De preconceptieraadpleging: Voorbereiding, implementatie en onderzoek dr. Ilse Delbaere Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde UGent Congresdag Unie Vlaamse Vroedvrouwen De preconceptieconsultatie Een bijzondere raadpleging voor elke vrouw die (elk koppel dat) in de nabije toekomst een zwangerschap plant en die door middel van screening, preventie, begeleiding en voedingsadvies bijdraagt tot een betere gezondheid in de periconceptie Doelgroep: Alle vrouwen en mannen op vruchtbare leeftijd met een zwangerschapswens in de nabije toekomst Primaire preventie Preconceptiezorg is momenteel weinig georganiseerd in Vlaanderen 1
Doel van de preconceptieconsultatie Gezondheidsvoorlichting en bevordering vóór organogenese Nieuwe impuls voor verbeteren van perinatale gezondheid Gezondheidsvoorlichting en bevordering voor organogenese Belangrijkste vitale organen zijn het kwetsbaarst in de eerste 8 weken van de zwangerschap (voor het eerste prenatale consult) Preventie van aandoeningen die de foetus kunnen aantasten Stabilisatie maternale aandoeningen (diabetes, epilepsie) Opsporen risicogedrag/risicosituaties Voorlichting in verband met schadelijke levensstijl (roken, medicatiegebruik, ) Screenen (genetische, psychiatrische, endocrinologische aandoeningen) Preventieve maatregelen: oa. Foliumzuur 2
Gezondheidsvoorlichting en bevordering voor organogenese Belangrijkste vitale organen zijn het kwetsbaarst in de eerste 8 weken van de zwangerschap (voor het eerste prenatale consult) Preventie van aandoeningen die de foetus kunnen aantasten Stabilisatie maternale aandoeningen (diabetes, epilepsie) Opsporen risicogedrag/risicosituaties Voorlichting in verband met schadelijke levensstijl (roken, medicatiegebruik, ) Screenen (genetische, psychiatrische, endocrinologische aandoeningen) Preventieve maatregelen: oa. Foliumzuur 3
Doel van de preconceptieconsultatie Gezondheidsvoorlichting en bevordering vóór organogenese Nieuwe impuls voor verbeteren van perinatale gezondheid Nieuwe impuls voor verbeteren van perinatale gezondheid 20 ste eeuw: belangrijke daling maternale en perinatale mortaliteit door verbetering van prenatale en postnatale zorg 4
5
it is not enough to worry about a pregnant woman s health only during her pregnancy or a child s health only after its birth (Atrash 2006) De preconceptieconsultatie van het UZ Gent 6
Doel van de preconceptieconsultatie van het UZ Gent Gezondheidsvoorlichting en bevordering vóór organogenese Nieuwe impuls voor verbeteren van perinatale gezondheid Opsporen van potentiële vruchtbaarheidsproblemen Onderzoek Opsporen van potentiële vruchtbaarheidsproblemen Doorverwijzen Afdeling Reproductieve Gezondheid Niet te vroeg Bij spontane, maar actieve pogingen om zwanger te worden: slechts 20% kans per maand op zwangerschap Na 1 jaar actieve pogingen is ongeveer 92% van de koppels zwanger. De helft van de overblijvende koppels heeft nog altijd kans op spontane zwangerschap. Niet te laat Vb. koppel van 37 jaar, geen actieve pogingen om zwanger te worden Vb.vrouw van 27, slechts 4 maal maandstonden per jaar Vb. vrouw van 24, kinderwens sinds 2 jaar Uitleg rond factoren die de vruchtbaarheid beïnvloeden 7
Onderzoek Binnen onderzoekslijn FREA Fertility and REproductive Awareness FREA (Freya, Freyr): Noorse godin van de vruchtbaarheid 4 luiken: Periconceptie: preconceptieconsultatie Kinderwens Reproductie: nature/nurture van reproductieve factoren bij tweelingzussen (in)fertiliteit: impact van determinanten van vruchtbaarheid op de perinatale uitkomst» Predoctoraal onderzoek Implementatie consultatie Binnen onderzoekslijn: FREA Januari 2010 April 2011 4 patienten/week Minimum 30 min./ patient Vroedvrouw + gynaecoloog 8
Richtlijnen Preconceptieadvies Domus Medica SOP Verloop consultatie Anamnese Algemene, medische, reproductieve en obstetrische anamnese Levensstijl van beide partners Lichamelijk onderzoek Klinisch onderzoek Labo Advies 9
