Uitvoeringsprogramma Bodemmasterplan 2016-2020 Dit uitvoeringsprogramma is een bijlage bij het Bodemmasterplan Breda2030. Achtereenvolgens worden de primaire economische gevolgen, de programmatische financiële onderbouwing en een vooruitblik op projecten en budgetten behandeld. In bijlage 1 is de tekst van bestuursvoorstel 41723 (vastgesteld d.d. 7 januari 2014) opgenomen. In dit bestuursvoorstel zijn de aanpak, rollen, acties en verantwoordelijkheden van de Bredase bodemsaneringsoperatie toegelicht. 1 Primaire gevolgen voor mens, milieu en middelen 1.1 Mens, milieu en middelen Zoals in de vastgestelde structuurvisie Breda2030 is vermeld gaat duurzaamheid in Breda om balans tussen de drie P s: People, Planet en Profit. Gelijkwaardige aandacht voor de belangen voor mens, milieu en middelen zijn belangrijk in plannen en projecten. Dit betekent dat niet alles in geld is uit te drukken. Het bodemmasterplan gaat enerzijds over benutten, waar economisch voordeel mogelijk is en anderzijds over beschermen. Beschermen van onder meer onze schone bodem, drinkwatervoorraden en gezonde gronden voor landbouw is lastig in geld uit te drukken. 1.2 Economische gevolgen Op hoofdlijnen geldt voor de drie primaire onderdelen uit het plan het volgende: Schema 1. Beslispunt Beslispunten ruimte 1. Er wordt voortaan in 3D gedacht en ontwikkeld, ieder ruimtelijk plan krijgt een paragraaf ondergrond. 2. Ruimtegebruik dat bodemschatten bedreigt, zoals ons kostbare schone drinkwater wordt nauwkeurig afgewogen. 3. Breda stuurt op duurzaam grond- en bouwstoffenbeheer in (en tussen) projecten, door aan te sluiten bij het gedachtegoed van de circulaire economie. Inschatting primaire gevolgen Dit sluit geheel aan bij de integrale afweging die in het kader van de Omgevingswet en toekomstige omgevingsplannen zal gaan gelden. Het netto economisch effect is neutraal tot positief, ondergrondse zaken niet regelen betekent namelijk extra kosten en vertraging in de uitvoering van projecten. Denk bijvoorbeeld aan gesloten bodemwarmtewisselaars die schadelijke stoffen bevatten. Het netto economisch effect van het opleggen van de (beperkte) extra administratieve lasten is negatief. In de aangewezen gebieden moeten initiatiefnemers een vergunning aanvragen in plaats van een meldingsformulier indienen. Het netto economisch effect van het voorkomen van interferentie en besmetting van de waardevolle drinkwatervoorraad is positief. 1 Er start een pilot hergebruik van grond en bouwstoffen, wat een economisch en milieuvoordeel kan betekenen. Uit een quickscan voor een grootschalig Bredaas project blijkt dat ca. 1 miljoen euro bespaard kan worden met ander grondstromenbeheer. Het netto economisch effect voor de gemeente Breda is positief. 1 In de aangewezen gebieden moeten initiatiefnemers naast een meldingsformulier een omgevingsvergunning beperkte milieutoets (OBM)aanvragen. In deze beperkte milieutoets zijn de weigeringsgronden omschreven. Het voornaamste is dat er een extra toetsmoment ontstaat (beperkte milieutoets vooraf in plaats van melding achteraf), in de aangewezen interferentiegebieden. In de interferentiegebieden willen we de bodem extra beschermen tegen additieven die in de gesloten bodemsystemen zitten danwel verdergaande verrommeling van de ondergrond voorkomen.
