2018
Leeuwarden wordt in 2018 Culturele Hoofdstad van Europa. Dat is een geweldige kans voor de stad en voor de provincie Fryslân, maar ook is het een bijzondere kans voor cultuur. De huidige tijd vraagt om een nieuwe richting. Welke rol speelt kunst en cultuur eigenlijk in de samenleving van de eenentwintigste eeuw? Daar een passend antwoord op vinden, is ons voornaamste streven binnen Leeuwarden-Fryslân 2018. Elk voorjaar vindt op zo n 30 kilometer ten zuiden van Leeuwarden het Oranjewoud Festival plaats in het gelijknamige dorp. Dat festival heeft een missie: zo veel mogelijk mensen de magie van klassieke muziek laten ervaren. Niet alleen als verheffende podiumkunst maar ook als bindmiddel van de maatschappij Wij hebben ons daarom twee hoofddoelen gesteld voor editie 2018: allereerst een prachtig festival organiseren waarin de mooiste muziek te horen is, uitgevoerd door de beste musici uit Nederland en Europa. Daarnaast willen wij laten ervaren dat klassieke muziek springlevend is en van bijzondere betekenis kan zijn voor iedereen. Dit plan gaat over deze twee doelen (en nog een paar dromen) en hoe wij denken die te bereiken. Het resultaat moet een feest worden voor alle zinnen, op internationaal niveau en voor en met zo veel mogelijk mensen. Oranjewoud Festival 2018 Projectplan in opdracht van de Gemeente Leeuwarden en Leeuwarden-Fryslân 2018 door Yoram Ish-Hurwitz en Harm Witteveen Versie september 2014 2014 Stichting Landgoedconcerten Oranjewoud
muziek op route reigerbosch door Youth perscussion pool OF2 2013 foto Yentl Ish-Hurwitz
Inhoudsopgave H1 Aanleiding 1.1 Oranjewoud Festival 13 1.2 Leeuwarden-Fryslân 2018 13 H2 Oranjewoud Festival 2.1 Onze missie 18 2.1.1 Wat maakt ons bijzonder? 18 2.2 Klassieke muziek anno nu 19 2.2.1 Nieuwe vormen 19 2.2.2 Onvermoede kanten 23 2.3 Doelstellingen 23 2.3.1 Doelstellingen tot en met 2018 23 2.3.2 Doelstellingen op de langere termijn 24 H3 Leeuwarden-Fryslân 2018 3.1 Iepen Mienskip 28 3.2 Doelstellingen van Leeuwarden-Fryslân 2018 28-29 3.3 O + F = E 5 32 H4 Programma 2018 4.1 Inleiding 36 4.1.1 Artists in Residence 36 4.1.2 Festivalhart De Overtuin 36 4.1.3 Prinsenwijkconcerten 36 4.1.4 Leeuwarden 37 4.2 Muzikaal Programma 37 4.2.1 Opening en afsluiting 37 4.2.2 Ideeën voor musical journeys en programma s 40 4.3 Educatief programma 46 4.3.1 International Music Summer Academy 46 4.3.2 New Audiences and Innovative Practice 46 4.3.3 Tipi s Klassiek 4 Kids 47 4.4 Participatieprogramma 47 4.4.1 Sharing Music Academy 47 4.4.2 Bach & Breakdance 47 4.4.3 Amateurs 47 4.4.4 The Crowd 48 4.5 Randprogramma 49 4.6 Gastronomisch programma 49 4.6.1 Friese Food Karavaan 50 4.6.2 Lokale horeca 50 4.7 Locaties 51 4.7.1 Binnenlocaties 51 4.7.2 Buitenlocaties 51 4.7.3 Leeuwarden 54 4.8 En verder? 54 H5 Marketing 5.1 Doelstellingen van de marketinginspanningen 58 5.2 Overtuiging en belofte 58 5.3 Doelgroepen 2015 60 5.4 Bouwen van het merk 60 5.5 Zorg voor rumour around the brand 61 5.6 Advocates campagne 2015-2018 61 5.7 Advocay-plan 61 5.8 Marketingmateriaal 62 5.9 Ontwikkeling nieuwe vormgeving 62 5.10 Vrijwilligers 63 5.11 Content marketing 63 5.12 PR & Media partnerships 63 H6 Financiën 6.1 Budget 68 6.2 Kosten 68 6.3 Dekking 69 H7 De weg naar 2018 7.1 Samenwerkingsverbanden 74 7.2 Lokaal draagvlak 74 7.3 Publiekscapaciteit 75 7.4 Ervaring 75 7.5 Praktische zaken 77 7.5.1 Informatie en kaartverkoop 77 7.5.2 Bereikbaarheid 77 7.5.3 Verplaatsing op het festivalterrein 77 7.5.4 Verblijf 78 H8 Organisatie 8.1 Rechtsvorm 82 8.2 Bestuur 82 8.3 Festivalteam 82-83 H9 Verantwoording 86-87 Bijlagen 1 Begroting en dekkingsplan 2015-2018 90-91 2 Musici 92 3 Concertlocaties 93 4 Samenwerkingspartners 94 5 Leveranciers 94 6 Praktische zaken 94-95 6 7