SOP Follow-up Na twee weken wordt patiënte opgebeld Communicatie labowaarden + herhaling advies Mogelijkheid om vragen te stellen Labowaarden worden opgestuurd naar patiënte in functie van continuïteit van zorg Brief aan huisarts met labowaarden in bijlage Een jaar na de consultatie wordt de patiënte aangeschreven Hoe heeft de patiënte de consultatie ervaren? Zijn er tips voor verbetering? Is ze zwanger geworden? Hoe is de zwangerschap verlopen? Brieven aan huisartsen 10
Algemene anamnese Naam, leeftijd Naam partner, leeftijd partner Nationaliteit, taal, relatie, seksuele geaardheid Hoogste opleiding vrouw, beroep vrouw, beroep man Contact met gevaarlijke stoffen? Bloedgroep Lengte, gewicht, BMI Medische anamnese Huisarts, gynaecoloog Tijdstip laatste gynaecologisch consult? Cervixuitstrijkje, borstonderzoek < 2 jaar geleden? Overlopen lichaamsstelsels vrouw, man, familie Speciale aandacht voor diabetes, schildklierproblemen, vruchtbaarheidsproblematiek in de familiale anamnese, neuraalbuisdefecten en aangeboren afwijkingen 11
Reproductieve anamnese Menarche, cyclusduur, regelmatige cyclus? Duur en aspect menstruatie, dysmenorroe Dyspareunie? Anticonceptiegebruik Type? Sinds wanneer? Wanneer gestopt of van plan om te stoppen? Kinderwens: (sinds) wanneer? Actieve pogingen om zwanger te worden? Obstetrische anamnese Graviditeit Time to pregnancy Wijze bevruchting Complicaties Pariteit Verloop zwangerschap Verloop partus Geslacht, geboortegewicht, toestand kind Aard voeding Abortus Miskramen AAP Extra uteriene zwangerschap 12
Levensstijl beide partners Cafeïnegebruik Alcoholgebruik Nicotine Softdrugs/harddrugs Medicatiegebruik Indien abusus: stage of change? Geen intentie om te stoppen binnen 5 jaar Intentie om te stoppen binnen 5 jaar, maar niet in de eerstvolgende 6 maanden Intentie om te stoppen binnen 6 maanden Intentie om te stoppen binnen de maand Gestopt in de afgelopen 6 maanden Langer dan 6 maanden gestopt Lichamelijk onderzoek Bloeddruk Urine: proteïnurie, glucosurie Labo Cervixuitstrijkje en borstonderzoek indien > 2 jaar geleden 13
Labo Bloedgroep indien niet gekend Hematologie Erythrocyten Hematocriet Hemoglobine Leukocyten Thrombocyten Hormonologie Schildklierfunctie hcg en progesteron indien aangewezen Biochemie: Glucose Serologie HIV Hep B, hep C Cytomegalovirus Toxoplasmose Rubella Syfilis Varicella indien aangewezen Advies Risicogedrag en overgewicht aanpakken Informatie over medicatie, cafeïne, roken, alcohol, drugs en toxische stoffen Contact met zieke personen (CMV), ziektedragers (toxoplasmose, Hepatitis) of schadelijke onderzoeken (röntgen) vermijden Advies rond voeding Rauw vlees, rauwe groenten, zachte kazen, leverprodukten Maatregelen om vruchtbaarheid te bevorderen Uitleg rond cyclus en optimale tijdstip coïtus Vaginisme? Uitleg rond foliumzuur 14
Implementatie Implementatie 4 januari 2010: persbericht 12 januari 2010: eerste consultatie Veel belangstelling naar aanleiding van perscommunicatie Eind april 2010: Belangstelling blijft Informatiekanalen: Grote meerderheid naar aanleiding van persberichten (zelf gelezen of gecommuniceerd door familie of kennissen) Websites Doorverwezen door huisarts Nog geen mond aan mond reclame 15
Informatiebron PCC UZ Gent 15% 11% 6% 15% 6% 47% Media Internet Intranet Arts Omgeving Onthaal UZ 16
Profiel patiënten Profiel patiënten Leeftijd: Gemiddelde leeftijd: 29.6 jaar range: 21 45 13% 62% 1% 24% 20-24 j. 25-34 j. 35-44 j. > 45 17
Profiel patiënten Nationaliteit: 95% Belgisch Australisch Braziliaans Marokkaans Russisch Turks Profiel patiënten Vrouwen Mannen Beroep: 1 op 5 vrouwen uit zorgsector 72 62 3 9 4 3 1 13 4 1 1 4 11 7 18
Profiel patiënten Opleiding vrouwen: 43% 15% 42% Secundair Hogeschool Universiteit Profiel patiënten Pariteit 12% 3% 85% Nulliparae Primiparae Multiparae 19
