Wijzer in de Liefde Draaiboek voor het geven van seksuele voorlichting aan en seksuele vorming van jeugdige asielzoekers en nieuwkomers LES 3 - Seksuele ontwikkeling Les 3a: puberteit, bouw en functie geslachtsorganen, menstruatie Lesopzet
Inleiding Les 3 gaat over seksuele ontwikkeling en bestaat uit 2 lessen. Seksuele ontwikkeling is een thema met veel onderwerpen. Sommige onderwerpen, zoals de menstruatiecyclus kunnen ingewikkeld zijn en vragen extra tijd om goed uit te leggen. Vaak is er meer dan één les nodig om alle onderwerpen te kunnen bespreken, met name wanneer de deelnemers weinig voorkennis hebben. Plan als het mogelijk is twee bijeenkomsten voor deze les. Wanneer het niet mogelijk is, maak dan een keuze uit de onderwerpen. Les 3a is toegespitst op de puberteit, de bouw en functie van de geslachtsorganen en de menstruatie. Les 3b richt zich op onderwerpen als zaadlozing, masturbatie en vrijen. Er is een werkvorm waarbij de video Liefdespaleis wordt gebruikt. Zorg dat je als trainer de video eerst bekeken hebt zodat je zicht hebt wat er besproken wordt en een inschatting kunt maken of deze geschikt is voor de betreffende doelgroep. Het heeft de voorkeur de meisjesgroep te laten begeleiden door een vrouw en de jongensgroep door een man of een vrouw. 2
Les 3a. Seksuele ontwikkeling Minimale doelen De deelnemer kan twee lichamelijke veranderingen benoemen die in de puberteit optreden, bijvoorbeeld; menstruatie, zaadlozing, masturbatie, jeugdpuistjes, groeispurt De deelnemer kan twee lichamelijke veranderingen benoemen die in de puberteit optreden van de andere sekse De deelnemer kan twee emotionele veranderingen benoemen die in de puberteit optreden: bijvoorbeeld grenzen zoeken, verliefdheid, emotionele verwarring De deelnemer kan verwoorden hoe de menstruatiecyclus van een meisje werkt Extra doelen De deelnemer kan in eigen woorden de werking van de geslachtsorganen van jongens en meisjes vertellen Programma Pagina Tijdsduur 1. Terugblik op les 2 p. 6 10 2. Inhoud van les 3a 3. Puberteit 4. Geslachtsorganen van jongens en meisjes Opdracht: inkleuren van geslachtsorganen 5. Menstruatiecyclus (eventueel herhalen in les 4) 6. Evaluatie en afsluiting Opdracht: namen benoemen p. 7 p. 8 p. 9 p. 11 p. 12 p. 14 5 10 30 10 30 10 Totaal 105 min. 3
Benodigde materialen voor les 3 Basismaterialen: brievenbus flap-over of bord flap-over met regels uit les 1 flap-over met tekeningen en vragen uit les 1 tv en videorecorder eventueel materialen voor opdracht uit les 3 Te bestellen of uit leskist MOA/GGD: voorlichtingsplaten Geboorteregeling, NIGZ torso met vrouwelijk en mannelijk bekken, te leen bij GGD of MOA maandverband en tampons video Liefdespaleis, TELEAC Child Birth Picture Book Zelf maken: kopieën voor deelnemers van plaat 6, bijlage 1, pag. 30 kopieën voor deelnemers van plaat 7, bijlage 3, pag. 32 kopieën voor deelnemers van de werkbladen, bijlage 2 en 4, p. 30 en 33 4
LES 3a - Seksuele ontwikkeling - Werkvormen 5
Terugblik op les 2 werkvorm Doel Groep werkwijze De deelnemer kan benoemen wat in les 2 besproken is. Jongens en meisjes apart Kringgesprek: Laat de deelnemers kort vertellen wat er in de vorige bijeenkomst besproken is. Op die manier zitten de deelnemers weer helemaal in het onderwerp en hebben nieuwe deelnemers de kans om aan te sluiten bij wat er vandaag besproken gaat worden. Wanneer er geen reactie komt geef kernwoorden van de vorige les bijvoorbeeld; vriendschap, verliefdheid, relatie, rollenspel Bespreek de vragen uit de brievenbus. Wanneer er geen vragen zijn benadruk het doel van de brievenbus nogmaals. Tijdsduur 10 minuten Materialen 6