De werkelijke waarde van kunst is moeilijk uit te leggen. Niet voor niets luidt het cliché: kunst begint waar woorden ophouden. Toch zal ik een poging doen. Als ik zeg dat taal essentieel is voor het functioneren van elke samenleving, zult u dat onmiddellijk beamen. Zonder taal zouden wij niet kunnen discussiëren, zou elke vorm van democratisch bestuur disfunctioneren en gebruikten wij onze vuisten om te bepalen wie de sterkste was en dus de baas. Gelukkig hebben wij taal en kunnen wij met woorden anderen proberen te overtuigen van ons gelijk en andersom. Door taal kunnen wij een complexe maatschappij bouwen, ingewikkelde problemen oplossen en ruimtereizen maken. Met taal onderscheidt de mens zich van het dier. Kunst is ook een taal, maar op een abstracter niveau en met een andere boodschap. Het stelt ons in staat andere waarheden te benadrukken en de werkelijkheid om ons heen in een ander perspectief te zien. Waarom is dat belangrijk? Als mensen niet in staat zouden zijn over zichzelf heen te stappen noch bereid waren dingen in een ander licht te zien, geloofden wij misschien nog steeds dat de aarde plat is en het middelpunt van het zonnestelsel. De taal van de kunst is net zo essentieel voor de maatschappij als die van het woord, met dit verschil: er zijn slechts enkelen die de taal spreken. Er zijn echter velen die de taal verstaan en bijna iedereen kan de taal leren te verstaan. foto Sandra Heldring De waarde van kunst is niet eenduidig. Het is als Aladins wonderlamp waarin cultuur als geest zit opgesloten. Bij verschijning neemt die steeds een andere vorm aan, afhankelijk van degene die de lamp opwrijft. Is het Barenboim, dan verschijnt een vredesstichter, als de Iraanse schrijver wrijft een activist, bij de Haïtiaan een trooster, bij de kampgevangene een redder. En als wij over de lamp wrijven? Dan zien wij een avondje vermaak. Wij leven in zo n ongekende welvaart en onze problemen zijn in verhouding zo klein dat kunst voor ons vaak niet meer is dan vrijetijdsbesteding. Als er tijdelijk wat minder geld is, wordt een dergelijke luxe-uitgave als overbodig gezien en kan de lamp bij de vuilnis. PROLOOG Aladins wonderlamp Een paar jaar geleden werd de Nederlandse cultuurwereld opgeschrikt door drastische ingrepen vanuit de regering. Het overheidsbeleid ten aanzien van kunst en cultuur werd vooral afgezet tegen meetbare zaken als markt en nut. Daarmee werd echter voorbijgegaan aan de werkelijke waarde van cultuur. Als iets duidelijk is geworden uit de politieke besluitvorming en in alle publieke debatten die de afgelopen jaren zijn gevoerd over kunst, dan is het dat er een onnodig grote afstand is ontstaan tussen cultuur en een groot deel van het Nederlandse publiek. Het verkleinen van die afstand is hard nodig, net als het terugbrengen van het besef dat cultuur waardevol is. Moet iedereen dan van kunst gaan houden? Dat is tamelijk idealistisch. Maar een samenleving waarin materialisme en individualisme de afgelopen tijd veel aan terrein hebben gewonnen, kan wel weer wat idealisme gebruiken. Heeft cultuur warempel toch nog nut. Wat is die waarde dan? Misschien kan die vraag gericht worden aan Daniel Barenboim en zijn West-Eastern Divan Orchestra, waarin Palestijnse en Israëlische musici gebroederlijk naast elkaar musiceren. Vraag een Iraanse schrijver wiens boeken door de machthebbers worden verboden, wat cultuur voor hem betekent. Of aan de Haïtiaan die na de aardbeving in 2010 zijn familie, zijn huis en zijn bezittingen is kwijtgeraakt, en die desgevraagd een verslaggever toevertrouwde dat slechts muziek hem nog op de been hield. Vraag het aan een overlevende van een Duits concentratiekamp die het geluk had een muziekinstrument te bespelen, waardoor hij als lid van het kamporkestje de gaskamer ontliep. Vraag aan hen wat de waarde is van cultuur. 8 9
foto Primo Ish-Hurwitz
h1 AANLEIDING 1.1 Oranjewoud Festival Ten oosten van Heerenveen ligt het lommerrijke dorp Oranjewoud dat al eeuwenlang van bijzondere historische en culturele betekenis is. Ooit werd het gesticht als buitenplaats door Albertine Agnes, prinses van Oranje Nassau, weduwe van de Friese stadhouder Willem Frederik en voorouder van de huidige koninklijke familie. Verschillende negentiende-eeuwse landhuizen en het omringende parklandschap herinneren aan de luisterrijke geschiedenis. Concertpianist Yoram Ish-Hurwitz, woonachtig in Oranjewoud, nam enkele jaren geleden het initiatief om een jaarlijks kamermuziekfestival te organiseren op deze historische locaties waarvan de deuren normaal gesproken gesloten blijven. Tijdens Oranjewoud Festival vormen zij de exclusieve entourage voor klassieke concerten door musici van internationale faam. Ook in het aanwezige Museum