Verslag Kennisbijeenkomst beheer NHW Werk aan het Spoel, d insdag 4 juni 2013 In het hele gebied van de Nieuwe Hollandse Waterlinie zijn 14 beheerpilots in uitvoering en wachten er nog 4 op beschikking. Met deze pilots willen we acute beheerproblemen in de Waterlinie oplossen en inzichten opdoen die helpen de linie duurzaam in stand te houden. Elke pilot is uniek. Tegelijk leven er binnen de pilots vergelijkbare vragen over financiering, organisatie, samenwerking, beheertechnieken, beheerplannen enzovoort. Tijd dus voor een ontmoeting dus. Op 4 juni 2013 maakten deelnemers van bijna alle 18 pilots kennis met elkaar en deelden inzichten en ervaringen. Aandachtspunten uit de pilots Een presentatieronde door trekkers van de pilots leverde al meteen een reeks aandachtspunten op. Vrijwilligers In het liniegebied wordt al veel gewerkt met vrijwilligers, ook in beheerpilots speelt inzet van vrijwilligers vaak een rol. Zo onderzoeken Stichting Landschapsbeheer Gelderland en de Zoogdiervereniging samen het idee van een Liniewacht : een groep vrijwilligers, in eerste instantie gericht op groepsschuil-plaatsen, die vleermuizen telt en de directe groene omgeving beheerd. Ook Fortenland (zeven forten in de Gooi- en Vechtstreek) doet een pilot over collectief groenonderhoud door vrijwilligers. Maar worden de vrijwilligers niet teveel belast? En liggen de taken wel in hun interessegebied en kunnen ze de plekken om te werken goed bereiken? Waar haal je eigenlijk vrijwilligers vandaan, hoe hou je hun energie vast en vissen we niet allemaal in dezelfde vijver van enthousiaste mensen? Ook werd zorg uitgesproken over het borgen van continuïteit na de pilots. Want de mensen die nu met verve betrekt, kun je niet straks loslaten om ze daarna opnieuw lastig te vallen. Als je het verantwoordelijkheidsgevoel bij vrijwilligers wilt versterken is continuïteit een voorwaarde. Ook werd aandacht gevraagd voor de doorlooptijd van de pilots in relatie tot hun doelstelling. Burgers met een beperking of achterstand tot de arbeidsmarkt Niet alleen inzet van vrijwilligers passeert de revue, maar ook de inzet van burgers met een beperking. Zo gaat Slot Loevestein samen met stichting Philadelphia deze burgers een kans bieden werkervaring op te doen in beheerwerkzaamheden bij het slot waarmee tegelijk extra levendigheid wordt gegenereerd. Bij Fort Vechten wordt de inzet van re-integratie en zorg patiënten verkend door Stichting Werk aan de Linie. De Avelingen groep werkt met mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt uit Regio Rivierenland aan het maaibeheer van de batterij opstelplaats aan de Nieuwe Zuiderlingedijk. Geconstateerd wordt dat deze manier van werken vraagt om (intensieve) begeleiding, óók van bezoekers die wellicht moeten wennen aan de inzet van deze mensen. Onderwijs en werkervaring De Stichting Herstelling biedt al ruim 15 jaar werkervaringsprojecten aan mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Tot nu toe vooral aan de Stelling van Amsterdam, maar de Stichting onderzoekt op Fort Ruigenhoek of de Waterlinie ook kansen biedt aan deze groep mensen. Studenten van de HAS den Bosch maken een beheerplan voor batterij Pouderoijen dat leerlingen van praktijkschool De Brug in Zaltbommel kunnen uitvoeren. De gemeente Lingewaal wil met onderwijsinstellingen in Rivierenland samenwerken aan Beheer en kwaliteitsmonitoring van NHW elementen en landschap. Er wordt in de beheerpilots kortom heel wat nagedacht over de combinatie leren en werken. Wel wordt geconstateerd dat niet alle onderwijsinstellingen passen bij beheerswerkzaamheden voor de pilots. Samenwerking en het inpassen van beheerwerk in een onderwijsprogramma vraagt tijd. Het inpassen van werk binnen een zelf opgezet lesprogramma geeft goede resultaten, vertelt de Stichting Herstelling. In alle gevallen van werken met onbezoldigde krachten blijkt een sleutel tot succes dat bij aanvang van het werk helderheid bestaat over wat er 1