Inhoud van les 3a werkvorm Doel Groep Werkwijze Tijdsduur Materialen De deelnemer weet wat er deze les besproken wordt. Jongens en meisjes apart Geef een kort overzicht op een flap-over van de onderwerpen die aan de orde komen vandaag. Puberteit Geslachtsorganen van een jongen en meisje Menstruatiecyclus Evaluatie en afsluiting 5 minuten flap-over of bord 7
Puberteit werkvorm Doel Groep De deelnemer kan minimaal twee lichamelijke veranderingen benoemen die in de puberteit optreden De deelnemer kan minimaal twee emotionele veranderingen benoemen die in de puberteit optreden. Jongens en meisjes apart Werkwijze zie voor achtergrondinformatie p.16, p.17 en 18 Leg aan de hand van de achtergrondinformatie uit wat de puberteit inhoudt. Laat de deelnemers vertellen welke veranderingen er optreden in de puberteit bij jongens en bij meisjes. Schrijf deze op een flap-over en vul aan. Bespreek ook met elkaar waarom al deze veranderingen optreden, wat de biologische reden hiervan is. Ga in op verzorging en hygiëne. Tijdsduur Materialen 10 minuten Child Birth Picture Book flap-over of bord 8
Geslachtsorganen werkvorm Doel Groep De deelnemer benoemt hoe de werking van de geslachtsorganen van jongens en meisjes is Jongens en meisjes apart Werkwijze zie voor achtergrondinformatie p. 19 t/m 25 De nadruk ligt in deze les op kennisoverdracht. Maak zoveel mogelijk gebruik van visuele middelen en verwerkingsopdrachten zodat de stof op verschillende manieren eigen gemaakt kan worden. Nodig de groep uit om mee te denken, mee te doen en verdere vragen te stellen. Laat de geïnventariseerde vragen uit les 1 terugkomen in je verhaal. Bespreek de functie en werking van de verschillende organen. Gebruik voor de inhoud van dit deel de torso of hoofdstuk 3 van de handleiding behorend bij de voorlichtingsplaten van het NIGZ. Laat plaat 6 zien van de voorlichtingsplaten. (Je kunt kopieën van plaat 6 uitdelen, bijlage 1, pag. 29) Hierop staan de geslachtsorganen afgebeeld vanuit verschillende invalshoeken. De plaats van deze organen in het lichaam is goed weergegeven. Ook staat hier getekend hoe de geslachtsgemeenschap plaatsvindt. Wanneer je een torso gebruikt, zorg dan dat je weet hoe hij in en uit elkaar moet. Neem de verschillende onderdelen eruit en bespreek vooral de geslachtsorganen. Laat de deelnemers de verschillende onderdelen aanwijzen en benoemen. Zorg zelf voor de nodige aanvullingen. Lang niet alles zal bekend zijn. De volgende onderdelen moeten minimaal benoemd worden door u of de deelnemers: Vrouw: schaamlippen, vagina, clitoris, baarmoeder, eierstokken, eileiders. Man: penis met urinebuis, eikel, voorhuid en zaadballen in scrotum of balzak. Vraag de deelnemers de werking van de verschillende mannelijke geslachtsorganen kunnen beschrijven. Zorg zelf voor de nodige aanvullingen: zie achtergrondinformatie pag. 19 Vraag aan de deelnemers of zij de functie van de vrouwelijke geslachtsorganen kunnen beschrijven. Zorg ook hier voor de nodige aanvullingen. zie achtergrondinformatie pag. 23 Aandachtspunt Realiseer je dat dit onderwerp voor besneden meisjes anders is. In les 9 wordt gesproken over vrouwenbesnijdenis. Vraag aan de meisjes dat wanneer zij zich willen aanmelden voor deze les dit kan door een briefje met naam in de brievenbus te leggen of dit te melden bij de docent. Zij wordt dan uitgenodigd voor les 9. 9
