Provinciale Staten van Overij sel sel PROVINCIALS STATEN VANOVERSJSSEL Reg.nr. Dat. ontv.: Routing 18 M 2011 Luttenbergstraat 2 Postbus 10078 8000 GB Zwolle Telefoon 038499 8899 Fax 038425 48 88 overijssel.nl postbus@overijssel. nl RABO Zwolle 39 73 41 121 Iniichtingen bij Dhr. H.P. Benschop telefoon 038 499 94 94 HP.Benschop@overijssel.nl Ontwikkelingen dementie in Overijssel Datum 12.01.2011 iienmerk /0213033 Pagina 1 Toezending aan Provinciale Staten met oogmerk: [X] ter informatie [ 1 anders, en wel: Bijlagen I. (Ontwikkelingen rond dementie te raadplegen via www.overiissel.nl/sis en ligt ter inzage bij de receptie van het Provinciehuis) i Achtergrond Tijdens de Statenvergadering van 3 november is de motie Gamri ingediend, waarin gevraagd werd naar de ontwikkeling van het aantal mensen met dementie in Overijssel. Deze motie is ingetrokken na een toezegging van het college om over dit onderwerp navraag te doen bij het Trendbureau Overijssel. Het college heeft bij het Trendbureau getnformeerd naar de aanwezige gegevens. Op 27 januari zal het Trendbureau tijdens het tweede jaarcongres de Toekomstverkenning 'De Grijze Samenleving' naar buiten brengen. Daarin wordt onder andere ingegaan op het thema dementie. In de bijlage treft u de concept-resultaten aan van het Trendbureau over deze materie. Concept-resultaten Trendbureau Het bureau komt tot de conclusie dat het aantal dementerenden in Overijssel fors stijgt. Op dit ogenblik lijkt er een evenwicht tussen vraag en aanbod te zijn in de zorg. De verwachting is dat de vraag naar, en eisen aan, de zorg voor dementerenden groter zullen worden. Dit betekent onder andere een forse opgave voor het (kleinschalig) wonen. Deze opgave kan verminderd worden - en er kunnen grote financiele opgaven verminderd worden - door een betere opvang van dementerenden en hun begeleiders in een vroeg stadium van de ontwikkeling van de ziekte. Mantelzorg is daarbij van zeer groot belang, alsook de ondersteuning van mantelzorgers. Het is moeilijk die te reallseren, omdat de huidige geldstromen rond de AWBZ en de WMO dergelijke initiatieven niet makkelijk maken. Rol provincie De Omgevingsvisie benadrukt het belang van voldoende en goede huisvesting voor bijzondere doelgroepen, zoals dementerenden. De provincie speelt een rol als het om nieuwe huisvesting van deze bijzondere doelgroep gaat. Deze nieuwe huisvesting/intramurale opvang wordt door de provincie gezien als extra toevoeging bovenop de met de gemeenten afgesproken woningbouwaantallen. Datum verzending 3. JAN 2011
Dementerenden in Overijssel In de Prestatieafspraken Wonen die wij met gemeenten gemaakt hebben,isopgenomen dat gemeenten er naar streven dat op 1 januari 2015 ten minste 50% van de huishoudens ineen woonservicegebied woont. Hiervoor makende gemeenten voor 1-4-2011 woon-zorg visies. Uit deze visies moeten blijken wat degemeenten doen omde 50%doelstelling te halen.de provincie wil daarmee bereiken dat zoveel mogelijk mensenzo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen. Gemeenten bepalen wat zij onder eenwoonservicegebied verstaanen welkevormen van zorg door aangeboden worden. In onzegesprekken met gemeenten hebben besteden weook aandacht aande behoefte aan woningen voor dementerenden. Gemeenten zijn er zelf verantwoordelijk voor dat dementerenden zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen