Voeding bij diabetes mellitus Afdeling diëtetiek
Over Alrijne Zorggroep Het Diaconessenhuis Leiden en Rijnland Zorggroep (Rijnland Ziekenhuis en de verpleeghuizen Leythenrode en Oudshoorn) zijn sinds 1 januari 2015 gefuseerd. Samen vormen zij Alrijne Zorggroep. Wat ons Alrijne maakt, is de overtuiging dat mensen beter worden van goede zorg mét persoonlijke aandacht. Samen met u beslissen we over uw behandeling. We passen onze behandelwijze aan, aan uw wensen en behoeften. Hiervoor werken wij samen met huisartsen en andere zorgverleners in de eerstelijnszorg én met specialisten in academische ziekenhuizen. Contactgegevens Alrijne Ziekenhuis Alrijne Ziekenhuis Leiden Houtlaan 55 2334 CK Leiden 071 517 8178 Alrijne Ziekenhuis Leiderdorp Simon Smitweg 1 2353 GA Leiderdorp 071 582 8282 Alrijne Ziekenhuis Alphen aan den Rijn Meteoorlaan 4 2402 WC Alphen aan den Rijn 0172 467 467 www.alrijnezorggroep.nl Alrijne Ziekenhuis Pagina 2 van 10 Voeding bij diabetes mellitus
Bij diabetes mellitus (suikerziekte) maakt de alvleesklier te weinig insuline of werkt de insuline niet voldoende waardoor te weinig glucose wordt opgenomen door de lichaamscellen. Voor de opname van glucose is insuline nodig. In de lichaamscellen dient glucose als energiebron. Bij diabetes blijft teveel glucose in het bloed (hoge bloedsuikers) en veroorzaakt dan klachten zoals dorst, veel plassen, vermagering, vermoeidheid en hevig transpireren. Doel van de behandeling Het doel van de behandeling is de hoeveelheid glucose in het bloed te normaliseren zodat de klachten verdwijnen en er minder complicaties op langere termijn zullen ontstaan (zoals hart- en vaatziekten, problemen met nieren, ogen en voeten). Belangrijk is een gezonde voeding, zo nodig afvallen, voldoende bewegen, niet roken en de eventueel voorgeschreven medicatie (tabletten/insuline) gebruiken. Voeding bij diabetes De voeding bij diabetes is een gezonde voeding met extra aandacht voor koolhydraten en vetten. Gezonde voeding Gebruik bij voorkeur producten met voedingsvezels zoals volkoren of bruin brood, zilvervliesrijst, volkoren macaroni, volkoren spaghetti. Wees matig met vet, suiker, zout en alcohol. Eet gevarieerd. Gebruik voldoende groente (2 ons) en fruit (2 stuks). Neem vaker (vette) vis (2 x per week). Drink 2 liter vocht per dag. Koolhydraten Koolhydraten is een verzamelnaam voor zetmeel en suikers (vruchtensuiker, melksuiker, riet-, biet- en moutsuiker). Zetmeel komt onder andere voor in: aardappelen rijst brood peulvruchten macaroni spaghetti pannenkoeken pizza Alrijne Ziekenhuis Pagina 3 van 10 Voeding bij diabetes mellitus
Suikers komen onder andere voor in: fruit en (ongezoet) vruchtensap (vruchtensuiker) melkproducten zoals melk, karnemelk, yoghurt, vla en pap (melksuiker) suiker en voedingsmiddelen waaraan suiker is toegevoegd zoals limonade, frisdrank, snoep, koek en zoet beleg (riet- en bietsuiker) bier (moutsuiker) Alle soorten koolhydraten worden in de darmen omgezet in glucose en daarna opgenomen in het bloed. Dit geeft dan een stijging van het bloedglucosegehalte. Bloedglucosegehalte De bloedglucose is normaal tussen de 4 en 7 mmol/l. Ook bij diabetes is het belangrijk dit gehalte na te streven. Er zijn verschillende oorzaken waardoor het bloedglucose te hoog of te laag kan worden: te hoog: veel koolhydraten gegeten te weinig insuline gespoten medicijnen vergeten stress, spanningen, koorts, ziekte te laag: weinig koolhydraten gegeten maaltijd overgeslagen te veel insuline gespoten sporten, beweging, alcohol Suiker Suiker mág wel, maar suiker levert behalve energie geen waardevolle voedingsstoffen zoals vitamines of mineralen. Neem daarom suiker met mate: bij voorkeur geen suiker in koffie en thee, eventueel vervangen door zoetstof light frisdrank in plaats van gewone frisdrank met mate koek, snoep en gebak Zoetstoffen Tegenwoordig worden in veel producten zoetstoffen ter vervanging van suiker gebruikt. Zoetstoffen verhogen de bloedglucose niet. Bij normaal gebruik zijn er geen risico s voor de gezondheid. Kinderen mogen veel minder zoetstof gebruiken dan volwassenen omdat de toegestane dosis is gebaseerd op lichaamsgewicht. Een ruim gebruik van zoetstoffen kan diarree en winderigheid veroorzaken. Alrijne Ziekenhuis Pagina 4 van 10 Voeding bij diabetes mellitus