Tijdsduur Materialen 30 minuten torso met vrouwelijk en mannelijk bekken voorlichtingsplaten Geboorteregeling kopieën voor de deelnemers van plaat 6 (zie bijlage 1, p. 29) 10
Opdracht: Inkleuren van geslachtsorganen Werkvorm Doel Groep Werkwijze De deelnemer laat zien waar de diverse mannelijke en vrouwelijke geslachtsorganen bevinden Jongens en meisjes apart Deel kopieën van de tekeningen uit (zie bijlage 2, p. 30 en 31) met daarbij minimaal 6 verschillende kleurpotloden per (groepje) deelnemer(s). Laat de deelnemers de verschillende onderdelen van de geslachtsorganen inkleuren. Bij het meisje: de eierstokken de eileiders de baarmoeder de vagina Bij de jongen: de zaadballen de zaadleiders de prostaat de urinebuis de penis de blaas (eventueel) Door dit te doen worden deelnemers zich beter bewust van de vorm en plaats van de geslachtsorganen. Tijdsduur Materialen 10 min kleurpotloden kopieën van de tekeningen van geslachtsorganen j/m (bijlage 2, p. 30 en 31) 11
Menstruatie werkvorm Doel Groep De deelnemer weet wanneer een meisje vruchtbaar is en waarom zij ongesteld wordt Jongens en meisjes apart Werkwijze zie voor achtergrondinformatie p.26 Bespreek een aantal items over menstruatie met de groep, aan de hand van onderstaande vragen. Wat is menstruatie? Ken je een ander woord voor menstruatie in je eigen taal? Heb je al eerder iets gehoord over menstruatie? Wat, wanneer en van wie? Ben je al ongesteld? Hoe vind je dat? Laat aan de hand van plaat nr. 7 uit Voorlichtingsplaten Geboorteregeling zien hoe de menstruatiecyclus verloopt (zie bijlage 3, p.32). Laat de groep meedenken door vragen te stellen en geef zonodig aanvullende informatie. Wat gebeurt er in het lichaam van een meisje als ze ongesteld is? Wat is het begin van de menstruatiecyclus? Waar komt het eitje uit? Welke weg legt het eitje af na de eisprong? Hoe lang leeft een eitje als het niet bevrucht wordt? Wanneer is een meisje/vrouw vruchtbaar? Waar komt het bloed en slijm vandaan als een meisje/vrouw menstrueert? Wat kun je gebruiken als je ongesteld bent? Ga in op hygiëne en reinheid. Laat maandverband en tampons zien. Leg de wijze van gebruik uit en het belang van regelmatige verschoning. Vermeld dat een meisje zichzelf niet kan ontmaagden met een tampon. Ontzenuw zonodig andere fabeltjes rondom de tampon. Laat tot slot het animatiestukje over de menstruatie van de video Het Liefdespaleis zien. De menstruatiecyclus is een moeilijk onderwerp om uit te leggen. Daarom is het raadzaam de stof in les 3b en/of les 4 (Geboorteregeling) nogmaals te herhalen. 12
Tijdsduur Materialen 30 minuten torso, te leen bij GGD of MOA maandverband en tampons voorlichtingsplaten Geboorteregeling video Het Liefdespaleis tv en videorecorder kopieën voor deelnemers bijlage 3, p.32 over de menstruatiecyclus Bron: Akker, Annet van de, Mouthaan, Ineke, De Neef, Milleke; Lespakket multiculturele seksuele voorlichting en vorming; GG&GD Utrecht, afd. JGZ; 1997 Baert, Tamara, Handleiding Voorlichtingspaten Geboorteregeling, NIGZ, maart 2002 13