en dat alseen dementerende naar een intramurale opvang moetdeze opvang voldoende en goed isen isafgestemd opdewoonbehoefte van die dementerende. Hiervoor is uiteraard overleg ensamenwerking met entussen aanbieders van de diverse vormen van zorg en van huisvesting noodzakelijk. Diverse gemeenten zijn reeds bezigdeze samenwerking te organiseren. Datum 12.01.2011 Kenmerk /0213033 Pagina 2 Wij hopen u hiermee uw vraag naar voldoening beantwoord te hebben.opbasis vande presentatie door hettrendbureau op 27 januari 2011 ende Toekomstverkenning "De grijze samenleving" kan worden aangegeven door uw Staten of enzo ja welke aanvullende onderzoeksvragen nog leven. Gareputeerde SteitenvanOverijssel,
ONTVWKKEUNGEN ROND DEMENTIE Inleld'mg Hoezal het aantal dementerenden in Overijssel zich ontwikkelen, en mogen we er van uitgaan dat het aanbod aan zorg, wonen, en dagopvang voor deze groepen zich adequaat zullen ontwikkelen? Nederland vergrijst, en Overijssel ook. Dit betekent onder andere dat het aantal dementerenden toeneemt.van alle mensen tussen de65en 69 jaar lijdt naar schatting ruim 1% aan dementie. Van de mensen boven de 80 jaar heeft meer dan 20% dementie en van de mensen ouder dan 90zelfs meer dan 40%. Dementie is voornamelijk een ouderdomskwaal. Daarom zal doordat Nederlanders steeds ouder worden, het aantal dementerenden ook gaan stijgen. Maar naast de ongeveer 110.000 mensen in Nederland bij wie de diagnosevan dementie is gesteld, en 120.000 mensen bij wie de ziekte nog niet officieel is vastgesteld zijn er ook ongeveer 12.000 dementerenden jonger dan65 jaar (Bron: Alzheimer Nederlandl). Het aantal mensen met dementie stijgt naar ruim een half miljoen in 2050. Vraag Alzheimer Nederland (in samenwerking met TNO Zorg) publiceert ieder jaar een tabel2 met het aantal dementerenden in Nederlandse gemeenten. Onderstaande tabel is afkomstig uit die publicatie en geeft het aantal dementerenden weer per Overijsselse gemeente: nu, in 2020 en in. Deze schattingen zijn gebaseerd op de veranderingen in de samenstelling van de bevolking. De nauwkeurigheid kan enigszins gerelativeerd te worden. Bevolkingsprognoses over langere termijn (waar deze cijfers op gebaseerd zijn) kennen immers marges van onzekerheid. Daarnaast zijn er onzekerheden die verbonden zijn aan het verschijnsel dementie. Er zijn bevolkingsgroepen, bijvoorbeeld allochtonen, waarvan het vermoeden bestaat dat zij relatief veel met dementie te maken hebben. Zij hebben een hoger risico op het krijgen van dementie omdat zij zwaarder werk hebben gedaan en met veel psychische problemen kampen. Dergelijke effecten zijn nog niet in de prognosemodellen opgenomen. En ook mogelijke medische ontwikkelingen zijn niet in de prognose meegenomen. Toch is de trend duidelijk: alle gemeenten in Overijssel krijgen te maken met meer dementerenden. In Overijssel stijgt het aantal dementerenden de komende 20 jaar met gemiddeld 60 %. Grosso modo krijgen landelijke gemeenten, die vaak 'grijzer' zijn dan steden, te maken met relatief veel mensen met dementie.zo stijgt het aantal dementerenden in Zwolle de komende jaren met gemiddeld 50 %, maar in Losser met 107 %. Overigens is de verwachting dat de vergrijzing ook tussen en 2040 doorzet. 1 http://www.alzheimer-nederland.nl/content.isppobjectich450 (bezocht27 november ) 2 http://www.alzheimer-nederland.nl/content.isp?obiectid=8813 (bezocht27 november)
