Materialen voor woordenschatonderwijs In onderstaande tabellen staan de methoden en materialen gerangschikt naar doelgroep en de NTC-Richting waarvoor ze bruikbaar zijn. Onder de tabellen staat meer informatie over de betreffende methoden en materialen. De materialen gemarkeerd met een * worden aanbevolen, omdat NOB deze het meest geschikt vindt; de materialen zijn recent, sluiten aan bij de doelgroep, of zijn didactisch verantwoord. Methodes Doelgroep Richting 1, 2, 3 1. Puk & Ko * peuterspeelzaal 1, 2, 3 2. Ik & Ko * groep 1-2 1, 2, 3 3. Knoop het in je oren groep 1-2 3 4. Laat wat van je horen groep 3-4 2, 3 5. Met zoveel woorden groep 3-4 2 6. Taaltrapeze vanaf groep 2 3 1 7. Alfalfa * vanaf groep 5 3 Aanvullende materialen Doelgroep Richting 1, 2, 3 1. Pico-Piccolo NT2 groep 1-8 2, 3 2. Posterproject groep 5-8 2, 3 3. Mijn eigen woordenboek * groep 5-8 2, 3 4. Stenvert NT2-blok, Woordenschat groep 5-8 2, 3 Software Doelgroep Richting 1, 2, 3 1. Taalfanfare * groep 3-6 1, 2, 3 2. Woorden vangen * groep 1-2 2, 3 3. Muiswerk Woorden 1, 2 en 3 groep 3-6 2, 3 4. Horen, zien en spreken groep 3-8 3 1 De methode is alleen bruikbaar voor NTC Richting 3 leerlingen, die al over een basiswoordenschat beschikken. Versie januari 2011 1/10
Woordenboeken Doelgroep Richting 1, 2, 3 1. Mijn eerste Van Dale * peuterspeelzaal 1, 2, 3 2. Van Dale Juniorwoordenboek * vanaf groep 4 1, 2, 3 3. Van Dale Basiswoordenboek * vanaf groep 6 1, 2, 3 4. Beeldwoordenboek groep 3-8 1, 2, 3 5. Tweetalig beeldwoordenboek * groep 5 t/m V.O. 1, 2, 3 6. Mijn eigen woordenboek * groep 5-8 1, 2, 3 Woordenlijsten Doelgroep Richting 1, 2, 3 1. Duizend-en-één woorden peuterspeelzaal; groep 1-1, 2, 3 2 2. Streeflijst woordenschat voor 6- groep 1-4 1, 2, 3 jarigen 3. Woorden in het basisonderwijs groep 1-8 1, 2, 3 Methodes Puk & Ko en Ik & Ko (2001-2005) Doelgroep Puk & Ko: peuterspeelzaal Doelgroep Ik & Ko: groep 1/ 2 Uitgever: Zwijsen Educatief BV Prijs: afhankelijk van bestelde materiaal Puk & Ko is een thematisch programma met activiteiten voor voorschoolse educatie. Het is bedoeld voor groepen waarin veel peuters met een taalachterstand zitten, en sluit aan bij Ik & Ko, voor kleuters. Ik & Ko is een geïntegreerde R1-, R2- en R3-taalmethode, bedoeld voor meertalige groepen 1 en 2 van het basisonderwijs. Alle aspecten van taalvaardigheid komen aan bod. Een belangrijk doel van Ik & Ko is het uitbreiden van de woordenschat. Er is steeds een goed overzicht van de woorden die je aan de kinderen aanbiedt. Deze woorden worden in een context gebruikt, geoefend, herhaald en in een ander thema (met vaak ook een andere betekenis) nog eens aangeboden, noodzakelijke stappen in de woordenschatdidactiek. In Ik & Ko is dit goed doordacht en uitgewerkt. Bij de activiteiten staat steeds vet gedrukt welke kernwoorden op welk moment aan de orde kunnen komen. Kan niet missen dus! Als je de handleiding leest kan het gekunsteld overkomen, maar de lessen zijn dermate speels, dat het aan de orde stellen van de kernwoorden haast vanzelf zal gaan. Voor meer informatie over dit pakket kan gekeken worden op www.ikenko.nl. Versie januari 2011 2/10