Evaluatie: namen benoemen Werkvorm Doel Groep Werkwijze De deelnemers herhalen de belangrijkste informatie die tijdens de les is gegeven Jongens en meisjes apart Deel kopieën uit van de tekeningen van het vooraanzicht van de geslachtsorganen van een meisje en een jongen (zie bijlage 4, p. 33 en 34.). Op het blad staan verschillende cijfers met bijbehorende onderdelen van de geslachtsorganen. Vraag de deelnemers om de cijfers, die op het blad staan, op te schrijven bij de juiste onderdelen in de tekening. Tijdsduur 10-15 min Materialen Kopieën tekeningen van vooraanzicht geslachtsorganen j/m (bijlage 4) 14
LES 3a - Seksuele ontwikkeling - Achtergrondinformatie 15
De puberteit achtergrondinformatie Puberteit Tussen geboren worden en ouderdom zitten verschillende leeftijdsstadia, namelijk: baby peuter kleuter schoolkind puber volwassene oudere De puberteit is de periode waarin het lichaam volwassen wordt. Er vindt een aantal lichamelijke en emotionele veranderingen plaats. Tot de puberteit hebben meisjes en jongens veel dezelfde lichaamskenmerken: het lichaam heeft ongeveer dezelfde vorm de stem heeft ongeveer dezelfde hoogte Veranderingen bij zowel jongens als meisjes zijn: het lichaam gaat harder in de lengte groeien de huid wordt vetter (puistjes en haar wordt snel vet) meer zweten meer lichaamshaar (zoals schaamhaar, okselhaar, borsthaar, snor- en baardhaar) De puberteit begint ongeveer tussen de leeftijd van 9-14 jaar. Meisjes komen wat eerder in de puberteit dan jongens. Jongens eindigen later met de puberteit dan meisjes, ongeveer rond hun 18 jaar. Verzorging Tijdens de puberteit is een goede verzorging belangrijk. Omdat er meer zweetkliertjes bijkomen gaan pubers meer zweten, vooral in de handen en voeten en onder de oksels. Er ontstaat een sterkere lichaamsgeur. Door de productie van meer talg, wordt de huid en het haar vetter. Sommigen krijgen puistjes. Het is belangrijk om regelmatig de handen en voeten te wassen. Elke dag een douchebeurt kan geen kwaad. Gebruik niet te warm water en niet teveel zeep, dit vergroot de talgproductie, waardoor de huid nog vetter wordt. Hygiëne tijdens de menstruatie en na een zaadlozing is extra belangrijk. Tijdens de menstruatie is het belangrijk om regelmatig het maandverband of de tampon te verschonen. Een tampon kan beter niet langer dan 4 uur erin zitten. Als een tampon te lang in de vagina zit kan een infectie (Toxisch Shock Syndroom) ontstaan. De vagina kan het beste gewassen worden met water. Gebruik geen zeep, dit veroorzaakt irritaties. Jongens die niet besneden zijn moeten bij het wassen de voorhuid terugtrekken en voorzichtig de huidsmeer, het smegma, wegwassen. Als ze dit niet doen kan de huid gaan irriteren. 16
De belangrijkste veranderingen Meisjes groei van de borsten (verschilt per meisje en soms per borst) groei van schaamhaar en okselhaar de vorm van het lichaam wordt ronder (heupen en buik) start van menstruatiecyclus: er gaan eitjes rijpen en het meisje wordt ongesteld. Vanaf dat moment is een meisje ook vruchtbaar en kan zij kinderen krijgen. Eigenlijk is het meisje al vruchtbaar vóór de eerste menstruatie, namelijk wanneer het eerste rijpe eitje uit de eierstok springt. Dit gebeurt ongeveer twee weken voor de eerste menstruatie Jongens spieren worden harder, schouders breder stem wordt lager (en slaat in het begin nog over) haargroei neemt toe (oksel, borst, schaamstreek, baard, snor) de zaadballen komen meer naar buiten en worden groter de penis wordt langer productie zaadcellen start (eerste zaadlozing; natte droom) Wat is de reden hiervan? de borsten groeien en krijgen meer melkklieren om later borstvoeding te kunnen geven okselhaar en schaamhaar hebben