De 3 presentaties van "Duurzaam en betaalbaar wonen in Vlaanderen" op 17-10-2013 staan na elkaar.

De 3 presentaties van "Duurzaam en betaalbaar wonen in Vlaanderen" op 17-10-2013 staan na elkaar.

Duurzaam en betaalbaar wonen in Vlaanderen Marc Dillen Directeur-generaal Financieel Forum Waasland 17/10/2013

Bouwconjunctuur

Aantal vergunningen (flats + woningen) per gewest 45000 40000 35000 30000 25000 20000 BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST VLAAMS GEWEST 15000 10000 WAALS GEWEST 5000 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Nieuwe flats Nieuwe huizen Woningrenovaties 2010 vs 2009 14% 15% 5% 2011 vs 2010 11% 15% 10% 2012 vs 2011 17% 7% 3% 2012 18.628 15.211 15.850 2013 vs 2012 1ste 6 maanden 1% 14% 1%

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Evolutie gebouwpark in Vlaanderen 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% Aantal gebouwen met 1 bouwlaag Aantal gebouwen met 2 of 3 bouwlagen Aantal gebouwen met 4 of meer bouwlagen 0,0%

4,6 4,4 4,2 4 3,8 3,6 3,4 3,2 Rentetarieven voor hypothecaire leningen op meer dan 10 jaar 3

Bevolking

Bevolkingsdichtheid in Vlaanderen

Oppervlakte Vlaanderen volgens bestemming

Toekomstprognose aantal gezinnen VL (Planbureau + VCB) 2000 2010 2020 2030 2040 Volgens Planbureau voorspeld aantal inwoners 5.940.000 6.252.000 6.616.650 6.887.566 7.039.069 Prognose van gemiddelde grootte van de huishoudens 2,45 2,34 2,23 2,12 2,01 Aantal gezinnen 2.424.000 2.672.000 2.967.108 3.248.852 3.502.024 Aantal bijkomende gezinnen per decennium + 248.000 + 295.106 + 281.744 + 253.172

Bouwkost

1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 Abex vs consumptieindex (1980 = 315) 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 ABEX algemeen prijspeil

1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 Prijs bouwgronden en consumptieindex De prijs van bouwgrond steeg met 546% Het algemene prijspeil steeg met 52% ABEX volgt zelfde tempo als inflatie, prijs bouwgronden is ontspoord 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Gemiddelde prijs bouwgronden Vlaanderen (in m²) Prijs bouwgrond (in EUR/m²) Algemeen prijspeil (index)

Prijs bouwgronden per gewest

EPeil Bijna energieneutraal bouwen 120 Evolutie E-peil vereisten 100 80 60 Woningen Kantoren/scholen 40 20 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021

2010 E80 2010 E70 2011 E70 2011 E60 2012 E70 2012 E60 2012 E50 /m² (grond) 250,7 250,7 251,7 251,7 259,1 259,1 259,1 m² 400 400 400 400 400 400 400 grondprijs 100.280 100.280 100.680 100.680 103.640 103.640 103.640 bouw 194.199 197.199 195.325 199.325 200.110 204.110 209.110 totaal 294.479 297.479 296.005 300.005 303.750 307.750 312.750 eigen inbreng 75.000 75.000 75.000 75.000 75.000 75.000 75.000 totaal eigen inbreng 219.479 222.479 221.005 225.005 228.750 232.750 237.750 rente 3,88% 3,88% 4,10% 4,10% 3,70% 3,70% 3,70% maandelijkse aflossing 1.144,00 1.159,64 1.178,78 1.200,12 1.169,86 1.190,31 1.215,89 Energiebesparing 45 50 50 70 50 70 95 Totale kost 1.099,00 1.109,64 1.128,78 1.130,12 1.119,86 1.120,31 1.120,89 Een huis met een lager Epeil kost meer maar verbruikt minder in dit voorbeeld is de totale kost van E70 ongeveer dezelfde als E50 MAAR uw woning is meer waard!