Schema 2. Beslispunt Beslispunten Energie 1. Ontwerpen van bodemenergieplannen voor drukke gebieden, zoals bedoeld in het Besluit Bodemenergiesystemen (AmvB waarin regels staan voor bodemenergiesystemen), waarin deelgebieden worden bestemd. 2. Op termijn aansluiten op bestaande warmtenetten, of gebruik maken van bestaande infrastructuur, evenals het aanleggen van nieuwe warmtenetten. 3. Breda geeft prioriteit aan bodemenergie als duurzame energiebron. Inschatting primaire gevolgen Het opstellen van een bodemenergieplan kost geld (ca. 10.000 euro), in de praktijk wordt deels door projectontwikkelaar en deels door gemeente betaald. Het resultaat is een goed werkend WKOsysteem, of zelfs meerdere werkende systemen in één gebied. Dit heeft een netto positief effect. Restwarmte wordt zo elders in de stad gebruikt of via ondergrondse buffering bewaard voor toekomstige doeleinden. Netto economisch effect lijkt positief, maar is nog niet exact te bepalen. Interferentiegebieden met beleidsregels worden vastgesteld om (risicovolle) gesloten bodemenergiesystemen te beperken door een vergunningplicht op te leggen. Er wordt dus niet verboden, maar in een interferentiegebied is een vergunning nodig, in plaats van alleen een melding. Er wordt dus feitelijk een extra toetsmoment ingelast. Schema 3. Beslispunt Beslispunten bodem 1. Breda conformeert zich aan de aanpak van spoedlocaties (locaties waar risico s zijn vanwege bodemverontreiniging) uit het bodemconvenant met de nadruk op beheersen. 2. Breda pakt ook niet-spoedlocaties aan (geen acuut risico, wel verontreiniging) en kiest voor een ontwikkelgestuurde aanpak. Een ontwikkeling bij een verontreiniging wordt aangegrepen om de bodem aanvullend te zuiveren en drempels voor ontwikkelingen te slechten door onderzoek of sanering 3. Waterkwaliteit en -infiltreren in de bodem krijgt aandacht in projecten en plannen. a. Kleine buien infiltreren plaatselijk, grote buien bergen in centrale waterpartijen. b. Drainagemiddelen worden gecreëerd bij revitalisering van stedelijk gebied. c. er wordt verantwoord gebruik gemaakt van de natuurlijk aanwezige stromingen voor afbraak van verontreiniging en afvoer van overtollig hemelwater. Primaire gevolgen Netto effect is neutraal, de verontreinigde locaties waar sprake is van risico s moesten toch al aangepakt worden op basis van de Wet bodembescherming. Er wordt nu slechts gekozen voor een prioritering en programmatische aanpak. Hiervoor is budget gereserveerd (ca. 855.000) middels de bodemreserve, zie raadsvoorstel 42601 (vastgesteld.d.d. 23 september 2014). Reeds vastgesteld in structuurvisie Breda2030. De lasten hiervoor zijn deels geregeld in water gerelateerde budgetten (rioolrecht e.d.) van waterschap en gemeente.
2 Programmatische onderbouwing Activiteiten benoemen en agenderen is belangrijk maar deze moeten wel uitvoerbaar zijn binnen de beschikbare middelen en capaciteit. Het bodemmasterplan beoogd ook een prioriteitstelling in taken en verantwoordelijkheden. In deze notitie worden de consequenties van het bodemmasterplan inzichtelijk gemaakt voor de periode 2016-2020. Hierin is onderscheid gemaakt tussen de drie thema s van het bodemmasterplan: ruimte, energie en bodem/water. Voor 2015 is al een concreet en ingevuld uitvoeringsprogramma opgesteld in het kader van de concernbegroting. 