de functie om lichaamsgeur vast te houden die van oorsprong seksueel aantrekkelijk bedoeld is. Met onze huidige cultuur van deodorant, zeep en andere geuren is deze functie sterk verminderd. de heupen worden breder zodat er een baby doorheen kan om geboren te worden het rijpen van eitjes zorgt ervoor dat een meisje vruchtbaar wordt en kinderen kan maken en kinderen in de buik kunnen groeien. Wat is de reden hiervan? heel vroeger moesten de mannen hun vrouwen en kinderen beschermen, daarom zijn ze sterker een lage stem wordt door veel vrouwen aantrekkelijk gevonden idem als bij meisje. Borst en baardhaar heeft ook met aantrekkelijkheid te maken: vergelijk dit met geslachtrijpe mannelijke dieren. Mannetjes zijn vaak imposanter en trekken daarmee vrouwtjes aan. Aantrekkelijke mannen zorgen voor een beter nageslacht. zaadcellen doen het beter bij een lage temperatuur. Omdat de temperatuur buiten het lichaam lager is dan in het lichaam hangen de zaadballen buiten het lichaam. Een heel warm bad of een strakke warme broek is niet goed voor de vruchtbaarheid van een man een lange penis kan dieper in de vagina van een vrouw zodat er meer kans is op een bevruchting er worden zaadcellen gemaakt zodat de jongen vruchtbaar wordt en kinderen kan maken 17
Emotionele veranderingen Voor beiden geldt dat er naast veel lichamelijke ook emotionele veranderingen plaatsvinden. De lichamelijke en emotionele veranderingen worden veroorzaakt door hormonen. Daarnaast moeten jongeren wennen aan hun veranderende lichaam. Ze zijn geen kind meer, maar ook nog geen volwassene. De stemming kan wisselend zijn. Ze willen zich niet meer zomaar aanpassen aan de wensen van hun ouders. Ze willen zelf ontdekken wie ze zijn en wat ze belangrijk vinden. Tegelijkertijd willen ze graag onderdeel uitmaken van een groep en zijn ze gevoelig voor de mening van vrienden. Het op zoek gaan naar grenzen en conflicten met ouders daardoor is een veelvoorkomend fenomeen. 18
Geslachtorganen jongen achtergrondinformatie De buitenkant Bij een blote jongen kan je de delen van de geslachtsorganen aan de buitenkant (de penis en de balzak), gemakkelijk zien. De balzak De balzak of het scrotum is het zachte zakje van rimpelig vel waarin de twee zaadballen zitten. Een zaadbal is ongeveer even groot als een pruim. De penis De penis wordt ook wel piemel, pik, lul of lid genoemd en bestaat uit sponsachtig weefsel en bloedvaten. Urine of plas verlaat het lichaam van een jongen door een klein gaatje in het topje van zijn piemel. Dit topje wordt eikel genoemd. Wordt de piemel aangeraakt en gestreeld, dan krijgt de jongen een prettig, seksueel gevoel. Een weetje Alle jongens worden geboren met een wat wijd zittend vel, de voorhuid, dat over het topje van de piemel hangt. Een paar dagen na de geboorte wordt deze voorhuid soms door een dokter of een speciaal hierin getrainde geestelijke verwijderd. Zoiets heet een besnijdenis. Maar ook al ziet een besneden piemel er anders uit dan een onbesneden piemel, ze werken allebei hetzelfde en allebei even goed. 19
Een weetje Gewoonlijk is de piemel slap en hangt hij over de balzak. Soms wordt hij stijf en hard en dikker en langer, en steekt hij recht naar voren. Dan heeft een jongen een erectie of een stijve. De anus De anus, het poepgaatje, is de kleine opening waardoorheen de poep je lichaam verlaat. Er zitten, van voor naar achter, twee openingen tussen de benen van een jongen: het kleine gaatje in het topje van zijn piemel, en de anus of het poepgaatje. De binnenkant 20