Almelo Borne Da If sen Deventer Dinkelland Enschede Haaksbergen Hardenberg Hellendoom Hengelo Hof vantwente Kampen Losser Oldenzaal Olst-Wijhe Ommen Raalte Rijssen-Holten Staphorst Steenwijkerland Tubbergen Twenterand Wierden Zwartewaterland Zwolle Totaal Aantal dementerenden totaal (Alzheimerstichting) 1.061 267 338 1.437 411 2.138 337 735 503 1.228 649 660 348 471 281 285 563 527 155 726 246 413 276 237 1.554 15.846 2020 1.330 370 472 1.620 546 2.489 443 954 632 1.434 863 803 510 625 374 334 763 642 175 945 293 513 351 327 1.787 19.595 1.647 510 677 2.122 699 3.001 571 1.281 841 1.710 1.122 1.075 722 799 523 460 1.039 802 258 1.227 389 676 466 476 2.330 25.423 Stijging t.o.v. % 55% 91% 100% 48% 70% 40% 69% 74% 67% 39% 73% 63% 107% 70% 86% 61% 85% 52% 66% 69% 58% 64% 69% 101% 50% 60% Prognose bevolking totaal 72.820 21.247 26.803 98.471 25.617 157.265 24.084 58.882 35.682 82.439 35.177 49.827 22.360 31.764 17.459 17.390 36.597 36.281 16.017 42.940 20.575 32.815 23.124 21.787 118.591 1.126.014 2020 75.620 21.693 27.389 102.186 24.380 159.122 24.380 59.460 35.385 86.448 34.247 52.210 22.126 32.621 16.860 17.321 36.210 35.756 16.600 43.650 20.415 31.952 23.365 20.739 131.566 1.151.701 76.510 22.407 28.410 103.986 23.384 159.108 24.792 59.969 35.455 88.405 33.309 54.058 22.419 33.439 16.777 17.740 36.361 35.206 17.192 43.756 20.837 31.319 24.227 20.046 138.359 1.167.471 Dementieals percentage van de bevolking 1,46% 1,26% 1,26% 1,46% 1,60% 1,36% 1,40% 1,25% 1,41% 1,49% 1,84% 1,32% 1,56% 1,48% 1,61% 1,64% 1,54% 1,45% 0,97% 1,69% 1,20% 1,26% 1,19% 1,09% 1,31% 1,41% 2020 1,76% 1,71% 1,72% 1,59% 2,24% 1,56% 1,82% 1,60% 1,79% 1,66% 2,52% 1,54% 2,30% 1,92% 2,22% 1,93% 2,11% 1,80% 1,05% 2,16% 1,44% 1,61% 1,50% 1,58% 1,36% 1,70% 2,15% 2,28% 2,38% 2,04% 2,99% 1,89% 2,30% 2,14% 2,37% 1,93% 3,37% 1,99% 3,22% 2,39% 3,12% 2,59% 2,86% 2,28% 1,50% 2,80% 1,87% 2,16% 1,92% 2,37% 1,68% 2,18% Bron: Alzheimer
Aanbod Enkele noties vooraf Is Overijssel ingesteld op deopgave die dementie ons in de toekomst gaat stellen? De beantwoording vandeze vraagis geen rechttoe, rechtaan verhaal.er zijn onzekerheden. Misschien dat er in de toekomst medisch/technische mogelijkheden zijn die wij nu nog niet onderkennen. Het is ook onzeker wat onze waardering is van de wijze van zorgverlening. Het is bijvoorbeeld goed denkbaar dat de komende generaties ouderen meer kwaliteit eisen van de verzorgingdan de huidige. En ten slotte is het niet zeker in welke mate de toenemende zorgvraag door de maatschappij opgelost kan worden. In hoeverre zullen mensen anderen willen helpen met het leven van alledag? Watzal professioneel opgelost moeten worden, wat niet? 3 Bij de beantwoording gaan wij uit van drie fases in het proces van dementie. In de eerstefase woont de dementerende vaak nogthuis. Eris sprake van beginnende symptomen die langzaamaan erger worden, waardoor er langzaamaan meer begeleiding nodigis in het dagelijks leven.in deze fase wordt de zorg vaak verleend door mantelzorgers. Ongeveer 70 % van de dementen woont op dit ogenblikthuis; daarvan is 50% alleenstaand (Bron Alzheimer Nederland). Naast elke dementerende staan gemiddeld 3 mantelzorgers. Mantelzorgers van dementerenden zijn van begin af aan zwaar belast envaak zwaarder dan andere verleners van informele