Belvédère voor moderne en hedendaagse beeldende kunst en in de omliggende tuinen, parken en bossen vinden optredens plaats. De eerste editie vond plaats in 2012 met zes concerten verdeeld over drie dagen. Sindsdien groeit het festival gestaag in omvang en diversiteit. Onze ambitie is om de komende jaren uit te groeien tot het meest innovatieve klassieke muziekfestival van Nederland waarbij lokale geworteldheid hand in hand gaat met internationale allure. Bekijk een korte video-impressie op oranjewoudfestival.nl/impressie 1.2 Leeuwarden-Fryslân 2018 Op 21 mei 2014 werd Leeuwarden officieel benoemd tot Culturele Hoofdstad van Europa in het jaar 2018. Oranjewoud Festival is uitgenodigd deel uit te maken van het officiële culturele programma van Leeuwarden-Fryslân 2018. Wij zijn blij met de waardering die daaruit spreekt voor de kwaliteit en de creativiteit die het festival tot nu toe heeft getoond. 2018 zien wij echter niet als een doel op zich maar als een eenmalige gelegenheid om onze doelstellingen sneller tot uitvoering te brengen en de kans op een blijvend resultaat te vergroten. 13 foto Sandra Heldring
verhalenverteller rene groothof tijdens tipi s klassiek OF3 2014 foto Theo Kwant
h2 ORANJEWOUD FESTIVAL 17 foto Sarah wijzenbeel
2.1 Onze missie Klassieke muziek is als een ijsberg. Je ziet een schitterende top maar in werkelijkheid onttrekt het grootste gedeelte ervan zich aan het oog. Onder het wateroppervlak gaat een enorme massa schuil, zich uitstrekkend tot op adembenemend grote diepte. Onze missie is... Klassieke muziek herbergt een gelaagdheid die mensen op vele manieren kan inspireren, energie geven, steunen, troosten, aan het lachen maken, zin geven en met elkaar verbinden. Men hoeft het alleen maar te ontdekken 2.1.1 Wat maakt ons bijzonder? De plek waar het gebeurt Cultuur, natuur en tijd staan in Oranjewoud in een unieke verhouding tot elkaar: de kunst van het museum, de historische huizen, de muziek van het festival, de Ecokathedraal van kunstenaar Louis le Roy maar ook het parklandschap dat uiteenvalt in vier tuinkamers, de lange lanen die herinneren aan de Franse barokstijl en de Engelse landschapsstijl waartoe de Roodbaard-tuin van landgoed Oranjestein behoort, de rijkelijk aanwezige flora en fauna van de tuinen, parken en bossen en de interessante historie die teruggrijpt naar de wortels van het Nederlandse koninkrijk. Het is die ongedwongen combinatie van muziek, kunst, natuur en historie die het unieke karakter vormt van Oranjewoud Festival. Onze toekomstgerichtheid Kenmerkend voor het festival is het gebruik van innovatieve presentatievormen en de aandacht voor de concertbeleving als geheel. Soms gebeurt dat radicaal. Andere keren zijn kleine ingrepen voldoende. Het vormt geen op zichzelf staand doel maar is er altijd op gericht de mensen de diepte en rijkdom van klassieke muziek te laten ervaren. zo veel mogelijk mensen de kracht, de diepte en de veelzijdigheid van klassieke muziek laten ervaren, die veel verder reikt dan oppervlakkig vermaak. > Tipi s Klassiek 4 Kids De kwaliteit Kwaliteit en muzikale integriteit zijn leidend bij alles wat het festival onderneemt, van de keuze van de uitvoerende musici en het programma tot de concertlocaties. Niet alleen is dat waar het volgens ons in essentie om gaat, ook vormt het een voorwaarde voor het slagen van onze missie. foto Harm Witteveen 2.2 Klassieke muziek anno nu Wij zijn op zoek naar een nieuwe plek voor klassieke muziek in de 21e eeuw, waar de inhoudelijke, educatieve en sociale waarde van klassieke muziek tot zijn recht komt en het heersende beeld wordt weerlegd. Klassieke muziek kampt namelijk met een imagoprobleem. Het wordt vaak gezien als elitair, saai, moeilijk en ouderwets. Wij zijn ervan overtuigd dat dit imago onterecht is. Het onderzoeken van een nieuwe rol voor klassieke muziek is daarom op zijn plaats, zowel met nieuwe vormen als creatieve toepassingen. 