De zaadballen De beide zaadballen zijn zacht en veerkrachtig en zitten in de balzak. Meestal hangt een van de beide ballen wat lager dan de ander. Het formaat lijkt voor de puberteit op dat van een knikker. Daarna meer op dat van een walnoot. Een weetje Mannelijke geslachtscellen worden in de zaadballen aangemaakt. Een meisje heeft al geslachtscellen vanaf haar geboorte, een jongen krijgt die pas in de pubertijd. Bij een jongen begint de pubertijd wanneer zijn lichaam in dat van een jongeman verandert en dat gebeurt tussen de tien en de vijftien jaar. Op dat moment begint de jongen dus geslachtscellen, ook wel zaadcellen genoemd, aan te maken. Zelfs als ze oud zijn, produceren mannen nog zaadcellen. De zaadleiders Elk van beide zaadleiders is zo n halve meter lang. Het zijn smalle, buigzame buisjes die bij de (bij)bal beginnen en naar de urinebuis lopen. Zaadleiders zijn bijna net zo buigzaam als gekookte spaghettisliertjes. Een weetje Zaadcellen ontstaan in de zaadballen en verplaatsen zich naar de zaadleiders. De zaadblaasjes en de prostaat De zaadcellen die door de zaadleider gaan komen onderweg in de zaadblaasjes en in de prostaat. Daar wordt vocht aan de zaadcellen toegevoegd. Samen heet dit sperma. De urinebuis De urinebuis is een lange, smalle afvoerpijp. De urine of plas, die in de blaas ligt opgeslagen, loopt via deze buis door de piemel naar buiten. De urinebuis vormt ook de doorgang voor het sperma. Een weetje Vanuit het topje van de piemel spuit het sperma in korte, snelle stoten het lichaam uit. Dit heet met mooie woorden zaadlozing of ejaculatie, maar wordt meestal klaarkomen genoemd. Een zaadlozing is pas mogelijk vanaf de puberteit. Sperma en plas komen uit dezelfde opening. De blaas wordt bij een zaadlozing door spieren afgesloten, zodat er geen plas tegelijk met het sperma naar buiten kan. 21
Een weetje Bij een zaadlozing komt er een theelepeltje sperma uit de penis. Daarin zitten 150-400 miljoen zaadcellen. Als je geen zaadlozing hebt worden de zaadcellen opgenomen in je bloed en afgebroken. Verzorging Het is belangrijk om je piemel elke dag goed wassen met water en eventueel een beetje zeep. Wanneer je niet besneden bent kun je de voorhuid over de eikel terugschuiven. Onder de voorhuid zit wit smeer, smegma. Dit moet je wegwassen, anders kan de huid gaan irriteren. Wanneer je besneden bent is het niet mogelijk de voorhuid terug te schuiven!! Natte droom Tijdens de puberteit merken jongens dat zij s nachts vaak een stijve piemel krijgen. Soms komt er ook sperma uit. Dit noemen we een natte droom en is heel normaal. (Zie verder bij zaadlozing). Bron: Harris, R.H., Seks en Zo, Voor wie groeit en verandert en alles wil weten, 2000 22
Geslachtorganen meisje achtergrondinformatie De buitenkant Bij een meisje zijn de geslachtsorganen aan de buitenkant van haar lijf - op de borsten na - moeilijk te zien, omdat ze tussen haar benen zitten. Tussen de benen van het meisje ligt een zacht rozig deel. De schaamlippen De schaamlippen zijn twee paar zachte plooien: de grote of de buitenste, en de kleine of de binnenste schaamlippen. Zij beschermen de clitoris, het plasgaatje en de vagina. De clitoris De clitoris, ook heel vaak kittelaar genoemd, is een knobbeltje onder de huid, ongeveer zo groot als een erwtje. Wordt de kittelaar aangeraakt en gestreeld, dan krijgt het