2.1 Onderdeel Ruimte Het voorbeeld Stationskwartier uit het bodemmasterplan laat zien dat ondergrond kansen biedt om meer kwaliteit toe te voegen en kostenvoordeel te behalen is bij projecten. Voor het voeren van regie op de ondergrondse ruimte staan verschillende activiteiten benoemd van structureel overleg tot concreet project op het gebied van niet gesprongen explosieven. In de onderstaande tabel zijn de consequenties van het bodemmasterplan inzichtelijk gemaakt. Tabel 1. Consequenties in kosten en capaciteit onderdeel Ruimte Activiteiten Periode Kosten Capaciteit Uitgevoerd door Structureel overleg met partners en stakeholders van de ondergrond jaarlijks - 4 weken beleidsmedewerker ondergrond Opstellen agenda voor de ondergrond 2015-4 weken beleidsmedewerker ondergrond Borgen van ondergrondse belangen in projecten Optimalisatie coördinatie van kabels, leidingen en rioleringen jaarlijks - 6 weken 2015-2016 2 weken - 4-6 weken ½ FTE beleidsmedewerker ondergrond GIS medewerker beleidsmedewerker ondergrond Risicokaart niet gesprongen explosieven 2016 50.000 4 weken beleidsmedewerker ondergrond Voor het onderdeel Ruimte wordt relatief veel door de directie Beheer uitgevoerd. Dit omdat de daadwerkelijke inrichting van de ondergrondse ruimte (planning, projecten etc.) uitgevoerd wordt door deze directie. De zogeheten beleidskop ligt bij de directie Ontwikkeling. Dit betreft onder meer de aandacht en organisatie in ruimtelijke plannen en gerelateerd beleid. Zie figuur 1. Ruimte Directie Ontwikkeling Serviceb. communicatie Serviceb. GIS/Geo Dienstverlening / OMWB Figuur 1. Verdeling capaciteit onderdeel Ruimte
2.2 Onderdeel Energie Om de ambitie op duurzame energievoorziening te realiseren zet de gemeente Breda ook in op het gebruik van bodemenergie. Duurzaam betekent dat de locatie keuze, voor het plaatsen van bodemenergiesystemen, in samenhang met andere bodemenergiesystemen en overige ondergrondse belangen plaatsvindt. Om het gebruik van bodemenergie te stimuleren en te reguleren worden verschillende activiteiten uitgevoerd. In de onderstaande tabel zijn de consequenties van het bodemmasterplan inzichtelijk gemaakt. Tabel 2. Consequenties in kosten en capaciteit onderdeel Energie Activiteiten Periode Kosten Capaciteit Uitgevoerd door Implementatie, vergunningverlening en toezicht en handhaving bodemenergie Advies en toetsing masterplan bodemenergie Inventarisatie en registratie van bestaande gesloten bodemenergiesystemen jaarlijks 4 weken beleidsmedewerker ondergrond project gebonden 2016 2 weken Omgevingsdienst OMWB, i.o.v. directie Dienstverlening 6 weken beleidsmedewerker ondergrond 2 weken Afdeling communicatie Omgevingsdienst OMWB, i.o.v. directie Dienstverlening Green deal geothermie jaarlijks 10 weken beleidsmedewerker klimaat Schaliegasdossier: kennis en netwerk vergroten en de inbreng Bredase belangen 2016-2017 40.000 6 weken beleidsmedewerker ondergrond Het onderdeel Energie wordt hoofdzakelijk uitgevoerd door de directie Ontwikkeling. Het afhandelen van meldingen inclusief de registratie, toezicht en handhaving valt onder de verantwoordelijkheid van de directie DV en wordt in opdracht van de directie DV uitgevoerd door de omgevingsdienst. Vanwege de actie vanuit de directie Ontwikkeling om bestaande gesloten bodemenergiesystemen te melden is er ook een (beperkte) capaciteit nodig vanuit de afdeling communicatie. Zie figuur 2. In deze figuur betekent OMWB dat de taken in opdracht van de directie Dienstverlening worden uitgevoerd door de Omgevingsdienst Midden en West Brabant. Energie Directie Ontwikkeling Serviceb. communicatie Serviceb. GIS/Geo Dienstverlening / OMWB Figuur 2. Verdeling capaciteit onderdeel Energie 2.3 Onderdeel Bodem 2.3.1 Hoofdlijnen Het einde van de bodemsaneringsoperatie is in zicht. Om te komen tot een goede afronding is nog een flinke inspanning nodig. Primair is de eigenaar van verontreinigde locatie verantwoordelijk voor de sanering en de gemeente bevoegd gezag.
