Inhoudsopgave Voorwoord 11 1 Een apart jeugdstrafrecht met eigen sancties en procedureregels 13 1.1 Aparte wetten, procedures, autoriteiten en instellingen voor jeugdigen 13 1.2 De achtergrond van het jeugdstrafrecht 16 1.2.1 De Code Pénal en het oordeel des onderscheids 16 1.2.2 Het wetboek van Strafrecht: een ondergrens en de ontzetting uit de vaderlijke macht 17 1.2.3 De NJV-vergadering van 1895 en de oprichting van Pro Juventute 19 1.3 De ontwikkeling van het jeugdstrafrecht 21 1.3.1 Het jeugdstrafrecht als onderdeel van de Kinderwetten (1905) 21 1.3.2 De invoering van de kinderrechter (1922) 23 1.3.3 Versterking van de band met het kinderbeschermingsrecht (1965) 25 1.3.4 Minder bevoogding en meer rechtswaarborgen (1995) 26 1.4 Recente wijzigingen gericht op effectieve sanctionering 28 1.4.1 De Wet gedragsbeïnvloeding jeugdigen (2008) 28 1.4.2 Een sluitend stelsel van verplichte nazorg (2011) 31 1.4.3 Directe handhaving van de voorwaarden en de vrijheidsbeperkende maatregel (2012) 32 1.4.4 Een flexibele bovengrens om rekening te kunnen houden met de ontwikkelingsfase (2013) 33 1.5 Internationale en Europese verdragen en richtlijnen 35 1.5.1 De Beijing Rules, Havana Rules en het IVRK 35 1.5.2 Het EVRM, EHRM en de European Committee for the Prevention of Torture (CPT) 37 1.5.3 Aanbevelingen van de Raad van Europa 38 2 De leeftijdsgrenzen 41 2.1 Een minimumleeftijd en een bovengrens van 18 jaar 41 2.2 De ondergrens van 12 jaar 43 2.2.1 Een niet-weerlegbaar vermoeden van ontoerekenbaarheid 43 2.2.2 Discussies over de hoogte van de strafrechtelijke ondergrens 45 2.2.3 De wettelijke regeling en de toepassing in de praktijk 48 Maklu 5
Jeugdstrafrecht 2.3 De bovengrens van 18 jaar met een uitzonderings mogelijkheid 50 2.3.1 De bovengrens van 18 jaar 50 2.3.2 De uitzonderingsmogelijkheid voor 16- en 17-jarigen 52 2.3.3 De wettelijke regeling en de toepassing in de praktijk 55 2.4 Aparte inrichtingen voor en de toepassing van jeugdsancties op jongvolwassenen 57 2.4.1 Plaatsing in de strafgevangenis voor jongelieden van 18 tot 23 jaar 57 2.4.2 De toepassing van een jeugdsanctie op 18- tot 21-jarigen 59 2.4.3 De wettelijke regeling en de toepassing in de praktijk 61 3 Buitengerechtelijke afdoening van jeugdstrafzaken 65 3.1 Buitengerechtelijke afdoening onder wettelijke garanties 65 3.2 Buitengerechtelijke afdoening in de fase van de politie 68 3.2.1 De ontwikkeling van afdoeningsmogelijkheden in de fase van de politie 68 3.2.2 De strafbare feiten waarvoor naar Halt kan worden verwezen 71 3.2.3 De verwijzing naar Halt in het licht van de wettelijke garanties 73 3.2.4 De inhoud van de Halt-afdoening 75 3.3 Buitengerechtelijke afdoening door het openbaar ministerie 78 3.3.1 Van driehoeksoverleg naar ZSM-jeugd 78 3.3.2 De organisatie van het casusoverleg in de praktijk 80 3.3.3 De transactie en strafbeschikking en de wettelijke garanties 82 3.3.4 De OM-afdoening in de praktijk 85 3.4 De buitengerechtelijke afdoening van schoolverzuim 88 3.4.1 De strafrechtelijke aanpak van schoolverzuim 88 3.4.2 De Halt-afdoening van schoolverzuim 90 3.4.3 De OM-afdoening van schoolverzuim in de praktijk 92 4 Het verblijf van de jeugdige op het politiebureau 95 4.1 Het pressieverbod en vrije toegang tot raadsman en ouders 95 4.2 De aanhouding 98 4.2.1 Een beeld van de aangehouden jeugdige verdachten 98 4.2.2 De wettelijke regeling van de aanhouding 99 4.2.3 Aanhouding in de toepassingspraktijk 102 4.3 Rechtsbijstand op het politiebureau 103 4.3.1 De regeling in de Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor 103 4.3.2 De Salduz-jurisprudentie in jeugdstrafzaken 105 4.3.3 De praktijk van de toevoeging van raadslieden op het politiebureau 107 6 Maklu