meisje een prettig, seksueel gevoel. Het plasgaatje De opening van de urinebuis, het plasgaatje, is maar heel klein. De urinebuis hoort niet tot de vrouwelijke geslachtorganen, maar zit er wel middenin. Het is een buis waarlangs de urine het lichaam verlaat. De opening van de vagina De vagina is een buis van zo n 20 cm. met een elastische wand. De vagina zit tussen de baarmoeder en de buitenkant van het lichaam. De opening van de vagina is groter dan het plasgaatje. In de wand van de vagina zit een randje (daar is de wand iets dikker). Dit randje wordt ook wel het maagdenvlies of maagdenrandje genoemd. 23
De anus De anus, het poepgaatje, is de kleine opening waardoorheen de poep je lichaam verlaat. Een meisje heeft, van voor naar achter, drie openingen tussen haar benen: het plasgaatje, de vaginaopening en het poepgaatje of de anus. Ben je benieuwd hoe dit eruitziet, hou dan een spiegel tussen je benen en bekijk het op je gemak. De binnenkant De eierstokken De beide eierstokken, aan elke kant van de baarmoeder één, zijn ongeveer zo groot als een amandel. In de eierstokken zitten de eitjes. De eileiders De beide eileiders zijn buisjes waardoorheen het eitje naar de baarmoeder reist. Elke eileider loopt van één eierstok naar de baarmoeder. Een eileider is zo n 15 centimeter lang. Ze zijn ongeveer zo breed als een rietje. De baarmoeder De baarmoeder is een holletje met een stevige spierwand. Als je jong bent lijkt het op een aardbei. Wanneer je groter wordt krijgt de baarmoeder de vorm van een peer. De baarmoeder staat in verbinding met de beide eileiders en met de vagina. 24
De baarmoederhals De baarmoederhals is een kleine opening onder in de baarmoeder, de overgang van de baarmoeder naar de vagina. Wanneer de zwangerschap afgelopen is, wordt het gaatje groter en kan de baby eruit komen. De vagina De vagina, ook schede of kut genoemd, is de doorgang van de baarmoeder naar de buitenkant van het vrouwelijk lichaam. Een weetje: De baarmoeder is het holletje waarin een baby zich ontwikkelt en voedsel en bescherming krijgt. Zolang het kindje groeit rekt de baarmoeder mee, tot het kindje na een maand of negen groot genoeg is om geboren te worden. Bron: Harris, R.H., Seks en Zo, Voor wie groeit en verandert en alles wil weten, 2000 25
Menstruatie achtergrondinformatie Wat is menstruatie? Menstruatie is het schoonmaken van de baarmoeder. Een groot deel van het baarmoederslijmvlies wordt afgestoten. Dit gaat gepaard met bloedverlies. Tijdens elke menstruatie verliest een meisje/vrouw, via de vagina, ongeveer een half kopje bloed. Het lichaam maakt zelf weer nieuw bloed aan. De werking van de cyclus Bij de geboorte bevatten de eierstokken van een meisje ongeveer 400.000 eicellen. In de puberteit beginnen de eicellen te rijpen. Ongeveer 1 keer per maand wordt een eicel rijp en springt uit de eierstok (dat kan de linker of de rechter eierstok zijn). Dit heet eisprong of ovulatie. De eicel komt terecht in de eileider en beweegt richting de baarmoeder. Als een eicel niet wordt bevrucht, sterft het 24 uur na de eisprong. Veertien dagen na de eisprong wordt het meisje/de vrouw ongesteld: het slijmvlies uit de baarmoeder laat los en komt samen met bloed door de vagina naar buiten. Deze periode duurt meestal 3 tot 8 dagen. De eerste paar jaar menstrueert een meisje vaak onregelmatig. Bij sommige meisjes/vrouwen blijft de cyclus onregelmatig. Meestal beginnen meisjes te menstrueren