De financiële reservering van de benodigde apparaatskosten voor de komende periode is begroot en gedekt. Er wordt jaarlijks een bedrag gereserveerd voor de uitvoer van de bevoegd gezag taken door de gemeente. Dit bedrag is ca. 360.000, waarbij de helft daarvan is gereserveerd voor de directie Ontwikkeling (bodemcoördinator: denk aan beleidvorming, monitoring voortgang, bodeminformatiesysteem) en de andere helft is gereserveerd voor de directie Dienstverlening die verantwoordelijk is voor de werkelijke uitvoering van de bevoegd gezagtaken waaronder vergunningverlening, toezicht en handhaving. Deze taken worden geheel gedelegeerd aan de omgevingsdienst. Voor bodemsaneringen waarvoor de gemeente verantwoordelijk is, zijn nog oude bodemreserve beschikbaar. Tezamen met bodemgelden van stimulering regelingen als ILG, ISV en gelden uit het nieuwe convenant bodem en ondergrond wordt de komende periode één bodemreserve voor gemeente Breda gecreëerd. Met deze reserve moeten de volgende onderdelen worden gefinancierd: - stagnerende spoedeisende saneringen die voor 2020 moeten zijn aangepakt; - invulling geven aan de ontwikkelgestuurde aanpak voor 2020, de wijze om bodemverontreiniging als belemmering voor ontwikkelingen weg te nemen; - de beheersmaatregelen die nodig zijn om de ontwikkelgestuurde aanpak te beheren en stagnatie te voorkomen na 2020; - de apparaatskosten voor een bodemcoördinator die verantwoordelijk is voor bodemverontreiniging als conditionerend thema in toekomstige projecten en ontwikkelingen. Duurzaam bodembeheer gaat naast saneren ook over verantwoord grondverzet. Met het bodemmasterplan worden ook de bodemkwaliteitskaart en nota bodembeheer vastgesteld waarin de beleidskaders voor grondverzet zijn vastgelegd. Het vervolg betreft de verdere implementatie en uitwerking van grondstromen coördinatie en de gemeente grondbank. Om bodem(verontreiniging) en ondergrond vroegtijdig mee te nemen wordt de bodem en ondergrond beter in beeld gebracht. In de onderstaande tabel zijn de consequenties van het bodemmasterplan inzichtelijk gemaakt. Tabel 3. Consequenties in kosten en capaciteit onderdeel Bodem Activiteiten Periode Kosten Capaciteit Uitgevoerd door Afhandeling spoedlocaties bodemsanering Jaarlijks 180.000 1 FTE specialist bodemsanering Directie omgevingsdienst Ontwikkelgestuurde aanpak Jaarlijks ¼ FTE bodemcoördinator Dienstverlening/ Implementatie beleid grondverzet 2015 8 weken beleidsmedewerker ondergrond Grondstromen coördinatie jaarlijks 12 weken adviseur bodem/grond Haalbaarheid gemeentelijke grondbank 2015 8 weken adviseur bodem/grond Wettelijke actualisatie bodemkwaliteitskaart 2020 20.000 6 weken Directie Dienstverlening/ Impuls bodeminformatie jaarlijks 6 weken Vragen gemeentelijk bodemloket jaarlijks onderdeel 180.000 4 weken omgevingsdienst beleidsmedewerker ondergrond GIS medewerker 3 weken Directie Dienstverlening/ omgevingsdienst De meeste projecten en taken ten behoeve van het onderdeel Bodem worden uitgevoerd binnen de directie Ontwikkeling. Het betreft de spoedlocaties, de ontwikkelgestuurde aanpak en de pilot grondstromen/bouwstoffen. De coördinatie van grondstromen en uitvoering van het beheer wordt uitgevoerd door de directie Beheer en de Stadsingenieurs Breda (SIB), voor het overzicht in één onderdeel (groen) weergegeven in figuur 3. De uitvoering van de vergunningverlening, toezicht en handhavingstaken bij de directie Dienstverlening zijn uitgezet bij de OMWB.
Bodem Directie Ontwikkeling Serviceb. communicatie Serviceb. GIS/Geo Dienstverlening / OMWB Figuur 3. Verdeling capaciteit onderdeel Bodem 2.3.2 Capaciteit en middelen Binnen de Directie Ontwikkeling zijn voor bodem en ondergrond 3 FTE beschikbaar. In samenwerking met andere afdelingen, directies en de omgevingsdienst worden de beoogde activiteiten gerealiseerd. De directie Dienstverlening speelt een ook grote rol, de coördinatoren voor de omgevingsdienst zorgen voor juiste uitvoering en kwaliteitscontrole voor bodemtaken die worden uitgevoerd door de OMWB. Kijkend naar de werkzaamheden voor de komende jaren is de huidige capaciteit noodzakelijk om de werkzaamheden uit te voeren. Tabel 4. Totale kosten uren en projecten Onderdeel Totale kosten uren Totale kosten projecten / extern Energie 79.200 Schaliegasdossier: kennis en netwerk vergroten en de inbreng Bredase belangen: 40.000 Bodem 419.200 Wettelijke actualisatie bodemkwaliteitskaart: 20.000 Ruimte 193.600 Risicokaart niet gesprongen explosieven: 50.000 Dekking Bodemreserve, inventarisatie mogelijkheden Europese subsidie Bodemreserve Bodemreserve / ontwikkelingen en projecten Eindtotaal 692.000 110.000 692.000 + 110.000 = 802.000 2.3.3 Conclusie financiële dekking In de financiële reserve voor bodemtaken en bodemsanering (vastgesteld met bestuursvoorstel 42674, d.d. 23 september 2014) is ca. 855.000 gereserveerd voor bodemtaken. De kosten voor de uitvoering van bodemtaken, op basis van het bodemmasterplan, zijn dus gedekt voor de komende periode van 5 jaar. De verhouding tussen de onderdelen is weergegeven in figuur 4. Het is duidelijk dat Bodem de meeste aandacht krijgt de komende jaren. Dit omdat er nog aanzienlijke inspanning nodig is op de spoedoperatie en de ontwikkelgestuurde aanpak. Ruimte is het tweede belangrijke onderdeel, waarin met de directie Beheer en de collega s van ruimtelijke plannen wordt samengewerkt. Daarnaast zal bodemenergie aandacht vergen, mede omdat de gemeente verantwoordelijk is voor deze taken sinds de inwerkingtreding van de AmvB Bodemenergie.
