Jeugdreclassering. Proces van signalering tot en met maatregel 1

Transcriptie

1 Jeugdreclassering Proces van signalering tot en met maatregel 1 Politie. Als de politie een jongere verdenkt van een strafbaar feit, dan wordt hij verhoord door de politie. De politie vraagt aan de jongere wat hij gedaan heeft en waarom. De jongere heeft recht op overleg met een advocaat voorafgaand aan het verhoor. De jongere mag kiezen of hij bij het verhoor een advocaat wil hebben of een vertrouwenspersoon (een ouder of een ander persoon die hij belangrijk vindt). In bepaalde gevallen, bijvoorbeeld bij een klein vergrijp, kan de politie de zaak verder laten rusten (het zogenoemde politiesepot), de jongere met een waarschuwing naar huis sturen of hem doorverwijzen naar bureau Halt. Bij delicten die te zwaar zijn voor een doorverwijzing naar Halt maakt de politie meestal een proces-verbaal op. Daarin staat wat de jongere over zijn delict aan de politie heeft verteld. Ook de verklaringen van eventuele getuigen of slachtoffers worden er in opgenomen. Officier van Justitie en Raad voor de Kinderbescherming. De politie stuurt het proces-verbaal naar de officier van justitie en de Raad voor de Kinderbescherming. De politie, de officier van justitie en de Raad overleggen minimaal eens in de twee weken over alle strafzaken van jeugdigen in hun regio. In dit zogenoemde casusoverleg maken zij met elkaar afspraken over de aanpak van de strafzaak. Niet de hele groep die hier terecht komt (circa per jaar) krijgt met de jeugdreclassering te maken. Voor een belangrijk deel van deze groep is een geldboete, een taakstraf of een andere voorwaarde bij een sepot voldoende als reactie op het strafbaar feit. Een kwart van de groep (circa per jaar) heeft echter meer begeleiding nodig. De Raad voor de kinderbescherming start zo nodig een onderzoek. De Raad meldt bovendien jongeren bij de jeugdreclassering aan. Dit gebeurt afhankelijk van de verdere rechtsgang - op basis van het verwijzingsmodel (vrijwillige begeleiding in de vorm van Toezicht & Begeleiding) of via het adviesmodel (gedwongen begeleiding in de vorm van Hulp & Steun). Inverzekeringstelling. Het kan zijn dat de jongere na het opstellen van een proces-verbaal naar huis mag. Maar als het delict heel ernstig of ingewikkeld is, wordt de jongere in verzekering gesteld. Hij moet dan in het belang van het politieonderzoek maximaal drie dagen op het politiebureau blijven. De jongere krijgt dan een advocaat toegewezen. Bovendien bezoekt een medewerker van de Raad voor de Kinderbescherming hem om te kijken hoe het met hem gaat en of hij (praktische) hulp nodig heeft. De raadsonderzoeker gebruikt het contact ook om een eerste beeld te krijgen van de jeugdige en diens achtergronden. De raadsonderzoeker neemt tevens contact op met de ouders om informatie te verkrijgen over de opvoedingssituatie en bijvoorbeeld met een leerkracht. De informatie wordt verwerkt in een rapport dat ter voorlichting en advisering naar de officier van justitie (en rechter-commissaris) wordt gestuurd. 1 Bron: (dd ) en Bogelvang, B. (2005) De jongere aanspreken. Handboek methode jeugdreclassering. Woerden: Adviesbureau Van Montfoort. 1

2 Een jeugdige die in verzekering is gesteld wordt aan de officier van justitie voorgeleid voor een verhoor. Tijdens dat verhoor zal de officier van justitie de jongere ondervragen. Als de officier van justitie de jongere langer dan drie dagen wil vasthouden, moet hij toestemming vragen aan de rechter-commissaris. Ook de rechter zal dan met de jongere spreken. Vindt de rechter dat de jongere niet langer vastgehouden hoeft te worden, dan mag hij (soms onder voorwaarden) naar huis. Dat wil echter niet zeggen dat de zaak daarmee afgedaan is. Openbaar Ministerie (OM). De officier van justitie