Slaapproblemen en het ouder wordende brein Julia van den Berg Onderzoeker Parnassia, divisie 55+ Den Haag
4 oktober 2012, Current Biology
Oktober 2012: Archives of General Psychiatry
28 september 2012: British Medical Journal
Programma Normale slaap en veroudering Slaapproblemen en slaapstoornissen Diagnostiek en behandeling
Normale slaap 5-9 uur per nacht (gem. 7 à8) Kort wakker worden tussen slaapfases Overdag uitgerust (behalve post-lunchdip)
De biologische klok
Ouder wordende hersenen Verminderde secretie van hormonen die communicatie van SCN met lichaam regelen Degeneratie zenuwcellen in SCN die vasopressine produceren: ook bij Alzheimer Amplitude van ritmes vermindert
en externe factoren + minder blootstelling aan (zon)licht + minder dagstructuur + meer slapen overdag + ooglens wordt geler en pupil kleiner + cataract = meer kans op slaapproblemen
Normale slaap bij ouderen Per 24 uur niet minder Wel minder diep en gefragmenteerder: Minder s nachts, meer overdag. Verschuiving naar ochtendtype
Slaapstoornissen volgens DSM-IV Primaire hypersomnie Primaire insomnie NB: met belemmering overdag Narcolepsie (prevalentie: 1 / 2000 mensen) Slaapgebonden ademhalingsstoornis Slaapstoornis gebonden aan de circadiane ritmiek Dyssomnia NAO
Parasomnieën Nachtmerries Pavor nocturnus Slaapwandelen Parasomnia NAO
Overig: slaapstoornissen in samenhang met andere psychische stoornissen door een somatische aandoening als gevolg van gebruik van een middel
Impact van slaapproblemen verminderde concentratie en interesse vermoeidheid prikkelbaarheid, spanningsklachten somberheid afname alertheid, concentratie, geheugen risicofactor voor depressie (of terugval) kwaliteit van leven
Slaapduur en mortaliteit Mensen die te veel of te weinig slapen gaan eerder dood dan mensen die 6-8 uur per nacht slapen (meta-analyse van 15 studies: Cappuccio et al, Sleep 2010)
Diagnostiek Slaapgedrag uitvragen: wees specifiek Dus niet: hoeveel uur slaapt u gemiddeld Maar: loop het etmaal door Hoe laat gaat u naar bed Hoe lang duurt het voor u inslaapt Hoe vaak wordt u dan wakker, hoe lang duurt dat dan, wat doet u dan, wanneer laatste keer Vermoeidheid en slapen overdag uitvragen
Diagnostiek (vervolg) Precipiterende factoren Nachtmerries Snurken, pauzes in ademhaling (heteroanamnese), ook: hoofdpijn s ochtends Plassen s nachts Rusteloze benen Piekeren, angst, paniek Slaaphygiëne en gedrag s nachts
Slaaphygiëne: dos Regelmatig ritme in slaaptijden Ventilatie, temperatuur, geluid, licht, bed In de slaapkamer: alleen slapen en seks (Half) uurtje ontspannen voor het slapen Klok uit het zicht zetten Bij lang wakker liggen: opstaan en iets saais doen
Slaaphygiëne: don ts Kort voor het slapen: koffie, alcohol, roken sport ruzie werken computer en TV (blauw licht) Andere dingen doen in bed (TV, computer) Slapen overdag
Cognitieve Gedragstherapie Gedrag (ontspanning, slaaphygiëne) Piekeren, angst, stress, depressie Psycho-educatie en irrationele gedachten uitdagen Slaaprestrictie: tijd in bed verkorten Evt: paradoxale intentie (proberen wakker te blijven)
Waarom geen benzo s? Werken maar heel kort (3-14 dagen) Hoog risico op afhankelijkheid / verslaving Hoger risico op vallen (heupfracturen) Hoger risico op (verkeers)ongelukken Interactie andere (genees)middelen Afvlakken gevoelsleven Suïciderisico?
CGT versus medicatie CGT is effectiever dan medicatie, en zonder verslaving of bijwerkingen (o.a. Jacobs et al., Arch. Int. Med. 2004) Effect blijft ook op langere termijn (o.a. Edinger et al., Sleep 2007) Ook voor ouderen! (o.a. Sivertsen et al., JAMA 2006) Ook voor mensen met psychiatrische comorbiditeit (Edinger et al., Sleep 2009)
Doorverwijzen Gespecialiseerd centrum voor Slaap-en Waakstoornissen (bijv. ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede) bij: persisterende problemen (vermoeden van) OSAS (slaap apneu) (vermoeden van) narcolepsie bewegingsstoornissen zoals restless legs afstemming meerdere disciplines nodig
Overige interventies (indien geen behandelbare oorzaak) Slaapdagboek bijhouden Helemaal stoppen met cafeïne en alcohol Medicatie: alleen eventueel zeer kortdurend (Farmacotherapeutisch kompas: max. 2 weken in combinatie met slaaphygiëne)
en ook evidence based Effectief gebleken bij slaapproblemen (Taibi 2011, Khalsa 2004, Manjunath 2005), ook voor ouderen!