Armoede en ongelijkheid in de wereld Inleiding tot een eenvoudig én complex onderwerp Francine Mestrum, 27 maart 2016
Wat gaan we bestuderen? Wanneer en hoe zijn armoede en ongelijkheid op de agenda van de ontwikkelingssamenwerking verschenen? Hoe kunnen armoede en ongelijkheid worden gedefinieerd en gemeten? Hoe kunnen armoede en ongelijkheid worden bestreden? En waarom moeten ze bestreden worden? Wat is de band tussen armoede en ongelijkheid enerzijds en andere ontwikkelingsproblemen anderzijds?
1. Armoede, ongelijkheid en ontwikkeling Armoede: een nieuw thema VN en de eerste rapporten over de sociale situatie in de wereld De jaren 60 en de decennia voor ontwikkeling: de kloof tussen de inkomens per capita van de economisch ontwikkelde landen en minder ontwikkelde landen is groter geworden 1969: VN-Verklaring over vooruitgang en ontwikkeling op sociaal vlak; de jaren 70: decennium voor sociale ontwikkeling, maar de ontwikkelingslanden waren helemaal niet enthousiast 1986: VN-Verklaring over het recht op ontwikkeling
1. Armoede, ongelijkheid en ontwikkeling Armoede: een nieuw thema 1990: Verslag over de ontwikkeling in de wereld (Wereldbank) over armoede 1990: Eerste verslag van UNDP (VN-ontwikkelingsprogramma) over menselijke ontwikkeling Ontwikkeling geldt voortaan voor mensen en niet langer voor landen en economieën Seers: een arm land is een land waar de mensen arm zijn Het eind van de ontwikkelingseconomie : mono-economie (Hirschmann) Het eind van ontwikkeling als nationaal project voor modernisering en diversifiëring
1. Armoede, ongelijkheid en ontwikkeling Sinds 1995 (VN-top over sociale ontwikkeling) is armoede de grote prioriteit voor ontwikkelingssamenwerking 2000: VN-Millenniumtop met Millenniumverklaring en Millenniumdoelstelingen : doel 1: de armoede uitroeien/de extreme armoede met de helft verminderen tussen 1990 en 2015) Nieuwe doelstelling van de Wereldbank (2013) en de VN doelstellingen voor duurzame ontwikkeling (2015): de extreme armoede uitroeien tegen 2030 en de welvaart verdelen door de inkomens van de armste 40 % op te trekken
1. Armoede, ongelijkheid en ontwikkeling De ideologie van de armoede: = een consensusthema Maar: - Conservatieve ideologie: armoede is te wijten aan het gedrag, de cultuur van de armen, hun gebrek aan verantwoordelijkheid - Liberale ideologie: armoede is te wijten aan een gebrek aan kansen - Marxistische ideologie: armoede is een sociale relatie, een gevolg van de accumulatie van rijkdom door sommigen
1. Armoede, ongelijkheid en ontwikkeling En de ongelijkheid? Met de prioriteit voor armoede verdween de ongelijkheid van de agenda; (WB in 1990: ongelijkheid is geen armoede ) 2006: rapport van de WB over equity of gelijkheid van kansen (en niet inkomens) Begin van een international debat over de ongelijkheid, o.m. in verband met de mondialisering
1. Armoede, ongelijkheid en ontwikkeling Global economic disparities Source: United Nations Development Programme, Human Development Report, New York: Oxford University Press, 1992, p. 35.
1. Armoede, ongelijkheid en ontwikkeling Global income distributed by percentiles of the population in 2007 (or latest available) in PPP constant 2005 international dollars* * According to the inter-country accounting model. Source: Isabel Ortiz and Matthew Cummins, Global inequality: beyond the bottom billion a rapid review of income distribution in 141 countries, Social and Economic Policy Working Paper, New York: United Nations Children s Fund, April 2011, p. 21.
