INLEIDING Het behoort ongetwijfeld tot de taken van het onderwijs om kinderen hun weg te leren kennen in de technologische wereld. Hierdoor leren ze diverse toepassingen kennen die hen efficiënter laten leren én leven. bij deze kennis en vaardigheden, die de leerlingen al doende ondervinden, is een gepaste attitude wenselijk. De leerlingen gebruiken ICT op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier, lezen we in de eindtermen ICT. Het is nodig kinderen kritisch te leren omgaan met media en informatie. Zo kunnen ze groeien tot bewuste computergebruikers, met voldoende weerbaarheid. Ze worden zich bewust van hun digitale identiteit en zijn alert voor ongemakken. Naast het begeleiden van de leerlingen, is het ook van belang om hun ouders hierover te informeren. Om jongere kinderen wegwijs te maken in het wereldwijde web ontwikkelde ik dit Veilig Online Spel. Het spel omvat verschillende benaderingen en toepassingen van het internet. Mogelijkheden, gevaren en tips, in oefen- en spelvorm. Veel plezier met dit spel! Ive Hapers 2 VEILIG Online
Vooraf Uiteraard is het aangewezen om als leerkracht de nodige technologische kennis en vaardigheden te bezitten. Tijdens het spel kan je zo de leerlingen de juiste richting in sturen. Eigen verhalen maken de inhoud van het spel levendiger. Tips die de leerkracht persoonlijk kan geven, worden vaker en beter aanvaard dan zaken die enkel gelezen kunnen worden. Eventueel kan de ICT-coördinator helpen bij het begeleiden van dit spel. Door samen met de leerlingen op weg te gaan en interesse te tonen in hun online leefwereld verlaag je de drempel om over hun digitaal leven te praten. Van de leerkracht wordt vooraf enige inzet verwacht om het materiaal klaar te maken. Alle fiches die nodig zijn vind je in dit boek. Voor een goede werking van het spel kan het nodig zijn om de gekleurde fiches in kleur af te drukken. Verder kan het nuttig zijn om alle fiches te lamineren om volgende jaren opnieuw te kunnen gebruiken. Voor het spel heb je een vijftiental briefomslagen, formaat A4, nodig. Voorzie deze van de nodige fiches. Op de omslag kleef je telkens de opdracht (vanaf blz. 15). In de omslagen komen de nodige fiches van betreffend spel. Het spel wordt in 6 groepjes leerlingen gespeeld. Verdeel daarom je klas vooraf al in 6 ongeveer gelijke, maar heterogene groepen. Omdat de opdrachten gaan niet om het technisch lezen ervan, zet je zwakkere lezers best bij kinderen die minder problemen hebben met lezen. Het lijkt ook verstandig om groepen te maken van zowel jongens en meisjes. Technologie Naast de vooraf klaargemaakte fiches en omslagen is het aangewezen de nodige technologische apparaten in huis te hebben. Hieronder een lijstje met mogelijke apparaten: 2 of 3 ipads met QR-scanapp die gebruik maakt van WIFI; mogelijk te vervangen door laptop met webcam waarop de software Quickmark is geïnstalleerd. 3 computers met internetaansluiting. 3
DOELen Bij de opmaak van dit veilig online spel hield ik rekening met de eindtermen ICT. Enkele komen er expliciet in voor. Andere zullen sporadisch aan bod komen. Algemene doelen: De leerlingen gebruiken ICT op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier. De leerlingen hebben een positieve houding tegenover ICT. De leerlingen kunnen ICT gebruiken om op een veilige, verantwoorde en doelmatige manier te communiceren. Concrete doelen: OPDRACHT 1: De leerlingen kunnen hun online zaken veilig beschermen door het kiezen van een gepast wachtwoord. De leerlingen kunnen op gepaste manier omgaan met hun gekozen wachtwoord. OPDRACHT 2: De leerlingen kunnen ook online rekening houden met anderen door zich aan de netiquette te houden. OPDRACHT 3: De leerlingen beseffen dat sommige websites en webtoepassingen speciaal ontwikkeld zijn voor kinderen en kunnen hier gebruik van maken. OPDRACHT 4: De leerlingen kunnen echte en onware mediaboodschappen van elkaar onderscheiden. Hierbij beseffen ze dat onechte boodschappen vaak negatieve gevolgen kunnen hebben. OPDRACHT 5: De leerlingen kunnen gepaste inhoud geven aan hun digitale profiel. De leerlingen beseffen dat het online leven gevaren met zich mee kan brengen. OPDRACHT 6: De leerlingen kunnen op hun hoede zijn voor gevaren op het internet. OPDRACHT 7: De leerlingen kunnen wachtwoorden beoordelen op hun veiligheid. De leerlingen kunnen op gepaste manier omgaan met hun gekozen wachtwoord. OPDRACHT 8: De leerlingen kunnen cyberpesten en de impact ervan herkennen. De leerlingen kunnen op gepaste wijze reageren op cyberpesten. De leerlingen beseffen dat cyberpesten even erg, of nog erger, kan zijn dan pesten. OPDRACHT 9: De leerlingen kunnen zich houden aan communicatieregels, ook tijdens het chatten. De leerlingen kunnen gesprekken via chat kritisch beoordelen. 4 VEILIG Online