bij het Openbaar Ministerie beslist of hij de minderjarige zal vervolgen, met andere woorden of hij de zaak zal aanbrengen bij de kinderrechter. Deze beslissing neemt hij op basis van het opsporingsonderzoek van de politie of, bij gecompliceerde zaken, op basis van het gerechtelijk vooronderzoek. Bij zijn beslissing betrekt de officier óók het door de Raad voor de Kinderbescherming uitgebrachte strafadvies en de informatie die hij daarbij over de jeugdige en diens omstandigheden heeft gekregen. De officier van justitie heeft de bevoegdheid om van vervolging af te zien of om voorwaarden te stellen om strafvervolging te voorkomen. Deze voorwaarden kunnen onder meer zijn: het betalen van een geldsom, het uitvoeren van een taakstraf of het opleggen van begeleiding door de Jeugdreclassering. Nieuw is dat de officier ook zonder tussenkomst van de rechter de jeugdige een taakstraf tot 60 uur kan opleggen (Wet OM-afdoening die gefaseerd zal worden ingevoerd). De kinderrechter. Als de jongere wordt gedagvaard moet hij voor de kinderrechter verschijnen. Als deze de jongere schuldig bevindt, kan hij een straf opleggen, zoals: een geldboete, een taakstraf of een vrijheidsstraf (jeugddetentie). Een andere mogelijkheid is dat de kinderrechter de jongere een maatregel oplegt. Het jeugdstrafrecht kent een tweetal maatregelen om de jongere op te voeden en/of te behandelen: Plaatsing in een Inrichting voor Jeugdigen (een PIJ-maatregel) en de Gedragsbeïnvloedende Maatregel (GBM). Andere maatregelen zijn: onttrekking aan het verkeer; ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel en de schadevergoedingsmaatregel. Voorlopige hechtenis. Besluit de rechter de jongere langer van de verzekering vast te houden, dan begint de voorlopige hechtenis (het voorarrest). Dat kan maximaal 104 dagen duren: 14 dagen bewaring en 90 dagen gevangenhouding. Over de verlenging neemt de rechter steeds een officieel besluit. De duur van het voorarrest wordt later van de straf afgetrokken. Seponeren. Wil de officier van justitie de jongere niet verder vervolgen, dan seponeert hij de zaak. De jongere hoeft in dat geval niet voor de rechter te verschijnen. De officier van justitie kan de jeugdige in de gelegenheid stellen om strafvervolging te voorkomen door betaling van een geldbedrag of een taakstraf. Dit heet transactie. De officier van justitie kan hieraan ook één of meer voorwaarden verbinden, zoals begeleiding door medewerkers van de jeugdreclassering. Zij proberen met een plan op maat te voorkomen dat de jongere opnieuw de fout ingaat. De zaak wordt geseponeerd als de transactie is voldaan en de jongere zich aan de voorwaarde(n) heeft gehouden. Zo niet, dan moet hij alsnog voor de rechter verschijnen. Rechtszitting. Als het tot een zitting bij de rechtbank komt, dan krijgt de jongere een advocaat toegewezen. De jongere wordt via een dagvaarding opgeroepen voor de zitting. Hierbij zijn behalve de ouders, de minderjarige en zijn advocaat ook de rechter en de officier van justitie aanwezig. Soms is er iemand van de Raad voor de Kinderbescherming. Per 1 januari 2011 is 2

3 het verplicht dat beide ouders aanwezig zijn bij de zitting. De zitting is niet voor publiek toegankelijk. Beslissing. Uiteindelijk beoordeelt de rechter of bewezen is dat de jongere het strafbare feit heeft gepleegd. Is dat niet aangetoond, dan wordt hij vrijgesproken. Wordt bewezen dat de jongere schuldig is, dan neemt de rechter binnen twee weken een beslissing over de eventuele straf en hulpverlening die past bij het strafbare feit. De jongere krijgt dan bijvoorbeeld een geldboete, taakstraf, jeugddetentie of behandeling opgelegd. Voorbeelden van een behandeling zijn plaatsing in een inrichting voor jeugdigen of een Gedragsbeïnvloedende Maatregel die gericht is op