperspectief worden waargemaakt. De ondersteuningsbehoeften zijn handelingsgericht geformuleerd. Het handelen in de dagelijkse onderwijspraktijk is leidraad geweest bij het formuleren van de onderwijsbehoeften. Het handelen is immers het spiegelbeeld van de behoefte. 141113 Matrixboekje Pagina 4 van 20
1.1 Domeinen en Niveaus In de ondersteuningsbehoeftematrix zijn de mogelijke ondersteuningsbehoeften bijna uitputtend opgesomd. De behoeften zijn niet tot in detail opgesomd en zijn in algemene bewoordingen beschreven. Alle denkbare ondersteuningsbehoeften van allerlei leerlingen zijn in de matrix bijeen gezet. Die ondersteuningsbehoeften zijn handelingsgericht geformuleerd. Sommige ondersteuningsbehoeften zijn zo geformuleerd dat men concreet weet welke handeling verricht moet worden. Een simpel voorbeeld: een leerling heeft een maatje/ buddy nodig om zijn of haar schooltas mee te nemen van het ene naar het andere lokaal. Veel ondersteuningsbehoeften vragen echter nog om een nadere concretisering, bijvoorbeeld: meerdere keren per week een begeleidingsmoment waarin opvallend (externaliserend) gedrag wordt besproken. 1.1.1 Indeling in domeinen en niveaus De ondersteuningsbehoeften zijn in de matrix niet alleen opgesomd, maar tevens ingedeeld in domeinen en niveaus. De ondersteuningsbehoeften van leerlingen zijn in vijf (plus één) domeinen ondergebracht: 1. Organisatie van het onderwijs 2. Leren leren 3. Sociaal en emotioneel functioneren 4. Praktische redzaamheid 5. Communicatie 6. Noodzakelijke samenwerking met externe partners (waaronder bv. jeugdhulpverlening) Deze domeinen zijn dekkend voor de ondersteuning die vanuit de school geboden kan worden. Een uitzondering vormt het domein noodzakelijke samenwerking met externe partners. Dit domein doelt niet direct op concrete ondersteuningsbehoeften. Echter de acties in dit domein kunnen wel als voorwaarde gezien worden voor het succesvol bieden van passend onderwijs aan de betreffende leerling. 141113 Matrixboekje Pagina 5 van 20
Domeinen Organisatie van het onderwijs Leren leren Sociaal en emotioneel functioneren Praktische Redzaamheid Communicatie Niveau 1 Basisondersteuning basisondersteuning basisondersteuning basisondersteuning basisondersteuning Wanneer er m.n. in de voorwaardelijke sfeer een aantal zaken geregeld zijn voor de leerling, kan deze goed functioneren binnen de school. Wekelijkse, kortdurende en/of tijdelijke ondersteuning op het gebied van instructie, taakaanbod en het plannen en organiseren Niveau 2 Wekelijkse, kortdurende en/of incidentele begeleiding en toezicht gericht op het gedrag en/of aparte gedragsregels en afspraken voor de leerling Toezicht bij ADL-vaardigheden en/of medicatiegebruik, medische protocollen, en/of lichte aanpassingen van opdrachten gericht op motorische problematiek Er wordt bewust stilgestaan bij het aanbieden en begrijpen van mondelinge informatie en taal wordt visueel ondersteund, al dan niet door de inzet van hulpmiddelen. De onderwijsleeromgeving, het rooster en/of de wijze van toetsen moet gedeeltelijk aangepast worden aan de specifieke ondersteuningsbehoeftes van de leerling. Voor meerdere vakken, meerdere keren per week ondersteuning bij instructie, taakaanbod en plannen en organiseren, of gedurende een korte periode intensieve(re) training van vaardigheden. Niveau 3 Meerdere keren per week begeleidingsmomenten en toezicht gericht op het gedrag of gedurende een korte periode intensieve(re) training van vaardigheden op dit gebied. De zelfstandigheid bij ADLvaardigheden, het verplaatsen of het uitvoeren van motorische handelingen is beperkt(er) en vraagt