De opdrachten In totaal zijn er 10 opdrachten, elk met een eigen accent rond veilig internet. Door samenwerken en overleggen zullen de groepen er in slagen om de opdrachten tot een goed einde brengen. Door de opdrachten goed uit te voeren, krijgt de groep een codewoord dat aan de spelleider wordt gezegd. Deze geeft de groep een puzzelstuk voor de laatste opdracht. De puzzelstukken worden tijdens het spel verzameld in een omslag. De opdrachten hebben geen vaste volgorde. Alle opdrachten kunnen elkaar dus opvolgen. Als een groep klaar is en het juiste codewoord gemeld heeft, laat je hen een nieuwe opdracht kiezen om mee aan de slag te gaan. Op de volgende bladzijden staan alle opdrachten kort uitgelegd. De tekst is deze van op de fiche die op de omslag komt. Vanaf bladzijde 16 vind je al het materiaal om af te drukken. Op bladzijde 70 staan 2 fiches voor de spelleider. Deze kunnen recto verso worden afgedrukt. Op de eerste fiche zie je alle codewoorden van de opdrachten. De tweede fiche is een registratietabel. Zo zie je welke groep welke opdracht al heeft uitgevoerd. Opdracht 1 HET JUISTE WACHTWOORD over veilige wachtwoorden. TEKST: Goed gekozen wachtwoorden zijn erg belangrijk om het internet veilig te kunnen gebruiken. Je kiest er best een die niet snel te raden valt. Scan de code op de kaart en bekijk het filmpje erg aandachtig (http://tinyurl.com/veiligonlinespel). Op de andere kaarten vind je vier vrienden die jouw hulp nodig hebben om het juiste wachtwoord te kiezen. Welk wachtwoord kiezen ze best? Zoek een manier om deze 4 wachtwoorden goed te kunnen onthouden. Vertel ze aan de spelleider! INHOUD: Roel: kookboek25 AzErTy123 (P=eHvi1) Roel2013 Marie: paardrijden meisje11 W8WRD=best3 Tom&Jerry Sam: S4mm3K3 wachtwoord s4mmeke S4M(op)PC Julie:!BOEM! paasbloem -Julie- 11*eiLuJ*11 CODE: (P=eHvi1) / W8WRD=best3 / S4M(op)PC / 11*eiLuJ*11 (in willekeurige volgorde) 5
Opdracht 2: WAT ALS? over mogelijke situaties waarmee kinderen geconfronteerd kunnen worden tijdens hun internetgebruik en hoe daarop te reageren. TEKST: Soms valt het voor dat je niet goed weet wat je moet doen op het internet. Het kan zijn dat je vreemde vragen krijgt waarop je niet meteen een antwoord weet. Wat zou je doen als...? In deze omslag zitten 10 situatiekaarten met telkens 4 mogelijke reacties. Slechts 1 reactie is het best. Lees met je groep telkens de situatie en de mogelijke reacties. Bepaal welke reactie de beste is en schrijf de letter bij dat antwoord op. Met alle letters samen (in de juiste volgorde) maak je het codewoord. INHOUD: WAT ALS... iemand die je niet kent je wil toevoegen om te chatten? Ik word alleen vriend met wie ik in het echt ken. (W) WAT ALS... je via een website gevraagd word je adres in te vullen? Nee hoor. Dat is helemaal nergens voor nodig. (A) WAT ALS... je deze mail krijgt? (Hallo, mijn naam is Jef De Snor. Ik ben een leuke jongen en wil met jou in contact komen. Mail me zo snel mogelijk terug!) Ik mail niet terug. (C) WAT ALS... je beste vriend je wachtwoord vraagt? Ik geef mijn wachtwoord aan niemand. (H) WAT ALS... je op een website komt waarvan je schrikt? Ik vertel het aan mijn ouders of leerkracht. (T) WAT ALS... iemand je via chat naar je adres vraagt? Ik geef mijn adres nooit door via de computer. (W) WAT ALS... je chat met iemand die erg onbeleefd is? Ik klik weg en negeer die persoon. (O) WAT ALS... je geselecteerd bent 1000 euro te winnen omdat je de 10.000ste bezoeker bent? Ik klik niet. (O) WAT ALS... iemand je vraagt de webcam aan te zetten? Dat doe ik alleen bij goede bekenden. (R) WAT ALS... iemand je vraagt een foto van jezelf te mailen? Ik mail die alleen naar bekenden. (D) CODE: WACHTWOORD 6 VEILIG Online
Opdracht 3 Internet is groot over de vele mogelijkheden van het internet. TEKST: Met de inhoud van deze omslag leer je meer over de mogelijkheden van het internet. Je vind een heleboel kaartjes met dingen die je kan doen op internet. Leg de kaartjes met de websites bij de rubrieken (in deze volgorde: zoeken, filmpjes kijken, communiceren, gamen, mailen). Als je sommige websites niet kent, zoek ze op door de link in de adresbalk van de computer te typen. Welke websites zijn telkens uitsluitend voor kinderen bedoeld? Het correcte aantal in de juiste volgorde vormt de code voor de volgende opdracht! INHOUD: (Informatie) zoeken (5): Koekeltjes * Meestersipke * Davindi * Google Wikikids * Datbedoelik * Filmpjes kijken (3): Youtube SchoolTV Beeldbank * Het Klokhuis * Ketnet * Communiceren (0): Skype MSN Gamen (3): Cyberkidz * Kleuterspel * Spelletjesplein * Spele.nl Mailen (0): Hotmail Gmail Mail CODE: 53030 7
