Proefwerk Wetenschapsfilosofie Duur 50 minuten Dit proefwerk telt zes opgaven. Je kunt 19 punten verdienen. Heel veel succes! Opgave 1 (dyslectici overslaan) Wie schreef? (filosofen kunnen meer dan eens voorkomen) a) (1p)Normale wetenschap, de activiteit waarmee de meeste wetenschappers onvermijdelijk hun meeste tijd aan besteden, is gebaseerd op de aanname dat de wetenschappelijke gemeenschap weet hoe de wereld in elkaar steekt. b) (1p)Confirmaties hebben alleen waarde, als zij het gevolg zijn van riskante voorspellingen, dat wil zeggen als wij een gebeurtenis hadden verwacht die niet met de theorie in overeenstemming was geweest, wanneer wij door de theorie in kwestie niet op betere gedachten waren gebracht. c) (1p)Onweerlegbaarheid is geen deugd van een theorie (zoals de mensen vaak denken), maar een ondeugd. d) (1p)Waarover men niet kan spreken, daarover moet men zwijgen. Opgave 2 Darwin s Dangerous Idea Het jaar 2009 is het Darwin jaar. Het is nu 150 jaar geleden dat Darwin zijn The Origin of Species publiceerde. Bovendien is het 200 jaar geleden dat Darwin werd geboren. Van 1831-1836 reisde Darwin aan boord van The Beagle. Tijdens deze reis deed Darwin observaties die hem op het spoor zetten van zijn evolutietheorie: onder invloed van natuurlijke selectie ontstaan soorten door afsplitsing uit andere soorten. 1
Aan de natuur ligt geen plan of doel ten grondslag, maar de soorten die we vandaag de dag zien, zijn het resultaat van toeval en het zogenaamde survival of the fittest. a) (1p) Leg uit op welke manier Darwins theorie een radicaal andere verklaringswijze inhoudt over de natuurlijke werkelijkheid dan de Aristotelische verklaringswijze. b) (1p) Leg uit of je volgens Kuhn kunt stellen dat Darwins theorie een vooruitgang is ten opzichte van Aristoteles. De wetenschapsfilosoof Karl Popper noemt het Darwinisme een voorbeeld van een zogenaamde pseudowetenschap. c) (1p) Wat is het demarcatiecriterium tussen wetenschap en pseudowetenschap volgens Popper? Opgave 3 Het OM in de fout. Het Openbaar Ministerie (OM) is de afgelopen jaren meermalen negatief in het nieuws gekomen vanwege ernstige fouten in de opsporing. Het OM werd verweten in diverse zaken een tunnelvisie te hebben gehad. Als men eenmaal overtuigd was geraakt van de schuld van een bepaalde verdachte, leek men op zoek te gaan naar meer belastende feiten. Er werd meer bewijs verzameld voor het idee dat de verdachte schuldig was. Het idee dat de verdachte schuldig was bracht ook nieuwe belastende feiten aan het licht. Zoals we nu weten leidde deze zogenaamde tunnelvisie tot het ten onrechte veroordelen van Kees B voor de zogenaamde Schiedammer Parkmoord. 2
In de Schiedammer Parkmoord werden twee kinderen seksueel misbruikt. Een van de twee kinderen werd vermoord. De andere hield zich voor dood en overleefde zo. Voor deze zaak werd Kees B naar later bleek ten onrechte veroordeeld. In deze zaak tegen Kees B speelden verschillende factoren een rol in het tot stand komen van de overtuiging bij de betreffende Officier van Justitie dat Kees B de dader was. Kees B was eerder veroordeeld voor het seksueel misbruiken van kinderen, hij was in het park op het tijdstip van de moord. Tijdens zijn verhoor gaf hij toe dat hij in het park was op zoek naar seks. Bovendien bekende Kees B het misbruik en de moord. In een schitterend boek, Het OM in de fout, analyseert de Nijmeegse hoogleraar wetenschapsfilosofie Ton Derksen het optreden van OM, rechters, advocaten en wetenschappers die ingeschakeld werden voor hun expertise. Het boek kan ook gelezen worden als een pleidooi voor het invoeren van wetenschapsfilosofie als verplicht vak voor aankomende juristen. a) (2p) Welke twee bekende problemen in het verzamelen van kennis negeerden de Officieren van Justitie, rechters (en advocaten). Opgave 4 De zoektocht naar het Higgsdeeltje Het zogenaamde Higgsdeeltje houdt de gemoederen binnen de gemeenschap van fysici bezig. Op wikipedia vinden we de volgende uitleg over dit Higgsdeeltje of Higgs-boson. Higgs-boson Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie 3
