Factsheet Zorgkosten inwoners Nissewaard

Factsheet Zorgkosten inwoners Nissewaard Armoedebeleid: aandacht voor stapeling zorgkosten De gemeente Nissewaard is bezig haar armoedebeleid door te ontwikkelen. Nissewaard voert ook het armoedebeleid uit voor de gemeente Brielle. In de aanpak van armoede ligt in toenemende mate de focus op preventie en vroegsignalering. Een van de aandachtspunten in de aanpak van armoede zijn mensen met een zorgbehoefte, die te maken hebben met een stapeling van eigen bijdragen. Sinds 2015 zijn diverse landelijke regelingen voor deze groep vervallen, zoals de Wtcg-regeling (Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten) en de Cer-regeling (Compensatie eigen risico). Om dit op te vangen investeert de gemeente in: uitbreiden van de collectieve ziektekostenverzekering met een pakket bedoeld om mensen die chronisch ziek zijn te compenseren (aanvullende collectieve ziektekostenverzekering); vergoeden van zorgkosten via individuele bijzondere bijstand (Individuele Minima Toeslag). Een knelpunt is het niet-gebruik van regelingen. De gemeente heeft de mogelijkheden van de aanvullende collectieve ziektekostenverzekering gericht onder de aandacht van de doelgroep gebracht, maar hier is weinig op gereageerd. Dit is zorgelijk omdat de minimagroep een kwetsbare doelgroep is met weinig financiële buffer. Een kleine tegenslag kan al snel schulden tot gevolg hebben. Ook in het kader van schuldpreventie is het vergroten van het gebruik van regelingen door deze kwetsbare groep belangrijk. De gemeente Nissewaard heeft het Tympaan Instituut en Stimulansz gevraagd onderzoek te doen naar de stapeling van zorgkosten en het niet-gebruik van de aanvullende collectieve ziektekostenverzekering. Met de resultaten wil de gemeente haar dienstverlening aan mensen (met lage inkomens) met hoge zorgkosten verbeteren. Deze factsheet toont de resultaten van het onderzoek. Eerst wordt het onderzoek en de groep die heeft meegedaan kort toegelicht. Meer informatie over de onderzoeksopzet staat in bijlage 1. Vervolgens wordt ingegaan op de zorgkosten die mensen hebben, daarna op het gebruik van de aanvullende collectieve ziektekostenverzekering. Onderzoek in het kort Telefonische interviews met personen tot 140% sociaal minimum Primaire doelgroep van het onderzoek zijn mensen met een inkomen tot 130% van het sociaal minimum. Dit is de inkomensgrens die de gemeente hanteert voor haar (aanvullende) collectieve ziektekostenverzekering. Het gaat om het netto-inkomen per maand, exclusief vakantiegeld en toeslagen van de belastingdienst (zoals huur- en zorgtoeslag en het kindgebonden budget). Om zicht te krijgen op de groep die daar net buiten valt, maar mogelijk wel te maken heeft met een stapeling van zorgkosten is de doelgroep verruimd naar mensen met een inkomen tot 140% van het sociaal minimum. Postbus 93010 Anna van Saksenlaan 51 www.tympaan.nl 2509 AA Den Haag 2593 HW Den Haag info@tympaan.nl 070 3371000 @tympaan_inst