Onderdelen Energie Bodem Ruimte Figuur 4. Verhouding tussen de onderdelen De huidige apparaatskosten worden betaald vanuit Rijksgelden die gekoppeld zijn aan de bodemsaneringsoperatie. Deze bodemsaneringsoperatie loopt door, in ieder geval wordt er voor de periode 2016-2020 jaarlijks bodembudget uitgekeerd vanuit de Rijksoverheid. Zie H3. Totale besteding Directie Ontwikkeling Serviceb. communicatie Serviceb. GIS/Geo Dienstverlening / OMWB Figuur 5. Verdeling middelen tussen organisatieonderdelen (intern/extern)
3 Vooruitblik 3.1 Agenda voor de ondergrond In de bijgevoegde ondergrondkalender zijn de projecten die concreet uitgevoerd gaan worden uitgezet tegen de tijd (periode tot 2020). Opgemerkt wordt dat de taken en projecten voor 2015 al zijn opgenomen in het eerder vastgestelde uitvoeringsprogramma bodem 2015, tezamen met de overige gemeentelijke werkprogramma s. Los van deze programmatische aanpak en weergave van taken en projecten zijn er ook enkele bodemsaneringen in uitvoering. Deze bodemsaneringen hebben een separate begroting, vaak in gezamenlijke financiering met derde partijen. Het is altijd het streven om kosten voor bodemsanering weg te leggen bij veroorzakers of (schuldige) eigenaren van verontreinigde terreinen. Dit is formeel vastgelegd en ander omschreven in bestuurlijk voorstel 41723 (zie bijlage 1). Figuur 6. Uitvoeringskalender ondergrond 3.2 Toekomstige budgetten Naast de bodemreserve volgt een jaarlijkse uitkering vanuit het Rijk (conform het Convenant bodem en ondergrond 2016 2020) aan de gemeente Breda. Dit wordt vastgesteld, verstrekt en geëvalueerd door het ministerie van Infrastructuur en Milieu op grond van het Besluit financiële bepalingen bodemsanering. Het indicatieve budget 2016-2020 is onlangs (in concept uiteraard) bekend gemaakt. Hieronder zijn de indicatieve bedragen vermeld die over de periode 2016-2020 waarschijnlijk beschikbaar worden gesteld. De bedragen zijn voor Breda net een fractie hoger dan tot dusver werd uitgekeerd. BODEMSANERING OVERIG CONVENANT APPARAATSKOSTEN TOTAAL Breda 2.461.387 461.760 1.909.685 4.832.833 3.3 Evaluatie richting het Rijk Jaarlijks wordt de voortgang gemonitord en geëvalueerd middels programma en (directie- en concern)begroting. Daarnaast wordt gerapporteerd en gemonitord door de Rijksoverheid. Naast een jaarlijkse rapportage zijn meerdere majeure evaluatiemomenten ingepland. De gemeente Breda stelt uiterlijk 30 juni 2016 een monitoringsprogramma vast, gericht op het verkrijgen van informatie over de voortgang van bodemsaneringen. Ieder jaar legt Breda verantwoording af over het afgelopen jaar aan het ministerie van I en M. Begin 2016 wordt een nulmeting verricht waarin de op dat moment actuele stand van zaken op overzichtelijke wijze in beeld is gebracht. Uiterlijk in het najaar van 2018 wordt een tussenbalans opgemaakt en uiterlijk in 2020 wordt een eindevaluatie uitgevoerd.