2.2.1 Nieuwe vormen Niet de muziek zelf, maar de vorm waarin deze wordt gepresenteerd, bepaalt het beeld. Wat dat betreft moeten klassieke musici ook de hand in eigen boezem steken. De uitvoeringspraktijk van de klassieke muziek heeft zich de afgelopen decennia nauwelijks ontwikkeld. Mede hierdoor heeft de klassieke muziekwereld zich geïsoleerd van de samenleving. De huidige tijd van snelle technologische ontwikkelingen en een kritisch publiek Beeld >> saai Het duurt lang, je mag niet praten of bewegen of reageren. Het lijkt op elkaar of het klinkt lelijk, het is statisch, het is niet hip met een overvloed aan keuzemogelijkheden vraagt om een andere benadering. Veel meer dan vroeger is de totaalbeleving van een concertbezoek tegenwoordig van belang: van het kopen van het kaartje tot het drankje na afloop en alles ertussenin. Wanneer wij ons hiervan niet afkeren maar de ontwikkelingen juist omarmen, ontsluiten wij de schatkamer van de klassieke muziek voor een groot aantal mogelijke liefhebbers. De beste manier om iets van waarde te behouden is door niet behoudend te zijn. Door gebruik te maken van nieuwe, verrassende presentatievormen sluit klassieke muziek beter aan bij de belevingswereld van het hedendaagse publiek. Ook een laagdrempelig festivalhart en multidisciplinaire activiteiten zijn manieren om klassieke muziek toegankelijker te maken. Oplossing Korte concerten, interactieve vormen, participatie, in- en uitloop soms wel mogelijk, belevenis maken door spannende locaties en formats, aankleding en belichting, gastronomie, hulp bij duiding en bieden van referentiekader op een prikkelende manier 18 19
silent concert door yoram ish-hurwitz OF3 2014 foto Sarah Wijzenbeek
Beeld >> Oplossing elitair Alleen voor rijke mensen want de kaartjes zijn duur, alleen voor oude mensen, alleen voor intellectuele mensen, de etiquette, ontoegankelijke locaties waar je je niet thuis voelt, je voelt je onvrij Betaalbare kaartjes, educatieve projecten, amateurparticipatie, laagdrempelige locaties, herkenbare setting, spelen met etiquette (voorbeeld Barok Disco), informaliteit, taal veranderen, snobisme uitbannen, musici opvoeden om lowbrow te communiceren foto Sarah Wijzenbeek moeilijk Je moet ervoor geleerd hebben, ik begrijp er niets van, het staat veraf, ik ken de weg niet, het klinkt raar, het is serieus en droevig ouderwets Componisten zijn allang dood, muziek niet van deze tijd, sluit niet aan bij mijn belevingswereld, het is precies als vroeger, het is voor oude mensen Behapbaar maken (korter, toelichting, afwisselend), je stapt niet in een keer op zolder: mensen bij de hand nemen (gidsen!), routes, tags, humor zichtbaar maken, toegankelijk door participatie, ontsluiten Kennismaken met levende componisten (video-interviews), componist theatraal tot leven wekken, tijdloze aspecten benadrukken (liefde, dood), parallellen klassieke en popmuziek, moderne communicatie 2.2.2 Onvermoede kanten De rol van klassieke muziek is veel breder dan alleen als podiumkunst. Het kan ook een sterk bindmiddel vormen binnen de samenleving en zelfs een bijdrage leveren aan het oplossen van sociale en maatschappelijke problemen. Met onderstaande initiatieven geven wij invulling aan dit andere gezicht van klassieke muziek. Zij hebben echter alleen effect als zij een duurzaam karakter hebben. Sociaal-maatschappelijke projecten Participatie aan klassieke muziek kan sociale cohesie bevorderen. Door te spelen in een jeugdorkest of andere amateurgezelschappen leert men samenwerken, te luisteren naar elkaar, deel uit te maken van een groep, discipline te hebben, te plannen, concrete resultaten te behalen en respect te verdienen (applaus!). Educatieve projecten Om haar maatschappelijke rol goed te kunnen vervullen, is het belangrijk dat klassieke muziek een vaste en gewaardeerde plaats krijgt in de samenleving. Mensen in een vroeg stadium de magie en potentiële kracht van klassieke muziek laten ontdekken, kan daar een belangrijke bijdrage aan leveren. Kunsteducatie speelt hierin een belangrijke rol. Als gevolg van bezuinigingen staat die in Nederland sterk onder druk. Wij proberen daar een ondersteunende rol in te spelen. Daarnaast vinden wij het van belang jong muzikaal toptalent kansen te bieden om zich verder te ontwikkelen. In Friesland is dat een onderontwikkeld terrein. 2.3 Doelstellingen 2.3.1 Doelstellingen tot en met 2018 Oranjewoud op de kaart Met het jaarlijkse festival waarin hoogwaardige concerten van internationaal niveau 22 23