Opdracht 4 Wat is echt? over misleidende afbeeldingen en info op het internet. TEKST: Niet alles wat je ziet is echt. Ook op het internet willen anderen je wel eens beetnemen of misschien wel bedotten. Soms kan dat grappig zijn, maar vaak ook erg vervelend. Bekijk eerst het filmpje de code in te scannen (http://tinyurl.com/watisecht). Hierop kan je zien hoe een gewone mevrouw een echt fotomodel kan worden door gebruik van de computer. In het echt ziet zij er dus zo niet uit. Op elke fiche in de omslag staat een foto of informatie. Aan jullie om te bepalen of die echt is of niet. Laat je niet beetnemen! Als je niet zeker bent, zoek je het op op de computer. Onthoud de letters die op de fiche bij het juiste antwoord staan. Of schrijf ze op. Hiermee kan je een woord maken. Dat is de code! INHOUD: Barbecueënde ijsberen niet echt (I) Zwarte vrouw met blanke benen niet echt (N) Aziatische man met rokje echt (T) Advertentie > gewonnen! niet echt (E) Ingang Efteling echt (R) Muurtekening Super Mario echt (N) Wikipediapagina Ankerbloem niet echt (E) Facebookpagina Leonardo da Vinci niet echt (T) CODE: INTERNET 8 VEILIG Online
Opdracht 5 profieldoolhof over digitale profielen en hoe je privacy te beschermen. TEKST: Niet alles hoef je via het internet te delen. Sommige zaken hou je best privé. Door de kortste weg te vinden in de doolhoven, kom je telkens 2 tekens tegen. In de legende zie je die tekens opnieuw, naast een belangrijke tip. Onthoud deze terwijl je de verschillende profielen bekijkt. Je zal al wel eens van Facebook gehoord hebben. Hier kan je jezelf met een profiel voorstellen aan iedereen die Facebook gebruikt. De vier vrienden hebben net hun profiel aangemaakt. Wie van hen heeft het veiligste profiel? Die naam is de code! INHOUD: Doolhof 1: Plaats veel foto s van jezelf. Zo weet iedereen wie je bent. Geef geen privégegevens, zoals je adres, geboortedatum of woonplaats. Houd zoveel mogelijk informatie alleen voor je vrienden. Iedereen weet graag op wie je verliefd bent. Vertel het maar! Doolhof 2: Vertel aan iedereen wanneer en waarnaar je op vakantie gaat. Denk altijd na aan wie je welke gegevens wil vertellen. Je gsm- of telefoonnummer mag iedereen weten. Respecteer ook anderen hun privacy. Deel nooit zomaar foto s van anderen. Doolhof 3: Geef aan niemand je wachtwoord door. Nooit en nergens. Spreek regelmatig af met andere mensen. Laat zien dat je daarvoor open staat. Het is belangrijk dat iedereen weet van wie je houdt en wie je haat. Beveilig je foto s door ze enkel aan je echte vrienden te tonen. CODE: MARIE(KE) 9
Opdracht 6 Opgepast! over de gevaren van het internet en hoe ze te voorkomen. TEKST: Een hele opdracht waarvoor je goed moet nadenken! In de omslag vind je 4 scankaartjes, 4 vragenkaarten en 1 antwoordblad. Lees eerst de vragen, zodat je bij het bekijken van de filmpjes alvast weet waar je naar op zoek moet. Scan daarna de verschillende codes en bekijk de filmpjes erg aandachtig. De antwoorden op de vragen vind je op het antwoordblad. Er is echter een probleem: bij elk antwoord werd 1 letter verwisseld. Onthoud deze letters of schrijf ze op. Let op: niet alle woorden worden gebruikt. Onderaan op het antwoordblad zie je de volgorde van de letters. Zo kan je de codezin maken. INHOUD: Hoe heet een winkel op internet? webshop (I) Hoe heet een postbericht via het internet? mail (A) Wat is een ander woord voor denkspelletjes? breinbrekers (K) Hoe heet een soort platte computer om in de hand te gebruiken? tablet (O) Waar kan je chatten met mensen die je toevoegt? MSN (E) Hoe heet het als iemand je iets verkoopt, maar je het niet krijgt? oplichting (A) Aan wie alleen geef je je mailadres het best? bekenden (L) Hoe heet het prikbord waarover Julie sprak? Pinterest (J) Wie blijft best in de buurt als je aan de computer zit? ouders (E) Hoe heet een soort dagboek op internet? blog (G) Hoe heet een soort discussie op internet? forum (D) Waarvoor waarschuwt een virusscanner? virus (N) Hoe heet pesten via de computer? cyberpesten (T) Hoe heten mails die je krijgt maar eigenlijk helemaal niet wil? spam (D) Aan wie kan je vragen stellen over veilig internet? leerkracht (N) Welk recht overtreed je als je foto s van iemand online zet? privacy (D) CODE: DENK ALTIJD GOED NA 10 VEILIG Online