zorg. In de tweede fase woont de dementerende nog steedsvaak thuis maar heeft dan meer hulp nodig. Zij zijn niet meer goed georienteerd in plaats, tijd en persoon. Ze hebben structuur nodig.die wordt naast de ondersteuning van de mantelzorgers vaak geleverd door dagopvang. Ookde mantelzorgers krijgen het indeze fase zwaarder met verhoogd risico op overbelasting. In de derde fase is de dementerende in principe volledig afhankelijk van zorg.de zorgvraagis zo groot dat hij op dit moment vaak alleen kan worden geleverd door opname in een verpleeghuis.om een beeld te geven: gemiddeld lijden patienten ca. 7 jaar aan dementie, en gemiddeld 2 jaar daarvan zijn zij aangewezen op zorg in een verpleeghuis. Hieronder gaan we in op de mogelijkheiddeze tijd te bekorten. Vraag en Aanbod in de Derde Fase Als we nu de woonzorgvraag afpellen en starten met de derde fase, danzal bij ongewijzigd beleid ruwweg 2/7 e van het huidige aantal van 15.846 dementerenden zorg in een verpleeghuis nodig hebben. Wat betreft het aantal bedden zijn alleen gegevens van Twente beschikbaar. Het blijkt dat bij een Twentse zorgvraag van 2450 psychogeriatrische patienten met een indicatie voor verblijf er 2539 bedden beschikbaar zijn voor zoweldeze patienten als voor een beperkte reservecapaciteit. Met andere woorden, aanbod en vraag sluiten goed op elkaar aan. Als we naar de toekomst kijken, en 3 Dit type onzekerheid beschrijven we in de scenario's vandeze toekomstverkenning.
uitgaan van 60% meer dementerenden, dan is het duidelijk dat er in de loop der jaren een grotere vraagnaar bedden zal komen. Daarbij dient te worden opgemerkt dat 4/5 e van de huidige Twentse dementerenden in verpleeghuizen in grote zorginstellingen verblijven onder omstandigheden waarvan het de vraagis of de komende generaties ze nogals bevredigend zullen ervaren. In Twente (en Overijssel in het algemeen) zijn, in vergelijken met andere provincies, weinig kleinschalige woonvormen voor dementerenden. Hier ligt dan ook een extra opgave. In opdracht van de Provincie Overijssel is vraag en aanbod van kleinschalig wonen voor dementerenden in Twente bestudeerd. Hierbij is aard en omvang van het aanbod aan bedden in verpleeg- en verzorgingshuizen wel in Twente bestudeerd, maar niet in andere delen van Overijssel. Het is denkbaar dat de situatie in andere delen van Overijssel anders ligt, bijvoorbeeld door andere sociaal-religieuze, historische of cultured bepaalde factoren. Be'fnvloeding van de vraag infase 3 Er zijn mogelijkheden om de vraag naar opvang in verpleeghuizen te verminderen door dementerenden langer zelfstanding te laten wonen. In concreto komt het er op neer dat mensen in fasen 1 en 2 beter begeleid worden. Daardoor kunnen zij later verpleeghuiszorg nodig hebben. Maatschappelijk bezien is de financiele winst hierbij aanzienlijk. Elkemaand opname in een verpleeghuis kost 5700 Euro (Bron: Menzis). Vande 3,1 miljardawbz middelen die landelijk naar de zorg voor dementie gaat, komt 93% terecht bij de verpleeghuizen en verzorgingshuizen die de ouderen in de laatste fase begeleiden (Bron: mondelinge mededeling Alzheimer Nederland). Een betere opvang in fase 1 zou bijvoorbeeld bestaan in zorgbegeleiders, die de dementerende ende mantelzorg helpen met het omgaan met de situatie en hen de weg wijst door het woud van instellingen die hulp kunnen bieden. Alzheimer