Is John Maynard Keynes opnieuw onze redder in tijden van crisis? Samenvatting: John Maynard Keynes wordt gezien als de grootste econoom van de twintigste eeuw en verantwoordelijk voor de ideeën achter de oplossing van de grote depressie in de jaren dertig. Zijn revolutionaire theorie over het anti-cyclische begrotingsbeleid werd in veel westerse landen gebruikt tot de jaren zeventig van de vorige eeuw. Doordat overheden niet tot bezuinigingen in tijden van voorspoed kwamen, liepen de overheidsschulden op en werden zijn ideeën afgedankt en werd er overgegaan op het monetaristische beleid van Milton Friedman. Daarmee zijn Keynes' ideeën in theorie nog niet slecht gebleken, maar blijkt in de praktijk het westerse politieke systeem ongeschikt voor Keynes. Door het huidige politieke systeem zijn partijen niet meer gefocust op het landsbelang, maar op electoraal gewin bij de volgende verkiezingen. Ook is er geen ruimte meer voor het uitdragen van een toekomstvisie door het korte regeringstermijn en de coalitievormingen. Het wordt tijd voor een hervormd politiek systeem, waarin partijen weer vanuit landsbelang gaan regeren en een visie gaan ontwikkelen. De organisatie Urgenda heeft zo'n toekomstvisie. Meng deze toekomstvisie met een hervormd politiek systeem en de anti-cyclische begrotingspolitiek van John Maynard Keynes en de economische meester uit de twintigste eeuw zal ons wederom uit de crisis helpen. Aaron Tom, maart 2014
Is John Maynard Keynes opnieuw onze redder in tijden van crisis? "The difficulty lies, not in the new ideas, but in escaping from the old ones, which ramify, for those brought up as most of us have been, into every corner of our minds." (Keynes, 1936) Inleiding Crisis, crisis, crisis en nog eens crisis. Er gaat geen dag voorbij zonder het woord ergens tegen te komen. Het financiële systeem heeft gefaald en waar de eerste jaren van de crisis vooral gebruikt zijn om de schuldigen te benoemen, wordt het nu tijd om naar oplossingen te zoeken. Een erg interessante en relevante discussie is die over de grote econoom Keynes. Kan hij ons wederom uit de crisis helpen? Zijn zijn ideeën nog wel geschikt in het huidige politieke landschap en wat moeten wij volgens Keynes nu doen om uit de crisis te komen? John Maynard Keynes John Maynard Keynes was een Brits econoom die leefde tussen 1883 en 1946. Hij is de bedenker van de Keynesiaanse theorie en de grondlegger van het keynesianisme, wat ook wel de anticyclische begrotingspolitiek wordt genoemd. Keynes werkte als ambtenaar bij het Britse ministerie van financiën toen hij deelnam aan de vredesconferentie in Versailles, 1919. Uit protest verliet hij de conferentie omdat hij van mening was dat de conferentie er niet op gericht was de Europese economie te bevorderen maar als wraakactie tegen Duitsland. Zijn voorspelling dat hierdoor de Duitse economie vernietigd zou worden kwam uit in de vorm van een hyperinflatie en het uitbreken van de tweede wereldoorlog. Keynes kwam in 1936 met zijn boek General Theory of Employment, Interest and Money. Dit boek was grotendeels geïnspireerd op de grote depressie van de jaren dertig. Het boek wordt gezien als het boek met de grootste invloed op economisch vlak in de twintigste eeuw en introduceerde de anticyclische begrotingspolitiek. Veel Westerse landen hebben tussen de jaren dertig en zeventig vastgehouden aan de economische ideeën van Keynes. (economische-begrippen.nl) Economische ideeën van Keynes Keynes belangrijkste economische ideeën verwoordt hij in zijn boek The General Theory of