Opdracht 7 Veilig beveiligd over zwakke, veilige en extra veilige wachtwoorden. TEKST: Een veilig wachtwoord is er één dat niemand kan raden. Het is natuurlijk best dat je je eigen wachtwoord onthoudt. In deze omslag vind je 4 kaartjes met categorieën en 12 kaartjes met mogelijke paswoorden. Surf naar www.testjewachtwoord.nl en voer de wachtwoorden één voor één in om te controleren hoe veilig het paswoord is. Let op dat je het wachtwoord correct typt (hoofdletters, kleine letters, cijfers, tekens, ). Bij complexiteit zie je hoe veilig het ingevoerde wachtwoord is. Leg het paswoordkaartje bij het juiste categoriekaartje. Hoeveel keer vond je een zeer zwak, een zwak, een goed en een sterk paswoord? De code bestaat uit de getallen van het aantal zeer zwakke, zwakke, goede en sterke wachtwoorden in deze volgorde. INHOUD: Zeer zwak: BloemKool wachtwoord KetnetIsCool #3 Zwak: Ketnet=Cool Marieke2004 Markt17 #5 W8wOOrd *G630) Goed: tl/zknz- #1 Sterk: 2VL-/ZqV tien=tien=10 1Plus1=Twee #3 CODE: 3513 11
Opdracht 8 Cyberpesten is stom! over cyberpesten, de gevolgen ervan en hoe te reageren. TEKST: Heb je wel eens gehoord van cyberpesten? Dat is hetzelfde als pesten, maar dan via internet of gsm. Helemaal niet leuk om mee te maken. Erg stom om te doen! Als je het toch meemaakt, zijn er enkele dingen die je kunnen helpen om het te stoppen en voorkomen in de toekomst. In dit spel leer je drie tips kennen. Deze drie korte zinnen zijn ook meteen de code. Op de langwerpige kaarten zie je een code die je moet kraken. De legende vind je op de alfabetkaart. Zoek de juiste letters en vind zo het woord. Als je alle woorden hebt gevonden, maak je korte zinnen door 2 codekaarten naast elkaar te leggen. Zo krijg je de 3 belangrijke tips. INHOUD: / CODE: PRAAT EROVER REAGEER NOOIT BLOKKEER HEM/HAAR 12 VEILIG Online
Opdracht 9 chatpuzzel over veilig chatten. TEKST: Chatten is als babbelen via de computer. Met behulp van een programma als MSN of het internet kan je met vrienden chatten door over en weer te typen. Hiervoor is het wel belangrijk dat je over sommige zaken goed nadenkt. Wat dat is, leer je door het oplossen van deze chatpuzzel. In de omslag vind je 3 woordzoekers en een heleboel puzzelstukken. Onder de woordzoekers staan 12 woorden. Tien ervan vind je telkens terug in de woordzoeker, 2 niet. Deze 2 woorden kan je invoegen in de posters die je kan maken door de puzzelstukken goed te leggen. Waar de vraagtekens staan, horen de ontbrekende woorden van de woordzoeker. In totaal verkrijg je zo 3 belangrijke zinnen. Deze zinnen zijn de code. INHOUD: Woordzoeker 1: chatten paswoord veilig beleefd webcam inloggen praten contact online messenger vrienden leven Woordzoeker 2: bellen vrienden vertrouwen typen respect wachtwoord mailadres internet computer nicknaam informatie jezelf Woordzoeker 3: paswoord informatie praten internet plezant contact gegevens vrienden babbelen respect geloof chat Affiche 1: Affiche 2: Affiche 3: Chat enkel met vrienden die je in het echte leven kent. Geef nooit persoonlijke informatie over jezelf via chat. Geloof niet alles wat via chat verteld wordt. CODE: CHAT ENKEL MET VRIENDEN DIE JE IN HET ECHTE LEVEN KENT. GEEF NOOIT PERSOONLIJKE INFORMATIE OVER JEZELF VIA CHAT. GELOOF NIET ALLES WAT VIA CHAT VERTELD WORDT. 13
Opdracht 10 puzzelen over cyberpesten, de gevolgen ervan en hoe te reageren. TEKST: Bij het geven van een juist antwoord krijg je telkens enkele puzzelstukken. Deze verzamel je in deze envelop. De puzzelstukken zijn elk een deel van een poster over veilig internet. Elke groep maakt zo 2 puzzels. Misschien heb je niet alle puzzelstukken nodig. Of er ontbreken er een paar. De code van deze opdracht staat te lezen op de gemaakte puzzel. Succes! INHOUD: 9 verschillende affiches die elk in 9 stukken zijn geknipt: Draag zorg voor je wachtwoord. Jouw wachtwoord is alleen van jou. Reageer niet op cyberpesten. Praat erover. Niet alles wat je op internet leest of ziet is waar. Vertel je ouders wat je meemaakt op internet. Geef nooit persoonlijke informatie aan onbekenden. Behandel anderen online zoals je zelf ook behandeld wil worden. Denk na wat je online deelt. Laat games niet met jou spelen. het materiaal Op de volgende bladzijden vind je al het materiaal dat nodig is voor het veilig online spel. Elke activiteit bevat eerst nog een kort woordje uitleg over hoe het materiaal klaar te maken en waarvoor het dient. Al het materiaal wordt afgedrukt op werkelijke grootte. Geen vergrotingen of verkleiningen, dus. Wanneer fiches in kleur staan, kunnen ze best ook in kleur worden afgedrukt. Door alle fiches te lamineren, zal je deze meermaals kunnen gebruiken waardoor de voorbereidende tijd meer rendeert. 14 VEILIG Online
15