verbetering van het gedrag. Jeugdreclassering. Hier komen jongeren vanaf 12 jaar, die voor hun 18e één of meer delicten hebben gepleegd en vervolgens met Justitie in aanraking zijn gekomen. De jeugdreclassering krijgt dus vooral te maken met de zwaardere gevallen. Bijvoorbeeld met jongeren die tijdens het onderzoek, nog vóór de zitting, in voorlopige hechtenis worden genomen en met jongeren die door de rechter zijn gestraft met (voorwaardelijke) jeugddetentie. Zij verkeren in dusdanig risicovolle omstandigheden, dat (verder) afglijden naar crimineel gedrag verwacht wordt. Zij zijn in voorlopige hechtenis genomen of aan hen is een (on)voorwaardelijke vrijheidsstraf opgelegd. Zij krijgen verplicht of vrijwillig Nazorg aangeboden na een strafrechtelijke interventie (zij hebben bijvoorbeeld in een justitiële of behandelinrichting gezeten). De jeugdreclassering richt zich op de jongere, maar algemeen bekend en gedeeld is, dat betrokkenheid van de ouders / opvoeders onmisbaar is. Zij zijn een intermediaire doelgroep. Typerend voor de maatregel van Hulp & Steun is dat een justitiële autoriteit deze oplegt: de rechtercommissaris, de raadkamer, de rechter of de Officier van Justitie. De maatregel heeft daarmee een gedwongen karakter. Als de jongere zich aan de Hulp & Steun onttrekt, heeft dit strafrechtelijke gevolgen. Zo kan bijvoorbeeld zijn voorlopige hechtenis - indien hij geschorst is - worden opgeheven of zijn voorwaardelijke Jeugddetentie worden omgezet in een onvoorwaardelijke vrijheidsberoving. De opdracht tot Toezicht & Begeleiding heeft formeel geen gedwongen karakter. Het gaat niet om een maatregel die een justitiële autoriteit aan de jongere oplegt, maar om een verzoek van de Raad voor de Kinderbescherming aan de jeugdreclassering om de jongere te begeleiden. De begeleiding is echter niet vrijblijvend. Het verzoek wordt namelijk gedaan in een strafrechtelijk kader door een partner in de strafrechtketen. Onttrekt de jongere zich aan deze vorm van begeleiding dan kan dat in een aantal gevallen leiden tot een zwaardere strafrechtelijke reactie. Er zijn verschillende varianten van Toezicht & Begeleiding: Toezicht & Begeleiding op verzoek van de Raad of van de Officier van Justitie meteen nadat de politie het proces-verbaal heeft opgestuurd naar de Officier en een melding heeft gedaan aan de Raad ( voorzorg ); Toezicht & Begeleiding tijdens en na een taakstraf; Toezicht & Begeleiding bij een voorwaardelijke invrijheidstelling; Toezicht & Begeleiding na een strafrechtelijke interventie ( nazorg ). Aanbod van trainingen en hulp. Voor de uitvoering van trainingen en hulp in het kader van een maatregel van hulp en steun schakelt de jeugdreclassering vaak een speciale aanbieder van die training of hulp in. We zien de laatste jaren een toename van nieuwe strafrechtelijke reacties op strafbare feiten (afdoeningsvarianten ) zoals nachtdetentie, elektronisch huisarrest, scholings- en 3

4 trainingsprogramma s (STP s) en de gedragsbeïnvloedende maatregel. De jeugdreclassering zal voor de begeleiding van jongeren in deze nieuwe afdoeningsvarianten steeds vaker worden ingeschakeld. Vaak is er eerst Toezicht & Begeleiding: omdat het voor effectieve begeleiding belangrijk is zo snel mogelijk te beginnen, meldt men een jongere veelal onder het verwijzingsmodel aan. De jeugdreclasseerder geeft dan minstens voorlopig vrijwillige begeleiding op verzoek van de Raad in afwachting van de strafzaak. Een dergelijke aanmelding krijgt de subsidietitel voorlopige opdracht. Deze voorlopige opdracht duurt maximaal zes maanden (maar kan indien nodig op verzoek worden verlengd), en eindigt in ieder geval op de strafzitting. Een voorlopige opdracht kan worden omgezet in een Hulp & Steun maatregel, waardoor de begeleiding een verplichtend