Profiel patiënten Graviditeit 15% 10% 75% Nulligravidae Primigravidae Multigravidae Profiel patiënten Kinderwens: Bestaande Kinderwens (50%) Aantal maanden kinderwens <12: 28% 13-24: 11% 25-36: 4% > 36: 7% Onmiddellijke Kinderwens (28%) Toekomstige Kinderwens (22%) < 6: 19% 6-12: 3% 20
Profiel patiënten BMI 1% 15% 7% 4% < 18,5 18,5-25 > 25 73% > 30 > 40 Profiel patiënten: Rookgedrag vrouwen 1% 1% 7% 91% Niet-rokers Rookt sporadisch < 10 sig/dag 10-20 sig/dag 21
Profiel patiënten Alcoholgebruik vrouwen 5% 3% Gebruikt nooit alcohol 45% Weekendgebruik 47% 1 eenh/dag 2-4 eenh/dag Profiel patiënten Cafeïnegebruik vrouwen 12% 12% 14% 62% Gebruikt nooit cafeïne 1 eenh/dag 2 eenh/dag 3 eenh/dag 22
Profiel patiënten: Foliumzuurinname Neemt foliumzuur Neemt geen foliumzuur 30% 48% 70% 52% 100% Kinderwens bestaand Onmiddellijke kinderwens Kinderwens in de toekomst Profiel patiënten: Kennis foliumzuur Kennis rond foliumzuur Geen kennis 29% 44% 82% 71% 56% 18% Kinderwens bestaand Onmiddellijke kinderwens Kinderwens in de toekomst 23
Profiel patiënten: Informatiebron foliumzuur 5% 12% 4% 34% 5% Geen kennis 40% Arts Omgeving Eerder gehoord Media Weet het niet meer Profiel patiënten: serologie Patiënten met immuniteit Total 1% 53% 53% 99% 23% 24% CMV Toxoplasma gondii Rubella 24
Profiel patiënten Doorverwijzing 13% 4% 3% 1% 29% Specialisten* Afdeling Reproductieve Geneeskunde Gynaecoloog 13% Huisarts 16% 21% Dietist Tabakoloog Psycholoog Seksuoloog * Endocrinoloog, uroloog, geneticus, neuroloog, psychiater, cardioloog, gastro-enteroloog, radioloog Besluit: profiel van PCC patiënten UZ Gent Gemiddeld 30 jaar, nulligravida Hoger opgeleid, werk als bediende/in het onderwijs/ in de zorgsector Behoefte aan informatie vb. rond foliumzuur, infectieziekten, levensstijl Meestal bestaande kinderwens, 20% doorverwijzing naar ARG 25
Follow up Follow up Kanttekening: Respons van 42/74 patiënten (57%) 34/42 patiënten is zwanger geworden (81%) 2 patiënten die gevraagd werden hun levensstijl aan te passen 26
Follow up: Heeft de PCC als nuttig ervaren: 97,4% Wat was het meest nuttig? Geruststelling Doorverwijzing Info rond infectieziekten Advies rond menstruele cyclus Advies rond foliumzuur/ voeding Advies op maat Grondige info 0 2 4 6 8 10 12 Follow up: Wat kan beter? Behoefte aan informatiefolders Avondconsultatie Ik wist het meeste al Te lange wachttijd 0 1 2 3 4 5 27
Follow-up: Ik heb behoefte aan een folder rond (%) 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Menstruele cyclus Infectieziekten Vaccinaties Foliumzuur Aanbevolen voeding Eigen evaluatie PCC Intramuraal PCC: multidisciplinaire samenwerking Gynaecoloog, vroedvrouw, dietist, endocrinoloog, Uit het nieuws, uit het hart Hoe alle vrouwen bereiken? 28
Onderzoek Onderzoeksluik preconceptie/ kinderwens 1. In beeld brengen van preconceptiezorg in België 2. Onderzoek naar de noden van personen met een kinderwens 3. De incidentie van ongeplande zwangerschap nagaan en de associatie van ongeplande zwangerschappen met demografische en outcome factoren 4. Onderzoek naar het profiel, de motivaties en kennis van koppels die naar de preconceptie consultatie komen. Verschilt dit profiel van het profiel van koppels die de huisarts consulteren of van koppels die geen preconceptiezorg zoeken? 5. Richtlijnen rond voeding en levensstijl, aanbevolen vaccinaties, spontaan zwanger worden, stoppen met roken 6. Studie naar kennis rond vruchtbaarheid 7. Studie naar de motivatie om de kinderwens te vervullen 29
In beeld brengen van preconceptiezorg in België Wie biedt momenteel preconceptiezorg aan? Op welke manier wordt deze preconceptiezorg aangeboden? Welke richtlijnen worden gevolgd (en in welke mate?) Doel: samen met andere Europese partners (Zweden, Denemarken, Frankrijk, VK, Italië, Nederland) de preconceptiezorg in Europa in beeld brengen Methode: vragenlijst werd verstuurd naar vroedvrouwen, huisartsen en gynaecologen Algemene informatie (M/V, aantal jaren ervaring, ) Ervaring met preconceptiezorg Attitude tov preconceptiezorg Onderzoek naar de noden van personen met een kinderwens Ontwikkeling van een needs assessment instrument voor personen met een kinderwens Evaluatie van dit instrument door middel van een Delphi procedure Toepassing van het geëvalueerde instrument bij minstens 300 koppels die een zwangerschap plannen 30