Regelmaat Voor een regelmatige bloedglucose moeten de koolhydraten regelmatig over de dag worden verdeeld. Neem drie hoofdmaaltijden en eventueel drie tot viermaal een tussendoortje. Een tussendoortje kan zijn een glas melk, een volkorenbiscuitje, een portie fruit of een glas ongezoet vruchtensap (zie variatielijst). Vet Mensen met diabetes hebben een grotere kans op hart- en vaatziekten. Een goede voeding met weinig verzadigd vet kan dit risico verminderen. In de voeding zitten verschillende soorten vet: Onverzadigd vet Dit wordt ook wel de goede soort vet genoemd. Het kan helpen het cholesterolgehalte in het bloed te verlagen of laag te houden. Alle vloeibare vetten en visvetten zijn onverzadigde vetten. voorbeelden van producten die rijk zijn aan onverzadigd vet: dieethalvarine/-margarine vloeibaar bak- en braadvet vloeibaar frituurvet alle soorten olie (zoals arachide-, maïs-, olijf-, sla-, soja- en zonnebloemolie) (vette) vis kaasproducten met onverzadigd vet (zoals Becel Goud, Trenta, Kees) noten (walnoten, paranoten, pinda s en pindakaas) Verzadigd vet Deze soort vet stimuleert de aanmaak van cholesterol in het lichaam en werkt dus cholesterol verhogend. Alle harde vetten en alle dierlijke vetten, met uitzondering van visvetten, bevatten verzadigd vet. voorbeelden van producten die rijk zijn aan verzadigd vet: roomboter gewone margarine bak- en braadvet, hard frituurvet vet vlees vette vleeswaren volvette kaas (48+) volle melk producten alle soorten room imitatieslagroom snacks koek, gebak en chocolade Het is aan te raden goed de verpakkingen van producten te lezen en met elkaar te vergelijken. Let tevens op de hoeveelheid vet. Kies bij voorkeur minder vette kaas (20+ of 30+), magere vleeswaren en magere of halfvolle zuivelproducten. Alrijne Ziekenhuis Pagina 5 van 10 Voeding bij diabetes mellitus
Speciale diabetesproducten Deze speciale producten worden afgeraden, omdat bij diabetes alle gewone voedingsmiddelen kunnen worden gebruikt. Bovendien bevatten deze producten doorgaans veel verzadigd vet en zijn duurder dan gewone voedingsmiddelen. Alcoholische dranken Alcohol levert energie. Bovendien daalt de bloedglucose door het gebruik van alcohol. Dit effect treedt vaak pas uren later op. Als alcohol wordt gebruikt bij de maaltijd is er geen probleem. In andere gevallen wordt aangeraden later nog iets met koolhydraten te eten (bijvoorbeeld een kleine snack voor het naar bed gaan). Drink met mate. Neem niet meer dan twee glazen alcoholische drank per dag en drink niet dagelijks. Lichaamsbeweging Zorg voor voldoende lichaamsbeweging. Daardoor gaat de insuline beter werken en wordt de bloedglucose lager. Regelmatig bewegen kan helpen om een goed gewicht te bereiken of te houden en is gezond voor hart en bloedvaten. Probeer elke dag een half uur te bewegen naast de dagelijkse activiteiten. Wilt u afvallen dan is het nuttig dit naar een uur per dag uit te breiden. Wandelen, fietsen en zwemmen zijn prima activiteiten om af te vallen. Tegenwoordig bieden vele sportscholen speciale programma s om begeleid te sporten gericht op verbetering conditie en afvallen (o.a. cardiofitness, diplan, fysiosport e.d.). Ziekte Ziekte is een situatie waarbij de bloedglucose ontregeld raakt en de eetlust minder kan zijn. Toch is het belangrijk verdeeld over de dag te blijven eten. Neem bij geringe eetlust eens pap, vla, (drink)yoghurt, gebonden soep of vruchtensap om toch voldoende koolhydraten binnen te krijgen. Drink altijd voldoende, ongeveer twee liter vocht per dag. Dit zijn 16 kopjes. Vooral bij braken, koorts en diarree is dit erg belangrijk. Blijf in ieder geval eventuele medicijnen (tabletten en/of insuline) gebruiken en raadpleeg uw arts of diabetesverpleegkundige. Braken = bellen! Meer informatie Voor meer informatie kunt u terecht bij: afdeling diëtetiek van Alrijne Ziekenhuis Leiderdorp en Alphen aan den Rijn 071 582 8047. Internet Op de volgende internetsites kunt u meer informatie vinden: www.voedingscentrum.nl www.dieetinzicht.nl www.koolhydratentabel.nl Alrijne Ziekenhuis Pagina 6 van 10 Voeding bij diabetes mellitus