plaatsvinden in een schitterende omgeving willen wij Oranjewoud en Friesland artistiek op de kaart zetten in Nederland en daarbuiten. Innovatie Daarnaast willen wij de traditionele concertpraktijk structureel vernieuwen met innovatieve presentatievormen en bijzondere concertlocaties. Artists in Residence Geen kunstvorm staat geheel op zichzelf. Het geheel aan disciplines vormt een bron van wederzijdse inspiratie en synergie. Met het Artists in Residence-project willen wij een kraamkamer creëren voor nieuwe ideeën en interessante samenwerkingsverbanden die kunnen leiden tot nieuwe initiatieven en concertvormen. leveren aan een infrastructuur in Friesland die een inspirerende en bruikbare voedingsbodem vormt voor jong regionaal toptalent op het terrein van de klassieke muziek. Het jaarlijkse International Music Summer Academy is daarbij een eerste stap. Daarnaast willen wij zogeheten Friezen om utens betrekken uit de klassieke muziek, bijvoorbeeld voor het geven van clinics. Enerzijds vernieuw je de natuurlijke band met Fries muzikaal talent dat zich elders heeft gevestigd en maak je gebruik van hun expertise en netwerken. Anderzijds dienen zij als inspirerend voorbeeld voor nieuw opkomend talent in Friesland. Oranjewoud Festival heeft de potentie en het streven als vast podium een platform te worden voor klassieke muziek in Friesland. masterclass saxofoon door Femke IJlstra en arno bornkamp OF3 2014 2.3.2 Doelstellingen op langere termijn Sociale inbedding en lokale betrokkenheid Met sociaal-maatschappelijk projecten willen wij laten zien dat klassieke muziek niet alleen van waarde is voor een kleine elite maar voor iedereen. Talentontwikkeling in Friesland Brain-drain is een verschijnsel dat vele buitengebieden in Europa bedreigt, waaronder Friesland. De daarmee samenhangende verminderde bedrijvigheid en werkgelegenheid werkt dat proces in de hand en vormt zo een vicieuze cirkel. Het is daarom belangrijk om in Friesland te werken aan een economisch klimaat dat jonge, talentvolle mensen inspireert om te blijven of mensen van elders zelfs beweegt om zich in het noorden te vestigen. Eenzelfde mechanisme geldt voor cultuur. Eén van de lange termijndoelen die het Oranjewoud Festival zichzelf stelt, is een bijdrage 24 fotos Sandra Heldring
h3 LEEUWARDEN _FRYSLaN 2018 fotos Sarah Wijzenbeek
3.1 Iepen Mienskip De visie van Leeuwarden-Fryslân 2018 sluit nauw aan bij die van het festival. Cultuur is meer dan elitair vermaak maar kan ook noodzakelijke maatschappelijke processen in gang zetten. Door gemeenschapszin te koppelen aan openstelling voor invloeden van buitenaf wordt een krachtige basis gelegd voor een samenleving die de grote uitdagingen het hoofd kan bieden waar Europa zich in de huidige tijd mee geconfronteerd ziet, zoals regionale verschillen in rijkdom en onzekerheid rond de Europese identiteit. 3.2 Doelstellingen van Leeuwarden-Fryslân 2018 In onderstaande tabel is te zien welke van onze activiteiten aansluiten op de doelstellingen van Leeuwarden-Fryslân 2018, inclusief een verwijzing naar de betreffende paragrafen. Publieksinkomsten Publiekstoename en terugkerende bezoekers Toename aantal studenten Toename cultureel toerisme Levendige cultuur en duurzaamheid Voedingsbodem creatieve industrieën in dorpen Toegangskaarten concerten en exposities, gastronomie Continue groei aantal (terugkerende) festivalbezoekers Bouwen aan infrastructuur jong talent, International Music Summer Academy NAIP Door concertactiviteiten, randactiviteiten, culturele samenwerkings verbanden, vernieuwing concertpraktijk Artists in Residence 4.5 6.3.2 6.3.5 5.1 2.3.2 4.3.1 4.3.2 4 7.1 4.1.1 Uiteindelijk gaat het er om een platform te bieden voor ontmoeting, zowel tussen buren als mensen uit heel Europa Sterk netwerk en positieve ervaringen tussen cultural operators Ouderen (65-80 jaar) delen artistieke vakkennis aan andere generaties Gefinancierd door internationale EU-fondsen Wijkteam Noord Never Ending Orchestra/City Proms Oerol Jiddisch Muziekfestival Masterclasses International Music Summer Academy Artists in Residence 4.4.2 4.3.1 4.1.1 4.3.1 Doelstelling Leeuwarden-Fryslân 2018 Activiteit Oranjewoud Festival Door concertactiviteiten, randactivi- teiten, culturele samenwerkingsverbanden, vernieuwing concertpraktijk