gedaan moet worden, wat je daarvoor moet kunnen en dus welke deel de onbezoldigde krachten doen en welk deel de professionals. Natuur en cultuur De Waterlinie is een monument in een prachtig groen gebied. In de praktijk wordt vaak nog gekozen voor natuur óf voor cultuurhistorie. Tijdens de bijeenkomst wordt aandacht gevraagd voor integratie van natuurwaarden met cultuur-historisch beheer. Samen geven die dan richting aan het beheer. Ook begrazing komt aan bod, o.a. op de Vesting Naarden en bij het C-Fordt (Maarsseveen). Op de grondgedekte dak van Fort Pannerden zijn geiten ingezet voor begrazing. Het behoud van ecologische waarden was slecht te combineren met de inzet van geiten. De lage beheerkosten stroken in deze pilot niet met de veel te intensieve belasting voor de vrijwilligers. Bij begrazing komt overigens heel wat kijken blijkt uit een presentatie van de gemeente Culemborg, die de inzet van schapen onderzocht voor de kanonkazemat bij de A2 en het Werk aan het Spoel. Wellicht is er een verbinding tussen recreatie en begrazing te maken (kinderboerderij). Sowieso wordt out of the box denken bij de aanpak van het beheer door de aanwezigen gepromoot! Duurzaam beheer Wat is er nodig om het beheer van de linie duurzaam gestalte te geven? Heel praktisch een depot voor gereedschap bijvoorbeeld. Maar ook het vergroten van kennis over en bekendheid van de Waterlinie en van de pilots zelf, want onbekend maakt onbemind. Verbinding met ondernemers wordt ook een succesfactor geacht, net als het vastleggen van afspraken met partners. Regel het beheer lokaal, in je buurt, maak het niet te groots klonk er ook nog in de zaal. Een smalle liniebrede achtervang voor beheer lijkt wel van belang. Tot slot graag aandacht voor vermindering van druk door regelgeving. Slotconstateringen Na het verzamelen van de aandachtspunten uit de pilots, werden zes onderwerpen door evenveel groepen uitgewerkt in een werksessie. De resultaten daarvan staan in de bijlage. Het doornemen van die resultaten, leidden aan het einde van de ochtend nog tot een aantal constateringen: - Ga geen grote beheerorganisatie opzetten en leg de beheerverantwoordelijkheid lokaal bij de eigenaren zelf. Kijk wel welke zaken liniebreed moeten worden opgepakt, zoals kwaliteitsborging en samenhang. Denk aan een kleine organisatie. - Hou de veiligheid in het oog. Vandalisme en vernieling (graffiti) spelen regelmatig in het klein op. - Het beheer biedt een alternatieve onderwijsmogelijkheid (social return rond je eigen object / doelstelling) - Er is vaak een gat te overbruggen tussen (vrijwilligers)bestuur en vrijwilligers zelf waarbij ambities van bestuur soms de kennis, kunde of capaciteit van de vrijwilligers overtreft. - Werk bij de uitvraag naar vrijwilligers en bestuurders met profielen (het is werk) en paspoorten. Dit gebeurt overigens al bij de National Trust in Engeland. Onder de vlag van SHARE verkent Jeroen Bootsma ook de mogelijkheden, nut en noodzaak hiervoor in Nederland. - Zorg voor een goede match tussen beheerder en onbezoldigde krachten schrijf een communicatieaanpak - Onderhoud aan gebouwen kan soms ook door onbezoldigd personeel gedaan worden. Richt je binnen de pilots dus niet alleen op groenbeheer. - Hou het beheer zo lokaal mogelijk i.v.m. draagvlak en continuïteit. - Zoek naar geldelijke incentives / zet dealmaking in. - Kijk eens naar het idealenkompas van Greenwish. Afspraken - Richard: plan voortgangsoverleggen. breng de ervaringen uit de pilots bijeen en ontsluit ze - Allen: voorstellen doen om een pilot(locatie) te bezoeken praktijkvoorbeelden zoals: begrazing door geiten, school bezoeken, discussie over afstemming natuurdoelen en wetgeving versus 2
cultuurhistorische doelstellingen etc. Willem Bijker van Lingewaard biedt een excursie in zijn gebied aan. - Studenten HAS den Bosch (pilot Pouderoijen) vespreiden beheerplan. - Adreslijst van aanwezigen bij het verslag voegen. 3
BIJLAGE WERKSESSIE (uitwerken van zes onderwerpen) Welk werk door wie? (Jeroen Bootsma: j.b.bootsma@dlg.nl) Wat doen de onbezoldigde krachten en wat professionals, en: hoe borg je de kwaliteit? Daarvoor is het goed je af te vragen of er een actueel beheerplan ligt. Maak een analyse en een workbreakdown van de beheerwerkzaamheden per object. Als concreet voorbeeld werd gesproken over Slot Loevestein. Wat is daar bijvoorbeeld te doen: maaien (door professionals) begrazing (begeleiding door vrijwilligers) extra inzet (gevraagd voor werkzaamheden die niet door professionals gedaan worden, maar waar je ook moeilijk vrijwilligers voor vraagt) o moestuin o fruitboomgaard o kinderboerderij Wat