Kostprijs woonbonus (opsplitsing per bedrag hyp. Krediet) 3500 3000 2500 2000 1500 Ongewijzigd beleid (Totaal) Budget Aankoop Nieuwbouw 1000 500 0 2013 2017 2021 Verbouwing Aankoop + verbouwing Bron: UPCBVK

Bedrag hypothecaire kredieten in 2012 in mio EUR verbouwing 2.091; 10% aankoop + verbouwing; 1.497; 7% bouw; 2.959; 15% aankoop; 13.872; 68% Bron: UPCBVK

Totale bouwkost 2010 E80 2010 E70 2011 E70 2011 E60 2012 E70 2012 E60 2012 E50 /m² (grond) 250,7 250,7 251,7 251,7 259,1 259,1 259,1 m² 400 400 400 400 400 400 400 grondprijs 100.280 100.280 100.680 100.680 103.640 103.640 103.640 bouw 194.199 197.199 195.325 199.325 200.110 204.110 209.110 totaal 294.479 297.479 296.005 300.005 303.750 307.750 312.750 eigen inbreng 75.000 75.000 75.000 75.000 75.000 75.000 75.000 totaal eigen inbreng 219.479 222.479 221.005 225.005 228.750 232.750 237.750 rente 3,88% 3,88% 4,10% 4,10% 3,70% 3,70% 3,70% maandelijkse aflossing 1.144,00 1.159,64 1.178,78 1.200,12 1.169,86 1.190,31 1.215,89 Energiebesparing -45-50 -50-70 -50-70 -95 Totale kost 1.099,00 1.109,64 1.128,78 1.130,12 1.119,86 1.120,31 1.120,89 Persconferentie BISbeurs

Renovatie of vervangende nieuwbouw Factoren die renovatie duurder maken: Volledige vervanging van het dak is noodzakelijk (bvb. lekken) Volledige vervanging van het buitenschrijnwerk (bvb. ventilatie nodig) Buitenmuren: vocht en stabiliteitsproblemen zijn nefast Technische installaties: laag temperatuur afgiftestyseem installeren Compactheid: bijna onmogelijk om hieraan te verhelpen Persconferentie BISbeurs

Bedankt voor uw aandacht! Marc Dillen Directeur-generaal Vlaamse Confederatie Bouw

Reflecties over de financiering van de Belgische vastgoedmarkt Financieel Forum Waasland Thomas Van Rompuy, Kabinetschef Febelfin Fifo Waasland

AGENDA 1. Febelfin in een notendop 2. Nooit meer 2008?! 3. Kerntaak van de Belgische banken: kredietverlening 4. Belang van het krediet voor de Belgische economie 5. Zitten we op een vastgoedbubbel? 6. Uitdagingen voor de toekomst Fifo Waasland 2

1. Febelfin in een notendop Fifo Waasland 3

Febelfin: Federatie van de Belgische financiële sector Febelfin vertegenwoordigd 282 financiële instellingen in België Banken Kredietverleners Vermogensbeheerders en fondsen Beursvennootschappen Beurzen Leasingbedrijven Euroclear SWIFT 5 aangesloten verenigingen 10 geassocieerde leden met speciale status Council for stockbrokers accreditation Fifo Waasland 4

2. Nooit meer 2008?! Fifo Waasland 5

Wat hebben de grote banken uit de crisis geleerd? Les 1 Sommige banken ontleenden te veel geld op korte termijn Banken financieren zich minder via de financiële markten Les 2 Sommige banken leenden te ondoordacht geld uit Banken zijn kleiner geworden en investeren fors in controle Les 3 Sommige banken kochten te groot Toezichthouder kan strategische beslissingen blokkeren (b.v. overnames ) Les 4 Sommige banken kochten te ondoorzichtige producten Banken vertrouwen niet langer volledig op de markten Les 5 Sommige banken waren onvoldoende bestand tegen schokken Banken zijn resistenter gemaakt Fifo Waasland 6