De incidentie van ongeplande zwangerschap nagaan in België Bij een ongeplande zwangerschap is de voorbereiding minimaal In de VS is bij benadering 50% van de zwangerschappen ongepland, de incidentie in Europese landen is onvoldoende gekend Ontwikkeling van een vragenlijst om indirect na te gaan in hoeverre een zwangerschap gepland is. In deze vragenlijst worden eveneens demografische en levensstijlvariabelen meegenomen. Evaluatie van deze vragenlijst met de Delphi procedure Verspreiding van de vragenlijst in 10 prenatale centra bij minimum 400 personen (tijdens hun eerste prenatale bezoek) Incidentie van ongeplande zwangerschap in België nagaan, evenals de associatie met demografische en levensstijlfactoren en zwangerschapsoutcome. Onderzoek naar het profiel van vrouwen die naar de PCC komen Drie luiken: Onderzoek naar het profiel van vrouwen die de PCC van het UZ Gent bezochten Onderzoek naar het profiel van vrouwen die initiatief nemen tot PCC bij de huisarts en vroedvrouw Onderzoek naar het profiel van vrouwen die initiatief nemen tot PCC bij de gynaecoloog Verschillen deze drie groepen in profiel? Wie bereikt de meest kwetsbare groepen? Welke bijkomende inspanningen dienen gedaan om de meest kwetsbare groepen te bereiken? 31
Richtlijnen rond voeding, levensstijl, Doelstelling: Voorzien van evidence-based informatie rond voeding en levensstijl in de periconceptie Methodologie: Uitgebreide review: Is alcohol schadelijk in de periconceptie? Hoe groot is het risico op listeriose infectie tijdens de zwangerschap? Hoe groot is het risico op toxoplasmose infectie? Risico inschatting van verschillende voedingsmiddelen Hoe kan de menstruele cyclus het best worden gevolgd? Welke coïtusfrequent wordt aangeraden? Verwerken van informatie in de vorm van informatiebrochures (natuurlijk zwanger worden, voeding, levensstijl, foliumzuur, aanbevolen vaccinaties, ) Studie naar kennis rond vruchtbaarheid De gemiddelde maternale leeftijd stijgt en een groter aandeel vrouwen kiest om een eerste kind op latere leeftijd te krijgen Met het stijgen van de maternale leeftijd, stijgt de incidentie van koppels met vruchtbaarheidsproblemen Oorzaak van uitstelgedrag? Langere opleiding? Carrière? In werkelijkheid: weinig onderzoek 32
Relatie leeftijd vruchtbaarheid Levensverwachting in Belgie 33
Media bias 34
Studie naar kennis rond vruchtbaarheid Voorlopig enkel bestudeerd in Zweden en Canada (studenten) Studenten overschatten hun vruchtbaarheid Studenten verwachten te veel heil van vruchtbaarheidsbehandelingen En in Vlaanderen? Testen van kennis rond vruchtbaarheid door middel van een vragenlijst bij 300 studenten, 300 adolescenten en 300 personen op reproductieve leeftijd Studie naar de motivatie om de kinderwens te vervullen Wat motiveert vrouwen/koppels om de kinderwens uit te stellen? Blijven wachten op de ware Jakob? Blijven wachten met de verkeerde Jakob? Wat motiveert koppels om op een gegeven moment wel de stap te zetten? Ontwikkeling van meetinstrument Test van instrument bij koppels die net zwanger zijn geworden 35
Interesse om deel te nemen aan onderzoek? Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Afdeling voor Verplegingswetenschap en Vroedkunde Master in de Verpleekgkunde en Vroedkunde DR. ILSE DELBAERE UZ 2 Blok A, De Pintelaan 185 B 9000 Gent, België Tel: +32 (0) 9 332 48 53 Fax: +32 (0) 9 332 49 94 Mail: ilse.delbaere@ugent.be URL: http://www.ebnursing.ugent.be URL: http://www.publichealth.ugent.be Met dank aan Prof. dr. Marleen Temmerman Prof. dr. Petra De Sutter Mevr. Annick Gerril Mevr. Marleen Remmery Mevr. Katrien Van Kerkhove 36