Operating Systems: Linux Een introductie tot de installatie en het gebruik van Linux als Operating System 2008 Jochum van Weert 1 Linux Module v1.0
Inhoud Inhoud...2 1 Inleiding...4 2 Linux...5 2.1 Geschiedenis van Linux...5 2.1.1 Linux en GNU...5 2.1.2 Richard Stallman...5 2.1.3 De geboorte van GNU...5 2.1.4 Linux...5 2.1.5 GNU en Linux...6 2.2 Vrije software...6 2.3 Voordelen...7 2.4 Nadelen...8 2.5 Verschillende distributies...9 2.6 Vragen...9 3 Installatie...10 3.1 Voorbereiding en begin installatie...10 3.2 Partitioneren...11 3.3 Verdere installatie...13 3.4 Opdrachten...14 4 Werken in de Grafische Omgeving (GUI)...15 4.1 Inleiding...15 4.2 Algemeen gebruik...15 4.2.1 Een eerste indruk...15 4.2.2 Bestanden en mappen...16 4.3 Nuttige programma s...16 4.3.1 OpenOffice...16 4.3.2 Firefox...16 4.3.3 The Gimp...17 4.3.4 Overig...17 4.4 Opdracht...17 5 Configuratie en programma installatie...18 5.1 Hardware...18 5.2 Layout...18 5.3 Programma's installeren...18 6 De console...21 6.1 Waarom console?...21 2008 Jochum van Weert 2 Linux Module v1.0
6.2 Algemeen gebruik...21 6.2.1 Navigeren en de Linux directorystructuur...22 6.2.2 Mappen en bestanden...24 6.2.3 Opties meegeven aan een commando...24 6.3 Nuttige commando's en programma's...25 6.3.1 File...26 6.3.2 Bekijken van tekstbestanden: Less, head en tail...26 6.3.3 Bewerken van tekstbestanden: pico...26 6.4 Tot slot...27 7 Gebruikers en rechten...28 7.1 Inleiding...28 7.2 Gebruikersbeheer...28 7.2.1 Aanmaken van gebruikers...28 7.2.2 Virtuele terminals...29 7.3 Rechten...30 7.4 Inloggen op een andere pc (remote access)...32 7.4.1 Voorbereiding...32 7.4.2 Verbinden...32 7.4.3 Communiceren...33 7.4.4 Uitloggen...33 8 Multitasking en Processen...34 8.1 Inleiding...34 8.2 Bekijken van processen...34 8.3 Beheren van processen...35 9 Vrije invulling...37 9.1 Scripting...37 9.2 Geavanceerd console gebruik...37 9.3 Installeren van andere grafische omgevingen...38 9.4 Eigen invulling...38 10 Referenties en nuttige links...40 Appendix A: Studiewijzer en beoordeling...41 Studiewijzer...41 Beoordeling...42 2008 Jochum van Weert 3 Linux Module v1.0
1 Inleiding In deze module maak je kennis met de installatie en het gebruik van Linux als operating system. Bij deze module hoort een Linux Live CD. Vanaf deze CD kun je Linux installeren op de computer op school, maar ook thuis. Het grote voordeel van een LiveCD is dat je Linux ook rechtstreeks van CD kunt gebruiken zonder het te installeren. Je bent dan enigszins beperkt in je gebruik, maar het is een goede en veilige manier om Linux uit te proberen (en thuis te gebruiken voor het maken van opdrachten uit deze module). De omvang van deze module bedraagt ongeveer 9 lessen. In de studiewijzer in Appendix A vind je welke onderdelen bij welke les horen en welke opgaven je moet maken. Tijdens het werken aan deze module stel je een PO verslag op. Je verslag bevat je antwoorden op alle opgaven in deze module (zie daarvoor ook de studiewijzer) en een uitgebreid verslag van jouw invulling van de vrije opdracht beschreven in hoofdstuk 9 van deze module. Je kunt dit verslag het beste digitaal maken in OpenOffice Writer (een Linux alternatief voor Word). Veel succes en plezier met deze module! 2008 Jochum van Weert 4 Linux Module v1.0
2 Linux 2.1 Geschiedenis van Linux Bron: Open Linux Site http://members.home.nl/openlinuxsite 2.1.1 Linux en GNU Hoewel men het meestal over Linux heeft, is Linux eigenlijk alleen het hart van het besturingssysteem, de kernel, terwijl een besturingssysteem uit veel meer dan een kernel bestaat. Veel systeemprogramma's komen bijvoorbeeld van GNU. De x-server (belangrijk onderdeel van de grafische omgeving), de grafische omgeving en vele andere aanvullende programma's komen ook vaak van andere organisaties en groeperingen. 2.1.2 Richard Stallman In de jaren 60 waren computers nog slechts te vinden in universiteiten. In die tijden was Richard Stallman student, en schreef en gebruikte software op zulke computers. Hij gebruikte ook wel eens andermans programma s, en ontdekte soms een bug (programmeerfout). In dat geval kon hij de broncode opvragen (die heb je nodig om zo'n fout te repareren) bij de auteur, de bug repareren, en het gecorrigeerde programma weer teruggeven aan de auteur. Deze manier van software ontwikkelen en verbeteren was zeer gebruikelijk in die tijd. Op een gegeven moment kwam de commerciële software op. Mensen schreven software om geld mee te verdienen, en hielden de broncode geheim, zodat niemand het programma zou kunnen 'stelen', aanpassen en zelf gaan verkopen. Het besturingssysteem Unix was zo'n commerciëel stuk software. Unix werd voor het eerst uitgebracht in 1971. 