Artists in Residence Bezoekerstoename musea, theaters, concerten, kunstexposities en literaire evenementen 4 4.1.1 Toegankelijkheid cultuur en participatie Participatie door kinderen en volwassenen Participatie door mensen met doorgaans weinig culturele belangstelling Bijdrage door vrijwilligers Participatieprojecten, Sharing Music Academy Sociale projecten, festivalhart De Overtuin Vrijwillige inzet bij alle activiteiten 4.4 2.2.2 2.3.2 4.1.2 4.4.1 4.4.2 8.2 Nieuwe academische mogelijkheden en betrokkenheid bachelor/masters/phd-studenten Toename partnerschap buitenlandse universiteiten (en hogescholen) en studentenuitwisseling Beeldvorming Friesland wordt ook beschouwd als plaats waar open creatieve innovatie mogelijk is Bestuur en beleid Bouwen aan infrastructuur jong talent NAIP NAIP Bouwen aan infrastructuur jong talent, International Music Summer Academy Vernieuwing klassieke concertpraktijk, compositieopdrachten, Artists in Residence 2.3.2 4.3.2 2.3.2 4.3.1 4.3.2 2.2.1 4.1.1 Bekendheid met/toepassing van Mienskip Economie en toerisme Sociale projecten (iedereen mag meedoen), betrokkenheid lokale gemeenschap Oranjewoud en Heerenveen 2.2.2 4.4 7.2 Inwoners Leeuwarden/Friesland ontwikkelen meer trots, plezier, sociale binding en optimisme voor 2019 Het festival als geheel, actieve en passieve betrokkenheid lokale gemeenschap Oranjewoud en Heerenveen 4 8.2 Europese zichtbaarheid Internationale musici en kunstenaars, International Music Summer Academy, NAIP 4.1.1 4.2 4.3.1 4.3.2 28 29
music in mind in de overtuin door Jan kuiper OF3 2014 foto Theo Kwant
3.3 O + F = E 5 Leeuwarden-Fryslân 2018 hanteert vijf speerpunten, de zogenaamde vijf E s. Het festival draagt daar op de volgende manieren toe bij: Europe Wij werken samen met het lectoraat Lifelong Learning in Music van Rineke Smilde. Dat ontwikkelde in samenspraak met het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, Prins Claus Conservatorium Groningen, The Iceland Academy of the Arts in Reykjavik en The Royal Conservatoire in Stockholm het Internationale Joint Master of Music programma New Audiences and Innovative Practice, kortweg NAIP. De doelstellingen van dit masterprogramma komen nauw overeen met die van het festival, namelijk het ontwikkelen van nieuwe presentatievormen van klassieke muziek en de sociale inbedding ervan. Bekijk een korte introductie op oranjewoudfestival.nl/naip Niet alleen zijn musici en docenten uit heel Europa actief betrokken bij Oranjewoud Festival, ook worden internationale kunstenaars uitgenodigd voor een Artist Residency in Oranjewoud. Daarnaast staat International Music Summer Academy open voor docenten en deelnemers uit Heel Europa en daarbuiten. Experience Al onze inspanningen zijn erop gericht om zowel traditioneel als nieuw publiek klassieke muziek op een uitzonderlijke manier te laten beleven. Daarbij spelen de vernieuwende presentatievormen en bijzondere locaties een belangrijke rol maar ook de voor Oranjewoud kenmerkende combinatie van muziek, kunst, historie, natuur en gastronomie. Entrepreneurship Met het festival en de diverse lokale samenwerkingsverbanden, zoals Museum Belvédère, Tjaarda Oranjewoud en Staatsbosbeheer, zetten wij Oranjewoud als toeristische bestemming op de kaart. Daarnaast leveren wij een structurele bijdrage aan het culturele klimaat in de regio met de bijbehorende economische spin-off. Empowerment Door de lokale gemeenschap actief te laten meedoen met participatieprojecten, als vrijwilliger of met inhoudelijke inbreng (The Crowd), proberen wij optimale betrokkenheid te bewerkstelligen. Mensen in een sociaal geïsoleerde positie worden bereikt met reach-out projecten zoals Bach & Breakdance en de Sharing Music Academy. Ecology Wij streven naar een energieneutraal festival, bijvoorbeeld met generatoren op zonne-energie. Met digitale informatievoorziening, een festival-app en mobiele tickets beperken wij het gebruik van papier. Bij de gastronomische activiteiten in het festivalhart wordt uitsluitend gewerkt met ecologisch en sociaal verantwoorde producten. Met biologisch afbreekbare verbruiksartikelen proberen wij zo min mogelijk afval te creëren. O + F = E 5 32 33
h4 PROGRAMMA 2018 foto Sandra Heldring