karakter krijgt. Dat gebeurt bijvoorbeeld als de officier van justitie oplegt als voorwaarde voor niet verdere vervolging als de rechter-commissaris of raadkamer de voorlopige hechtenis van een jongere schorst onder de voorwaarde van Hulp & Steun, of als de rechter aan een voorwaardelijke straf als voorwaarde Hulp & Steun verbindt. De status van de zorg verandert hierdoor. Bij de voorlopige opdracht is er een semigedwongen kader, maar bij een maatregel tot Hulp & Steun werkt de jeugdreclassering in een geheel gedwongen setting. De jeugdreclasseerder mag dan ook de jongere verplichtende aanwijzingen mag geven over dagbesteding en deelname aan activiteiten. Aantal cliënten in 2008 en 2009 Deelsector Aantal cliënten 2008 Aantal cliënten 2009 Budget 2009 Totaal aantal Per 1000 jeugdigen Totaal budget Per jeugdige in zorg Per jeugdige Algemeen * Jeugdreclassering , ,16 Bron: Yperen, T.A. van & Woudenberg, A. van (2011). Werk in uitvoering. Bouwen aan het nieuwe jeugdstelsel. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut. (Te downloaden van De tabel is gemaakt samen met het ministerie van VWS. * Gerekend over alle jeugdigen in Nederland 0 t/m 17 jaar ( ). Budget per jeugdige niet gewogen naar risicofactoren. ** Uitsplitsing bedragen voor de functies advies, consult en onderzoek door VWS geschat. Overzicht aantal cliënten 4

5 Er is de laatste jaren sprake van een afname van het aantal jeugdigen dat geplaatst wordt in een Justitiële Jeugdinrichting. Positie van de jeugdreclassering 2 Volgens Peter van der Laan is voor minderjarigen de hulp en steun bij strafzaken in Nederland ingewikkeld geregeld. Naast de politie en het Openbaar Ministerie zijn er als instanties betrokken (1) de Raad voor de Kinderbescherming, die onder meer vroeghulp organiseert en zorgt voor diagnostiek en advies (en bij taakstraffen ook de coördinatie), (2) de jeugdreclassering van bureau jeugdzorg, voor de uitvoering van begeleiding en hulp in het kader van een door de rechter opgelegde maatregel (en vaak ook vroeghulp) en (3) de aanbieders voor aanvullende trainingen en gedragsinterventies die in het kader van de maatregelen nodig zijn, waaronder ook de justitiële jeugdinrichtingen. Daarnaast kennen we ook nog Bureau Halt. Wordt de jeugdige ouder dan 17 jaar, dan komt ook de reclassering voor volwassenen in beeld. Deze ingewikkelde constructie is historisch gegroeid. Door de versnippering voelen de partijen zich volgens Van der Laan ook onvoldoende in staat om effectieve hulp te bieden. Bij de reclassering voor volwassenen is het veel eenvoudiger geregeld: daar is één instantie Reclassering Nederland - belast met zowel het voortraject als de uitvoering van maatregelen, naast nog enkele kleine aanbieders voor verslavingsreclassering en het Leger de Heils voor met name nazorg. Het feit dat bureau jeugdzorg vaak voor de uitvoering van de maatregel een beroep moet doen op zorgaanbieders is een rare situatie. De trend in de aanpak van de jeugdigen is immers dat ze steeds vaker langdurige en intensieve trajecten aangeboden krijgen. Voor dat soort trajecten hebben de jeugdreclasseerders van bureau jeugdzorg een veel te hoge caseload. Zodra er iets meer nodig is dan begeleiding moet er een andere instantie worden ingeschakeld. Voor de jeugdreclassering zou het al een enorme verbetering zijn als alle uitvoering (begeleiding, behandeling met gedragsinterventies, coördinatie) bij één instantie komt en zoveel mogelijk bij één persoon. Van der Laan geeft aan dat maatregelen van jeugdreclassering en ots vaak samengaan, bijvoorbeeld bij jeugdigen met licht verstandelijke beperkingen (lvg). Dan is volgens hem de uitvoering in één organisatie helemaal van belang. Nodig is dat er een accent wordt gelegd in de aanpak (ots òf reclassering) en er één methodisch kader wordt gehanteerd. Bij jeugdigen met lvg komt daarbij dat de beperking vaak later wordt ontdekt, tijdens de uitvoering. Dan is het goed als de organisatie het hulpverleningstraject daar soepel op kan aanpassen, zonder veel gedoe met verschillende instanties. 2 Bron: Yperen, T. van & Woudenberg, A. van (2011). Werk in uitvoering. Bouwen aan het nieuwe jeugdstelsel. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut. 5