2.1.3 De geboorte van GNU Deze ontwikkeling irriteerde Richard Stallman, hij wilde dat software vrij was, en dat iedereen eraan kon werken, en ermee doen wat hij wilde. Zulke commerciële software kon vanalles verbergen voor de gebruiker. In 1985 richtte hij GNU op. GNU staat voor "Gnu's Not Unix". Het project had als doel een (Unix-achtig) besturingssysteem te schrijven, maar dan zou het vrije software moeten zijn. De software uit het project werd uitgebracht onder de GNU General Public License (GPL), een specale licentie die verzekert dat de software vrije software blijft. Het project werd een succes en rond 1990 was het besturingssysteem bijna voltooid, behalve de kernel. 2.1.4 Linux Linus Torvalds was student op de Helsinki universiteit in Finland, en maakte zoals velen gebruik van Minix. Minix is (zoals de naam misschien al doet vermoeden) een Unix-achtig besturingssysteem, maar dan niet zo uitgebreid. 2008 Jochum van Weert 5 Linux Module v1.0
Minix is gratis verkrijgbaar en was in die tijd erg populair onder studenten, omdat ze het dure Unix lang niet konden betalen. Linus Torvalds was niet tevreden met Minix, en besloot in 1991 ook een Unix-achtig besturingssysteem te schrijven. Hij begon met de kernel en daar is het bij gebleven. Hoewel hij de kernel zelf 'Freax' wilde noemen, is het uiteindelijk op aanraden van een vriend 'Linux' geworden. In 1992 bracht hij de kernel opnieuw uit, ook onder de GPL. 2.1.5 GNU en Linux Toen begon de bal te rollen: mensen ontdekten de Linux-kernel, en zochten er software bij om een compleet besturingssysteem te verkrijgen. Deze software vonden ze bij GNU, en zo ontstond GNU/Linux. Ook van vele andere organisaties komt een hoop software zoals xfree86 of x.org, KDE en de Mozilla-browser. Er ontstonden organisaties (bedrijven en vrijwilligersorganisaties) die al deze software samenvoegen en de nodige configuratiehulpmiddelen en een installatieprogramma toevoegen. Deze samengevoegde pakketten noemen we distributies. In deze module maken we gebruik van de Ubuntu distributie. 2.2 Vrije software Bron: www.wikipedia.nl Vrije software is de verzamelnaam van software die tegenwoordig vooral verspreid wordt onder de GNU General Public Licence (GPL), deze licentie geeft de gebruikers van deze software de volgende vrijheden: De software mag door iedereen - zonder licentie kosten - geïnstalleerd en gebruikt worden, zowel voor privé- als voor commerciële doeleinden. De software mag door iedereen aangepast en uitgebreid worden. Dat houdt niet in dat de officiële software zomaar door iedereen veranderd kan worden. Voorstellen daartoe worden eerst uitgebreid getest. Om deze vrijheid in de praktijk mogelijk te maken moet iedereen toegang hebben tot de broncode van het programma. De software mag door iedereen verder verspreid worden, zowel gratis als tegen vergoeding. Ook gewijzigde versies mogen verspreid worden, zodat de gemeenschap baat heeft bij de verbeteringen. Deze vier vrijheden worden in de talloze vrije software licenties in min of meer grote variaties en nuances beschreven. De essentie van al deze licenties, en de reden waarom ze tot de groep van de vrije software behoren, is dat de makers van de software hun gebruikers stimuleren om de software te helpen verbeteren en uit te breiden. Het gebruik van de benaming vrije software kwam in de jaren tachtig op als reactie op veranderingen in de manier waarop de Westerse wereld auteursrechten is gaan gebruiken. Voor het ontstaan van propriëtaire software was zo ongeveer alle software vrij; programmeurs wisselden zonder problemen broncode uit. Om te waarborgen dat oude vrijheden bleven bestaan, kwam Richard Stallman in 1984 met een licentie, de GNU 2008 Jochum van Weert 6 Linux Module v1.0