Knoop het in je oren (1994-1999) Doelgroep: groep 1/ 2 Uitgever: Uitgeverij Partners Rotterdam Prijs: 325,- Knoop het in je oren is bedoeld voor de jongste kleuters die vrijwel onaanspreekbaar zijn in het Nederlands (Richting 3) en is gericht op de receptieve mondelinge taalvaardigheid. Er is een woordenschat samengesteld van 270 woorden rond de thema's: lichaam, huis, straat en school. Laat wat van je horen (1990-1994) Doelgroep: groep 1/2 Uitgever: Uitgeverij Partners Rotterdam Prijs: 310,10 Laat wat van je horen is bedoeld voor de oudste kleuters die enigszins aanspreekbaar zijn in het Nederlands (richting 2 en 3) en richt zich op de productieve mondelinge taalvaardigheden. Het is een vervolg op Knop het in je oren, maar is ook afzonderlijk te gebruiken. Het programma bestaat uit acht thema s met in totaal 448 basiswoorden. Met zoveel woorden (1997) Doelgroep: groep 3 en 4 Uitgever: Prijs: Bestellen: CED / Het Projectbureau Rotterdam 105,- per leerjaarpakket Uitgeverij Partners Tel 31 (0) 10 4071563 E-mail partners@cedgroep.nl Internet www.cedgroep.nl Het programma bestaat uit tien thema s per leerjaar en biedt ruim 800 woorden aan in groep 3 en ruim 900 in groep 4. Het kind leert 8 tot 10 woorden per dag. Het pakket kan gebruikt worden bij leerlingen die een te kleine woordenschat hebben. Dit pakket is met name geschikt voor Richting 2 en gericht op receptieve beheersing van de woorden. Het programma is een vervolg op Knoop het in je oren en Laat wat van je horen. Taaltrapeze (2004-heden) Doelgroep: vanaf groep 4 Uitgever: Uitgeverij Bekadidact Prijs: afhankelijk van bestelde materiaal Versie januari 2011 3/10
Taaltrapeze is een taalmethode speciaal ontwikkeld voor leerlingen in het speciaal basisonderwijs in Nederland. Door een aantal NTC-scholen wordt hij gebruikt voor het onderwijs aan R3-leerlingen. De methode voldoet ook aan de kerndoelen voor de Nederlandse taal, maar de leerstof wordt in kleinere stappen aangeboden en er is veel ruimte voor herhaling. Er wordt aandacht besteed aan: mondelinge taal, schriftelijke taal en taalbeschouwing. In de methode bestaat met name in de delen 1 tot en met 6 veel aandacht aan het woordenschatonderwijs. Voor meer informatie over dit pakket kan gekeken worden op http://www.taaltrapeze.nl/ Alfalfa (2002) Doelgroep: vanaf groep 5 Uitgever: Uitgeverij Partners Prijs: handleiding 65,-; kijkboek 67,50; werkschrift 16,50; woordkaarten 34,50 Bestellen: CED-groep, uitgeverij Partners Tel 31 (0) 10 4071563 E-mail partners@cedgroep.nl Internet www.cedgroep.nl Alfalfa is een thematisch programma mondelinge woordenschatverwerving voor 12- tot 16-jarige anderstalige analfabeten, die deelnemen aan de voorfase van een alfabetiseringstraject. Dit is de fase die vooraf gaat aan de fase waarbinnen de verwerving van het schrift centraal staat. In de voorfase ligt de nadruk op verwerving van woordenschat. Het materiaal is echter ook te gebruiken voor Richting 3-leerlingen vanaf groep 5. Meer informatie volgt op basis van een pilot (voorjaar 2007) met diverse scholen. Aanvullende materialen Posterproject: schooltaalwoorden voor basisonderwijs (1999) Doelgroep: groep 5 t/m 8 Uitgever: CED / Het Projectbureau Rotterdam Prijs: per groep: set van 30 posters 70,-; handleiding 16,50; werkschrift 5,- Bestellen Uitgeverij Partners Tel 31 (0) 10 4071563 E-mail partners@cedgroep.nl Internet www.cedgroep.nl Het Posterproject is vooral voor richting 2-en 3-leerlingen. Er is tevens een Posterproject beschikbaar voor het Voortgezet onderwijs. Er worden essentiële schooltaalwoorden aangeleerd en sluit aan bij Met zoveel woorden. Het werken met het Posterproject kost een half uur per week. 4/10