is nodig: goede match van beheerder met de profielen van de mensen van stichting Philadelphia communicatieplan voor beheerder en voor bezoekers duidelijke vraag vanuit beheer(der) vervoer naar locatie begeleiding Philadelphia (1:8) Aandachtspunt: concurrentie vrijwilligers versus cliënten In het geval van bouwkundig onderhoud (uit te voeren door vrijwilligers) van een object kun je bijvoorbeeld denken aan: ramen zetten goten stellen houtrot verhelpen schilderwerk doen. Hoe concreter delen van het werk benoemd worden, hoe beter te duiden is wie wat kan/moet doen. Financiering (René Poll: rpoll@praedium.eu) Gebrainstormd is over mogelijkheden voor financiering van het beheer: Wordt vriend van het landschap: o adopteer een bunker of een boom o doneer o gebruik tegen gereduceerd tarief Betaling arbeid uit bestaande regelingen / bedrijven (voorschakeling / social return) BRIM: subsidie rijksonderhoud Vanuit Zorg, re-integratie = onzeker zorg blijft. Koppel belangen Multidisciplinair voorbeeld compensatie voor een wegaanleg MUB / AGRO streekproducten verkoop Ondernemer waarde uit landschap beheer Pachtprijs ondernemers Ruimte in R.O voor bijdrage NHW (Lingewaal) Liniefonds (streekrekening) kleine voorziening voor niet exploitabele elementen Inzet van onbezoldigde krachten (Eric Creemers: e.creemers@online.nl) Plus- en minpunten: + enthousiasme 4
+ talent en kennis + energie + onduidelijkheid over rol - moeilijker te sturen - onzeker over inzetbaarheid - belastbaarheid - financiering materieel - vrijblijvendheid - helderheid van rol OPLOSSINGEN 1. begeleiding appelleren aan intrinsieke motivatie; borging kennis 2. profiel duidelijk hebben om zo een goede match te kunnen maken 3. motivatie intrinsiek 4. investeringssubsidies / fondsen / collectieve probleemeigenaar 5. vrijwillig maar niet vrijblijvend motiveren; belonen; eigen verantwoordelijkheid geven 6. gezamenlijk doel missie zichtbaar maken Onderwijs (Ester de Bever: e.debever@p2.nl) Ideeën en aandachtspunten rond de koppeling van onderwijs met beheer: Inzet van lagere / middelbare schoolklassen voor gerichte opdrachten leren van natuur / omgeving Natuurfeestdag (NME) Maatschappelijke stage (middelbare school) koppelen aan NHW / partijen Geocache idee uitbreiden naar andere scholen voor voortgezet onderwijs (Culemborg, Geldermalsen, Gorinchem ) o Opnemen in leerdoelen onderwijs o Biologie, wiskunde, geschiedenis, natuurkunde Onderwijsinstellingen moeten in de buurt zitten (vervoer & betrokkenheid) Beheer / herstel moet passen binnen het onderwijsprogramma; 2 doelen vooral praktijkonderwijs (BBL / voor-bbl) Ruimt van te voren inplannen / afstemmen: matchen opleidingsbehoefte versus werkvoorraad Inzetten van de omgekeerde leerwijze (eerst doen, dan theorie leren) Financiering nodig voor begeleiding (mens, werk, materieel / vervoer) Korte lijnen naar mensen en direct betrekken om draagvlak te krijgen Via stage-bedrijven zoeken naar leerlingen die aansluiten bij type werk Koppelen verschillende onderwijsniveaus Probleemeigenaar moet opdrachtgever worden voor een onderwijsinstelling Doel van beheer stemt niet overeen met doel maatschappelijke betrokkenheid en doel onderwijs. Continuïteit eigenaarschap pilots (Hein van Middelaar: h.vanmiddelaar@p2.nl) Ideeën om die continuïteit te bevorderen: Toets beheerplannen aan wet & regelgeving (start met PVA PVE planmatig uitwerken) Toets beheerplannen op haalbaarheid, continuïteit (geld, mensen, kwaliteit, etc). Afstemming en akkoord nodig van echte eigenaar voor borging toekomst o Cultuurhistorie versus natuur (SBB) o Cultuurhistorie versus waterveiligheid (Waterschap) Koppelingen zoeken: o Water / natuur opgaven versus cultuur opgaven Bepaalde beheeropgave liniebreed oppakken kosteneffectief (bv verwijderen graffity) Inrichten liniefonds voor niet exploitabele elementen bedoeld (denk aan gereedschap, arbo ondersteuning, gaatjes te dichten) 5
Check of verantwoordelijkheid (qua beleid) goed wordt ingevuld. Pilots vergunningen Risico: is er nog wel binding lokaal (mobiliteit, mentaliteit, streekgebondenheid) Begrazen/maaien (Willem Bijker: w.bijker@lingewaard.nl) Is je terrein geschikt in verband met hellingen en muren? Beesten heb je alle dagen en uren van de week: ook op zaterdag en zondag of tijdens het Paasontbijt! 6