VEILIG ONLINE Het juiste wachtwoord Goed gekozen wachtwoorden zijn erg belangrijk om het internet veilig te kunnen gebruiken. Je kiest er best een die niet snel te raden valt. Scan de code op de kaart en bekijk het filmpje erg aandachtig. (http://tinyurl.com/veiligonlinespel) Op de andere kaarten vind je onze vier vrienden die jouw hulp nodig hebben om het juiste wachtwoord te kiezen. Welk wachtwoord kiezen ze best? Zoek een manier om deze 4 wachtwoorden goed te kunnen onthouden. Vertel ze aan de spelleider! Kleef de fiche hierboven op een omslag. Op de volgende bladzijde vind je een scanfiche en 4 kaartjes. Deze steek je in de omslag. Voor deze opdracht heeft de groep even een tablet of ander QR-scanmiddel nodig. 16 VEILIG Online
HET JUISTE WACHTWOORD { } Scan deze code en kom meer te weten over veilige wachtwoorden. bekijk het filmpje helemaal, zodat je de opdracht goed kan uitvoeren. ROEL (12) kijkt veel filmpjes op youtube mailt soms naar zijn vrienden MARIE (11) speelt veel games heeft net een mailadres KookBoek25 AzErTy123 (P=eHvi1) Roel2013 paardrijden meisje11 W8Wrd=best3 Tom&Jerry SAM (10) maakt graag mooie foto s zoekt veel op via google JULIE (11) wil graag een eigen website heeft wel eens iets online gekocht S4mm3K3 S4M(op)PC sammeke wachtwoord!boem! 11*eiLuJ*11 paasbloem -Julie- 17
VEILIG ONLINE Wat als Soms valt het voor dat je niet goed weet wat je moet doen op het internet. Het kan zijn dat je vreemde vragen krijgt waarop je niet meteen een antwoord weet. Wat zou je doen als...? In deze omslag zitten 10 situatiekaarten met telkens 4 mogelijke reacties. Slechts 1 reactie is het best. Lees met je groep telkens de situatie en de mogelijke reacties. Bepaal welke reactie de beste is en schrijf de letter bij dat antwoord op. Met alle letters samen (in de juiste volgorde) maak je het codewoord. Kleef de fiche hierboven op een omslag. Op de volgende 5 bladzijden vind je het materiaal dat je nodig hebt voor deze opdracht. Er zijn 10 fiches die in de omslag komen. Voor deze opdracht heb je niets extra nodig. 18 VEILIG Online
WAT ALS IEMAND DIE JE NIET KENT JE WIL TOEVOEGEN OM TE CHATTEN? t b w v Hoe meer vrienden, hoe beter! Leuk! Ik doe het direct! Ik word alleen vriend met wie ik in het echt ken. Leuk! Ik vraag het na bij mijn ouders./ WAT ALS JE VIA EEN WEBSITE GEVRAAGD WORDT JE ADRES IN TE VULLEN? o a e u PRIMA! DAN WETEN ZE GELIJK WAAR IK WOON. NEE HOOR. DAT IS HELEMAAL NERGENS VOOR NODIG. IK VRAAG HET AAN MIJN OUDERS OF DAT NODIG IS. WAAROM NIET? 19
WAT ALS JE DEZE MAIL KRIJGT? n h c r IK MAIL HEM TERUG OM TE ZEGGEN DAT IK HEM NIET KEN. HOE MEER VRIENDEN, HOE BETER! IK MAIL NIET TERUG. IK MAIL OM TE VRAGEN WAARVAN IK HEM MOET KENNEN. WAT ALS JE BESTE VRIEND JE WACHTWOORD VRAAGT? 20 h g k z Ik geef mijn wachtwoord aan niemand. Ik vraag waarom hij dat nodig heeft en geef het. Mijn beste vrienden mogen alles van me weten, dus ook mijn wachtwoord. Wie mijn wachtwoord durft vragen is niet meer mijn vriend. VEILIG Online
WAT ALS JE OP EEN WEBSITE KOMT WAAR JE VAN SCHRIKT? t p r Ik vertel het aan mijn ouders of leerkracht. Ik kijk gewoon verder. Het kan geen kwaad. Ik zeg er niemand iets over. Anders mag ik niet meer aan de computer. Ik bel mijn vrienden om samen te kijken. v WAT ALS IEMAND JE VIA CHAT NAAR JE ADRES VRAAGT? f v d w DAT KAN GEEN KWAAD. IK GEEF MIJN ADRES. ALS IK ER AL LANGER MEE CHAT KAN IK DAT WEL VER- TROUWEN. IK BESPREEK DAT EERST MET MIJN OUDERS EN GEEF MIJN ADRES DAN DOOR. IK GEEF MIJN ADRES NOOIT DOOR VIA DE COMPUTER. 21
WAT ALS JE CHAT MET IEMAND DIE ERG ONBELEEFD IS? o e a e Ik klik weg en negeer die persoon. Ik scheld gewoon terug. Ik ga samen met mijn ouders naar de politie. Dat zal wel niet zo erg zijn. Ik probeer een gewoon gesprek te starten. WAT ALS JE GESELECTEERD BENT 1.000 EURO TE WINNEN OMDAT JE DE 10.000ste BEZOEKER BENT? u a o e Dat wil ik wel winnen! Ik klik. Dit zaakje is niet te vertrouwen. Ik ga op onderzoek. Ik klik niet. Zo kan ik mijn mama eens goed verrassen! 22 VEILIG Online
WAT ALS IEMAND JE VRAAGT DE WEBCAM AAN TE ZETTEN? t k r l LEUK! KUNNEN WE EINDELIJK EENS ZIEN WIE WE ZIJN. IK ZEG HET TEGEN MIJN OUDERS EN VRIENDEN. DAT DOE IK ALLEEN BIJ GOEDE BEKENDEN. IK VRAAG OF DIE PERSOON DAT EERST DOET. WAT ALS IEMAND JE VRAAGT EEN FOTO VAN JEZELF TE MAILEN? d b p m IK MAIL DIE ALLEEN NAAR BEKENDEN. JA!ç MISSCHIEN KAN IK ZO WEL ECHT MODEL WORDEN! IK ZOEK MIJN MOOISTE FOTO EN MAIL DIE. EEN FOTO VAN MEZELF NIEt. MAAR WEL EEN VAN MIJN GEZIN. 23