Pico-Piccolo NT2 Doelgroep : groep 1 t/m 8 Prijs : vanaf 24,50 Pico Piccolo NT2 is zelfcorrigerend en thematisch van opzet en is speciaal bedoeld voor leerlingen met een andere taal en culturele achtergrond. Mijn eigen woordenboek Doelgroep: groep 5 t/m 8 Uitgever: HCO, Haags Centrum voor Onderwijsbegeleiding Prijs: Leerlingmap 4,50; Handleiding 9,80 Bestellen: HCO, Haags Centrum voor Onderwijsbegeleiding Zandvoortselaan 146 2554 EM Den Haag tel. 31 (0) 70 448 28 28 fax 31 (0)70 325 93 84 E-mail info@hco.nl Internet www.hco.nl Mijn eigen woordenboek is een instrument waarmee kinderen de betekenis van aangeleerde woorden verder uitbreiden en verwerken. Elk kind in de klas beschikt over een map (een Eigen Woordenboek). Op elke bladzijde werkt de leerling een nieuw woord uit. Dit gebeurt aan de hand van een stramien waardoor verschillende aspecten van het woord aan de orde komen. Het woordenboek vormt een handig middel om aangeleerde woorden verder in te oefenen. Dat kan nu heel eenvoudig zowel op school als thuis gebeuren. Woorden die het kind op een gegeven moment goed beheerst, kunnen weer verwijderd worden. Het kind kan de map meenemen naar de volgende groep. In de leerkrachthandleiding staat uitgewerkt op welke manier de leerkracht ermee kan werken. Zowel de introductie als de verdere werkwijze komen aan de orde. Bovendien vindt de leerkracht veel concrete suggesties voor werkvormen om woorden aan te leren en in te oefenen. In de handleiding zitten daarnaast overzichten waarop per week woorden, betekenisaspecten en voorbeeldzinnen genoteerd kunnen worden. De leerkracht kan deze gebruiken bij het voorbereiden van de lessen. Tot slot bevat de handleiding ook een alfabetisch overzicht waarop de leerkracht kan bijhouden welke woorden aan bod zijn geweest. Mijn eigen woordenboek is een verwerkingsvorm voor aangeleerde woorden en kan gebruikt worden voor richting 1, 2 en 3. Neem voor meer informatie of een voorbeeld contact op met NOB. 5/10
Stenvert NT2-blok, Woordenschat Deel A, B en C Doelgroep: groep 5 t/m 8 Prijs: 24,70 per niveau per 5 stuks; 11,87 antwoorden per niveau De woorden zijn in tekeningen gevisualiseerd. Het materiaal is geschikt voor richting 2 en 3. De leerkracht verzorgt de semantisering van de woorden, de leerlingen verwerken deze kennis schriftelijk. De leerlingen moeten kunnen lezen en schrijven (vanaf AVI 4 niveau) Software Taalfanfare (2002) Doelgroep: groep Uitgever: OWG-Bureau Prijs: in 2005 door NOB gratis verstrekt aan alle aangesloten scholen. Momenteel op verzoek nog gratis verkrijgbaar. Met Taalfanfare kunnen leerkrachten zelf de thema s aanmaken. Hierdoor kunnen de te leren woorden afgestemd worden op het cultuurthema of taalthema dat op dat moment in de klas behandeld wordt. Voordeel is dat de woorden ook door de leerkracht in de les uitgelegd worden en terugkomen. Oudere leerlingen kunnen betrokken worden bij het maken van de woordenschatthema s. Enkele algemene thema s zijn al aanwezig op de cd-rom. Woorden vangen (2001) Doelgroep: groep 1-2 Uitgever: Zwijsen Prijs: 2 cd-roms vanaf 115,20 (afhankelijk van leerlingaantal); Handleiding 5,85; Dwergprentenboek 7,-; Knieboek 38,65; Audio-cd 18,55; Woorden vangen is een softwarepakket voor woordenschatontwikkeling in groep 1 en 2. Het bestaat uit twee programma s: Alleen naar school en De juf kan toveren. De programma s oefenen de woordenschat van kleuters. Met dit pakket kunnen leerkrachten zorgen voor een gericht aanbod van nieuwe woorden, voor duidelijke informatie over de betekenis van die woorden en voor voldoende herhaling. De woorden zijn voor allochtone kinderen vertaald in het Engels, Turks en Marokkaans- Arabisch. Het softwarepakket maakt deel uit van een groter geheel met prentenboeken, knieboeken en audio-cd s. Het programma zorgt voor een aanbod van nieuwe woorden, voor duidelijke informatie over de betekenis van die woorden en voor voldoende herhaling. Bovendien zorgt het programma ervoor dat de kinderen woorden op hun eigen niveau krijgen aangeboden. Versie januari 2011 6/10