tussen de leeftijd van 10-15 jaar, maar hier kunnen grote verschillen in zijn. Als een vrouw in de overgang is (ongeveer tussen de leeftijd van 45 en 55 jaar) stoppen de eierstokken langzaam met het afgeven van eicellen. De menstruatie stopt dan geleidelijk. Als de menstruatie helemaal gestopt is, kan zij geen kinderen meer krijgen. De periode tussen de eisprong en de menstruatie is bij elke vrouw vrijwel constant, namelijk 14 dagen. De lengte van de cyclus wordt dus bepaald door de periode voor de ovulatie, dus de periode tussen de menstruatie en de ovulatie die daarop volgt. Wanneer een vrouw een cyclus heeft van 3 weken is deze periode 1 week 4 weken is deze periode 2 weken 5 weken is deze periode 3 weken Stel dat je een cyclus hebt van 3 weken en je menstruatie duurt meestal 1 week dan is het mogelijk om aan het einde van je menstruatie zwanger te worden. Dit is belangrijk om te weten, omdat veel vrouwen er nog steeds vanuit gaan dat je tijdens de menstruatie niet zwanger kunt worden. Vaginale afscheiding Ongeveer 4 dagen voor de ovulatie produceert een vrouw meer vaginaal slijm. Dit slijm verandert elke dag van samenstelling, zodanig dat het steeds rekbaarder en meer waterig wordt (je kunt er als het ware langere slierten van trekken). Na ongeveer 4 dagen vindt er plotseling een verandering plaats. Het slijm wordt troebel en plakkerig. Dan weet je dat op de dag ervoor, namelijk de laatste dag dat het slijm er waterig uit zag, de ovulatie plaatsvond. 26
Temperatuur Op de dag van de ovulatie stijgt de lichaamstemperatuur van de vrouw. Van de menstruatie tot de ovulatie is de temperatuur meestal iets onder de 37º C. Verzorging Goede verzorging tijdens de menstruatie is belangrijk. Een of meerdere keren per dag een douche nemen zorgt ervoor dat een meisje fris blijft en niet gaat ruiken. Ook belangrijk is het regelmatig verwisselen van het maandverband of de tampon. Dit voorkomt doorlekken en infecties. Met name als een tampon langer in de vagina zit dan 4 uur kan een ziekte ontstaan. Verschillende denkwijze over menstruatie Bijvoorbeeld islamitische meisjes krijgen pas informatie over menstruatie (ongesteldheid) op het moment dat zij hun eerste menstruatie hebben. De informatie heeft vaak het karakter van waarschuwingen en verboden in verband met het behouden van de maagdelijkheid tot aan het huwelijk en biedt weinig steun bij onzekerheden, angsten en vragen over maagdenrandje (maagdenvlies), gebruik van tampons, etc. Daarnaast krijgen islamitische meisjes vaak fabels en mythen rondom menstruatie mee, bijvoorbeeld van tampons ga je dood. Menstruatie wordt door meisjes vaak gezien als onrein. Na de menstruatie volgt er een grote reiniging. Als er thuis niet over gesproken wordt dan zullen meisjes soms een leerkracht in vertrouwen nemen wanneer zij voor het eerst ongesteld zijn geworden. Overigens kunnen er binnen de gemeenschap veel verschillende denkwijzen zijn met betrekking tot menstruatie. Bron: Akker, Annet van de, Mouthaan, Ineke, De Neef, Milleke; Lespakket multiculturele seksuele voorlichting en vorming; GG&GD Utrecht, afd. JGZ; 1997 27
Les 3a - Seksuele ontwikkeling - Bijlagen 28
Bijlage 1 Geslachtsorganen 29
Bijlage 2: Werkblad opdracht Inkleuren van geslachtsorganen 30
31
Bijlage 3 de menstruatiecyclus 32
Bijlage 4: Werkblad opdracht: Evaluatie Prostaat Zaadleider Zaadbal Penis Balzak 33
Werkblad opdracht 1 Baarmoeder Eileider Vagina Eierstok 34