4.1 Inleiding 4.1.4 Leeuwarden 4.2.1 Opening en afsluiting De komende festivaledities worden tal van processen in gang gezet op het gebied van innovatie, educatie en sociale inbedding in combinatie met klassieke muziek van uitzonderlijke kwaliteit. Dat zal uitmonden in een grootschalig evenement in 2018 waarbij Oranjewoud het artistieke knooppunt vormt waar musici en kunstenaars uit heel Europa elkaar kunnen ontmoeten, samenwerken, hun kennis doorgeven aan jongere generaties en het publiek deelgenoot maken van de nieuw opgedane inspiratie. Editie 2018 is uitzonderlijk qua opzet. Allereerst wordt het eenmalig in de zomer gepland in plaats van in het voorjaar. Ook de duur is verlengd tot een periode van vier weken met vijf weekends. Door daarnaast het aantal locaties drastisch uit te breiden, zijn de hoeveelheid concerten en de bijbehorende publiekscapaciteit aanzienlijk groter dan gebruikelijk. Het programma van Oranjewoud Festival 2018 valt uiteen in de volgende onderdelen: Muzikaal programma Educatief programma Participatieprogramma Randprogramma Gastronomisch programma 4.1.1 Artists in Residence Uiterlijk najaar 2017 willen wij een locatie in Oranjewoud inrichten voor Artists in Residence. Daar zullen creatieve musici, schrijvers en kunstenaars gedurende langere periodes kunnen werken, elkaar ontmoeten en inspireren. Hierbij wordt nauw samengewerkt met Museum Belvédère. Mogelijk krijgt het Master of Music-programma NAIP hier ook een rol in. Tijdens de festivalperiodes worden de activiteiten op deze locatie publieksgerichter en vinden ook concerten plaats, workshops en presentaties. 4.1.2 Festivalhart De Overtuin Om publiek op een laagdrempelige manier kennis te laten maken met klassieke muziek komt er een sfeervol festivalhart waar continu korte concerten, randprogrammering en aanverwante activiteiten gaande zijn zoals workshops, presentatieconcerten, een open podium en diverse straatoptredens. Het vormt feitelijk een festival binnen een festival. Er kunnen kleine lekkernijen worden gegeten en mensen kunnen elkaar ontmoeten voor of na de optredens. Het festivalhart is ideaal om jong Fries toptalent de kans te geven zich te presenteren of om ruimte te geven aan programma-ideeën vanuit het publiek. In een wijdere cirkel om het festivalhart vindt de verdieping plaats op de overige concertlocaties met langere optredens en bijzondere presentatievormen. 4.1.3 Prinsenwijkconcerten Gedurende de hele festivalperiode zal een ponton op de Prinsenwijk worden geplaatst, het water tussen Museum Belvédère en Landgoed Oranjewoud. Elk weekend zullen hier laagdrempelige, humoristische en feestelijke concerten plaatsvinden. Het publiek zit aan beide oevers van het water in het gras of in rond dobberende bootjes bij het podium. Optredende artiesten zijn bijvoorbeeld het Ahn Trio, Janine Jansen, Salut Salon, het Tango Ensemble van Isabelle van Keulen en het Nederlands Blazers Ensemble. Daarnaast zullen ook muziektheater- en dansvoorstellingen worden geprogrammeerd. Naast Oranjewoud vinden concerten plaats in Leeuwarden, ten eerste vanwege de historische band en ten tweede omdat Leeuwarden de culturele hoofdstad is. 4.2 Muzikaal programma Innovatieve presentatievormen en interdisciplinariteit spelen de hoofdrol in het programma. De meeste concerten vinden plaats in de weekends en op doordeweekse avonden. Op de zaterdagen en zondagen vindt daarnaast ook doorlopende programmering plaats. Op de doordeweekse dagen kan het publiek openbare repetities bijwonen alsmede masterclasses en presentatieconcerten. Ook worden excursies georganiseerd naar enkele Staten en Stinzen in de provincie waar eveneens concerten plaatsvinden. > West-Eastern Divan Orchestra o.l.v. Barenboim Daniel Barenboim Het festival wordt spectaculair geopend in stadsschouwburg De Harmonie in Leeuwarden met een optreden door het West-Eastern Divan Orchestra o.l.v. Daniel Barenboim met de jonge Nederlandse violiste Noa Wildschut als solist. Het in 1999 door Barenboim en Edward Said opgerichte orkest bestaat uit jonge Israëlische en Palestijnse musici. Zij opereren vanuit de filosofie dat vrede alleen bereikt kan worden als er naar elkaar geluisterd wordt en men elkaar respecteert. Zonder die voorwaarden is het immers ook onmogelijk te musiceren. Klassieke muziek staat niet naast de maatschappij, zij staat er middenin foto CHRISTODOULOU 36 37