Nooit meer 2008?! Financiering banken is stabieler 800 700 600 500 400 300 200 100 0 102 78 83 454 69 362 308 249 283 300 304 321 2009 2010 2011 2012 120 100 80 60 40 20 0 + 13,4% méér spaardeposito s - 45,2% minder financiering vanuit financiële markten 248 miljard EUR aan activa die meteen verkocht of in pand gegeven kunnen worden als de financiering toch zou opdrogen (unencumbred assets) Spaardeposito's Totaal korte-termijn wholesale financiering Wettelijk opgelegde liquididiteitsratio (in %) Bron:NBB/Febelfin Banken zijn beter gewapend om zware stress-scenario s te overleven Fifo Waasland 7

Nooit meer 2008?! Banken zijn beter bestand tegen schokken 103 % - LCR 112% - NSFR Bron: IMF, 2012 4 jaar voor volledige implementatie Basel III-regels over liquiditeit, voldoen Belgische banken al aan de eisen! Fifo Waasland 8

Nooit meer 2008?! Banken houden een gezonde verhouding tussen kredieten en financiering aan Fifo Waasland 9

Nooit meer 2008?! Balansen zijn fors verkleind en versterkt Totale passiva van de Belgische banksector (in miljarden EUR) Totale aan kapitaal en reserves van de Belgische banksector (in miljarden EUR) Leverage (in eenheden) Eind september 2007 1.567,9 50,7 29,9 Eind maart 2013 1.059,7 61,1 16,3 Evolutie in procenten - 32,4% + 20,5% - 45,5% Bron: Berekeningen Febelfin op basis gegevens NBB (geconsolideerd) Fifo Waasland 10

Nooit meer 2008?! Banken nemen minder risico s Evolutie van de risicogewogen activa (bron: NBB, in mia EUR) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Evolutie (%) 583,5 491,7 407,5 372,5 373,8 352,7-39,5% Operationeel risico 35,1 mia EUR 10% Marktrisico 16,6 mia EUR 5% 352,7 mia EUR Kredietrisico 301 mia EUR 85% Fifo Waasland 11

Nooit meer 2008?! Bankentoezicht is strenger en strikter geworden Twin Peaks Dubbel gelaagd bankentoezicht in België Basel III nieuwe focus Op liquiditeit en systeemrisico Bankenunie ECB als hoofdtoezichthouder Macro-economische insteek Focus op liquiditeit Controle op besmettingsrisico Mogelijkheid tot blokkeren van strategische beslissingen ALLEEN IN BELGIË Fifo Waasland 12

3. Kerntaak van de Belgische banken: Kredietverlening Fifo Waasland 13

De kerntaak van de Belgische banken Investeren in welvaart en groei Sinds 2007 Kredieten aan gezinnen +44,4 mia EUR (+31,87%) Banken in België leveren meer financiering voor economie dan gemiddelde Eurozone Kredieten aan ondernemingen +23,5 mia EUR (+24,2%) Kredieten aan overheden +24,6 mia EUR (+35,72%) = Totale kredietgroei +92,5 mia EUR (+30,3%) 397,6 mia EUR Totaal volume uitstaande kredieten juni 2013 Fifo Waasland 14

Kredietverlening in België : enkele cijfers Omloop hypothecair krediet : voortdurende stijging = schatting op basis van de omloop van de BVK-leden Fifo Waasland 15

Kredietverlening in België : enkele cijfers Productie hypothecair krediet : laagste niveau sinds begin crisis Fifo Waasland 16

4. Belang van het krediet voor de Belgische economie Fifo Waasland 17

Belang van het hypothecair krediet voor de economie - Studie KU Leuven Krediet als katalysator van groei Verwachte economische groei 2014 BE: 1,1% EU: 1,4% NBB/ECB Prof N. Huyghebaert: Groei in 2010 van 2,46% zou maar 2% geweest zijn zonder toename hypothecair- en consumentenkrediet Fifo Waasland 18

Belang van het hypothecair krediet voor de economie - Studie KU Leuven Het krediet aan particulieren vormt een levensader voor de Belgische economie In 2010 werd - 73,54% van de nieuwbouwwoningen werd (gedeeltelijk) via een hypotheeklening gefinancierd. In 2011 had de gemiddelde inwoner: 15.003 EUR aan uitstaande hypotheekleningen de uitstaande hypotheekleningen vertegenwoordigden 47,20% van het BBP (Europees gemiddelde : 61,70%). Fifo Waasland 19