General Public Licence (GPL). De GPL is een copyleft licentie. De licentie maakt gebruik van copyright om vrijheden voor gebruikers te garanderen. Informatie die onder een copyleft licentie valt mag worden aangepast. Deze aangepaste informatie moet dan zelf ook weer onder een copyleft licentie vallen. De GNU Free Documentation License is een copyleft licentie van GNU die speciaal voor documentatie van software is ontworpen, en die ook door de Wikipedia wordt gebruikt. Er bestaat een aantal misvattingen over vrije software. Het volgende is wel juist: Vrije software is niet hetzelfde als freeware: bij freeware krijg je meestal de broncode niet mee, zodat je niet over al de hoger vermelde vrijheden kan beschikken. Iedereen kan veranderingen aanbrengen en deze software weer doorgeven of verkopen. Deze veranderingen komen niet zomaar in de officiële software. Voorstellen moeten eerst een lang traject doorlopen voordat ze worden goedgekeurd en in een nieuwe officiële versie verwerkt worden. Vrije software mag wel verkocht worden. Er bestaat dus, in principe althans, wel degelijk commerciële vrije software. Al is dat wel heel moeilijk vol te houden: elke koper van zulke vrije software mag immers zelf de software beginnen te kopiëren en verder te verhandelen, wat natuurlijk tot een neerwaartse druk op de prijs leidt. De commerciële uitbating van vrije software zal dan ook vooral moeten gebaseerd zijn op dienstverlening aan de gebruiker eerder dan op de loutere verkoop van de programma's, zoals bijvoorbeeld bij firma's als Red Hat Linux. Deze misvatting over de prijs van vrije software is ontstaan doordat het Engelse woord voor gratis en vrij hetzelfde is, namelijk free. Om in het Engels dit misverstand te voorkomen, wordt vaak het citaat van Richard Stallmann gebruikt, dat de software 'free as in speech, not free as in beer' is (de software is vrij als de vrijheid van meningsuiting, niet gratis zoals bij gratis bier). 2.3 Voordelen Waarom zou je Linux gebruiken? Voorstanders van het gebruik van Linux voeren meestal de volgende argumenten aan: - Stabiliteit Linux heeft de naam een zeer stabiel OS te zijn. Stabiel wil zeggen dat er zelden of nooit crashes optreden. Als een programma vastloopt kan de gebruiker het programma beëindigen zonder dat dit gevolgen heeft voor andere programma's of dat het systeem herstart hoeft te worden. Hoewel Windows de laatste jaren veel stabieler is geworden (iedereen herinnert zich vast nog de hoeveelheid blauwe schermen die Windows98 bijvoorbeeld produceerde), blijft dit een van de grootste speerpunten van Linux. 2008 Jochum van Weert 7 Linux Module v1.0
- Prijs Linux is goedkoop. Veel distributies zijn gratis of tegen een geringe vergoeding te verkrijgen. Eventuele meerprijzen zitten in technische ondersteuning. Ook veel programma's die onder Linux werken zijn gratis terwijl ze qua prestaties zich vaak zonder problemen kunnen meten met andere veel duurdere software. - Systeemeisen De systeemeisen voor het gebruik van Linux liggen over het algemeen laag. Natuurlijk geldt, hoe beter je systeem hoe sneller en fijner je kunt werken, maar met een relatief oude computer kun je toch met Linux werken. - Virussen Veel virussen die worden gemaakt zijn specifiek voor Windows ontworpen omdat dat het meest gebruikte operating system is. Bij het gebruik van Linux heb je geen last van deze virussen. Natuurlijk geldt wel dat hoe meer mensen Linux gaan gebruiken, hoe aantrekkelijker het wordt om virussen voor Linux te ontwikkelen. Daar staat tegenover dat er veel verschillende versies en distributies van Linux worden gebruikt en dat het daarom lastig is algemeen werkende virussen te maken. 2.4 Nadelen Het overstappen naar Linux kan ook nadelen hebben, bijvoorbeeld: - Leercurve Hoewel de gebruikersvriendelijkheid van Linux enorm is toegenomen en het zeker ook voor beginners goed te gebruiken is (Linux had de naam alleen voor experts geschikt te zijn), blijft het altijd lastig om over te stappen naar een ander OS. Dingen werken toch net anders dan je gewend bent. De dingen zijn niet per se beter of slechter geregeld, maar gewoon anders. Het kost even moeite om dat onder de knie te krijgen. - Hardware ondersteuning Wat is een distributie?niet alle fabrikanten van hardware houden rekening met Linux. Daardoor kan het soms lastig zijn om alle hardware in je computer correct te laten werken, omdat er soms geen drivers beschikbaar zijn. Door de toenemende populariteit van Linux verbetert dit echter snel. Ook zijn de recentere versies van Linux steeds beter in staat om hardware automatisch te detecteren. - Software Hoewel steeds meer software ook voor Linux beschikbaar is, kan het zijn dat er software is die je graag zou gebruiken en die niet voor Linux beschikbaar is. Vaak zijn er echter wel goede (gratis) alternatieven. - Games 2008 Jochum van Weert 8 Linux Module v1.0