Muiswerk Woorden 1, 2 en 3 (2003) Doelgroep: groep 3-6 Uitgever: Muiswerk Educatief Prijs: 354,- excl. btw en incl. 5 licenties; aanvullende licenties kosten 21,35 excl. btw. (het aantal licenties = het aantal leerlingen dat tegelijkertijd met het programma kan werken). Bestellen: Webwinkel van Muiswerk Educatief: http://www.muiswerk.nl/winkel/index2.html Muiswerk Woorden 1, 2 en 3 is gemaakt voor beginnende taalleerders in het basisonderwijs. Voor een deel van de lessen is het niet nodig dat leerlingen kunnen lezen. Welke moedertaal de leerling spreekt is voor het gebruik van het programma niet van belang. Woorden 1-3 is naast elke lesmethode te gebruiken. Leerlingen hoeven geen specifieke voorkennis te hebben. Horen, zien en spreken (2005) Doelgroep: groep 5-8 Uitgever: Scaldia software Prijs: 68,- Bestellen: Webwinkel van Scaldia software: http://www.scaldia-soft.com/nt2.htm Horen, Zien en Spreken 2.0 is een programma voor de eerste kennismaking met de Nederlandse taal. Het computerprogramma biedt anderstalige leerlingen een startpakket van 160 Nederlandse woorden. De computer laat steeds en plaatje zien, zegt het woord dat erbij hoort, toont het woord zelf, biedt gelegenheid tot nazeggen, typen en schrijven. Het programma is bedoeld voor kinderen die nog (bijna) geen Nederlands spreken en voor wie het Nederlands geleerd wordt als tweede taal. Woordenboeken Mijn eerste Van Dale (2005) Doelgroep: peuterspeelzaal Uitgever: Van Dale Prijs: 21,95 Bestellen: Webwinkel Van Dale: http://www.vandale.nl/producten/1001004002134006 Dit vrolijke, grappige en soms vertederende voorleeswoordenboek bevat de eerste 1000 woorden die een kind moet kennen voordat het naar de basisschool gaat. De betekenis van de woorden wordt uitgelegd in tekeningen en versjes. De versjes op rijm nodigen uit tot nazeggen en helpen de woordbetekenissen te onthouden. 7/10
Kortom: een rijk boek, dat op een speelse manier de taalontwikkeling van kinderen stimuleert en hun woordenschat uitbreidt. Van Dale Juniorwoordenboek Nederlands (2006) Doelgroep: vanaf groep 4 Uitgever: Van Dale Prijs: 23,50 Bestellen: Webwinkel Van Dale: http://www.vandale.nl/producten/1001004002820968 Het Van Dale Juniorwoordenboek Nederlands is het kleine broertje van het Van Dale Basiswoordenboek. Daarom wordt het Van Dale Juniorwoordenboek genoemd. Naast het opzoeken van de betekenis en de schrijfwijze van woorden is het Juniorwoordenboek een uitstekend hulpmiddel om kinderen vertrouwd te maken met het woordenboek in het algemeen. Van Dale Basiswoordenboek Nederlands (2006) Doelgroep: vanaf groep 6 Uitgever: Van Dale Prijs: 28,50 Bestellen: Webwinkel Van Dale: http://www.vandale.nl/producten/1001004002820969 Al bijna 20 jaar is het Van Dale Basiswoordenboek Nederlands het beste en meest gebruikte jeugdwoordenboek op de basisschool en thuis. Het woordenboek legt de basiswoordenschat van het Nederlands op een prettige en begrijpelijke, maar tegelijk ook op een serieuze en volwassen manier uit. Beeldwoordenboek (1984) Doelgroep: groep 3 t/m 8 Uitgever: Wolters-Noordhoff Groningen Prijs: 33,44 5000 Nederlandse woorden, verdeeld over 252 thema s. Bij elk woord hoort een eenvoudige, maar duidelijke zwart-wit tekening. De tekeningen en woorden staan op thema gerangschikt. Dit materiaal kan voor alle richtingen gebruikt worden. Tweetalig beeldwoordenboek (2004) Doelgroep: vanaf groep 5 tot en met voortgezet onderwijs Uitgever: Van Dale 8/10