Het onderzoek is uitgevoerd via telefonische interviews. In totaal zijn 52 interviews afgenomen; dit zijn de respondenten in dit onderzoek. Vaak is gesproken met de mensen zelf, soms is het interview afgenomen met de partner of de (schoon)zoon of dochter. De 52 interviews geven een representatief beeld van de stapeling van zorgkosten en het nietgebruik van voorzieningen. Vijf mensen die niet tot de doelgroep behoren, geven aan dat ook hogere inkomens het financieel moeilijk hebben vanwege de woonlasten en het feit dat ze niet in aanmerking komen voor toeslagen. Mijn schoonmoeder krijgt twee pensioenen en AOW. Zij komt niet in aanmerking voor toeslagen. Haar kale huur is al 745,00 per maand. Dit was drie jaar geleden nog 636,00. Neem daar de kosten van gas en licht, ziektekosten, et cetera bij en het rondkomen wordt krap. Ik vind het raar dat de gemeente alleen kijkt naar de lage inkomens, want ook de hoge inkomens die geen toeslagen krijgen komen moeilijk rond. 1 Doelgroep nader bekeken Driekwart van de respondenten heeft een inkomen tot 130% van het sociaal minimum, een kwart heeft een inkomen tot 140% van het sociaal minimum. Het sociaal minimum is het bedrag dat iemand nodig heeft om in zijn levensonderhoud te voorzien. Dit bedrag is afhankelijk van leeftijd en leefsituatie. In figuur 1 staat het aantal respondenten, uitgesplitst naar leeftijd en leefsituatie. In bijlage 2 staan de normbedragen voor de diverse groepen. 30 25 20 15 Figuur 1 Aantal respondenten, naar leeftijd en leefsituatie (n=52) 17 10 5 0 10 2 tot 130% sociaal minimum samenwonend 7 tot 140% sociaal minimum 10 tot 130% sociaal minimum alleenstaand 5 1 tot 140% sociaal minimum 21-65 65+ 1 De (n=) geeft aan het aantal respondenten uit de steekproef aan waarop een vraag betrekking heeft. De leeftijd van de respondenten varieert van 19 tot 91 jaar. Ruim driekwart van de respondenten is 65+. Dit komt overeen met de verdeling naar leeftijd in het totale Wmo-bestand van de gemeente. Circa zes op de tien respondenten is man, vier op de tien is vrouw. Bijna tweederde van de respondenten is alleenstaand. 1 Cursieve tekst geeft een citaat uit een interview weer. 2

Zorgkosten Top 3 zorgkosten: verzekeringen en verplicht eigen risico Figuur 2 geeft een overzicht van de zorgkosten die de respondenten tot nu toe in 2015 gemaakt hebben. Daarbij is een uitsplitsing gemaakt naar respondenten met een inkomen tot 130% en tot 140% van het sociaal minimum. Figuur 2 Overzicht zorgkosten (n=52) premie basisverzekering 39 13 premie aanvullende zorgverzekering wettelijk eigen risico zorgverzekeringswet 31 32 12 11 eigen bijdrage zorgverzekeringswet eigen bijdrage cak 23 22 8 10 vervoers- of reiskosten/collectief vervoer 16 7 overige geneeskundige/heelkundige hulp* 9 1 andere zorgkosten dieetkosten kosten extra beddengoed of kleding vrijwillig eigen risico zorgverzekeringswet 7 2 0 10 20 30 40 50 60 tot 130% sociaal minimum tot 140% sociaal minimum * Geneeskundige of heelkundige hulp (bijvoorbeeld tandarts, fysiotherapeut) die niet onder de verzekering vallen of waarvoor niet verzekerd is. Alle respondenten betalen premie voor de (verplichte) basisverzekering. Het merendeel betaalt ook premie voor een aanvullende zorgverzekering. De meeste respondenten hebben kosten gemaakt die onder het eigen risico van de basisverzekering vallen. In 2015 is het verplicht eigen risico 375,00. Geen van de respondenten heeft het eigen risico vrijwillig verhoogd in ruil voor een lagere premie voor de basisverzekering. Meerdere respondenten betalen een eigen bijdrage voor de Zorgverzekeringswet of aan het Centraal Administratiekantoor (CAK). Het CAK int de eigen bijdragen voor de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de Wet langdurige zorg (Wlz) (hetcak.nl). De (maximale) hoogte van de eigen bijdragen is landelijk vastgesteld. De gemeente kan er voor de eigen bijdrage CAK voor kiezen om een lagere eigen bijdrage te rekenen (hetcak.nl). Degenen die een eigen bijdrage aan het CAK betalen, doen dit vooral voor huishoudelijke hulp (zoals schoonmaken) en voor hulpmiddelen en voorzieningen (bijvoorbeeld scootmobiel of woningaanpassing) 2. Degenen die een eigen bijdrage voor de Zorgverzekeringswet (Zvw) betalen, doen dit vooral voor medicijnen en in mindere mate voor hulpmiddelen en ziekenvervoer 3. De eigen bijdra- 2 Respectievelijk 17 en 11 van de 30 respondenten. 3 Respectievelijk 26, 9 en 7 van de 33 respondenten. 3