Veel bekende spellen zijn niet beschikbaar voor Linux. Ook hier geldt dat het steeds beter wordt, maar bij spellen gaat de acceptatie van Linux beduidend langzamer dan bij software. Opvallend is wel dat veruit de meeste gameservers op internet op Linux draaien vanwege de stabiliteit. 2.5 Verschillende distributies We hebben al gezien dat een distributie bestaat uit (GNU)software, gecombineerd met de Linuxkernel. Er zijn veel verschillende distributies in omloop. Een keuze maken voor een distributie is een kwestie van smaak (wat vind ik fijn werken), ervaring (beginner of gevorderd) en toepassing (voor een gameserver heb je andere softwarepakketten nodig dan voor een desktoppc bijvoorbeeld). Voor deze cursus gebruiken we de Ubuntu distributie. Dit is een distributie bedoeld om als desktop pc te gebruiken. Tevens is deze distributie makkelijk te gebruiken voor beginners. Door de grote hoeveelheid beschikbare distributies, kan het lastig zijn een goede distributie te kiezen. Een goede hulp daarbij is de volgende website: http://www.zegeniestudios.net/ldc/index.php. Op deze website wordt je een aantal vragen voorgelegd. Aan de hand van jou antwoorden wordt je een distributie aangeraden. 2.6 Vragen Opdracht 2.1. Op welk besturingssysteem is GNU/Linux gebaseerd? Opdracht 2.2. Wat was het doel van het GNU project? Opdracht 2.3. Wat is een distributie? Opdracht 2.4. Wat houdt copyleft in? Opdracht 2.5. Op welke manier wordt vrije software toch vaak commercieel geëxploiteerd? Opdracht 2.6. Noem twee redenen waarom jij op Linux zou overstappen. Opdracht 2.7. Noem twee redenen waarom jij niet op Linux zou overstappen. 2008 Jochum van Weert 9 Linux Module v1.0
3 Installatie LET OP! Bij deze installatie gaan we er vanuit dat je een computer beschikbaar hebt die helemaal leeg mag (De Linux computers op school zijn hier speciaal voor). Je kunt Linux ook installeren (bijvoorbeeld op de computer thuis) naast een ander OS (bijvoorbeeld Windows XP), maar hiervoor moet je wel weten wat je doet. Je moet je harde schijf zo indelen (partitioneren) dat er ruimte is om Linux te installeren zonder je andere OS in de weg te zitten. Er wordt dan bijvoorbeeld Grub als bootloadmanager geïnstalleerd. Info over het installeren van Ubuntu naast Windows XP vind je hier: https://help.ubuntu.com/community/windowsdualboot Meer info vind je in paragraaf 3.2 van dit boek. Je kunt natuurlijk ook je docent om hulp vragen. 3.1 Voorbereiding en begin installatie Voor de installatie van Ubuntu Linux heb je alleen de installatie CD nodig. Start de computer op en stop de cd (tijdens het opstarten) in de CD-ROM speler. De computer wordt gestart vanaf de CD-ROM en je krijgt een menu te zien. Kies Start or install Ubuntu. De computer gaat verder met laden. Na een tijd kom je op de Ubuntu desktop uit. Die ziet er als het goed is ongeveer uit zoals in figuur x. Omdat dit een zogenaamde Live CD is, zie je nu ook meteen een werkende Ubuntu Linux voor je! Een Live CD wil zeggen dat het OS kan opstarten en werken vanaf CD, dus zonder installatie. Dit heeft als voordeel dat je makkelijk het OS kunt uitproberen zonder het te installeren en het kan ook uitkomst bieden om problemen te verhelpen bij gecrashte computers (die niet meer normaal willen opstarten) Werken vanaf een Live CD is echter wel trager dan vanaf een harde schijf. Tevens is het lastiger om instellingen en bestanden op te slaan, omdat je niet kunt schrijven op een CD- ROM. Dit kun je deels opvangen door een memory-stick te gebruiken als opslag. Omdat wij serieus met Linux aan de slag willen, gaan we niet van Live CD af werken, maar we gaan het echt installeren. Klik daarvoor op het icoontje Install: 2008 Jochum van Weert 10 Linux Module v1.0