VEILIG ONLINE Internet is groot! Met de inhoud van deze omslag leer je meer over de mogelijkheden van het internet. Je vind een heleboel kaartjes met dingen die je kan doen op internet. Leg de kaartjes met de websites bij de rubrieken (in deze volgorde: zoeken, filmpjes kijken, communiceren, gamen, mailen). Als je sommige websites niet kent, zoek ze op door de link in de adresbalk van de computer te typen. Welke websites zijn telkens uitsluitend voor kinderen bedoeld? Het correcte aantal in de juiste volgorde vormt de code voor de volgende opdracht! Kleef de fiche hierboven op een omslag. Op de volgende 3 bladzijden vind je in totaal 24 kleine kaartjes: 5 rubriekkaartjes (in volle kleur) en 19 internetkaartjes. Voor deze opdracht heb je een computer met internetverbinding nodig die de leerlingen kunnen raadplegen wanneer nodig. 24 VEILIG Online
? INFORMATIE ZOEKEN KIJKEN a j FILMPJES N COMMUNICEREN GAMEN r MAILEN www.gmail.com www.mail.com www.hotmail.be 25
www.koekeltjes.nl www.meestersipke.nl www.google.be www.davindi.nl www.wikikids.nl www.datbedoelik.be www.youtube.com 26 www.schooltv.nl/ beeldbank VEILIG Online
www.hetklokhuis.nl www.ketnet.be www.skype.be www.msn.be www.cyberkidz.be www.kleuterspel.be www.spelletjesplein.nl www.spele.nl 27
VEILIG ONLINE Wat is echt Niet alles wat je ziet is echt. Ook op het internet willen anderen je wel eens beetnemen of misschien wel bedotten. Soms kan dat grappig zijn, maar vaak ook erg vervelend. Bekijk eerst het filmpje de code in te scannen (http://tinyurl.com/watisecht). Hierop kan je zien hoe een gewone mevrouw een echt fotomodel kan worden door gebruik van de computer. In het echt ziet zij er dus zo niet uit. Op elke fiche in de omslag staat een foto of informatie. Aan jullie om te bepalen of die echt is of niet. Laat je niet beetnemen! Als je niet zeker bent, zoek je het op op de computer. Onthoud de letters die op de fiche bij het juiste antwoord staan. Of schrijf ze op. Hiermee kan je een woord maken. Dat is de code! Kleef de fiche hierboven op een omslag. Op de volgende 5 bladzijden vind je een scanfiche en 10 opdrachtfiches. Voor deze opdracht heeft de groep even een tablet of ander QR-scanmiddel nodig. Geef eventueel de mogelijkheid om bepaalde zaken op te zoeken aan een computer met internetverbinding. 28 VEILIG Online
Wat is echt? { } Scan deze code, bekijk het filmpje helemaal. Zo kom je te weten dat niet alles wat je ziet echt is. laat je niet beetnemen bij het bekijken van de afbeeldingen! welke afbeelding is echt? welke niet? A ECHT I NIET ECHT 29
R ECHT N NIET ECHT T ECHT H NIET ECHT 30 VEILIG Online
O ECHT E NIET ECHT R ECHT T NIET ECHT 31
N ECHT P NIET ECHT Anker Anankers Ankercorso s Ankers 32 A ECHT E NIET ECHT VEILIG Online
P ECHT T NIET ECHT 33
VEILIG ONLINE profieldoolhof Niet alles hoef je via het internet te delen. Sommige zaken hou je best prive. Door de kortste weg te vinden in de doolhoven, kom je telkens 2 tekens tegen. In de legende zie je die tekens opnieuw, naast een belangrijke tip. Onthoud deze terwijl je de verschillende profielen bekijkt. Je zal al wel eens van Facebook gehoord hebben. Hier kan je jezelf met een profiel voorstellen aan iedereen die Facebook gebruikt. De vier vrienden hebben net hun profiel aangemaakt. Wie van hen heeft het veiligste profiel? Die naam is de code! Kleef de fiche hierboven op een omslag. Op de volgende 6 bladzijden vind je 3 doolhoven en 4 profielen. Voor deze opdracht heb je niets extra nodig. 34 VEILIG Online
PROFIELDOOLHOF 1 d Plaats veel foto s van jezelf. zo kan iedereen zien wie je bent. d m A m A Geef geen privégegevens zoals je adres, geboortedatum of woonplaats. Houd zoveel mogelijk informatie alleen voor je vrienden. Q Iedereen weet graag op wie je verliefd bent. Vertel het maar! Q PROFIELDOOLHOF 2 B B b Vertel aan iedereen wanneer en waarnaar je op vakantie gaat! Denk altijd na aan wie je welke gegevens wil vertellen. F b f Je gsm- of telefoonnummer mag iedereen weten. f F Respecteer ook anderen hun privacy. Deel nooit zomaar foto s van anderen. 35
PROFIELDOOLHOF 3 z N z Geef aan niemand je wachtwoord door. Nooit en nergens! Spreek regelmatig af met andere mensen. Laat zien dat je daarvoor open staat. c Het is belangrijk dat iedereen weet van wie je houdt en wie je haat. N Q Q Beveilig je foto s door ze enkel aan je echte vrienden te tonen. c 36 VEILIG Online
Roel Rombouts Julie Jansen Geen familie zichtbaar Julie Jansen roel.rombouts@mail.be 0459/65.98.99 Marktstraat 55 2330 Merksplas, Belgium 37
Julie Jansen Roel Rombouts Geen familie zichtbaar Geen foto s zichtbaar Roel Julie Rombouts Jansen julieke2012@hotmail.com privé privé 38 VEILIG Online
Marieke Geen relatie zichtbaar Geen familie zichtbaar Geen foto s zichtbaar 39
Sam Simons Piet Paulussen Robine Ruyters Marieke Saar Simons Willem Weyns Roel Rombouts 40 VEILIG Online
