Teken en de ziekte van Lyme Teek some time for De ecologie van de ziekte van Lyme De ziekte van Lyme in Nederland Algemeen publiek Groensector Preventie Fedor Gassner Stichting voor duurzame ontwikkeling & Wageningen University Onderwijs WURKS Larve Nimf Volwassen mannetje Volwassen vrouwtje Dermacentor reticulatis Nieuw De schapenteek Ixodes ricinus Tibor Bukovinski: bugsinthepicture.com De teek - Stamboom De teek - Verspreiding Phylum: ARTHROPODA (geleedpotigen) Klasse: ARACHNIDA (spinachtigen) Subklasse: Acari (teken en mijten) Western Black- Legged Tick Deer tick Schapenteek Taigateek Orde: Parasitiformes (teken) Familie: Ixodidae (harde teken) 1
Levenscyclus teek De teek in het groen >80% RH >4 C 0-1,5 m 2 tot 6 jaar 0-50 cm 0-20 cm strooisel Waar komt u teken tegen? Waar komt u teken tegen? Waar komt u teken tegen? Hoe jaagt de teek? Questing 2
Hoe jaagt de teek? Warmte, beweging (schaduwen, trilling) en chemische signalen NIET UIT BOMEN!! (bijna niet) Orgaan van Haller Klauw Harry Weerman Poreuze gebieden Spiraculum Het bestek van de teek Hypostoom Palpen Cheliceren Gevouwen scutellum EM foto s: Adriaan van Aelst EM foto s: Adriaan van Aelst Hoe voedt de teek? Paring Gosse Schraa Volgezogen volwassen vrouwtje Volgezogen Nimf Volgezogen Volwassen vrouwtjes Tot 7 dagen! CDC Public Health Image Library 3
Volgezogen vrouwtje Gastheer types Reproductie gastheer Eitjes (Borrelia) reservoir gastheer G. Van Duijvendijk Reproductie + reservoir Hans Smid, www.bugsinthepicture.com De muis De muis Hans Hillew aert G. Van Duijvendijk Evan James Bosmuis (Apodemus sylvaticus) G. Van Duijvendijk G. Van Duijvendijk Rosse woelmuis (Myodes glareolus) Bijna alle bosmuizen hebben teken Soms meer dan 100 per muis Borrelia burdorferi s.l. Levenscyclus Borrelia Borrelia afzelii Borrelia garinii Borrelia burgdorferi Borrelia valaisiana 2 tot 6 jaar Film: G. A. Oei Totaal > 12 soorten 4
Infectieroute Infectieroute Hans Smid, bugsinthepicture.com RIVM Erythema migrans De ziekte van Lyme in NL? 22.020 Per JAAR Afbeeldingen: RIVM, CDC Public Health Image Library Bron: RIVM EM per 100.000 inwoners De ziekte van Lyme in NL 1994 2001 Oorzaken toename Lyme Steeds meer teken, of op meer plaatsen?? Steeds meer infecties in teken?? 2005 Toename recreatiedruk in natuurgebieden?? Toename bewustwording?? 2009 Verandering Klimaat?? Bron: RIVM 5
Teken in Nederland 2006-2011 Borrelia infecties in teken (2006-2010) Met dank aan Willem Takken, Laboratorium voor Entomologie, Wageningen University Met dank aan Willem Takken, Laboratorium voor Entomologie, Wageningen University Verspreiding teken & Borrelia Wie wordt waar gebeten? www.natuurkalender.nl Bron: Gassner et al, 2011 Vector Borne and Zoonotic Diseases Wie wordt waar gebeten? Wie wordt waar gebeten? 50 25 Percentage 45 40 35 30 25 20 15 10 Wandelen Tuinieren Spelen 2006 2007 2008 2009 2010 Percentage van jaarlijkse totaal 20 15 10 5 2006 2007 2008 2009 2010 5 0 0 0 tot 9 10 tot 19 20 tot 29 30 tot 39 40 tot 49 50 tot 59 60 tot 69 70 tot 79 80 tot 89 90 tot 99 Leeftijd 6
Groene sector Wat te doen tegen een tekenbeet? Bedekkende kleding www.weekvandeteek.nl Lyme als beroepsziekte Groenvoorziening en Bos en natuursector groot risico op tekenbeten en Lyme eventueel DEET toepassen op huid of kleding Blijf op de paden Na bezoek aan het groen een TEKENCHECK! Bron: RIVM Wat te doen na een tekenbeet? Verwijder de teek zo snel mogelijk met een (teken) pincet Mogelijk beheer in Nederland Vaccinatie / behandeling van natuurlijke gastheren Aanpassing vegetatie / habitat Ontsmet nadien de plaats van de beet Noteer plaats en datum agenda Raadpleeg de huisarts bij klachten in de weken na de beet Bron: RIVM Bestrijding gericht op habitat Afbeelding: Kirby Stafford III Vóór Afbeelding: Kirby Stafford III Ná Bron: Stafford III, 2007 Tick management handbook 7
Barrière tussen mens en teek Mogelijk beheer in Nederland Vaccinatie / behandeling van natuurlijke gastheren?? Aanpassing vegetatie? Biologische bestrijding (b.v. Schimmels)? Persoonlijke bescherming (DEET) BEWUSTWORDING VOORLICHTING Onderwijs Combinatie van bovenstaand Onderwijs - WURKS Onderwijs - WURKS Lesmodule: THEORIE 1. Waar zitten teken? (wat zijn teken?) 2. Wanneer zijn ze actief? 3. Welk deel is besmet met de Borrelia bacterie? (hoe raak je besmet?) Lesmodule: Theorie 1. Waar zitten teken? 2. Wanneer zijn ze actief? 3. Welk deel is besmet met de Borrelia bacterie? 4. Hoe voorkom je tekenbeten bij jezelf en wat te doen bij een beet? 5. Hoe kun je voorlichting geven zonder paniek 5. Hoe kan de vegetatie/natuur zo beheerd worden dat de risico s te verkleinen zijn? 6. Wat is de invloed van het weer op tekenactiviteit? Onderwijs - WURKS PRAKTIJK 1. Waar zitten teken? - tekenvangsten 2. Wanneer zijn ze actief? -tekenvangsten 3. Welk beheer helpt tegen teken? beheer in vangstgebied Wat is de invloed van het weer? metingen luchtvocht en temperatuur tijdens de vangsten Gegevens bruikbaar voor Tekenradar Extra informatie www.rivm.nl (Nationale voorlichting, TOOLKIT) www.weekvandeteek.nl (Lyme en werken in het groen) www.eucalb.com (Europese Lyme info) www.natuurkalender.nl (Tekenbeten melden) www.natuurbericht.nl (2 x daags natuurnieuws!) www.lymevereniging.nl (Patientenvereniging) A. Van Aelst www.insectenexperience.nl (Insectenfestival) H. Weerman 8
Vragen? Fedor.gassner@wur.nl Met dank aan WURKS A. Van Aelst H. Weerman 9