Figuur x: De Ubuntu desktop na het booten van CD Na het klikken op Install zal Ubuntu je een aantal vragen stellen, zodat hij het systeem goed kan configureren. Stap 1: Welcome Bij deze stap moet je de taal aangeven waarin je wilt installeren. Kies Nederlands (eventueel Engels) Stap2: Where are you Hierbij moet je je fysieke locatie opgeven. Zoek Amsterdam op op het kaartje en klik die aan. Stap 3: Keyboard layout Hier moet je je keyboardtype opgeven. Gebruik US-English Pas bij stap 4 wordt het iets ingewikkelder, daar moet je de harde schijf partitioneren. Lees voordat je deze stap maakt eerst de volgende paragraaf en vraag even om de hulp van je docent. 3.2 Partitioneren Om een besturingssysteem te installeren moet je harde schijf (of schijven) goed zijn ingedeeld. Het indelen van een harde schijf noemen we partitioneren. Bij het partitioneren kun je je harde schijf in een of meerdere stukken verdelen. Van elk stuk 2008 Jochum van Weert 11 Linux Module v1.0
moet je aangeven hoe groot het moet worden en in welk bestandssysteem het geformatteerd moet worden. Een bestandsysteem zorgt voor de indexering van de inhoud van de schijf. Via het bestandsysteem kan door het OS worden achterhaald waar bepaalde betstanden zich bevinden. Er zijn verschillende typen bestandssystemen. Deze systemen hangen meestal samen met specifieke OSen en verschillende periodes in de informaticageschiedenis. Enkele bestandsystemen die vaak worden gebruikt: FAT32 (Windows 95/85/XP NTFS (Windows NT/XP/Vista) Ext2/Ext3 (Linux) Swap (Linux) Het is dus ook mogelijk om verschillende partities op je harde schijf aan te maken die in verschillende bestandssystemen worden geformatteerd. Zo is het dus mogelijk om Windows en Linux op een PC te installeren. Bij het partitioneren moet je wel een idee hebben wat je aan het doen bent. Immers als je per ongeluk bestaande partities verwijdert of wijzigt kan het zijn dat de bestanden die op die partities stonden voorgoed verloren zijn. De partitioneringsstap bij Ubuntu is afgebeeld in figuur x. Bij twijfel is optie 1 het veiligst. Bij optie 1 wordt (een deel van) de eventuele vrije ruimte op de bestaande partities vrijgemaakt. Van deze vrije ruimte wordt een Linux partitie gemaakt waarop Ubuntu geïnstalleerd zal worden. Hiervoor moet er natuurlijk wel vrije ruimte beschikbaar zijn op de schijf. Optie 2 gooit de hele harde schijf leeg en maakt daar een nieuwe Linuxpartitie op. Hierbij gaan andere partities dus verloren. Als je voor deze stap kiest, moet je zeker weten dat dat kan. Optie 3 geeft je de mogelijkheid om alles naar je eigen inzicht in te delen. 2008 Jochum van Weert 12 Linux Module v1.0
Figuur x: Partitioneringsstap tijdens de installatie van Ubuntu Opdracht 3.1: Kies voor optie 3 en klik op Forward. Je krijgt dan de huidige partitieindeling van je schijven te zien. Schrijf op hoe die indeling eruit ziet. Klik als je klaar bent weer op Back om terug te gaan naar de partitioneringskeuze. Voordat je een keuze maakt om te partitioneren, raadpleeg eerst even je docent. Waarschijnlijk gebruiken we optie 1 of 2. 3.3 Verdere installatie Als de partitionering geregeld is, krijg je nog een paar vragen voor je kiezen: Stap 5: Migrate Documents and Settings Hiermee kun je bestanden van eventuele andere OSen op je PC (bijvoorbeeld Windows) importeren naar Linux. Voor de installatie op school kun je deze stap gewoon overslaan. Stap 6: Who are you 2008 Jochum van Weert 13 Linux Module v1.0
Bij deze stap moet je je gebruikersnaam e.d. opgeven. Gebruik de volgende gegevens (houd je hieraan zodat ook anderen kunnen inloggen op de Linux PC's!): Name: NSG-Linux-# (vul voor # een nummer in. 1 voor de meest linkse PC, 2 voor de volgende, etc.) Name to use for log in: nsg Password: nsg123 Name of this computer: hetzelfde als bij Name Stap 7: Ready to install Je krijgt nog een overzicht van de door jou opgegeven instellingen. Met een druk op Install begint de installatie. De verdere installatie bestaat voor jou uit wachten met een voortgangsbalk in beeld. TIP: Het installeren kan even duren. Dit is een mooi moment om over de geschiedenis van Linux te lezen in hoofdstuk 1 en de bijbehorende opgaven te maken. Als de installatie voltooid is, start dan de computer opnieuw op. Vergeet niet de installatie cd uit de computer te halen. Ubuntu start nu op van je harde schijf. Wacht tot er een inlogscherm verschijnt en log in met je gebruikersnaam (nsg) en wachtwoord (nsg123). Gefeliciteerd, je bent nu de trotse bezitter van een werkende Ubuntu installatie! 3.4 Opdrachten Opdracht 3.2: Geef een voordeel en een nadeel van het werken met een Live CD Opdracht 3.3: Vertel in je eigen woorden wat partitioneren inhoudt. Opdracht 3.4: Vat in je eigen woorden de installatieprocedure nog eens samen. 2008 Jochum van Weert 14 Linux Module v1.0