Zitten we op een vastgoedbubbel? Fifo Waasland 20

NBB Financial Stability Review 2013 Fifo Waasland 21

Zijn we op weg naar een vastgoedbubbel? Bron: IMF Fifo Waasland 22

Zijn we op weg naar een vastgoedbubbel? Samenstelling hypothecair krediet Fifo Waasland 23

Zijn we op weg naar een vastgoedbubbel? Gezonde evolutie samenstelling kredietportefeuille Fifo Waasland 24

Zijn we op weg naar een vastgoedbubbel? Gezonde evolutie schuldgraad huishoudens Fifo Waasland 25

Kredietverlening in België : lichte verstrakking criteria Kredietvoorwaarden hypothecair krediet (BLS) Bron: ECB Fifo Waasland 26

Uitdagingen voor de toekomst? Fifo Waasland 27

Kredietverlening in België: komende tendensen die een impact kunnen hebben op de markt? Gewijzigde spelregels bancair landschap => toekenningscriteria Lange termijn wordt moeilijker Minder risico Minder blootstelling Aangroei bevolking Verkleinde gezinssamenstelling Rentebeleid, yield => macro economisch klimaat Quid impact woonbonus? Ingrepen toezichthouder? Quid financieringscapaciteit? Fifo Waasland 28

Kerntaak blijven vervullen is een uitdaging Reglementering Kan krediettoegang bemoeilijken Wetsontwerp KMO-financiering Financiële transactietaks Opsplitsing zakenbank-spaarbank Bail-in Aanpassing spaarfiscaliteit Woonbonus Macro-economische elementen Hebben invloed op financieringscapaciteit BBP/Kredietvraag Werkloosheid Economische onzekerheid Kunnen we een toekomstige economische opleving financieren? Fifo Waasland 29

www.febelfin.be

De fiscale aspecten van de gezinswoning 17 oktober 2013 - Prof Dr. Axel Haelterman

Overzicht Inkomstenbelastingen belastbaar bedrag aftrek enige eigen woning: woonbonus behoud van vorige systemen voor oude leningen meerwaarden regeling Bvermindering beveiliging inbraak/brand Successierechten Registratierechten

Belastbaar Onroerende voorheffing op eigen woning Geen globale belastbaarheid van kadastraal inkomen voor gezinswoning versus tweede verblijven en investeringsgoederen DUS: woonbonus als aftrekbare besteding aftrekbaar van andere onroerende en de beroepsinkomsten

De woonbonus Eén globale aftrek voor interesten en kapitaalaflossingen bij 10 jarige hypothecaire lening (met inschrijving) specifiek aangegaan enige woning op 31 december van jaar van afsluiten van de lening (per echtgenoot bekeken) niet geërfde woningen onverdeeld of blote eigendom, en niet te koop gestelde woning (mits effectieve verkoop) eigen woning (gezinswoning)

Woonbonus Ook voor premies verzekering tot waarborg of wedersamenstelling hypothecaire lening Fiscaal voordeel: groepering betalingen in 1 korf per echtgenoot te vullen met i, kap afloss, premies verzek basisbedrag 1500 euro (geïndexeerd 2200 euro) verhoogd met 500 euro (730euro) zolang enige woning blijft, gedurende 10 jaar plus 50 euro indien bij aanvang 3 of meer kinderen ten laste (geïndexeerd 70 euro)

Als niet enige woning interest aftrekbaar ook belastingvermindering lange termijn sparen blijven dan van toepassing Oude regeling van toepassing op leningen gesloten voor 1 januari 2005

De toekomst van de woonbonus??? is belangrijkste maatregel lange termijn sparen wellicht wijziging vanaf 2015 ten vroegste wellicht geleidelijke aanpasing? budgettair contraintes zijn immers groot

Meerwaarden op gezinswoning belastingvrije meerwaarde indien eigen woning sedert tenminste 12 maanden

Succ R en Reg R? Vrijstelling successierechten gezinswoning die vererft aan partner of aan samenwonende Meeneembaarheid registratierecht bij verkoop eigen woning en aankoop eigen woning