Nederland geeft aan dat met inzet van de casemanager 1 maand per jaar per dementerende gewonnen kan worden. Een andere optie is om naast fase 1, ook fase 2 op te rekken. Dat kan, in sommige gevallen (maar niet gemiddeld!) wel tot anderhalf jaar. In concreto betekent dit bijvoorbeeld naast de inzet van een casemanager, het inschakelen van technische voorzieningen (domotica) en een passend aanbod van stimulerende sociaal-culturele activiteiten. Hiervoor is het belangrijk dat patienten inde buurt van zorg- en welzijnsvoorzieningen wonen, of in ieder geval binnen een woonzorgzone, zodat noodzakelijk ondersteuning efficient en snel aanwezig kan zijn. Initiatieven op het gebied van 1 en 2 vereisen samenwerking tussen welzijns- en zorginstellingen, de gemeente, en vaak ook woningbouwcorporaties. En hoewel deze activiteiten een forse vermindering van de AWBZ-kosten met zich meebrengen, kunnen zij grotere kosten voor gemeenten of andere actoren betekenen. Het is duidelijk dat hier nog knelpunten zijn, met name omdat besparingen op het AWBZ-budget niet (gedeeltelijk) doorgegeven kunnen worden aan het WMO-budget van gemeenten. Desalniettemin zijn er interessante initiatieven op meerdere plekken in Overijssel. Om een beeld te geven schetsen we een initiatiefvoorstel in Deventer. Daar wil men de ondersteuning in de eerste en tweede fase op wijkniveau vormgeven. Er wordt gekozen voor een wijk waar veel ouderen zelfstandig wonen. Daarbij worden de volgende partijen betrokken: wijk en buurtwerk, welzijnswerk (ouderenwerk), wijkwerk van de thuiszorg en de huisartsenondersteuners. Dat zijn de partijen die de buurt kennen en de mensen die er wonen, vooral de mensen die niet snel ondersteuning zoeken in een vroeg stadium. Zij krijgen alien de taak vroegsignalering, ondersteuning 4
en afstemming vorm te geven. Doelis in een vroeg stadium (ook voor dediagnose) contact te zoeken en een vaste persoon aan te wijzen voor als er vragen zijn, ondersteuning gewenst is etc. De ervaring leert dat als er een vangnet is, dat dit zoveel rust kan geven, vooral ook bij de mantelzorger, dat de persoon met dementie ende mantelzorger langer in staat zijn zelfstandig te blijven wonen. Hoewel de hiervoor genoemde maatregelen een dempende werking kunnen hebben op de stijging van het aantal dementerenden in een verpleegtehuis, zal vroeg of laat ook de vraag naar intramurale plekken in het verpleegtehuis fors gaan toenemen. Daarbij is ook een andere trend zichtbaar, namelijk het scheiden van wonen en zorg.dit betekent dat de woonlasten zullen stijgen, en de huidige intramurale eigen bijdrage wordt verlaagd. Dit kan kansen bieden aan andere partijen op de markt,zoals woningcorporaties en vastgoedontwikkelaars, om wooneenheden voor dementerenden aan te bieden. Condusie Het aantal dementerenden in Overijssel stijgt fors. Op dit ogenblik is er in Twente evenwicht tussen vraag en aanbod in de zorg.de verwachting is dat de vraag naar, en eisen aan dementerenden-zorg groter zullen worden. Dit betekent een forse opgave voor het kleinschalig wonen. Deze opgave kan verminderd worden - en er kunnen grote financiele opgaven verminderd worden - door een betere opvang van dementerenden en hun begeleiders in fase 1 enfase 2. Het is moeilijk die te realiseren, omdat de huidige geldstromen dergelijke initiatieven niet makkelijk maken.