4 Werken in de Grafische Omgeving (GUI) 4.1 Inleiding Als je Ubuntu opstart, beland je meteen in de grafische omgeving. In bijvoorbeeld Windows zit de grafische omgeving geïntegreerd met de rest van het OS. Bij Linux is dat niet zo. Dat heeft als voordelen dat je Linux ook zonder grafische omgeving kunt gebruiken (bijvoorbeeld op oudere systemen) en dat je flexibel bent met welke grafische omgeving je wilt gebruiken (vaak een kwestie van smaak). In een later hoofdstuk komen hierop terug. Ook kijken we in een later hoofdstuk naar de commandline, het alternatief voor de grafische omgeving. In dit hoofdstuk gaan we in op het gebruik van de grafische omgeving. Bij onze Ubuntu distributie zit de GNOME grafische omgeving geïnstalleerd. GNOME is behoorlijk gebruikersvriendelijk en lijkt redelijk op de desktop zoals je hem van Windows gewend bent. Opdracht 4.1: Voor een grafische omgeving heb je een x-server en een windowmanager nodig. Zoek (met behulp van internet) uit wat het verschil is tussen deze twee dingen. Dit kan je doen met de firefox webbrowser. Deze kun je opstarten met een klik op dit icoontje in de menubalk bovenaan je scherm: 4.2 Algemeen gebruik Eerst bekijken we enkele algemene principes van het werken met GNOME. 4.2.1 Een eerste indruk De GNOME grafische omgeving lijkt best wel op die van Windows. GNOME maakt gebruik van twee taakbalken. Een taakbalk onderaan waarin de geopende programma's staan en een balk bovenaan met menu's, snelkoppelingen en een klok. Je kunt programma's starten via het applications menu in de bovenste taakbalk. Met het Places heb je toegang tot de bestanden op de computer en via het System menu kunnen allerhande instellingen gewijzigd worden. Open eens enkele programma's uit het applications menu. In GNOME heb je meerdere desktops tegelijk (standaard 2, maar meer instellen kan ook). Helemaal rechts in de onderste taakbalk zitten knoppen waarmee je van desktop kunt wisselen. Zo kun je als je de desktop te vol vindt worden programma s op een tweede desktop openen. Je kunt openstaande programma s ook tussen desktops uitwisselen. Opdracht 4.1: Probeer het werken met meerdere desktops eens uit. Zoek uit en beschrijf hoe je programma s van de ene naar de andere desktop kunt verplaatsen. 2008 Jochum van Weert 15 Linux Module v1.0
4.2.2 Bestanden en mappen Een van de belangrijkste functies van een OS is het beheren van bestanden. We komen later nog terug op bestandsbeheer en alles wat daarbij komt kijken. Voor nu is het genoeg om te weten dat elke gebruiker van Linux een homedirectory heeft. Deze homedirectory is alleen voor die gebruiker (en de systeembeheerder) toegankelijk. In deze homedirectory kun je al je persoonlijke bestanden opslaan. Het heeft eigenlijk dezelfde functie als de Mijn Documenten map van Windows. Je kunt je persoonlijke map bekijken door in de balk bovenaan te kiezen voor places en dan home folder. Open je homedirectory en kijk eens rond. Open submappen om de inhoud daarvan te bekijken. 