VEILIG ONLINE Opgepast! Een hele opdracht waarvoor je goed moet nadenken! In de omslag vind je 4 scankaartjes, 4 vragenkaarten en 1 antwoordblad. Lees eerst de vragen, zodat je bij het bekijken van de filmpjes alvast weet waar je naar op zoek moet. Scan daarna de verschillende codes en bekijk de filmpjes erg aandachtig. De antwoorden op de vragen vind je op het antwoordblad. Er is echter een probleem: bij elk antwoord werd 1 letter verwisseld. Onthoud deze letters of schrijf ze op. Let op: niet alle woorden worden gebruikt. Onderaan op het antwoordblad zie je de volgorde van de letters. Zo kan je de codezin maken. Kleef de fiche hierboven op een omslag. Op de volgende 5 bladzijden vind je 4 scanfiches, 4 vraagfiches, 1 antwoordenfiche en 1 codevolgorde. Voor deze opdracht heeft de groep steeds een tablet of ander QR-scanmiddel nodig. 41
Opgepast met sam { } http://tinyurl.com/opgepastsam Scan deze code en kom meer te weten over de internettips van sam. Opgepast met roel { } http://tinyurl.com/opgepastroel Scan deze code en kom meer te weten over de internettips van roel. 42 VEILIG Online
Opgepast met julie { } http://tinyurl.com/opgepastjulie Scan deze code en kom meer te weten over de internettips van julie. Opgepast met marie { } http://tinyurl.com/opgepastmarie Scan deze code en kom meer te weten over de internettips van marie. 43
J 0 H Hoe heet een winkel op het internet? t Hoe heet een postbericht via het internet? Wat is een ander woord voor denkspelletjes? Hoe heet een soort platte computer om in de hand te gebruiken? C Waar kan je chatten met mensen die je toevoegt? B. Hoe heet het prikbord waarover Julie sprak? 44 VEILIG Online
I Wie blijft best in de buurt als je aan de computer zit? Hoe heet een soort dagboek op internet? 4 B Hoe heet een soort discussie op internet? y Hoe heet pesten via de computer? Aan wie kan je vragen stellen over veilig internet? r Hoe heten mails die je krijgt, maar eigenlijk helemaal niet wilt? Welk recht overtreed je als je foto s van iemand online zet? 45
ANTWOORDEN Vinus sdam compuper euders Kreibrekers glog ipod pridacy Gomes psm neerkracht mse Hatmail toblet aplichting maal smertphone Webship onternet jinterest dorum psm veilog Cybertesten belenden Waarschowing anline q I 0 4 J codezin B o y H. r B 3 c C t 46 VEILIG Online
VEILIG ONLINE Veilig beveiligd! Een veilig wachtwoord is er e e n dat niemand kan raden. Het is natuurlijk best dat je je eigen wachtwoord onthoudt. In deze omslag vind je 4 kaartjes met categoriee n en 12 kaartjes met mogelijke paswoorden. Surf naar www.testjewachtwoord.nl en voer de wachtwoorden e e n voor e e n in om te controleren hoe veilig het paswoord is. Let op dat je het wachtwoord correct typt (hoofdletters, kleine letters, cijfers, tekens, ). Bij complexiteit zie je hoe veilig het ingevoerde wachtwoord is. Leg het paswoordkaartje bij het juiste categoriekaartje. Hoeveel keer vond je een zeer zwak, een zwak, een goed en een sterk paswoord? De code bestaat uit de getallen van het aantal zeer zwakke, zwakke, goede en sterke wachtwoorden in deze volgorde. Kleef de fiche hierboven op een omslag. Op de volgende 2 bladzijden vind je 4 rubriekkaartjes en 12 wachtwoordkaartjes. Voor deze opdracht heeft de groep steeds een computer met internetverbinding nodig. 47
BloemKool wachtwoord KetnetIsCool Ketnet=Cool 48 VEILIG Online
Marieke2004 Markt17 w8woord *G630) tl/zknz- 2VL-/ZqV Tien=TIEN=10 1plus1=twee 49
VEILIG ONLINE Cyberpesten is stom! Heb je wel eens gehoord van cyberpesten? Dat is hetzelfde als pesten, maar dan via internet of gsm. Helemaal niet leuk om mee te maken. Erg stom om te doen! Als je het toch meemaakt, zijn er enkele dingen die je kunnen helpen om het te stoppen en voorkomen in de toekomst. In dit spel leer je drie tips kennen. Deze drie korte zinnen zijn ook meteen de code. Op de langwerpige kaarten zie je een code die je moet kraken. De legende vind je op de alfabetkaart. Zoek de juiste letters en vind zo het woord. Als je alle woorden hebt gevonden, maak je korte zinnen door 2 codekaarten naast elkaar te leggen. Zo krijg je de 3 belangrijke tips. Kleef de fiche hierboven op een omslag. Op de volgende 3 bladzijden vind je 1 scanfiche, 6 zinnenkaartjes en 2 codekaarten. Voor deze opdracht heeft de groep even een tablet of ander QR-scanmiddel nodig. 50 VEILIG Online
Cyberpesten is stom! { } Scan deze code en kom meer te weten over cyberpesten. p r A A t E r o v e R 51
r e a G E e R n O o i T B L O K k E E R h e m 52 / H A a R VEILIG Online
N n N N n O o O O o P p P P p Q q Q Q q R r R R r S s S S s T t T T t U u U U u V v V V v W w W W w X x X X x Y y Y Y y Z z Z Z z A a A A a B b B B b C c C C c D d D D d E e E E e F f F F f G g G G g H h H H h I i I I i J j J J j K k K K k L l L L l M m M M m 53