Employment, Interest and Money. The object of such a title is to contrast the character of my arguments and conclusions with those of the classical theory of the subject, upon which I was brought up and which dominates the economic thought both practical and theoretical, of the governing and academic classes of this generation, as it has for a hundred years past. (Keynes, 1936) Keynes stelt dat hij met zijn ideeën lijnrecht tegenover de ideeën van de klassieke economen staan. De klassieke econoom is een term bedacht door Karl Marx om economen als David Ricardo en Adam Smith aan te duiden, die ervan uitgaan dat de vrije markt zich ten allen tijde zelf reguleert. (Keynes, 1936) 1
Zo stelt Adam Smith bijvoorbeeld in zijn boek The Wealth of Nations, dat de onzichtbare hand alles vanzelf regelt. Eigenbelang en hebzucht zouden ervoor zorgen dat de beste producten er komen tegen de beste prijzen en dat op die manier de vrije markt optimaal zal functioneren. Keynes gaat daar tegenin. Keynes stelt dat het systeem van Adam Smith alleen zou werken wanneer de mens wandelende rekenmachines zijn en dus altijd perfecte kosten en batenanalyses zouden maken. Dat is niet het geval, mensen handelen vaak naar de emotie in plaats van naar het verstand die tegen het eigenbelang in gaan. Het is dan ook de reden waarom Keynes het niet eens is met de automatische werking van de vrije markt. Keynes pleit juist voor invloed van de overheid op de economie, zoals bijvoorbeeld het tegengaan van werkloosheid. (Valkenburg, 2013) Naast zijn ideeën over de benodigde overheidsinvloed is Keynes het bekendst om zijn counter-cyclical demand management policy. Keynes was van mening dat overheden juist moeten investeren in de economie wanneer er sprake is van een economische crisis of terugval en er bezuinigd moet worden in tijden van economische voorspoed. (www.bized.com, 2012) Tijdens de grote depressie van de jaren dertig wilde president Roosevelt de Amerikaanse overheidsuitgaven beperkt houden. Na in 1934 een gesprek te hebben gevoerd met Keynes om de overheidsuitgaven juist in crisistijd op te voeren, was Roosevelt nog niet om. Het duurde tot 1938 voordat Roosevelt het verhogen van de overheidsuitgaven als remedie ging zien tegen de grote depressie. Het effect was duidelijk zichtbaar na de tweede wereldoorlog: In twintig jaar tijd steeg het uitgavenpatroon van de Amerikaanse overheid van 3% naar 30% van het BNP en daalde de werkloosheid van 14% naar 2%, Maar daarmee was de grote depressie wel voorbij. (utexas.edu) (en.wikipedia) Maar, zijn Keynes ideeën niet gedateerd? Zijn Keynes economische ideeën nog steeds voldoende om de huidige crisis op te lossen? Moet er nu geïnvesteerd worden of moeten de overheidsuitgaven binnen de perken blijven? De overheid geeft nog steeds te veel geld uit. Mede door de crisis zijn de overheidsfinanciën volledig uit de pan gerezen: de staatsschuld bedraagt al ruim 400 miljard euro. Omgerekend heeft elke kapper, buschauffeur, slager, elke werkende Nederlander, een schuld van 50.000 euro. Bij elke baby ligt een rekening van 25.000 euro in de wieg. En zonder dat we ook maar iets afbetalen kost die schuld ons dik 10 miljard per jaar aan rente; Twee keer zoveel als naar politie gaat. De VVD wil daarom orde op zaken stellen in het huishoudboekje van de staat. Dat vraagt in ieder geval om bezuinigingen van 24 miljard euro. Alleen zo maken we Nederland financieel gezond en kunnen we weer investeren waar het nodig is. (VVD, 2014) Het partijprogramma van Nederlands grootste partij op dit moment geeft