prinsenwijkconcert ponton op water met Jong NBE OF3 2014 foto Theo Kwant
It All Ends Here Op de laatste dag van het festival zal een feestelijk slotevenement plaatsvinden op en rond de Prinsenwijk. De hele dag zijn er voorstellingen bij te wonen. Met name de amateurgezelschappen krijgen hierin een belangrijke plek, alsmede eindpresentaties van sociaal-maatschappelijke projecten, maar ook enkele publiekstrekkers. 4.2.2 Ideeën voor musical journeys en programma s Een groot aantal vooraanstaande Nederlandse en internationale musici hebben aangegeven geïnteresseerd te zijn om in 2018 op te treden (zie bijlage 2). Ter illustratie worden hieronder een aantal ideeën geschetst. Aangezien pas in het najaar van 2014 kan worden begonnen met de feitelijke programmering en het bepalen van de thema s, moet deze lijst worden beschouwd als artist impression. pera > Première Tasten, mei 2014 foto Sarah Wijzenbeek Opera Rusalka Interdisciplinair intermediaal Watersprookje van Dvořák dat in samenwerking met Opera Spanga zal worden uitgevoerd in Oranjewoud, Spanga, Leeuwarden, diverse andere plekken in Friesland en op de internationale televisie. Het betreft een opera in drie bedrijven, gebaseerd op het sprookje De kleine zeemeermin van Hans Christian Andersen. Film maakt al sinds 1999 een belangrijk deel uit van de voorstellingen van Opera Spanga. Het spanningsveld tussen live opera en film is een fascinerende vorm van theater maken. Met Rusalka brengt Opera Spanga dit spanningsveld op een hoger plan. De uitvoerders bevinden zich niet allemaal op de zelfde locatie (denk aan de onderwaterwereld ) en het publiek kijkt vanaf meerdere locaties toe. Geluid en beeld worden live gestreamed naar de voorstellingslocaties. Zo kunnen diverse plekken binnen één voorstelling een rol spelen, mensen ver weg lijken maar toch dichtbij zijn en andersom. Brundibar Klassieke muziek kan soms levensreddend kan zijn, getuige verschillende overlevenden van concentratiekampen die de dood ontsprongen doordat zij konden deelnemen aan een kamporkest. In het concentratiekamp Theresienstadt bestond een andere situatie. Daar verbleven naar verhouding veel musici en kunstenaars. De Duitsers gebruikten het kamp voor het maken van propagandamateriaal waarin werd aangetoond dat er een humaan klimaat heerste in de kampen. Een van de producties die indertijd in Theresienstadt werd uitgevoerd is de kinderopera Brundibar. Onderzocht wordt of dit kan worden uitgevoerd door het Israëlische Meitar Ensemble. 40 41 Adventure Wanderings De Ecokathedraal in Mildam is een eeuwig evoluerend kunstwerk van Louis le Roy en benadrukt de interactie tussen mens en natuur en plaatst tijd in een ander perspectief. Uitgevoerd wordt In C, een minimal compositie van Terry Riley, door ca. 30 koperblazers die verspreid door de Ecokathedraal staan. Het publiek wandelt over de paden en hoort de compositie voortdurend vanuit een andere positie. Tipi s Klassiek 2.0 Roulerende miniconcerten door wisselende musici in een drietal moderne tipi s die speciaal hiertoe worden ontwikkeld door Dré Wapenaar. Night Club - Igor Roma & Peter Beets Het museum als nachtclub met gekleurde verlichting en bijpassend meubilair. Pianist Igor Roma schenkt drankjes, vertelt wat en speelt een keur aan klassieke werken maar vaak niet meer dan één deel alvorens afgewisseld te worden door jazzpianist Peter Beets. Silent Concert Jerusalem Quartet Deze presentatievorm, waarbij het publiek met koptelefoons luistert, is geschikt voor stille locaties (nachtelijk park, museum, bibliotheek) of juist rumoerige (stationshal, warenhuis). Met het gebruik van elektronische instrumenten ontstaat een nieuwe wereld aan klankmogelijkheden: conventioneel, synthetisch en alles daartussenin. Naast traditionele muziek speelt het kwartet ook speciaal geschreven composities die de specifieke mogelijkheden van de elektronische instrumenten optimaal benutten. Room Service - Diverse musici s Avonds laat kunnen hotelgasten van Tjaarda Oranjewoud bellen naar de receptie om een Lullaby te bestellen, een vijf minuten durend privéconcert door één van de festivalmusici.