ge Zvw geldt voor een aantal zorgvormen uit het basispakket. Hiervoor betalen mensen een deel van de gemaakte kosten zelf. In veel gevallen moet er ook een eigen risico over betaald worden, voordat de zorgverzekeraar het resterende deel vergoedt (zorgwijzer.nl). Driekwart respondenten vier of meer verschillende zorgkosten Het aantal verschillende zorgkosten dat respondenten hebben, varieert van twee tot zeven (tabel 1). Ruim driekwart van de respondenten maakt kosten voor tussen de vier en zes verschillende vormen van zorg. Tabel 1 Mensen met stapeling van zorgkosten aantal verschillende zorgkosten aantal respondenten meest voorkomende combinatie 1 percentage 3 10 19 eigen bijdrage zvw 4 12 23 eigen bijdrage cak en eigen bijdrage zvw/vervoer 5 15 29 eigen bijdrage cak + eigen bijdrage zvw + vervoer + geneeskundige/heelkundige hulp 6 12 23 eigen bijdrage cak + eigen bijdrage zvw + vervoer + geneeskundige/heelkundige hulp + anders (bv hulpmiddelen bij slecht zien/blindheid) 7 3 6 eigen bijdrage cak + eigen bijdrage zvw + vervoer + geneeskundige/heelkundige hulp + anders (bv hulpmiddelen bij slecht zien/blindheid) 1 Dit gaat vaak samen met de premie voor de basisverzekering, de aanvullende verzekering en/of wettelijk eigen risico. De eigen bijdrage CAK is in tabel 1 als één vorm van zorgkosten gerekend, ondanks dat iemand voor meerdere voorzieningen een eigen bijdrage aan het CAK kan betalen. Van de 30 respondenten die een eigen bijdrage aan het CAK betalen, hebben 21 één vorm van zorg, 5 twee vormen van zorg en 1 vier vormen van zorg. Van 3 personen is niet bekend waarvoor ze eigen bijdrage aan het CAK betalen. Ook de eigen bijdrage Zvw is als één vorm van zorgkosten gerekend. Van de 33 respondenten die een eigen bijdrage Zvw betalen, hebben 23 één vorm van zorg, 9 twee vormen en 1 drie vormen van zorg. Pogingen tot besparen Uit de antwoorden van enkele respondenten blijkt dat ze proberen te besparen op hun zorgkosten: Ik probeer nu minder gebruik te maken van vervoer. Ik neem liever een pijnstiller dan dat ik naar de dokter ga, want doktersbezoek kost te veel geld. Ik moet elke keer naar het oogziekenhuis Rotterdam. Vanwege de kosten laat ik de buurvrouw vaak rijden, die geef ik dan een kleiner bedrag. We krijgen 40 ritten (collectief vervoer), maar daar redden we het niet mee. Gelukkig woont onze zoon dichtbij. Ik neem bepaalde medicijnen (oogdruppels) niet, omdat ik moet bijbetalen. Ik heb afgesproken met de oogarts dat ik dit een half jaar probeer. Een derde respondenten geen idee gemiddelde zorgkosten Een derde van de respondenten weet niet wat hun gemiddelde zorgkosten per jaar zijn (figuur 3). Ruim zes op de tien schatten in dat hun zorgkosten op jaarbasis maximaal 5.000,00 bedragen. 4

Figuur 3 Inschatting gemiddelde zorgkosten op jaarbasis (n=52) 33% 25% 4% 38% 2150,00 of minder tussen 2.150,00 en 5.000,00 meer dan 5.000,00 geen idee De meeste mensen met een inkomen tot 140% van het sociaal minimum schatten in dat hun zorgkosten tussen de 2.150,00 en 5.000,00 liggen. Geen van hen denkt meer dan 5.000,00 aan zorgkosten uit te geven. Bij de respondenten met een inkomen tot 130% van het sociaal minimum geven enkele respondenten aan wel aan dat bedrag te komen. De gemiddelde landelijke zorgkosten binnen de basisverzekering bedragen in 2013 2.153,00 per persoon. Mannen van 85 tot en met 89 jaar maken landelijk gezien de hoogste zorgkosten, gemiddelde 6.543,00 per persoon (zorgprismapubliek.nl). Mannen in dit onderzoek schatten hun gemiddelde zorgkosten vaker in tussen de 2.150,00 en 5.000,00 dan de vrouwen (45% mannen versus 33% vrouwen). De vrouwen denken vaker dan mannen dat hun zorgkosten 2.150,00 of minder zijn (37% vrouwen versus 9% mannen). Het is niet zo dat het aandeel mannen toeneemt naarmate mensen kosten maken voor meerdere vormen van zorg. Zes op de tien kan zich financieel goed redden Zes op de tien respondenten geeft aan dat ze zich financieel goed kunnen redden (figuur 4). Ze benadrukken wel dat ze voorzichtig aan moeten doen: Kijk, je hebt het niet breed. Maar dat is tegenwoordig zo. En ik betaal mijn verzekeringen. Maar ik moet wel goed oppassen. Vakantiegeld reserveer ik voor cadeautjes voor mijn kleinkinderen. Ik moet zuinig aandoen met AOW en pensioentje van 32,00 per maand! Met mijn kleine pensioen, huur- en zorgtoeslag is dat te doen. 5