VEILIG ONLINE chatpuzzel Chatten is als babbelen via de computer. Met behulp van een programma als MSN of het internet kan je met vrienden chatten door over en weer te typen. Hiervoor is het wel belangrijk dat je over sommige zaken goed nadenkt. Wat dat is, leer je door het oplossen van deze chatpuzzel. In de omslag vind je 3 woordzoekers en een heleboel puzzelstukken. Onder de woordzoekers staan 12 woorden. Tien ervan vind je telkens terug in de woordzoeker, 2 niet. Deze 2 woorden kan je invoegen in de posters die je kan maken door de puzzelstukken goed te leggen. Waar de vraagtekens staan, horen de ontbrekende woorden van de woordzoeker. In totaal verkrijg je zo 3 belangrijke zinnen. Deze zinnen zijn de code. Kleef de fiche hierboven op een omslag. Op de volgende 5 bladzijden vind je 3 woordzoekers en 3 affiches. Voor deze opdracht heb je niets extra nodig. 54 VEILIG Online
chatten, leven Beleefd webcam, Paswoord veilig inloggen, praten, contact, vrienden online, messenger bellen, vrienden, typen, respect, wachtwoord,, nicknaam computer, informatie, vertrouwen Jezelf Internet mailadres 55
paswoord, informatie, praten, geloof internet, plezant, chat contact, gegevens, vrienden, babbelen, respect,, 56 VEILIG Online
57
58 VEILIG Online
59
VEILIG ONLINE Puzzelen! Bij het geven van een juist antwoord krijg je telkens enkele puzzelstukken. Deze verzamel je in deze envelop. De puzzelstukken zijn elk een deel van een poster over veilig internet. Elke groep maakt zo 2 puzzels. Misschien heb je niet alle puzzelstukken nodig. Of er ontbreken er een paar. De code van deze opdracht staat te lezen op de gemaakte puzzel. Succes! Druk de fiche hierboven af op 6 verschillende kleuren. Elke gekleurde fiche kleef je op een omslag. Deze omslagen worden aan het begin van het spel aan de groepen gegeven. Op de volgende 5 bladzijden vind je 3 woordzoekers en 3 affiches. Op de volgende bladzijden vind je affiches. De bedoeling is dat elke groep 2 affiches krijgt. Overlappingen zijn mogelijk. Knip elke affiche in 9 stukken. Per gemaakte opdracht en juiste code krijgt de groep 2 puzzelstukken. Voor deze opdracht heb je niets extra nodig. 60 VEILIG Online
61
62 VEILIG Online
63
64 VEILIG Online
65
66 VEILIG Online
67
68 VEILIG Online
69
chatpuzzel cyberpesten is stom! veilig beveiligd opgepast! profieldoolhof wat is echt? internet is groot! wat als? het juiste wachtwoord codewoorden HET JUISTE WACHTWOORD in willekeurige volgorde (P=eHvi1) W8WRD=best3 S4M(op)PC 11*eiLuJ*11 WAT ALS? wachtwoord INTERNET IS GROOT 53030 WAT IS ECHT internet PROFIELDOOLHOF marie(ke) OPGEPAST! denk altijd goed na VEILIG BEVEILIGD 3513 CYBERPESTEN IS STOM! praat erover reageer nooit blokkeer hem/haar CHATPUZZEL chat enkel met vrienden die je in het echte leven kent geef nooit persoonlijke informatie over jezelf via chat geloof niet alles wat via chat verteld wordt registratie groep 1 groep 2 groep 3 groep 4 groep 5 groep 6 70 VEILIG Online
INHOUD INLEIDING VOORAF TECHNOLOGIE DOELEN DE OPDRACHTEN OPDRACHT 1: HET JUISTE WACHTWOORD OPDRACHT 2: WAT ALS? OPDRACHT 3: INTERNET IS GROOT! OPDRACHT 4: WAT IS ECHT? OPDRACHT 5: PROFIELDOOLHOF OPDRACHT 6: OPGEPAST! OPDRACHT 7: VEILIG BEVEILIGD OPDRACHT 8: CYBERPESTEN IS STOM! OPDRACHT 9: CHATPUZZEL OPDRACHT 10: PUZZELEN! HET MATERIAAL OPDRACHT 1: HET JUISTE WACHTWOORD OPDRACHT 2: WAT ALS? OPDRACHT 3: INTERNET IS GROOT! OPDRACHT 4: WAT IS ECHT? OPDRACHT 5: PROFIELDOOLHOF OPDRACHT 6: OPGEPAST! OPDRACHT 7: VEILIG BEVEILIGD OPDRACHT 8: CYBERPESTEN IS STOM! OPDRACHT 9: CHATPUZZEL OPDRACHT 10: PUZZELEN! VOOR DE SPELLEIDER INHOUD INSPIRATIE 02 03 03 04 05 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 14 16 18 24 28 34 41 47 50 54 60 70 71 71 inspiratie clicksafe.be jongerengids.be veiligonline.be diplomaveiliginternet.kennisnet.nl esafetykit.net digibewust.nl/ mediawijsheid.nl/ jewachtwoord.nl/ mediaopvoeding.nl kinderconsument.nl surfsafe.nl internet-observatory.be 71
Steeds meer en meer kinderen maken spontaan de stap naar de nieuwe technologieën om zaken op te zoeken, te communiceren of zich te ontspannen. Het internet is dan ook een rijke bron aan informatie. Een overvloed aan nieuws komt via het wereldwijde web naar ons toe. Om de juiste zaken te kunnen filteren is enig mediabesef van groot belang. Via dit spel maken leerlingen kennis met de mogelijkheden van het internet. Daarnaast wordt er tijd gemaakt om de valkuilen en gevaren te bekijken en hoe hiermee om te gaan. Zo zullen we proberen om van onze leerlingen mediawijze kinderen te maken die niet gauw verloren zullen lopen in het grote donkere digitale bos.