blijk van weinig vertrouwen in Keynes anticyclische begrotingsbeleid. De VVD wil juist in de crisis bezuinigen om de hoge rentekosten te vermijden en de overheidsfinanciën op orde te hebben, iets wat meer te rijmen valt met het strikte monetaristische beleid van Milton Friedman. De PvdA, die samen met VVD het kabinet vormt stelt het volgende in hun partijprogramma: Om de crisis te bestrijden wil de PvdA de economie versterken. Met garanties, fiscale maatregelen en nieuwe fondsen brengen we de vermogens van pensioenfondsen, woningbouwcorporaties en particulieren weer in beweging. Zo kunnen we de kredietverlening ondersteunen, extra investeren in onderwijs en duurzame energie, de 2
woningmarkt en de bouw een extra zet geven en de investeringen van bedrijven stimuleren. Op die manier wordt de economie aangejaagd en de werkloosheid bestreden. Dat was en blijft de hoofdinzet van de PvdA. (PvdA, 2014) Uit het partijprogramma van de PvdA blijkt dus dat de PvdA de theorieën van Keynes wil gebruiken om Nederland uit de crisis te halen. De PvdA pleit voor investeringen in de economie om daarmee recessies te voorkomen en de economie goed draaiende te houden. Uiteraard zal hierdoor het begrotingstekort van de overheid wel toenemen, maar dat neemt de PvdA voor lief, immers: Door de investeringen komen wij vanzelf weer in een hoogconjunctuur terecht en Keynes stelt dat er bezuinigd dient te worden in tijden van hoogconjunctuur. Maar is dat wel verstandig? Want wanneer is de economie sterk genoeg om te bezuinigen? De ideeën van Keynes zijn in de jaren 70 juist op dit punt afgedankt. Overheden waren het vooral eens met het eerste gedeelte van Keynes theorieën: investeren. Wanneer er bezuinigd moest worden werd dat niet gedaan, vaak vanuit het politieke motief dat bezuinigen stemmen kost. Dit leidde tot enorme overheidsschulden en de overstap op de monetaristische ideeën van Friedman. Dus niet zozeer omdat de theorieën van Keynes niet goed waren, maar omdat het politieke systeem er voor kon zorgen dat wanneer politici vanuit landsbelang zouden handelen (bezuinigen), dit electoraal nadelig zou uitpakken waardoor er juist niet uit landsbelang werd gehandeld. Politieke systeem En daarmee is voor mij het grootste probleem van de huidige crisis aangekaart: Het politieke systeem. Op dit moment heeft Nederland sinds 2002 al zes kabinetten gehad, wat inhoudt dat gemiddeld elke twee jaar nieuwe visies, nieuwe beleidsmakers en een nieuw beleid worden geïntroduceerd. Daarnaast is elk beleid ook nog eens een mengelmoes van compromissen tussen meerdere partijen, waardoor er bijna geen sprake meer kan zijn van een heldere visie op de toekomst. Op dit moment heeft een partij in Nederland niets aan een toekomstvisie voor Nederland: Het gemiddelde kabinet zit ten slotte maar twee jaar en er is daardoor helemaal geen tijd voor de uitvoering. De politiek is veranderd van het optimaal besturen van het land, het volk vertegenwoordigen en beslissingen nemen vanuit landsbelang, naar korte termijn regeren zodat er bij de volgende verkiezingen wederom veel zetels worden behaald. Belangrijk voor ons land is op dit moment niet meer de vraag welke visie wij moeten nastreven, maar het überhaupt komen tot een visie. Visie Bij de landelijke verkiezingen in 2012 stemde ik op de VVD. Immers, het rechts-economisch beleid spreekt mij aan. Maar net als bij alle andere partijen ontbreekt het ook bij de VVD aan een duidelijke, helder gecommuniceerde visie. Het lukt me niet om de VVD te associëren met een toekomstbeeld. In mijn zoek naar een duidelijk toekomstbeleid op het internet, kwam ik terecht bij de organisatie Urgenda, die een helder toekomstbeeld hebben geschetst. Urgenda heeft in hun visie beschreven hoe Nederland er in 2050 uit zou moeten zien onder de noemer 'Samen, sneller, duurzaam'. Zo schetst urgenda bijvoorbeeld: Nieuwe economie In onze nieuwe schone economie van 2050 maken we alleen nog gebruik van zonne- en 3