4.3 Nuttige programma s Bij onze Ubuntu distributie zitten voor de meeste algemene toepassingen programma's bijgeleverd. Soms bestaan deze programma s ook voor Windows. Soms zijn het totaal andere programma s. Hier stippen we enkele nuttige programma s aan. 4.3.1 OpenOffice Zoals de naam al aangeeft is OpenOffice een opensource variant van het Office pakket van Microsoft. Dit opensource pakket is overigens ook beschikbaar voor Windows (www.openoffice.org). Het bevat onder andere de volgende programma s: - Writer. Een tekstverwerker (alternatief voor Word) - Calc: Een spreadsheetprogramma (alternatief voor Excel) - Impress: presentatieprogramma (alternatief voor Powerpoint) - Database: een database programma (alternatief voor Access) Opdracht 4.2: Open het programma Writer. Maak daarin een bestand (misschien een begin van het verslag van deze PO?). Sla dit bestand op in je home directory. Gebruik e- mail of een USB-stick om het bestand op een windows machine te bekijken. Kan Word het door jou gemaakte bestand lezen? Zo nee, probeer dit te verhelpen en beschrijf hoe je dat gedaan hebt. (Hint: Word kan niet met Writer documenten overweg, maar Writer kan wel overweg met Word documenten) 4.3.2 Firefox Firefox is de standaard browser van Ubuntu. Je gebruikt hem misschien ook al in Windows. Firefox is een moderne browser met ondersteuning voor de laatste standaarden. 2008 Jochum van Weert 16 Linux Module v1.0
4.3.3 The Gimp The Gimp is een uitgebreid fotobewerkings- en tekenprogramma dat standaard met Ubuntu wordt meegeïnstalleerd. Het is het gratis alternatief voor Photoshop. 4.3.4 Overig In het Applications menu zitten nog veel meer programma's zoals een rekenmachine, teksteditor, muziekspeler en spelletjes. Probeer zelf maar eens wat programma's uit. Hoewel er al veel handige programma's met Ubuntu worden meegeleverd, zul je als gebruiker ongetwijfeld nog meer programma's nodig hebben. In het volgende hoofdstuk gaan we in op het installeren van programma's. 4.4 Opdracht Opdracht 4.3: Je hebt nu een eerste indruk van het werken met Linux via een grafische omgeving. Beschrijf nu (in +- 200 woorden) de belangrijkste verschillen en overeenkomsten met het OS dat je zelf normaal gebruikt (waarschijnlijk Windows). Voor inspiratie kun je natuurlijk nog eens wat in het rond klikken in Ubuntu... 2008 Jochum van Weert 17 Linux Module v1.0
5 Configuratie en programma installatie 5.1 Hardware Een Operating System vormt de brug tussen de gebruiker en de hardware. In de begindagen van Linux was het een hele klus om al je hardware draaiend te krijgen. Je moest vaak met de hand allerlei configuratiebestanden gaan wijzigen en hierbij moest je wel goed weten wat je deed. Gelukkig is Linux een stuk gebruikersvriendelijker geworden. Zeer waarschijnlijk heeft Ubuntu tijdens de installatie alle hardware automatisch gedetecteerd en geconfigureerd. Bekijk een overzicht van de aanwezige hardware via het menu System, Preferences en dan Hardware information. Opdracht 5.1: Zoek in de hardware information op welke processor er in de computer zit. Opdracht 5.2: In lokaal 101 is een netwerkprinter aanwezig. Via System, Administration, Printing kun je deze printer toevoegen aan je PC. Probeer of dit lukt en print een pagina uit. Je hebt daarbij de volgende printergegevens nodig: Printertype: HP Laserjet 2100TN Adres: 192.168.1.51 5.2 Layout GNOME heeft een standaardlay-out, maar daaraan kun je een hoop dingen instellen en veranderen naar je eigen smaak. Achtergronden, kleuren, lettertypes kunnen allemaal gewijzigd worden. Ook de locaties van de taakbalken kunnen bijvoorbeeld gewijzigd worden. Misschien wil je beide taakbalken wel onderin. Opdracht 5.3: Pas de lay-out van GNOME aan naar je eigen smaak. Je kunt de meeste dingen van de layout veranderen via System, Preferences, Appearance. De eingeschappen van de taakbalken kun je wijzigen door er rechts op te klikken en de properties te wijzigen. Zorg er wel voor dat de lay-out bruikbaar is. Andere mensen moeten de computer ook nog kunnen gebruiken! Maak als je klaar bent met de Print Screen knop een screenshot van je desktop en voeg deze toe aan je verslag. 5.3 Programma's installeren Voor Linux zijn een grote hoeveelheid programma's beschikbaar. Omdat de meeste Linux programma's gewoon gratis zijn, kun je de meeste programma's rechtstreeks van internet downloaden. Nu kun je lukraak het net op gaan om je favoriete software te gaan zoeken en installeren. Vaak is het handiger om eerst even in de package manager te gaan kijken. De package manager is een programma waarmee je gemakkelijk software kunt installeren. Aan de package manager kun je het adres van servers op internet toevoegen waar software te downloaden is. Ubuntu heeft standaard al zo'n server ingesteld. Het voordeel aan software installeren vanaf deze server met de package manager is dat de 2008 Jochum van Weert 18 Linux Module v1.0