Armoede, ongelijkheid en ontwikkeling Vandaag wordt ongelijkheid als een probleem gezien: remt de armoedevermindering af, remt ontwikkeling af Heel wat academisch onderzoek is vandaag gewijd aan het probleem van de ongelijkheid, zelfs bij het IMF Wereldbank: de welvaart verdelen door de inkomens van de 40 % laagste inkomens te verhogen Ongelijkheid in de DDO: doelstelling 10: de ongelijkheid verminderen in en tussen de landen
2. Definiëren en meten Wat is armoede? Een gebrek aan inkomen: voer voor statistieken Een mondiale consensus: armoede is multidimensioneel : naast of zelfs voorbij het inkomenstekort : en gebrek aan schooling, aan gezondsheidszorg, aan goede huisvesting (Wereldbank: de armen spreken niet over inkomen Wereldbank 2000: armoede wordt een gebrek aan stem, een gebrek aan empowerment en kwetsbaarheid
2. Definiëren en meten
2. Definiëren en meten Armoede: Absolute en relatieve armoede Extreme armoede en armoede De armoedekloof Armoededrempels: vandaag 1,9 US$ per dag volgens de Wereldbank
2. Definiëren en meten Armoedemetingen: Gezinsenquêtes: inkomen en verbruik Het probleem van de PPP s (Purchase Power Parity): Internationale vergelijkingen Omrekeningskoers om rekening te houden met het verschil in koopkracht van nationale munten Het meten van multidimensionele armoede Gebrek aan (betrouwbare) gegevens
2. Definiëren en meten De ongelijkheid: Absolute en relatieve ongelijkheid Netto en bruto ongelijkheid Ongelijkheid van inkomens, vermogens, verbruik of andere elementen van ongelijkheid Ongelijkheid in landen Ongelijkheid tussen landen Ongelijkheid tussen mensen, ongeacht de grenzen
2. Definiëren en meten De meest gebruikte coëfficient voor het meten van ongelijkheid: Gini (tussen 0 en 1) Meer en meer wordt gebruik gemaakt van vergelijkingen tussen decielen/kwintielen De 10 % (of 20 % ) rijksten in vergelijking met de 10 % (of 20 % ) armsten De 1 % vs de 99 %, of het aantal personen (Oxfam: 62 individuen bezitten evenveel als de armste helft van de wereldbevolking) Ideologie is nooit veraf bij al deze metingen en de gekozen criteria kunnen tot grote verschillen leiden
3. Waarom moeten armoede en ongelijkheid bestreden worden? Om ethische, politieke en economische redenen Mensenrechten: het recht op leven Stabiliteit, grenzen Groei, productiviteit
3. Hoe kunnen armoede en ongelijkheid bestreden worden? De armoedebestrijding van 1990 van de Wereldbank hield geen nieuw beleid in: mondialisering, Washington Consensus Verplichte PRSPs Onderwijs en gezondheidszorg Veiligheidsnetten user fees Openbare werken (workfare) Micro-krediet targeting van de armsten Vanaf 2000 (nieuw armoedeverslag van WB en MDGs): opening voor meer en ander sociaal beleid conditional cash transfers 2015: opening naar meer en ander social beleid: sociale bescherming (DDO doelstelling 1.3 + sokkels voor sociale bescherming ILO
3. Hoe de ongelijkheid bestrijden? De laagste inkomens optrekken : jobs, lonen, prijzen De hoogste inkomens beperken: fiscaliteit Branco Milanovic: De inkomens in de armste landen optrekken groei Mondiale (her)verdeling van inkomens Migratie naar rijkere landen Vandaag: mensen zijn arm omdat ze in arme landen wonen
4. De band met andere problemen van ontwikkeling: Duurzame ontwikkeling en conflicten: Soedan, Somalië, Syrië, kleine eilandstaten Conflicten en grote werken (dammen) Revoluties en terrorisme Kinderen en vrouwen (extreme) armoede en sociale rechtvaardigheid: het gebrek aan perspectieven, de moderniteit
Een poging tot besluit Nooit vergeten: Armoede is een relatief nieuw thema voor de ontwikkelingssamenwerking De ongelijkheid is een ernstiger probleem, maar wordt nog niet ten volle als dusdanig erkend De trend van de armoedevermindering is duidelijk, maar voorzichtig blijven met cijfers De uitroeiing van de armoede kan slechts het resultaat zijn van een geslaagd ontwikkelingsproces De vermindering van de ongelijkheid is cruciaal voor een geslaagde mondialisering