35 Figuur 4 Ervaring financiële problemen door zorgkosten (n=52) 30 25 6 20 15 10 4 25 5 0 12 ja, kom net/nauwelijks rond 2 ja, spreek spaargeld aan 1 2 soms, verschilt per maand nee, kan mij goed redden tot 130% sociaal minimum tot 140% sociaal minimum Vier op de tien respondenten ervaren (soms) financiële problemen. Hiervan komen de meesten net/nauwelijks rond. Ik heb deze week nog maar 40,00 om rond te komen. Ik heb een betalingsregeling met mijn zorgverzekering lopen om de eigen bijdrage gespreid te betalen. Het lukt allemaal net. We zijn zuinig, kunnen wel tegen een stootje, maar het moet niet duurder worden. Gelukkig zijn we met zijn tweeën, we gaan naar goedkope winkels, we komen net rond, maar de extraatjes zijn er wel af. Het is heel moeilijk met twee opgroeiende kinderen en zelf ben ik volledig afgekeurd. Zorgen over betaalbaarheid zorg in de toekomst Meerdere respondenten maken zich zorgen over betaalbaarheid van de zorgkosten in de toekomst. Dat is gezegd door zowel degenen die net/nauwelijks rondkomen, die zich nu nog goed redden als mensen die niet tot de doelgroep van dit onderzoek behoren. Soms spreek ik spaargeld aan, en dat is ook niet zo veel. Nu gaat het nog, maar ik denk wel dat dit moeilijker wordt. Het lukt nu net, maar ik maak me grote zorgen voor de toekomst als het eigen risico verder omhoog gaat. Het gaat nu nog wel, maar we zijn onzeker over de toekomst. Uitgaven worden duurder, omdat we steeds meer mankeren. We willen wel zo lang mogelijk zelfstandig blijven. Ik red me nu nog, maar ik sta momenteel op de wachtlijst van een verpleegvoorziening dus dan verandert de financiële situatie helemaal. Gebruik aanvullende collectieve ziektekostenverzekering Merendeel gebruikt en kent aanvullende collectieve ziektekostenverzekering niet 85% van de mensen met een inkomen tot 130% van het sociaal minimum maakt geen gebruik van de aanvullende collectieve ziektekostenverzekering gericht op mensen die chronisch ziek of gehandicapt zijn. Deze verzekering biedt de gemeente Nissewaard in samenwerking met CZ Zorgverzekeringen sinds 2015 aan. Hiervoor komen alleen mensen met een inkomen tot 130% van het sociaal minimum in aanmerking (nissewaard.nl). 6

Er zijn verschillende redenen om geen gebruik van de verzekering te maken. De grootste groep niet-gebruikers zegt de verzekering niet te kennen (figuur 5). Dit is opvallend, omdat de gemeente de aanvullende ziektekostenverzekering via een brief onder de aandacht heeft gebracht. Deze respondenten geven echter aan dat ze de brief niet kennen. Ik wist geeneens dat dit kon. Figuur 5 Redenen geen gebruik collectieve ziektekostenverzekering (n=32) 19% 12% 42% 7% 9% 9% 2% ken verzekering niet denk niet in aanmerking te komen te veel gedoe om aan te vragen anders aangevraagd, kom niet in aanmerking weet niet hoe aan te vragen heb andere verzekering Andere redenen om geen gebruik te maken van de verzekering is niet willen veranderen van verzekering of bang zijn dat de verzekering niet goed is. Ik heb een verzekering bij de IZA, ik ben ambtenaar geweest. Ik krijg hier korting op en ik ga niet over naar een andere verzekering. Ik ben bang dat het geen goede verzekering is. Ik heb nu een goede verzekering waar ik heel vaak een beroep op doe vanwege een aantal chronische ziekten. En ik ben bang dat via de gemeente een gestripte versie aangeboden wordt. Vier op de tien behoefte aan meer informatie inhoud verzekering Degenen die geen gebruikmaken van de collectieve ziektekostenverzekering is gevraagd wat hen zou helpen om er wel gebruik van te maken. Hierbij is alleen gekeken naar de mensen met een inkomen tot 130% van het sociaal minimum. Vier op de tien geeft aan dat zij meer informatie willen hebben over wat de verzekering inhoudt (tabel 2). 7