Bestellen: Webwinkel Van Dale: http://www.vandale.nl/producten/1001004002134006 Het Van Dale Beeldwoordenboek bevat meer dan 2000 fraaie afbeeldingen en ruim 12.000 woorden. Het geeft de benamingen bij afbeeldingen van zaken uit ons dagelijks leven, van sport tot het plantenrijk en van astronomie tot muziek. Het boek helpt bij het verbinden van beelden met woorden en bij het ontwikkelen van de woordenschat van het Nederlands en Engels. Een praktisch naslagwerk én een leerzaam bladerboek voor iedereen van 9 tot 99. Mijn eigen woordenboek Voor meer informatie zie Aanvullende materialen Woordenlijsten Duizend-en-één woorden. De allereerste Nederlandse woorden voor anderstalige peuters en kleuters (2005) Auteur: S. Bacchini et al Doelgroep: peuterspeelzaal en groep 1/2 Uitgever: SLO Enschede Prijs: 21,- Bestellen: reguliere Nederlandse boekhandel In deze publicatie wordt onderzocht welke woordenlijsten er zijn, hoe ze tot stand gekomen zijn en hoe de lijsten functioneren in de praktijk van de peuterspeelzalen en kleuterscholen. Op basis van de antwoorden zijn de auteurs tot de samenstelling van een gefundeerde woordenlijst voor jonge kinderen gekomen. Deze kinderen zijn het meest gebaat bij het leren van woorden die hun Nederlandse leeftijdsgenootjes al beheersen. Daarnaast zijn de woorden die veel op school gebruikt worden belangrijk. De lijst bestaat uit drie sublijsten: de eerste 50 woorden, de eerste 200 woorden en de eerste 1001 woorden. De lijst is zowel alfabetisch als naar thema geordend. Streeflijst woordenschat voor 6-jarigen (1999) Auteur: A. Schaerlaekens, D. Kohnstamm, M. Lejaegere, A. de Vries, L. Peeters, I. Zink Doelgroep: groep 1 t/m 4 Uitgever: Swets & Zeitlinger Lisse Prijs: 36,20 Bestellen: 9/10
De lijst geeft een overzicht van de passieve woordenschat die Nederlandstalige kinderen zouden moeten hebben bij de overgang van de kleuterschool naar de lagere school, volgens het oordeel van leerkrachten. Woorden in het basisonderwijs. 15.000 woorden aangeboden aan leerlingen (1994) Auteur: W. Schrooten en A. Vermeer Doelgroep: groep 1 t/m 8 Uitgever: Tilburg University Press Tilburg Bestellen: uitverkocht Downloaden: http://let.uvt.nl/general/people/avermeer/wrdlstin.htm. (tekstgedeelte) http://let.uvt.nl/general/people/avermeer/wrdlst/totaaltab.doc (alfabetische woordenlijst) De lijst is samengesteld uit woorden uit prentenboeken, leesboeken, zaakvakmethodes, Nederlandse taalmethodes en interactie van leerkrachten in de klas. De lijst wordt door veel uitgeverijen gebruikt om woorden te selecteren voor hun (taal)methodes. Websites http://lexicon.taalsite.nl/lexicon/woordenschatdidactiek/ http://www.metwoordenindeweer.com/visie/ http://taalunieversum.org/onderwijs/?niveau=nt2 http://www.taalunieversum.hum.uva.nl/taalunieversum/ http://www.leermiddelenplein.nl Adressen Alle materialen zijn bij Heutink te bestellen, tenzijn anders vermeld. Heutink Primair Onderwijs Postbus 242 7460 AE Rijssen Tel 31 (0)548 536666 Fax 31 (0)548 536699 E-mail: verkoop.hpo@heutink.nl Internet: www.heutink.nl 10/10