Het Higgs-boson is een door Peter Higgs voorspeld maar nog niet waargenomen elementair deeltje. Het Higgs-boson is zeer fundamenteel: het moet bestaan om het standaardmodel van de deeltjesfysica kloppend te maken. Het is de drager van het Higgsveld, dat in het hele universum aanwezig zou zijn. Door de Higgs-bosonen krijgen alle andere deeltjes massa. Ze zijn echter nog nooit waargenomen. Volgens sommige nieuwe theorieën, in het bijzonder theorieën met supersymmetrie, zou er niet één soort Higgs-boson, maar een familie van verschillende Higgs-bosonen bestaan. Het Higgs-boson zal, indien het blijkt te bestaan, spin 0 hebben en zal vervallen via kanalen die goed voorspelbaar zijn. a) (2p) Leg uit of het Higgsdeeltje volgens de logisch-positivisten een wetenschappelijke entiteit kan zijn?betrek in je antwoord de demarcatiecriteria tussen wetenschap en pseudo-wetenschap van de logischpositivisten. In de wetenschapsfilosofie woedt al vele jaren een discussie over de vraag of de concepten van de wetenschap (zoals elektronen, protonen en Higgs-bosonen) ook daadwerkelijk bestaan. b) (2p) Geef een argument voor de realistische wetenschapsopvatting en geef een argument tegen de realistische wetenschapsopvatting. Opgave 5 De harde feiten. Op het internet kun je op dit moment op diverse plaatsen de actie `Terug naar je maker vinden. Deze actie keert zich tegen de actie om creationisme (de opvatting 4
dat God de wereld en alle organismen schiep) aandacht te geven op scholen. Initiatiefneemster Brechtje schrijft: Door de evolutietheorie te kwalificeren als geloof, en te eisen dat er hoor en wederhoor wordt toegepast in allerhande publicaties, van pers tot school- en studieboeken maken de creationisten vals gebruik van postmodernistische uitwassen, zoals overmatig relativeren van standpunten, stromingen en culturen. Ze doen net alsof dat geloof van ze op dezelfde eenzame hoogte staat als een decennialang uitbundig geteste theorie als de evolutietheorie. Maar dat is natuurlijk niet zo. (Weblog, Waterland, bezocht 2 maart 2009) Op de weblog van Waterland wordt hier door een andere blogger, Dick Pels, op gereageerd Ik ben het wel eens met die actie, maar niet met de gedachte dat je wetenschapstaal zo letterlijk mogelijk moet nemen. [ ] De scheiding tussen feiten en waarden is helemaal niet zo hard en scherp als positivistische wetenschappers denken. Dat is geen postmoderne onzin, maar een terechte relativering van het geloof in bewezen waarheid waar Brechtje ook in lijkt te geloven. (Weblog, Waterland, bezocht 2 maart 2009) 5
Dick Pels schrijft dat de scheiding tussen feiten en waarden is helemaal niet zo hard en scherp als positivistische wetenschappers denken. Deze uitspraak kan bevreemding wekken. Feiten spreken toch voor zich? Als een theorie niet overeenkomt met de feiten moeten we de theorie toch verwerpen? a) (2p) Leg uit waarom je met Quine in de hand kunt stellen dat feiten niet zo hard zijn als positivistische wetenschappers denken. b) (1p) Leg ook Quines visies over de verhouding relatie geloof-wetenschap uit. 6
Opgave 6 De objectiviteit van wetenschap Op de zogenaamde expertblog van de NRC woedt een discussie over de objectiviteit van wetenschap. Dr. Henk Jan Out, vice-president van Global Clinical Research schrijft: Wetenschap behoort per definitie objectief te zijn, maar wetenschappers zijn dat zelden. Zij worden niet lang niet altijd gedreven door een wetenschappelijke honger naar de waarheid. Ook secundaire belangen als carrière en persoonlijke roem spelen een rol. Hun denken wordt bovendien bepaald door heersende wetenschappelijke paradigma s. Veel wetenschappers met een rotsvaste overtuiging van hun gelijk over een bepaald onderwerp zullen moeite hebben nieuw onderzoek dat niet in overeenstemming is met hun visie objectief te beoordelen. a) (1p) Leg uit waarom de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek wel degelijk als objectief beschouwd kunnen worden. b) (2p) Volgens sommige filosofen is het streven naar objectiviteit juist een probleem. Noem twee redenen waarom het streven naar objectiviteit niet zozeer onmogelijk is, maar in zichzelf problematisch kan zijn. 7