om ondersteuning en/of de inzet van speciale hulpmiddelen. Meerdere keren per week ondersteunig bijhet aanleren van gespreksvaardigheden en communicatieregels, inzet ondersteunende communicatiemiddelen en aangepast aanbieden van mondelinge informatie. De onderwijsleeromgeving moet volledig aangepast zijn op de individuele ondersteuningsbehoeftes van de leerling Bij vrijwel alle vakken dagelijkse, intensieve ondersteuning op het gebied van instructie, taakaanbod en plannen en organiseren Niveau 4 Een zeer voorspelbare, gestructureerde onderwijssituatie met ruimte voor regelmatige individuele begeleiding en toezicht bij en invulling van vrijere situaties Afhankelijkheid van derden bij ADL-vaardigheden en/of verpleegkundige ondersteuning en/of is afhankelijk van specialistische hulpmiddelen Een leerlomgeving waarin taal expliciet wordt aangeleerd en voortdurende alternatieve comunicatie (gebaren, spraakcomputer, PECS, etc.) beschikbaar is. Indeling in domeinen en niveaus binnen de matrix 1.1.2 Definiëring van de domeinen Hieronder worden de verschillende domeinen van de ondersteuningsbehoeftenmatrix gedefinieerd. 1. Organisatie van het onderwijs Organisatorische zaken en voorwaarden in de onderwijsomgeving die nodig zijn om een leerling deel te kunnen laten nemen aan het onderwijsleerproces. 2. Leren leren De begeleiding die een leerling nodig heeft om de lesstof op een efficiënte en effectieve wijze te verwerken en om leeractiviteiten uit te voeren. Het gaat onder meer om studeervaardigheden, studieplanning, geheugentechnieken, gebruik van naslagwerken (atlas, woordenboek), onderscheid maken tussen hoofd- en bijzaken, samenvatten en schema`s opstellen. 3. Sociaal en emotioneel functioneren De ondersteuning die een leerling nodig heeft om met zichzelf en anderen om te gaan Deze ondersteuning heeft als doel dat het onderwijsleerproces uitgevoerd kan worden. 4. Praktische redzaamheid De ondersteuning, begeleiding en hulpmiddelen die een leerling nodig heeft om aan het onderwijsleerproces deel te kunnen nemen. De begeleiding is gericht op de leerling zelf. 141113 Matrixboekje Pagina 6 van 20
Wanneer de begeleiding is gericht op de relatie met de ander, dan kunnen deze ondersteuningsbehoeftes worden ondergebracht onder het domein sociaal en emotioneel functioneren. 5. Communicatie De ondersteuning die een leerling nodig heeft bij het communiceren om aan het onderwijsleerproces te kunnen deelnemen. 1.1.3 Indeling in niveaus Naast de indeling in domeinen zijn de ondersteuningsbehoeften ook ingedeeld in vier niveaus. De niveaus verschillen van elkaar door een oplopende mate van intensiteit van ondersteuning, door het steeds specialistischer worden van de ondersteuning en ondersteuningsaanbod. Wat betreft intensiteit start het niveau bij maandelijkse begeleiding op de vo-school en eindigt het bij begeleiding in het speciaal onderwijs. Naarmate de niveaus hoger/zwaarder worden, wordt de ondersteuning van een leerling uitgevoerd door meer specialistische medewerkers. Niveau 1: Een leerling heeft geen extra ondersteuningsvragen in een (of meerdere) domein(en) Een leerling kan zelfstandig of met de basisondersteuning van de school functioneren. Bijvoorbeeld: een leerling heeft geen enkel probleem met de leerstofverwerking en heeft dus geen ondersteuningsvraag. Niveau 2: Een leerling heeft lichte ondersteuningsvragen in een (of meerdere) domein(en) Dit zijn ondersteuningsvragen waarop een vo-school antwoord dient te geven. Bijvoorbeeld: een leerling heeft ondersteuningsvragen in verband met teruggetrokken gedrag. Hij/zij wordt kortdurend begeleid op het gebied