windenergie, aardwarmte en bepaalde soorten biobrandstof. Afval vormt de grondstof voor nieuwe producten en onze economie is 'biobased' wat wil zeggen dat we geen aardolie meer gebruiken maar 'groene grondstoffen'. Ook is in 2050 in Nederland een nieuwe maaken kennisindustrie ontstaan en zijn er overal combinaties van wonen, leren en werken. Mensen organiseren sommige aspecten van het leven in de vorm van kleinere verbanden. In gemeenschappen en coöperaties wekken bewoners energie op, verbouwen ze voedsel of regelen ze samen de zorg voor de oude dag." (Urgenda, 2014) Normaal gesproken sta ik erg sceptisch tegenover alle duurzame, groene politieke plannen die er bestaan, maar ik ben erg onder de indruk geraakt van deze heldere visie. De visie van Urgenda is duidelijk en in staat om te inspireren en alle neuzen dezelfde kant op te krijgen. Ik durf te stellen dat Nederland er economisch en maatschappelijk op vooruit zou gaan wanneer er tot 2050 aan de hand van deze visie geregeerd zou worden in Nederland. Het hoeft niet eens de beste visie te zijn, maar het is een heldere visie, wat een verademing is ten opzichte van het huidige politieke systeem. Terug naar Keynes Koppel de visie van Urgenda aan de theorieën van Keynes en we krijgen een duidelijk beleid: Nu, ten tijden van crisis, investeren in duurzame economie en op dit gebied wereldwijd de voorloper worden. Wanneer we voorloper zijn op dit gebied en andere landen ook geïnteresseerd zijn in onze visie, verwacht ik economische voorspoed, een ideale periode om te bezuinigen, uiteraard zoals John Maynard Keynes stelt in zijn boek The General Theory of Employment, Interest and Money. De benodigde ingrediënten? Politieke lef, een veranderd politiek systeem en een partij met charisma, dat inspireert en die vasthoudt aan hun visie en niet schroomt op impopulaire maatregelen te nemen vanuit landsbelang. Alleen dat zal een succesvolle terugkeer van Keynes mogelijk maken en dan zal hij opnieuw onze redder worden in crisistijd. 4
Bronvermelding (2012). Opgeroepen op maart 13, 2014, van www.bized.com: http://www.bized.co.uk/virtual/economy/library/economists/keynesth.htm economische-begrippen.nl. (sd). Opgeroepen op Maart 11, 2014, van economische begrippen: http://www.economischebegrippen.nl/index.php?sectie=biografieen&naam=john+keynes en.wikipedia. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2014, van http://en.wikipedia.org/wiki/new_deal Keynes, J. M. (1936). The General Theory of Employment, Interest and Money. PvdA. (2014, maart 23). Opgehaald van www.pvda.nl: http://www.pvda.nl/standpunten/werk+en+economie/crisisbestrijding Urgenda. (2014). Opgeroepen op maart 26, 2014, van http://urgenda.nl/visie/: http://urgenda.nl/visie/ utexas.edu. (sd). Opgeroepen op maart 13, 2014, van https://webspace.utexas.edu/hcleaver/www/304l/304lrise.html Valkenburg, S. (2013, maart). Opgeroepen op maart 13, 2014, van filosofie.nl: http://www.filosofie.nl/nl/artikel/30917/15-belangrijke-ideeen-over-economie.html VVD. (2014, maart 23). http://www.vvd.nl/standpunten/107/bezuinigen#lezen. Opgehaald van vvd.nl: http://www.vvd.nl/standpunten/107/bezuinigen#lezen 5