Inhoudsopgave 4.4 Het politieverhoor 109 4.4.1 Het ophouden voor onderzoek 109 4.4.2 Waarborgen rond het politieverhoor in de rechtspraktijk 111 4.4.3 Verhoorsbijstand door een raadsman of vertrouwenspersoon 113 4.4.4 Het proces-verbaal minderjarige en de eerste inschatting van het recidiverisico 115 4.5 De inverzekeringstelling en het verblijf in de politiecel 116 4.5.1 De inverzekeringstelling 116 4.5.2 De rechtmatigheidstoets door de rechter-commissaris 117 4.5.3 De tenuitvoerlegging in een politiecel en de duur daarvan 119 4.5.4 De inrichting van de politiecel en het regime 121 5 De voorlopige hechtenis van jeugdige verdachten 125 5.1 Als uiterste maatregel en waar mogelijk te vervangen door alternatieven 125 5.2 De beslissingen over de voorlopige hechtenis 127 5.2.1 De vordering van de officier van justitie gezien het rapport van de Raad voor de Kinderbescherming 127 5.2.2 De voorgeleiding voor de rechter-commissaris in verband met het bevel tot bewaring 129 5.2.3 De voorgeleiding in de raadkamer in verband met het bevel tot gevangenhouding 131 5.3 De voorwaarden voor toepassing van de voorlopige hechtenis 134 5.3.1 De basisvoorwaarden in de artikelen 67 en 67a Sv. 134 5.3.2 De gronden voor voorlopige hechtenis nader bekeken 136 5.3.3 De rechterlijke beoordeling van de noodzaak en de motivering van het bevel 140 5.4 Alternatieven voor de voorlopige hechtenis 141 5.4.1 De schorsing van de voorlopige hechtenis 141 5.4.2 Al dan niet elektronisch gecontroleerd huisarrest 144 5.4.3 Nachtdetentie 146 6 Berechting in jeugdstrafzaken 149 6.1 Effectieve participatie in een atmosfeer van begrip 149 6.2 De aanwezigheid van de jeugdige en zijn ouders en een gesloten zitting 151 6.2.1 De verplichte verschijning van de jeugdige 151 6.2.2 De verplichte aanwezigheid van de ouders 153 6.2.2 De gesloten behandeling 155 Maklu 7
Jeugdstrafrecht 6.3 Bijzondere aan het jeugdstrafproces gestelde eisen 158 6.3.1 Berechting door een gespecialiseerde kinderrechter 158 6.3.2 Verplichte rechtsbijstand 161 6.3.3 Rapportage van de Raad voor de Kinderbescherming 164 6.4 Enkele vonnissen in typische jeugdzaken 166 6.4.1 Bagatelfeiten 166 6.4.2 Seksueel experimenteergedrag en seks tussen leeftijdsgenoten 168 6.4.3 Slachtoffer van uit de hand gelopen kattenkwaad 170 6.4.4 Door de ouders gestraft 172 6.5 Het strafblad en de opslag van het DNA-profiel 174 6.5.1 De opslag van justitiële en strafvorderlijke gegevens 174 6.5.2 De afgifte van de Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) 175 6.5.3 DNA-onderzoek en opslag van het DNA-profiel 176 7 Strafrechtelijke jeugdsancties 179 7.1 Een verscheidenheid van op opvoeding en resocialisatie gerichte jeugdsancties 179 7.2 De taakstraf voor jeugdigen 181 7.2.1 Een werkstraf, leerstraf of een combinatie van beide 181 7.2.2 