Variatielijst voor de voeding bij diabetes Met deze variatielijst kunt u dagelijks uw voeding variëren. De lijst geeft een overzicht van de meest gebruikte voedingsmiddelen. Brood in plaats van 1 snee brood kunt u ook nemen: 1 snee licht roggebrood 1 snee donker roggebrood 2 beschuiten, 2 crackers of 2 snee knäckebröd 3 sneetjes stokbrood 1 snee krentenbrood of rozijnenbrood (met of zonder spijs) 1 plak ontbijtkoek (evt. met noten en vruchten) 1 schaaltje pap zonder suiker 1 schaaltje halfvolle yoghurt of halfvolle melk met 2 eetlepels muesli of met 3 eetlepels cornflakes Fruit met een portie fruit wordt bedoeld: 1 middelgrote appel, sinaasappel, peer of grapefruit 4 kleine of 2 middelgrote mandarijnen 1 klein trosje druiven (± 20 stuks) 1 kleine banaan 2 schaaltjes aalbessen, aardbeien of bosbessen 2 schaaltjes frambozen of bramen 1 schaaltje kersen 2 schijven suikermeloen, netmeloen of watermeloen 2 perziken 4 verse pruimen 6 abrikozen 5 gedroogde geweekte pruimen 1/3 mango 2 kiwi s 1 plak verse ananas in plaats van 1 portie fruit kunt u ook nemen: 1 glas (150 ml) vers geperst of ongezoet vruchtensap 1 groot glas (200 ml) light multivruchtendrank Aardappelen in plaats van 3 aardappelen ter grootte van een ei (150 gram) kunt u ook nemen: 4 opscheplepels aardappelpuree 3 opscheplepels gare peulvruchten (witte of bruine bonen, kapucijners, linzen) 3 opscheplepels gare macaroni, spaghetti, mie 3 opscheplepels gebakken aardappelen of 2 opscheplepels patat frites Alrijne Ziekenhuis Pagina 7 van 10 Voeding bij diabetes mellitus
2 opscheplepels gare (zilvervlies)rijst 3 eetlepels gare rijst + 5 eetlepels gare peulvruchten 1 kleine groene banaan ½ roti 3 opscheplepels rösti De hele warme maaltijd bestaande uit 3 aardappelen, een ruime portie groenten en een portie vlees kan worden vervangen door: 3 opscheplepels nasi\bami (goreng) 5 opscheplepels macaroni/spaghetti met saus 1 bord erwten- of peulvruchtensoep + 1 snee brood 2 pannenkoeken (70 gram per stuk) ½ pizza (300 gram; ter grootte van een diepvriespizza) 5 opscheplepels stamppot (zuurkool, hutspot, boerenkool e.d.) 2 snee brood + kaas, vleeswaar, vis of ei Als groente kan altijd salade of rauwkost genomen worden hierin zitten weinig koolhydraten. Nagerecht in plaats van halfvolle yoghurt, light vruchtenyoghurt of light vla kunt u ook nemen, maar liever niet dagelijks: 1 bolletje (room)ijs met slagroom kopje koffie met een bonbon of een kleine petit four kaasplateau met 2 sneetjes stokbrood Tussendoortje in plaats van één tussendoortje met ± 15 koolhydraten (bijv. 1 portie fruit), kunt u ook kiezen voor: 2 (volkoren)biscuits 2 kleine koekjes of 1 grotere (stroopwafel, pennywafel, echter geen gevulde koek) 1 plak cake ½ punt taart 2 bonbons 6 blokjes chocola 1 bolletje (room)ijs eventueel op hoorntje 1 waterijsje of een klein softijsje 1 kroket 1 kop peulvruchtensoep (bijv. erwtensoep) 4 zoute biscuits (bijv. Tuc) 5 toastjes 20 zoute stokjes 5 eetlepels noten 3 handjes chips Let op: sommige tussendoortjes bevatten veel verzadigd vet. Alrijne Ziekenhuis Pagina 8 van 10 Voeding bij diabetes mellitus
Tussendoortjes zonder koolhydraten: - stukje kaas/worst (wel veel verzadigd vet) - rauwkost (wortel, komkommer, augurk, kerstomaat, ui, radijs) - ei (met rookvlees, gevuld) - vleeswaar met rauwkost (augurk met boterhamworst) - kopje bouillon (wel veel zout) - garnalen/mosselen (in het zuur) - haring (wel zout) - kauwgom (suikervrij) Heeft u nog vragen of wilt u iets weten over een product dat niet op de lijst staat, neem dan op werkdagen contact op met afdeling diëtetiek van Alrijne Ziekenhuis Leiderdorp/Alphen aan den Rijn, 071 582 8047 tussen 08.15 en 09.00 uur of tussen 12.00 en 13.00 uur. Alrijne Ziekenhuis Pagina 9 van 10 Voeding bij diabetes mellitus
Geef uw mening! Op www.zorgkaartnederland.nl kunt u aangeven hoe u de zorg in Alrijne Ziekenhuis heeft ervaren. Op deze manier kunt u ons helpen de kwaliteit van zorg nog verder te verbeteren. 08.10, ed.02, 06_15 Alrijne Ziekenhuis Pagina 10 van 10 Voeding bij diabetes mellitus