software wordt ondersteund door de Ubuntu community en dat de software dus waarschijnlijk goed zal werken in Ubuntu. Om sommige programma's te laten werken heb je soms ook andere programma's of bibliotheken nodig. Als je software installeert via de package manager zullen deze zogenaamde dependencies (afhankelijkheden) automatisch worden meegeïnstalleerd. Start de package manager via System, Administration, Synaptic package manager. Figuur x: De packet manager Links zie je een lijst met categorieën, rechtsboven een lijst met packages (programma's of programmaonderdelen) en rechtsonder een beschrijving van de geselecteerde package. Als je een package wilt installeren, klik je op het vakje voor de package en selecteer je mark for installation. Als er dependencies zijn, krijg je een pop-up dat deze ook geïnstalleerd worden. Als je al je gewenste packages gemarkeerd hebt voor installatie klik je op de Apply knop. Opdracht 5.4: Zoek en installeer het spelletje Atomix met de package manager (gebruik de search knop of zoek via de categorie games and amusement ). Zijn er dependencies? (wil Ubuntu automatisch nog andere packages installeren?) Zo ja, welke? 2008 Jochum van Weert 19 Linux Module v1.0
Als de installatie goed is gegaan, staat het spelletje nu in het applications menu. Start het spel op en zet een screenshot in je verslag. We hebben tot nu toe alleen gekeken naar het installeren van software via de package manager. We gaan in deze module niet verder in op het installeren van software zonder de package manager. Als je serieus Linux gaat gebruiken zul je dit wel eens nodig hebben. Meer info over het installeren van programma's in Ubuntu kun je hier vinden: http://www.psychocats.net/ubuntu/installingsoftware 2008 Jochum van Weert 20 Linux Module v1.0
6 De console 6.1 Waarom console? Hoewel het tegenwoordig goed mogelijk is om Linux te gebruiken zonder ooit een console (tekstuele interface) te gebruiken, is het voor elke Linuxgebruiker zeker zinvol om enigszins met de console overweg te kunnen. Hier zijn enkele goede redenen voor: - De console is op elke Linuxmachine (min of meer) hetzelfde Hoe de grafische omgeving van Linux eruit ziet, kan behoorlijk verschillen tussen verschillende machines. Er kan verschil zijn vanwege de keuze voor een bepaalde windowmanager en door verschil in instellingen en hardware. De console is op elke Linuxmachine (bijna) gelijk. Als je met de console om kunt gaan, kun je met alle Linuxmachines omgaan. - Door het gebruik van de console leer je veel over de werking van Linux en OSen in het algemeen. De grafische omgeving verstopt een boel onderliggende principes van het operating system. Dit komt vaak ten goede aan de gebruikersvriendelijkheid. Nadeel is dat je geen goed zicht hebt op de onderliggende werking. Zeker voor ons is dit wel interessant. Omdat je met deze module niet alleen met Linux leert werken, maar ook leert wat een OS is en wat een OS doet. - Sommige handelingen zijn sneller/makkelijker uit te voeren via de console. Het werken met de grafische omgeving heeft ook als nadeel dat het minder flexibel is. Niet alle functies van het OS zijn makkelijk bereikbaar. In de console heb je alle macht over de functionaliteit van het OS. Nu je overtuigd bent van het nut van de console, zullen we hem ook maar gauw gaan gebruiken. 6.2 Algemeen gebruik Hoewel het mogelijk is om Linux te starten met alleen een console, zul je in de praktijk toch meestal werken vanuit de grafische omgeving en er de console bijpakken als je die nodig hebt. Dit is vergelijkbaar met een DOS-box (commandline) uit Windows. In Ubuntu heet een console venster een terminal. Je kunt een terminal starten via het applications menu: 2008 Jochum van Weert 21 Linux Module v1.0
Je terminalvenster ziet er dan ongeveer zo uit: In het venster staat een regel, met daarachter een knipperende cursor. Op deze commandoregel (commandline) kun je commando's invoeren. 6.2.1 Navigeren en de Linux directorystructuur Tijdens het gebruik van de console, bevind je je altijd in een bepaalde map. De locatie waar je je bevindt, wordt in Ubuntu in de promptregel aangegeven net voor de $ en net na de : bijvoorbeeld: 2008 Jochum van Weert 22 Linux Module v1.0