van de sociale vaardigheden door bijvoorbeeld de mentor of ondersteuner. Niveau 3: Een leerling heeft zware ondersteuningsvragen in een (of meerdere) domein(en) Deze ondersteuningsvragen worden beantwoord met specialistische ondersteuning, speciale hulpmiddelen en/ of extra begeleidingstijd. Bijvoorbeeld: een leerling heeft een webchair en een aangepast rooster met studiebegeleiding nodig om op school te functioneren. Deze leerling ontvangt hiertoe een ondersteuningspakket. Niveau 4: Een leerling heeft in een (of meerdere) domein(en) ondersteuningsvragen die de school niet kan beantwoorden. Een leerling met deze ondersteuningsvragen kan meestal niet op een reguliere school functioneren. Deze leerling gaat (tijdelijk) naar een vso-school of wordt (tijdelijk) geplaatst op een voorziening van het Samenwerkingsverband V(S)O Nijmegen e.o. Bijvoorbeeld: een leerling heeft een prikkelarme werkruimte en voortdurend toezicht in een kleine groep nodig. 141113 Matrixboekje Pagina 7 van 20
1.1.4 Scoren op verschillende niveaus in verschillende domeinen In de praktijk is het niet uitzonderlijk dat een leerling in verschillende domeinen op verschillende niveaus scoort. Zo kan een leerling in een domein op niveau 1 scoren (hij/zij heeft geen ondersteuning nodig), en tegelijkertijd in een ander domein op niveau 4 uitkomen (de leerling vindt de meest passende onderwijsplek in het vso). Denk bijvoorbeeld aan een leerling met een lichamelijke beperking: deze leerling hoeft geen vragen in het domein sociale en emotionele ontwikkeling te hebben, maar heeft waarschijnlijk wel ondersteuningsvragen in het domein praktische redzaamheid en organisatie van het onderwijs. Per domein kan dus in een ander niveau gescoord worden. In het gesprek tussen het Ondersteuningsplatform 2 en alle betrokkenen (school, ouders, leerling, etc.) over de ingevulde Ondersteuningsbehoeftenmatrix zal de noodzaak tot en de aard van de eventueel noodzakelijke vorm van extra ondersteuning verder uitgewerkt worden. 2 Het Ondersteuningsplatform is het orgaan van het samenwerkingsverband dat in gesprek gaat met de scholen over de ondersteuning die leerlingen nodig hebben. Na invulling van de matrix geeft het Ondersteuningsplatform advies over het toekennen van een toelaatbaarheidsverklaring of een ondersteuningspakket. 141113 Matrixboekje Pagina 8 van 20
2. Stappen bij het gebruik de ondersteuningsbehoeftenmatrix De volgende stappen wordt doorlopen bij het in beeld brengen van de ondersteuningsbehoeften van de leerling. (Bij het doorlopen van dit proces zijn de school, het ondersteuningsplatform, de ouders en de leerling betrokken.) 1. Wat is het onderwijsperspectief (diploma) van de leerling? Bij perspectief moet gedacht worden aan het te behalen diploma, op basis van het advies van de po-school. Ook in het vo is er meestal een keuzemoment: aan het eind van de brugperiode. 2. Heeft de leerling extra ondersteuning nodig om het gestelde perspectief te bereiken? Als het beoogde perspectief niet behaald kan worden, is de vraag wat een leerling aan ondersteuning nodig heeft om het wel te behalen. Met andere woorden: wat zijn de ondersteuningsbehoeften van de leerling? 3. Geen extra ondersteuning geen ondersteuningsbehoeftenmatrix De leerling heeft voldoende aan de basisondersteuning van de vo-school. 4. De leerling behoeft extra ondersteuning invullen van de ondersteuningsbehoeftenmatrix Er zijn twee momenten waarbij aanleiding is voor het werken met de Matrix: A. Een leerling gaat van het po, sbo, so naar het vo of vso. Op grond van de onderwijsgeschiedenis van de leerling in het po, sbo of so wordt verwacht dat het beoogde perspectief bereikt wordt als de leerling ook in het vo extra ondersteuning krijgt. B. Er is handelingsverlegenheid in het vo. De basisondersteuning en ondersteuning op niveau 2 in het vo is niet meer voldoende: extra ondersteuning is noodzakelijk. 