6 In de discussienota Opvoeden versterken is net als bij de jeugdbescherming voorgesteld de uitvoering van de jeugdreclassering bij zorgaanbieders onder te brengen. De jeugdreclassering komt momenteel in beeld op het moment dat de politie een minderjarige meldt bij de Raad voor de Kinderbescherming. Activiteiten zijn: voorlichting en advies; hulp en steun bij (schorsing) preventieve hechtenis; begeleiding voor- tijdens en na de rechtszitting en eventuele detentie. De jeugdreclasseerder maakt daarvoor een plan waarin de doelen en activiteiten staan gespecificeerd. Als er in dat kader een training of een intensiever traject nodig is, schakelt ze daarvoor vaak een aanbieder in. De werkwijze van de jeugdreclasseerder is vastgelegd in het Handboek Methode Jeugdreclassering. 3 De vraag is waar dit in het stelsel te positioneren is. Net als bij de uitvoering van de ots-en zijn hier drie scenario s mogelijk: Aparte voorziening voor toezicht en casemanagement bij drang en dwang. Bijvoorbeeld in een nieuwe combinatie van bureau jeugdzorg, Raad voor de Kinderbescherming en het Advies- en Steunpunt Huiselijk Geweld. Bureau Jeugdzorg Nieuwe Stijl. 4 Van hieruit vindt de jeugdreclassering plaats in de vorm van casemanagement en lichte hulp. Bij een noodzaak tot training of intensievere hulp klopt de instantie aan bij een daarvoor bestemde aanbieder. Integrale uitvoering jeugdbescherming. Het derde scenario is vergelijkbaar met het tweede, al neemt hier een zorgaanbieder alle taken op zich. In de nota Opvoeden versterken is aan het derde scenario de voorkeur gegeven. Daar zijn twee redenen voor. Ten eerste is dat veel jeugdigen zijn aangewezen op trainingen, gedragsinterventies of intensieve trajecthulpverlening. De jeugdreclasseerder gaat dan in het derde scenario aan de hand van de gespecificeerde methode met de jeugdige (en zijn netwerk) aan de slag, als één krachtige, centrale figuur die veel in de uitvoering doet en eventueel aanvullende diensten regelt (á la MST of Wraparound care). Sommigen pleiten ervoor daarin nog verder te gaan: breng net als bij de volwassenenreclassering alles onder bij zorgaanbieders, inclusief de taken van de Raad. De tweede reden is dat er vaak een combinatie is van uitvoering van een ots en een jeugdreclasseringsmaatregel. 5 Een maximale bundeling van jeugdzorgtaken en één helder methodisch kader van waaruit wordt gewerkt, zowel in de planning van de hulp, als het casemanagement en de uitvoering pakt dan het meest effectief voor de jeugdige uit. Een aantal bestuurders van Jeugdzorg Nederland heeft een standpuntbepaling in voorbereiding ten aanzien van de positie van de jeugdbescherming en jeugdreclassering. Ten tijd van de samenstelling van deze reader was deze nog niet beschikbaar. 3 Vogelvang, B. (2005). De jongere aanspreken. Handboek methode jeugdreclassering. Utrecht: MOgroep. 4 Vergelijk: MOgroep Jeugdzorg (2009). Naar een integrale jeugdzorg. Utrecht: MOgroep Jeugdzorg (thans Jeugdzorg Nederland). 5 De doelgroep van jeugdigen met een dubbele maatregel is onlangs geschat op tot in 2009, wat neerkomt op 10 procent van de jongeren met een reclasseringsmaatregel. Zie: Lever, M., Bijl, H. & Steege, M. van der (2011). Bescherming en straf in één plan. Ondertoezichtstelling en jeugdreclasseringsmaatregel geïntegreerd. Jeugd en Co Kennis, jrg 5, nr 1, p