Tabel 2 Wat is nodig om gebruik te maken van collectieve ziektekostenverzekering? (n=32) nodig aantal respondenten percentage meer informatie over wat de verzekering inhoudt 14 44 meer informatie over hoe ik de verzekering moet afsluiten 2 6 hulp bij het opzeggen van mijn oude verzekering 1 3 hulp bij het afsluiten van deze verzekering 1 3 niets, geen interesse 17 53 Conclusies en aanbevelingen Met welke stapeling van eigen bijdragen voor zorgkosten hebben inwoners te maken? De meest voorkomende stapeling van zorgkosten bestaat uit de premie voor de basisverzekering, de aanvullende verzekering en het wettelijk verplicht eigen risico van 375,00. Ruim driekwart van de respondenten heeft tussen de vier en zes verschillende zorgkosten. Deze bestaat uit eigen bijdrage Zorgverzekeringswet, CAK, vervoers- of reiskosten/collectief vervoer en geneeskundige/heelkundige hulp. Het aantal verschillende zorgkosten die respondenten maken, varieert van twee tot zeven. Een derde van de respondenten kan geen inschatting maken van hun gemiddelde zorgkosten per jaar. Bij degenen die het wel weten is dit bij bijna allemaal (63%) maximaal 5.000,00, waarvan 25% 2.150,00 of minder zorgkosten denkt te maken. Wat zijn voor inwoners redenen om geen gebruik te maken van de aanvullende collectieve ziektekostenverzekering? De belangrijkste reden om geen gebruik te maken van de aanvullende collectieve ziektekostenverzekering is dat mensen deze niet kennen. Zij kennen de brief van de gemeente waarin deze verzekering onder de aandacht is gebracht, niet. Andere redenen zijn dat mensen niet in aanmerking (denken te) komen en dat ze een ziektekostenverzekering hebben waar ze tevreden over zijn. Aanknopingspunten voor beleid om niet-gebruik tegen te gaan Zorg voor voldoende en duidelijke informatie over de verzekering en voorwaarden om er gebruik van te maken, in ieder geval bij de respondenten uit dit onderzoek en bij voorkeur bij alle mensen die een Wmo-voorziening gebruiken. Het is aan te raden de verstuurde brief over de aanvullende collectieve ziektekostenverzekering na te lopen, onder meer op taalgebruik. Een mogelijkheid is de brief voor te leggen aan iemand uit de doelgroep om zo testen hoe de brief overkomt en welke onderdelen wellicht verbeterd kunnen worden. Informeer mensen bij voorkeur schriftelijk, bijvoorbeeld per post of op de gemeentepagina van lokale kranten. Het werkt goed als daar ook een verhaal bij zit, bijvoorbeeld van iemand die eerst twijfelde maar de verzekering nu ook heeft en daar positieve ervaringen mee heeft. Zorg dat de informatie ook via de website van de gemeente goed toegankelijk en duidelijk is en dat alle relevante informatie bij elkaar staat. Enkele voorbeelden ter verbetering: o Via het thema zorg en welzijn is de collectieve ziektekostenverzekering niet direct te vinden. 8

o Onder de voorwaarden voor de collectieve ziektekostenverzekering staat dat het inkomen minder moet zijn dan 130% van de bijstandsnorm. Om welk bedrag dit gaat zal voor veel mensen niet duidelijk zijn. o Een mogelijkheid is een programma op de website te zetten, waarbij mensen enkele gegevens invullen en direct zien of ze in aanmerking komen. Breng eventueel de verzekering via interviews bij de lokale omroep onder de aandacht. Informeer mensen die met de doelgroep te maken hebben over de mogelijkheden van de verzekering. Daarbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan Wmo-consulenten, wijkteams, ouderenadviseurs, welzijnswerkers en wijkverpleegkundigen. Ook is een mogelijkheid informatie over de verzekering neer te leggen op diverse plaatsen, zoals hierboven genoemd, maar mogelijk ook de wachtruimte van huisartsen en de bibliotheek. Bied zo nodig ondersteuning aan bij het invullen van de aanvraag voor de verzekering, bijvoorbeeld via de formulierenbrigade. Bied eventueel aan om (geheel vrijblijvend) de huidige verzekering te vergelijken met de collectieve ziektekostenverzekering van de gemeente Nissewaard. Dan wordt het voor de mensen inzichtelijk of ze met hun huidige verzekering inderdaad beter af zijn. Maak voor nieuwe cliënten eventueel gebruik van gezamenlijke aanvraagformulieren, bijvoorbeeld dat er bij de aanvraag voor een Wmo-voorziening direct gekeken wordt naar de aanvullende collectieve ziektekostenverzekering. Websites hetcak.nl nissewaard.nl zorgprismapubliek.nl zorgwijzer.nl Centraal Administratiekantoor Gemeente Nissewaard Zorgprima Publiek Zorgwijzer 9