5. Mentor, Intern Begeleider/ Zorgcoördinator, Ondersteuner vullen, bijgestaan door Ondersteuningsplatform, de matrix in Het invullen van de Matrix gebeurt op basis van het dossier van de leerling. Immers zal uit het dossier duidelijk moeten worden dat de school reeds diverse handelingen heeft verricht om de leerling zo goed mogelijk te ondersteunen, maar dat dit niet voldoende is om aan de ondersteuningsbehoefte van de leerling te voldoen. 6. Bronnen bij het invullen Dossier, inclusief ontwikkelingsperspectiefplan (OPP) Onderzoeken 141113 Matrixboekje Pagina 9 van 20
7. Ondersteuningsplatform geeft een advies aan de Commissie Toewijzing Ondersteuning (CTO). Het Ondersteuningsplatform geeft de CTO een advies over de aard en omvang van de noodzakelijke extra ondersteuning en levert de ingevulde matrix met het dossier/ onderzoeken aan bij de CTO. 8. De CTO kent een ondersteuningspakket of toelaatbaarheidsverklaring toe of wijst het verzoek voor een ondersteuningspakket of toelaatbaarheidsverklaring af. 141113 Matrixboekje Pagina 10 van 20
3. De ingevulde matrix De Matrix (hoofdstuk 4) wordt digitaal ingevuld. Voordat begonnen kan worden met invullen moet de matrix worden opgeslagen onder de naam en de geboortedatum van de leerling. Per domein en per niveau wordt vervolgens aangevinkt wat de ondersteuningsbehoeften zijn van een leerling om het beoogde perspectief te kunnen bereiken. Wanneer de matrix is ingevuld, kan er een scoreformulier aangemaakt worden. 3.1 Het scoreformulier Het scoreformulier geeft een snel en globaal inzicht in de ondersteuningsbehoeften van een leerling. Er wordt aangegeven hoeveel items gescoord zijn van het totaal van en niveau per domein. Daarnaast wordt op het formulier in percentages een totaaloverzicht van de scores weergegeven. 141113 Matrixboekje Pagina 11 van 20
3.2 Interpretatie van de Matrix Het Ondersteuningsplatform gaat in gesprek met de school van herkomst van de leerling: samen interpreteren zij de ondersteuningsbehoeftenmatrix. Dit gebeurt in twee fases: Ten eerste wordt er gekeken naar het scoreformulier. Op basis van het scoreformulier wordt een eerste indruk verkregen. Zo kan eventueel snel gezien worden in welke domeinen de leerling ondersteuning nodig heeft en op welke niveaus. Ten tweede wordt naar aanleiding van de ingevulde domeinen van de matrix concreter gemaakt welke ondersteuning een leerling nodig heeft. Er wordt gekeken welke ondersteuning door de school zelf geboden kan worden en al geboden is, wat door de ondersteuner van de school gedaan kan worden en wat er dan eventueel nog aanvullend nodig is. Op basis van deze interpretaties in relatie tot het ontwikkelingsperspectiefplan van de leerling (OPP) geeft het ondersteuningsplatform over deze aanvraag een advies over de aard en de omvang van de noodzakelijke extra ondersteuning aan de Commissie Toewijzing Ondersteuning. Vervolgens zal de onafhankelijke Commissie Toewijzing Ondersteuning dit advies bekrachtigen of afwijzen. 141113 Matrixboekje Pagina 12 van 20
4. De ondersteuningsbehoeftenmatrix 141113 Matrixboekje Pagina 13 van 20
141113 Matrixboekje Pagina 14 van 20
141113 Matrixboekje Pagina 15 van 20
141113 Matrixboekje Pagina 16 van 20
141113 Matrixboekje Pagina 17 van 20
141113 Matrixboekje Pagina 18 van 20
141113 Matrixboekje Pagina 19 van 20
141113 Matrixboekje Pagina 20 van 20