De taakstraf in de praktijk 183 7.2.3 De toekomst: uitsluiting van de kale taakstraf bij zware misdrijven 184 7.3 De voorwaardelijke sanctie 185 7.3.1 Een bij uitstek geschikte straf voor jeugdigen 185 7.3.2 De bijzondere voorwaarden in de praktijk 188 7.3.3 De toekomst: een wettelijke regeling van de bijzondere voorwaarden 190 7.4 De gedragsbeïnvloedende maatregel (GBM) 191 7.4.1 Een met gedragsinterventies ingevuld ambulant programma 191 7.4.2 De GBM in de praktijk 193 7.4.3 De toekomst: versterking van het beveiligingskarakter en een time out 195 7.5 Jeugddetentie 196 7.5.1 Van tuchtschoolstraf naar jeugddetentie 196 7.5.2 Jeugddetentie in de praktijk 197 7.6 De plaatsing in een inrichting voor jeugdigen (PIJ-maatregel) 198 7.6.1 Van terbeschikkingstelling naar PIJ-maatregel 198 7.6.2 De PIJ-maatregel in de praktijk 200 7.6.3 De toekomst: de PIJ als behandelmaatregel en de omzetting van PIJ naar TBS 202 8 Maklu
Inhoudsopgave 7.7 Overige sancties en maatregelen 204 7.7.1 De geldboete 204 7.7.2 Onttrekking aan het verkeer, ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel en schadevergoeding 206 7.7.3 De verbeurdverklaring en de rijontzegging 208 7.7.4 De vrijheidsbeperkende maatregel 208 8 Regime en rechtspositie in de justitiële jeugdinrichtingen 211 8.1 Opvoeding, resocialisatie en minimale beperkingen 211 8.2 De plaatsing in justitiële jeugdinrichtingen 214 8.2.1 Van tuchtschool en rijksopvoedingsgesticht naar justitiële jeugdinrichting 214 8.2.2 De scheiding van civielrechtelijk geplaatste jeugdigen en verbetermaatregelen 216 8.2.3 De plaatsing in de justitiële jeugdinrichtingen 218 8.2.4 Het Netwerk- en Trajectberaad, het perspectiefplan en Youturn 220 8.3 Opname, verblijf en dagprogramma 222 8.3.1 De aanwijzingsbevoegdheid en de time out -maatregel 222 8.3.2 Het verblijf in leefgroepen 223 8.3.3 De kamer, bezittingen, kleding, persoonlijke verzorging, voeding en zakgeld 224 8.3.4 Onderwijs 225 8.3.5 Recreatie, sport en buitenlucht 226 8.4 Controlemaatregelen, ordemaatregelen en disciplinaire straffen 227 8.4.1 Controlemaatregelen, ordemaatregelen en disciplinaire straffen 227 8.4.2 Identiteitsvaststelling, kamerinspectie en onderzoek aan lichaam en kleding 228 8.4.3 Urineonderzoek, onderzoek in het lichaam en het gedogen van medische handelingen 230 8.4.4 Mechanische middelen, geweld en vrijheidsbeperkende middelen 232 8.4.5 De uitsluiting van deelname aan activiteiten of van verblijf op groep 233 8.4.6 Afzondering, opsluiting en tijdelijke overplaatsing 234 8.4.7 Ontnemen van bezoek of verlof, geldboete en voorwaardelijke straf 236 8.5 Voorbereiding op de terugkeer in de maatschappij 237 8.5.1 Contact met de buitenwereld en de beperkingen daarop 237 8.5.2 Het tijdelijk verlaten van de inrichting en verlof 240 8.5.3 Scholing- en trainingsprogramma 241 Maklu 9
Jeugdstrafrecht 8.6 Mogelijkheden voor de jeugdige om zaken ter discussie te stellen 242 8.6.1 Het informeren van de jeugdige en de mogelijkheid tot overleg met de directeur 242 8.6.2 De commissie van toezicht: bemiddeling en beklag 243 8.6.3 De procedure tot bemiddeling en beklag 246 8.6.4 De RSJ: schorsing en beroep 247 Literatuurlijst 249 Artikelen 253 Rapporten 256 Jurisprudentie 257 Trefwoordenlijst 259 10 Maklu