Bijlage 1 Onderzoeksopzet De gemeente Nissewaard heeft willekeurig 400 gebruikers van een Wmo-voorziening geselecteerd om deel te nemen aan het onderzoek. Er is gekozen voor mensen met een Wmovoorziening, omdat van deze groep bekend is dat ze een vorm van zorg of ondersteuning gebruiken. Van deze mensen zijn geen inkomensgegevens bekend. Deze personen zijn geïnformeerd over het onderzoek via een brief van de gemeente. Aan de hand van het bestand met de geselecteerde 400 mensen zijn mensen telefonisch benaderd. Hiervoor is een vragenlijst en belscript opgesteld. Er is gekozen voor telefonische interviews, omdat deze methode het beste bij de doelgroep en het onderzoeksdoel past. De verwachting is dat de doelgroep beter bereikt wordt dan met een schriftelijke enquête. Bovendien kan het een gevoelig onderwerp zijn en bestaat bij telefonische interviews de mogelijkheid om vragen toe te lichten en door te vragen. Het streven is om met 50 mensen met een inkomen tot maximaal 140% van het sociaal minimum een interview af te nemen. Zodra dit aantal bereikt is, hoeft niet verder gebeld te worden. Figuur 1 laat zien welke contacten er met de 400 mensen zijn geweest. Figuur 1 Overzicht contacten (n=400) 13% 6% 49% 32% niet gebeld gebeld, behoort niet tot doelgroep geen gesprek tot stand gekomen gebeld en geïnterviewd Met 126 mensen is geen gesprek tot stand gekomen. De belangrijkste reden (60%) is dat we geen gehoor kregen. 26 mensen (21%) wilden niet meedoen. De redenen lopen uiteen: de persoon zelf is (vanwege dementie) niet in staat te antwoorden, persoon zelf of partner is ziek, de vragen over inkomen zijn te privé, partner regelt het inkomen of mensen ervaren geen hoge zorgkosten. Daarnaast waren enkele telefoonnummers niet bekend of klopten niet. Met 77 personen is gesproken. Om te bepalen of zij tot de doelgroep behoren zijn enkele vragen over samenstelling van het huishouden en inkomen gesteld. In bijlage 2 staan de inkomensnormen, in de vragenlijst is gewerkt met afgeronde getallen. Op basis daarvan bleken 25 personen (32% van de benaderde groep) niet tot de doelgroep te behoren.

Bijlage 2 Normbedragen van het sociaal minimum Nissewaard (juli 2015) maandbedragen 130% 140% 21 jaar tot pensioengerechtigde leeftijd alleenstaande/alleenstaande ouder 1.188,85 1.280,30 gehuwden 1.698,35 1.828,99 pensioengerechtigden alleenstaande/alleenstaande ouder 1.333,53 1.436,11 gehuwden 1.823,35 1.963,61 verblijf in inrichting alleenstaande/alleenstaande ouder 376,38 405,33 gehuwden 585,43 630,46 kostendeler (rekennorm) 1.698,35 1.828,99 1 medebewoner (alleenstaande/alleenstaande ouder) 849,17 914,49 2 medebewoners (alleenstaande/alleenstaande ouder) 735,94 792,55 3 medebewoners (alleenstaande/alleenstaande ouder) 679,34 731,60 4 medebewoners (alleenstaande/alleenstaande ouder) 645,37 695,02 Het normbedrag omvat het netto-inkomen per maand, exclusief vakantiegeld en toeslagen van de belastingdienst, zoals huur- en zorgtoeslag en kindgebonden budget. Colofon december 2015 - T. Nienhuis (Tympaan Instituut), A. Kerckhaert (Stimulansz) Tympaan Instituut Dit is een gratis uitgave van het Tympaan Instituut en is onder vermelding van 0758 te bestellen bij het Tympaan Instituut.